فێمینیزم زیانی لەپرسی ئافرەتداوە لەجیاتی ئەوەی ئافرەتان یەكسان لەگەڵ پیاوان نیشانبدەن، هەوڵیاندا ببن بەپیاو
پرۆفیسۆر لین ڕیچاردسەن، ماستەری لەبواری سۆشیۆلۆژیا لەزانكۆی لا ترۆبی ئۆستڕاڵی (La Trobe University) بەدەستهێناوە و دكتۆرای لەبواری "ئافرەت لەكەنیسەدا" لەئەنستیتیۆتی واگنەر لیدەرشیپ (Wagner Leadership Institute) لەویلایەتی كۆلۆرادۆی ئەمریكی وەرگرتووە. ئەندامی رێكخراوی ناحكومی ئافرەتانی جیهانە بۆ ژیان (World's Women for Life) و لەكۆنفڕاس و كۆنگرە جیهانییەكان وەك گوتەبێژ كاردەكات. ناوبراو لەدیمانەیەكدا بەمشێوەیە بۆمان هاتە ئاخاوتن.
* لەسەدەی رابردوودا بزاڤی فیمینیزم بەشكڵ و تەوژمێكی بەهێز سەرەتا لەڕۆژئاوا و دواتر لەڕۆژهەڵات خۆی دەرخست، ئێستا تەوژمی ئەو بزاڤە چۆن دەبینن؟
- من پێموایە ئێستا تا ڕادەیەك یەكسانبووە. سەرەتا زۆر بە گوڕوتین دەركەوت و ئامانجی گۆڕینی هەموو شتێك بوو. نووسەری زۆر بەناوبانگ سەریانهەڵدا و چەندین كتێبی بەهێزی نووسەران گۆڕانكاریان بەسەر هەڵوێستی ئافرەتاندا هێنا. زۆربەشمان لەگەڵ بۆچوونەكانی ئەو نووسەرانە نین، بەڵام سەرەڕای جیاوازیەكان زۆر بەتوندی بڕوامان بەیەكسانی ئافرەت هەیە پێمانوایە هەمان بەهای پیاوی هەیە. هەرچەندە ئێمەی ئافرەتان شتەكان بەشێوەی جیاوازتر سەیر دەكەین، لەبەرئەوەی بەهێزنین و پیاوان لەئێمە بەهێزترن، بەڵام هاوشێوەی پیاوان خاوەنی مێشك و ئەقڵین.
* هەندێك پێیانوایە تەنیا فێمینیزم بەس نییە یان لە توانایدا نییە بۆ رزگاركردنی ئافرەتان لەو زوڵم و ناعەدالیەتەی كە دەرهەقیان ئەنجامدەدرێت و دەڵێن، بەگشتی فێمینیستەكان شكستیانهێنا لەو تروحاتانەی كە پێشكەشیاندەكرد، ئێوە لەمبارەیەوە چی دەڵێن؟
- لەڕاستیدا ڕەنگە ئەوە ڕاست بێت، چونكە پێموایە بەڕێگەیەكی هەڵە دەستیان بەكاركرد و ئەو كارەی كردیان بریتیبوو لەزیاتر توندوتیژكردنی ئافرەتان. ئێمە وەك ڕێكخراوی ئافرەتانی جیهان بۆ ژیان (WWFL) ئامانجمان گۆڕینی ئافرەت نییە چونكە ئەوان لە پرسەكە دەگەن، بەڵكو پێویستە نیوەكەی تر كە پیاوانن بگۆڕین. ئەمەش لەڕێگەی جەنگ ڕوونادات، بەڵكو لەڕێگەی پرۆسەی پەروەردەوە دەكرێت. ئەمەش پرۆسەیەكی مێژووكردە و كاتی دەوێت و دەبێت نەوەكانی داهاتوو هەر لەمنداڵیەوە پەروەردە بكەیت تا فێری ڕێزگرتن لەئافرەت ببن.
