فەرزانە داڤاری ئەندامی گروپی ئ
June 1, 2010
کۆمەڵایەتی
* چوارچێوە گشتیەكەی جیاكاریی یان نایەكسانی جێندەری چی دەگرێتەوە؟ چۆن دەتوانین بیناسێنین؟
- نایەكسانی جێندەری دەگەڕێتەوە بۆ پەیوەندی نێوان پیاو و ئافرەت كە مافی یەكسانیان نییە. ئەو جیاكاری یەكسانەیە لەكۆنەوە دەگەڕێتەوە بۆ بارودۆخی ئابووری، بۆ نموونە پیاوان خاوەنی ئابووری و كشتوكاڵكردن بوون و بڕیار بەدەستی ئەوان بووە، بەڵام ئافرەتان تەنها كاری ناوماڵیان كردووە و منداڵەكانیان بەخێوكردووە، بەمەش نایەكسانی دروستدەبێت. ئەم بارودۆخەش سەدان ساڵ بەردەوامی كێشا و دواتر ئافرەتان دەستیان بەهەوڵدان كرد بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان، بەتایبەتی لەسەردەمی شۆڕشی پیشەسازی كاتێك بینیان ماف و دەسەڵاتیان هەیە و پێویستە مافەكانیان بگەڕێننەوە. دوای ئەمەش بزووتنەوەكانی ئافرەتان و فێمینیزم سەریهەڵدا و لەپێناو مافەكانیان دەستیان بەخەباتكرد. ئەمە نایەكسانی جێندەریە كە لەڕاستیدا لەهەموو پێوەر و ڕەوشتە كۆمەڵایەتەكان بەقووڵی ڕەگی داكوتاوە، چونكە ئەم نایەكسانیە بۆ چەندین سەدە پێش ئێستا دەگەڕێتەوە. لەهەموو كولتوورێكیشدا ئامادەگی هەیە.
* لەكۆمەڵگە ڕۆژهەڵاتیەكان، بۆ نموونە لەكۆمەڵگەیەكی وەك ئێمەدا ماف یان هەلی كاركردن بەڕێژەیەكی دیار بۆ ئافرەتان ڕەخساوە، كەچی ئەوەی نایەكسانی دەخوڵقێنێت میكانیزمی بەڕێوەبردنی كاركردنە، نەك نەبوونی دەرفەتی كاركردن، واتە ئافرەتان كاردەكەن بەڵام لەپلە و پایە و ئاست و سەركردایەتیكردندا هاوشێوەی پیاوان نین و پێگەی پێشەنگایەتیكردنیان پێنادرێت، ئێوە چۆن لەو جیاكاریە دەڕوانن؟
- لەڕاستیدا رەخساندنی هەلی كاركردن و زامنكردنی مافە یاساییەكان نابنە هۆكاری دروستبوونی یەكسانی. پێش هەموو شتێك دەبێت ئافرەتان هەست بەوە بكەن یەكسانن، لەلایەكی ترەوە پیاوانیش دەبێت بڕوا بكەن كە لەگەڵ ئافرەتاندا یەكسانن. لەبارودۆخێكدا كە هەلی كاركردن یەكسانە و ئافرەتان دەتوانن كاریان دەستبكەوێت، بەڵام لەشوێنی كاركردندا ئافرەتان باوەڕ و متمانەیان نییە كە لەگەڵ پیاواندا یەكسانن، لەبەرئەوەی هەلی تەواویان نەبووە بۆ بەرگریكردن لەبیروبۆچوونەكانیان، بۆ نموونە لەكۆبوونەوەیەكدا. ئافرەتانیش ڕانەهاتوون بەبەرگریكردن لەبۆچوونەكانیان و دەربڕینی بۆچوونەكانیان، لەهەمانكاتیشدا پیاونیش ڕانەهاتوون بەوەی ئافرەتان بەرگری لەبۆچوونەكان خۆیان بكەن و پێشنیاری بۆچوونەكانیان بكەن. بۆیە ئەو نایەكسانیە تا ئێستا لەشوێنەكانی كاركردندا بوونی هەیە. ڕەخساندنی كار و مافە یەكسانیەكان مانای ئەوە نییە یەكسانی بەرقەرار بووە.
