سەڕەرای جیاوازییەكان تائێستا حكومەتی ناوەندی عێراق، هەرێمی كوردستانی بەبەشێك لەعێراق سەنتراڵی داناوە؛ عێراقێكی پڕ لە ململانێی تائیفی و حزبی ئاخنراو بە كێشەی سیاسی چارەسەرنەكراو، كە تا دێت توندوتیژی و كارە تیرۆریستیەكان روو لەهەڵكشان دەكات و كاردانەوەی توندیشی لەسەر ئەدای حكومەتی بەغدا دروستكردووەو حكومەتێكی تاكڕەویی دوور لەفیدرالییەتی لێكەوتۆتەوە. ئەم دۆخە ئاڵۆزو پڕ لە پشێوییەی بەغدا كاریگەریی خراپی لەسەر ناسەقامگیری سیاسی و ئابووری لەناو هەرێمی كوردستانیش دروست كردووە. هەربۆیە دووبارە پرسە ئابووریی و دارایی و نەوتیەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بوونەتە سەردێڕی هەواڵەكان و قسەوباسێكی زۆریان لەبارەوە كرا.
لەم قۆناغە هەستیارەدا ئابووری هەرێمی كوردستان پێویستی بەدوو خاڵی گرنگ هەیە ئەویش (سەقامگیریی و بەدەستهێنانی سەرچاوەی داهات)، ئەمەش لە پێناوی خێراكردنی گەیشتن بە ئابووری بازاڕ و جێبەجێكردنی پرۆسەی بونیاتنانی ژێرخانی هەرێم، سەرەتای رێگاش لە دەربازبوون لەپاشكەوتەیی عێراق و بەدەستهێنانی ئابوورییەكی سەربەخۆ دەست پێدەكات كە رەنگە بەدیهێنانی ئەم ئامانجە كارێكی قورس بێت، بەڵام ئاستەم نییە. دكتۆر حوسێن تۆفیق فەیزوڵڵا شارەزا لەبواری یاسای بازرگانی نێودەوڵەتی كە لەرووی یاسایی و دەستوورییەوە شارەزایی لەدەستووری عێراقی هەیە لەم رووەوە لەلێدوانێكی تایبەت بەگۆڤاری گوڵانی راگەیاند: بەو پێیەی ئێمە لەرووی دەستوورییەوە بەشێكین لە عێراق و ناتوانین لەناو ئەو دەستوورە بەتەنیا ماددە ئابوورییەكان جیا بكەینەوە تاوەكو لەپاشكەوتەیی ئابووریی عێراق دەربازمان بێت، بەڵام خۆ دەگرێت خۆمان لەو یاساو بڕگانە لابدەین كە ئابوورییەكەمان بەرەو ئابووری مەركەزی و كەرتی گشتی دەبات، چونكە دەسەڵاتی ئیئتلافی سەردەمی پۆل بریمەر حاكمی عێراق كۆتایی بەو ئابوورییە مەركەزی و گشتییە هێناوەو عێراق و ئێمەش ئیدعای جێبەجێكردنی دەكەین و تاڕادەیەكیش جێبەجێمان كردووە، لەم روانگەیەوە دەكرێت هەنگاوەكانی بەدیهێنانی سەربەخۆیی بنێین، بەڵام دەبێت سەرەتا خوێندنەوەمان بۆ ئەو هۆكارانە هەبێت كە رێگرە لەسەربەخۆیی ئابووری لەوانە: تا ئێستا ئابووری هەرێم پابەندە بەو بەشە بودجەیەی كە لە عێراقەوە بۆمان دێت، بودجەكەش كەم نییەو بودجەیەكی باشە كە لە ساڵی 2003وە بۆمان دێت، دەبێت ئاماژە بەو راستییە بكەین؛ كە نەمانتوانیوە ژێرخانی ئابووری بونیات بنێینەوە تاوەكو لەهەرێمی كوردستان منەتمان بەو بەشە بودجە نارێك و ناشەفافیەتە نەبێت كە لەبەغدا وەكو سەدەقە بۆمانی دەنێرن. تەنانەت ناردنە دەرەوەی 250- 400 هەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا كە لە كێڵگەكانی كوردستان بەرهەم دەهێنرێت و رەوانەی توركیاو بازاڕەكانی جیهان دەكرێت بەم بڕە پێترۆڵەو داهاتەكەی ناتوانرێت پێداویستیەكانی هەرێم دابین بكرێت. هەربۆیە كاتی ئەوە هاتووە دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت لەە كێڵگە و بیرە نەوتیەكان زیاتر بكرێت و بەشێوەیەكی شەفاف و روون لەبونیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری هەرێمەكە خەرج بكرێت، چونكە ئەو بڕەی ئێستا بەرهەم دەهێنرێت لەتوانایدا نییە پێداویستی هەرێمەكە پڕ بكاتەوە، بەڵام بەمەرجێك دەبێت بەجددیی رووبەووبوونەوەی هەموو گەندەڵییەك ببینەوە.