* بەشێك لە توێژەر و چاودێرانی ئەو بوارە بزاڤە فێمینیستەكانی ڕۆژهەڵات بە نامونەزم وەسفدەكەن و وا تۆمەتباریان دەكەن كە هیچ ئیزافەیەكیان نەبووە، ئایا لەمبارەیەوە چ كۆمەنتارێكت هەیە؟
- ڕەنگە تا ئێستا نەگەیشتبن بەئاستێكی باش و ئامانجیان نەپێكابێت، بەڵام پێموایە ئەوە شتێكە هەر دەبێت ڕووبدات، لەبەرئەوە تا ئەوكاتەی مافەكانی مرۆڤ و یەكسانی بۆ ئافرەت زامن نەكرێت هەرگیز كولتووری ژیان دروستنابێت، چونكە تەنها لەڕێگەی یەكسانیەوە كولتووری ژیان دروستدەكرێت. لێرەدا نموونەیەك دەهێنمەوە، من ژن و پیاوێكی هاوسەر دەناسم كە ئافرەتەكە كەسێكی زۆر بەهێزە و پیاوەكە كەسێكی بێدەنگە، لەبەرئەوەی پیاوەكە پێی گوتراوە دەبێت ئەو سەركردە و دەستڕۆ بێت هەمیشە هەوڵدەدات بەڵام ئەو هەوڵدانە نەخۆش و نائومێدی دەكات. بەڵام كاتێك زانی پێویست ناكات هەمیشە ئەو سەركردە و بەهێز بێت و ژنەكەی دەتوانێت ئەوە بكات، هەستی بە حەسانەوە و خۆشی كرد. ئەگەر پیاوان ڕێگە بەئافرەتان بدەن ئەو كارەی دەتوانن ئەنجامی بدەن، ئەوا پیاوانیش دەحەسێنەوە.
* پێتوایە لەڕێگەی هەڵاوێردنی ڕەگەزیەوە، واتە پۆلینكردنی كێشەكانی كۆمەڵ بەسەر گرفتی ئافرەتان و گرفتی پیاوان بگەینە چارەسەری، یان كێشەكان هاوبەشن و پێویستە وەك موعانات و كێشەی هەموو مرۆڤەكان تەماشابكرێن؟
- بەڵێ كێشەی هەموو مرۆڤەكانە، چونكە وەك پێشتر ئاماژەم پێدا تا نیوەكەی تری پیاوان نەگۆڕین ناتوانیت پێگەی ئافرەت بگۆڕیت. هەرچەندە ئەوە كێشەی هەموو مرۆڤایەتیە بەڵام تا دەست بەگۆڕینی پێگەی ئافرەت نەكەیت بەردەوام پێشێڵكاری و جیاكاری ڕوودەدات و هەرگیز ناوەستێت، تەنها تا ئەو كاتەی پیاوان ئافرەت بەیەكسان دەزانن. بۆیە پێویستە پیاو و ئافرەت بگۆڕێن ئەگەرنا هیچ شتێك گۆڕانی بەسەردا نایەت.
* هەندێك پێیانوایە ئەو بزاڤ و جیاكارییە ئەوەندەی زیانی لەپرسی ئافرەتان داوە سوودی پێنەبەخشیوە، ئێوە چۆن لەو تەرحە ورد دەبنەوە؟
- بەڵێ منیش پێموایە زیانی پێبەخشیوە، چونكە فێمینیزم زۆر ڕۆیشت و لەسنووری خۆی لایدا. لەجیاتی ئەوەی ئافرەتان وەك یەكسان لەگەڵ پیاوان نیشانبدەن، هەوڵیاندا ببن بەپیاو. لەمەدا هەڵەیانكرد، خۆی دەبێت تۆ وەك ئافرەت بیت و مێینەی خۆت لەجلوبەرگ و شێوە نیشان بدەیت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە وەك كەسێك مامەڵەم لەگەڵدا بكرێت كە خاوەنی ئەقڵی ساغم و خاوەن بەهای خۆمم. بەڵام بزاڤە فێمینیستەكان ئەوەیان نەكرد، بەڵكو فێمینیستەكان هەوڵیاندا ئافرەت بكەن بەپیاو. لەجلوبەرگ و شێوەی ڕوخسار و قژدا خۆیان وەك پیاوان لێدەكرد و تەنانەت هەندێجار مووی لەشیان دەهێشتەوە و نەیاندەتاشی، لەجیاتی ئەوەی بڵێن من ئافرەتم و شانازی پێوە دەكەم هەوڵیاندا خۆیان بكەن بەپیاو، بەڵام هەمان نرخ و بەهام هەبێت.