* جۆر و شوێنەكانی جیاكاریكردن زۆرن، لەوانە لەنێو خێزان، شوێنی كاركردن، پۆست و پلە و پایەی ئیداری و سیاسی...بەدیدی ئێوە باشترین ڕێگەچارە چییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو نایەكسانییە سیستماتیكە؟
- پرسیارێكی زۆر باشە. سەرەتا دەمەوێت بڵێم تاكە باشترین چارەسەر و یەك ڕێگا بۆ شەڕكردن لە پێناو بارودۆخێكی باشتر و یەكسان بۆ پیاوان و ئافرەت نییە. بەڵام پێموایە یەكێك لەو ڕێگایانەی بەڕاستی سوودی هەیە بۆ یەكسانی بریتیە لەڕێگەی گشتگیر. لەوكاتەی مافە یاساییەكان دابین دەكرێت، دەبێت كار لەسەر پێوەرە كۆمەڵایەتیەكان یان پێوەرە جێندەریەكانیش بكرێت و خەڵكانیش لەسەر ئەم بابەتانە ڕابهێندرێن. هەروەك باست كرد لەسەر ئاستی خێزانیش پێویستە هەر تاكێك پیاو یان ئافرەت مافەكانی خۆی بزانێت و ڕێز لەبەرامبەرەكەشی بگرێت و هەوڵبدات لەیەكتر تێبگەن. لایەنێكی تری ناو خێزان بریتیە لەمافی سێكسی و زۆربوون لەنێوان پیاو و ئافرەت، پێویستە ئافرەتان خۆیان بڕیار لەسەر جەستەی خۆیان بدەن و خۆیان بڕیار بدەن دەیانەوێت لەگەڵ كێ هاوسەرگیری پێكبهێنن و كەی دەیانەوێت منداڵیان ببێت. بۆیە بەبڕوای من سەرەتا مافە یاساییەكان و دواتر دادپەروەری كە بەیەكسانی ڕێز لەپیاو و ئافرەت بگرێت. بۆیە دەڵێم سێ ڕێگەچارە بۆ ئەم جیاكاریە هەیە كە بریتیە لەڕاهێنانی كوڕان و كچان سەبارەت بەپەیوەندیەكانیان، یاسا و لایەنی دادوەری. لەڕووی ڕاهێنانەوە دەتوانیت پێوەرە جێندەریەكان بگۆڕیت و لەڕووی یاساییەوەش هەل دەڕەخسێت و پشتگیری مافەكان دەكەیت، لەڕووی دادەوەریەوەش كاتێك كێشەیەك دێتە پێشەوە، وەك توندوتیژی دژ بەئافرەتان، ئەوا ئەو یاسایانە جێبەجێ دەكرێت.
* ئەی فاكتەرەكانی جیاكاریی چین؟
- پێموایە هەموو فاكتەرەكان دەگەڕێتەوە بۆ دەسەڵات، چونكە لەمێژوودا پیاوان خاوەنی دەسەڵات بوونە و ئافرەتانیش لەئاستی ئەوان نزم بوون، بۆیە جیاكاری دروستبووە. ئەم جیاكاریەش بەردەوامی پێدراوە. دەسەڵات هەموو شتێكە، بۆیە كاتێك دەسەڵات پاڵپشتی پیاو و ئافرەت بكات، ئەوا هێز و دەسەڵاتی یەكسانیان دەستدەكەوێت و بەمەش جیاكاریی نامێنێت. بۆیەش پڕۆژەی نەهێشتن و سڕینەوەی جیاكاریی ناو دەبەین بە "دەسەڵاتدان بەئافرەت"، واتە پێدانەوەی ئەو دەسەڵاتەی ئافرەت لەماوەی سەدان ساڵ لە دەستیداوە. دەسەڵاتیش فاكتەری خۆی هەیە، وەك فاكتەری ئابووری، كۆمەڵایەتی و سیاسی. هەموو ئەمانە بەشێكن لەدەسەڵات.
* ئەگەر بەوردی تەماشای جیاكاری ڕەگەزی لەكۆمەڵگای كوردیدا بكەین، دەبینین سیمایەكی هەرە دیاری ئەو جیاكاریە خۆی لە سایكۆلۆژیەت و زهنی كۆمەڵگا و تاكی كوردیدا دەبینێتەوە نەك لەیاسا و ڕێككارە ئیداریەكاندا، گەر وایە لەڕووی كۆمەڵاتیەوە بەچ میكانیزمێك دەكرێت ڕووبەڕووی ببینەوە؟
- وەك پێشتر ئاماژەم پێدا، بۆ نەهێشتنی جیاكاری ناو كۆمەڵگا پێویستمان بەڕاهێنان هەیە لەتەمەنی بچووكیەوە بۆ ئەوەی بتوانین هەموو ئەو پێوەر و ناعەدالیەتە جێندەریانە بسڕینەوە و ئاستی هۆشیاری بەرزبكەینەوە.
* ئاسەوار و نیشانەكانی جیاكاری لەسەر كۆمەڵگە بە گشتی و تاك بە تایبەتی چۆن دەناسێنن؟
- لەڕووی دەرئەنجامە كۆمەڵایەتیەكانی نایەكسانی جێندەری، پێموایە كۆمەڵگایەكی ناتەندروست دروستدەبێت. كاتێك ئافرەت هێز و دەسەڵاتی خۆی لێ دەسێندرێتەوە، پەیوەندی ئەو لەگەڵ كۆمەڵگەدا ناتەندروست دەبێت. تۆ چۆن چاوەڕوان دەكەیت ئافرەتێك لەژێر توندوتیژی خێزان و ماڵەوەدا بێت، ئەو منداڵ و نەوانەی ئەو گەورەی كردوون بەسەركەوتوویی و كاریگەرانە لەناو كۆمەڵگەدا كاربكەن، دەرئەنجامە كۆمەڵایەتیەكان كاریگەری لەسەر شوێنەكانی تری وەك قوتابخانە و شوێنی كاركردن و گرنگترینیشیان پەروەردە دەبێت. جگە لەمانەش چەندین توندوتیژی تریش دەبینین كە دەرئەنجامی نایەكسانی جێندەریە، وەك تاوان و دەستدرێژی سێكسی و بازرگانی و قاچاخیكردن بەئافرەتەوە. لەڕووی تاكیشەوە، تاك متمانەی بەخۆی نامێنێت و بڕوا بەتواناكانی خۆی ناكات.
* لەپێناو چارەسەركردنی ئەو دیاردەیە پێویستمان بەچ نەخشە ڕێگەیەكە؟ دەبێ سەرەتا هەنگاوەكان لەكوێوە دەستپێبكەین؟
- لەڕاستیدا من دژی هەر چارەسەرێكم كە لەكۆمەڵگایەكەوە بۆ كۆمەڵگایەكی تر بهێندرێت. پێموایە دەبێت سەرەتا لەخەڵكەوە دەستپێبكەین، پرسیار لەگروپ و جەماوەر بكەین و كۆیانبكەینەوە بۆئەوەی قسە لەسەر جیاكاریی و نایەسكانی جێندەری بكەن. هەروەها توانایان پێبخەشین بۆ ئەوەی بتوانن ئەو پێوەر و یاسایانە بدۆزنەوە كە هۆكاری نایەكسانی جێندەرین لەژیانی خۆیان و كۆمەڵگاكەیان و شوێنی كاركردنیان. تۆ ناتوانیت هەروا بڵێیت ئەمانە پێوەر و هۆكارەكانی نایەكسانی جێندەرین، بەڵكو دەبێت وایان لێبكەیت بزانن نایەكسانی جێندەری چییە و لێی تێبگەن. هەروەها كارێكی تر بریتیە لەدروستكردنی تۆڕێك لەنێوان ئەو كەسانەی بە جیددی و دڵسۆزانە كار لەسەر ئەو پرسە دەكەن بۆئەوەی كۆببنەوە و زانیاریەكانیان ئاڵوگۆڕبكەن و، بگەن بەپلانێكی ستراتیژی. لەم ڕێگەیەوە هەر كەسێك چارەسەرێكی بۆ كێشەكەی خۆی دۆزیبێتەوە، دەتوانێت ئەوانی تر لەگەڵ خۆیدا هاوبەش بكات و سوودی لێوەربگرن. لەلایەكی ترەوە شارەزایان و پلاندانەران لەشوێنەكانی كاركردندا كە بەرپرسی دانانی پلانن بۆ كۆمەڵگا، دەبێت هەموو شیكردنەوەیەكی جێندەری لەپلانەكەیاندا باس بكەن. بۆ نموونە من شارەزایەكم لەبواری كشتوكالأ لەوەزارەتی كشتوكاڵ، پلانێكی كشتوكاڵی بۆ ناوچەیەك دادەڕێژم، پێویستە هەموو كاریگەریەكی یەكسانی و نایەكسانی جێندەری لەپڕۆژەكەمدا شیبكەمەوە. بۆ نموونە پڕۆژەكە كارگەیەكی كشتوكاڵیە، دەبێت بزانم و دیاری بكەم كە ئایا ئەو پڕۆژەیە ژمارەی كارمەندانی ئافرەتی تێدا چەندە و ئایا ژمارەی كارمەندی ئافرەت بەرز دەكاتەوە یان زیانی بۆ سەر ئافرەت هەیە. بۆیە پێویستە هەموو لایەنە جێندەریەكان لە هەموو پرءگرامێكدا لەلایەن شارەزایانەوە شیبكرێتەوە.