* ئێستا بزاڤی پۆست فێمینیزم خەریكە تەشەنە دەكات هاوكات لێرە و لەوێش دەنگی ناڕەزایی پیاوانیش بەرزدەبێتەوە، ئەوانیش خۆیان بەچەوسێنراو و مەزڵوم دەزانن، هەندێ لەپۆست فێمینیستەكان دەڵێن فێمینیزم چیتر بۆ كۆمەڵگای ئەمڕۆ بەكەڵك نییە. ئەمیلیا جۆنس لەنووسینێكدا دەڵێت تێكستەكانی پۆست فێمینیزم كە لەساڵانی 1980 و 1990 سەریهەڵدا، دووەم چەرخی فێمینیزمی وەك قەوارەیەكی نەگۆڕ و قایم پیشاندا و بەوە ڕەخنەی لێگرت كە گشتگیرانە (generalization) بەكاردەهێنرێت. ئایا ئێوە چۆن لەمەودای ئەو بزاڤانە دەڕوانن؟
- ئێستا زۆر لەپیاوان لەوڵاتی ئێمە و تەنانەت لەكەنیسەكاندا پێیانوایە جیاكاریان لەبەرامبەردا دەكرێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە هەرچەندە جیاكاریشیان بەرامبەر بكرێت پیاوان خۆیان لەئاستێكی بەرزتر لەئافرەتان دەزانن، بۆیە ئەگەر پیاو و ئافرەت یەكسانبن ئەوا پیاوان دەبێت كەمێك دەستبەرداری غیرە و شكۆی خۆیان ببن بۆ ئەوەی ئەو یەكسانییە قەبووڵ بكەن. زۆر لە پیاوانیش هەن قەبووڵی ئەو یەكسانییە دەكەن و مێردەكەی من یەكێكە لەوانەی زۆر بڕوای بەیەكسانی پیاو و ئافرەت هەیە و دەڵێت بەڕێگەدان و ڕێزگرتن لەئافرەت زیاتر هەست بەئاسوودەیی و ئازادی دەكەم. سەبارەت بەپرسیارەكەی پێشوو، بەڵێ فێمینیزم زیانی لەپرسی ئافرەتداوە لەبەرئەوەی بەهۆی لەسنوور لادانیان پیاوانیان كردە دوژمنی ئافرەتان.
* شەپۆڵی نوێی گڵۆبالیزم (New wave of globalization) چ كاریگەرییەكی لەسەر بزاڤە فێمێنیستیییەكانی كوردستانی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوین هەیە؟ ئایا ئێوە لەمڕۆی جیهانی گلۆبالیزمدا ئایندەی بزاڤە فێمینیستیەكانی دنیا چۆن دەبینن؟
- لەگەڵ زیادبوونی كاریگەری گلۆبالیزم و كاریگەربوونی خەڵك بەكۆمپیوتەر و ئینتەرنێت و فیلم و تێكەڵبوونی كولتوورەكان ئەو بزاڤانەش گەشەدەكەن و مەودای بیركردنەوە و ئاراستەیان گۆڕانی بەسەردادێت. پێموایە ئەم رەنگدانەوەیە بەشێوەیەكی سروشتی ڕوودەدات بەڵام هیواخوازم لەسنوور لانەدات و مافەكانی ئافرەتیش لەپێشەوەی ئەژێندای كارەكاندابێت لەڕۆژهەڵات.
سەبارەت بە كاریگەری ئەو تەوژمە نوێیەی جیهانگەرایی لەسەر ئافرەتانی رۆژهەڵاتی ناوین و كوردستان، لەبەرئەوەی من تەنها یەكجار سەردانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستم كردووە و یەكەم وێستگەشم كوردستان بووە، بۆیە شارەزاییەكی ئەوتۆم نییە لەسەر بزاڤەكانی ئەو ناوچەیە. بەڵام لەو شتانەی بینیومن و خوێندوومەتەوە و گفتوگۆكانم لەگەڵ خەڵك، پێموایە خەڵكی كوردستان ئێستا بە لێوەكانیان قسە دەكەن و كار و چاڵاكیەكان نەگەیشتوونەتە ڕادەی قسەكان. لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە یاسایە و دەبێت سەرەتا باسی شتەكان بكرێت و دواتر گۆڕان دێتەكایەوە.