ئەم شارەزایە یاساییە ئاماژەی بەدوو كێشەی سەرەكی كرد كە ئەمڕۆ و لەداهاتوودا بمانەوێت یا نەمانەوێت رووبەووی دەبینەوە، كە بەداخەوە تا ئێستا زۆر لەوانەی خۆیان بەچاودێری سیاسی یا شارەزای ئابووری دادەنێن زیاتر بۆچوون و پێشبینیەكانیان بۆ ئەمڕۆیە نەك روئیایەكی درێژخایەنی هەبێت هەربۆیە بەڕێزیان لەمبارەیەوە وتی: چارەسەركردنی كێشەو گرفتە ئابوورییەكانی ناوخۆ پێش ئەوەی رووبدات و ببێتە قەیران ئەركی بڕیاربەدەستدان و دەسەڵاتدارانی هەرێمە خۆئامادەكردنیان بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو قەیران و گرفتە پێشبینبكراوانەیان هەبێت، بۆ نموونە هەڕەشەكانی مالیكی پێویستە بەجددی وەربگیرێت و ئەمڕۆ بێت یا سبەی جێبەجێ دەكرێت نابێت خۆمان بخەینە بەردەم قەدەرو بڵێین ئەمڕۆ فڵانە كێشە لەگەڵ حكومەتی ناوەندی چارەسەر دەكەین و كێشەكە كۆتایی دێت، مەسەلەی دووەم چارەسەركردنی گرفتەكانی گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردنی ئابوورییە لەناو هەرێمی كوردستان كە وایكردووە ژێرخانی ئابووریمان بەشێوەیەكی باش بونیات نەنرێتەوەو كۆمەڵگەیەكی بەكاربەر و بەكارهێنەرمان لێدروست بووەو لەبەرهەمهێنانی كشتوكاڵی و پیشەسازیی زۆر دوور كەوتووینەتەوە ئەمەش نیشانەی نەبوونی ستراتیژییەتی ئابوورییە، كە باوەڕناكەم لەم رووەوە هیچ رێگرییەك هەبێت بۆ ئەوەی ستراتیژییەتی بەرهەمهێنان و ئابووری بەهێزمان هەبێت .ئەوەی ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان لەرووی بەڕێوەبردنی ئابوورییەوە بەتایبەتی بابەتی داهاتەكان دركی پێ دەكرێت تەنیا سیاسەتی بەڕێوەبردنی باری بژێوی رۆژانەیە یا ساڵانەیە بێ ئەوەی بیر لەژیانی 40 ساڵی داهاتوو بكەینەوە و پلانی درێژخایەنی 25 ساڵەو بەرنامە دوورمەوداكانی بەڕێوەبردنی ئابووریمان نییە. حكومەتی عێراق هەر لەساڵی 1926ەوە مەترسی سەربەخۆیی كوردستان و ویلایەتی ئەو كاتی موسڵی هەبووە تەنانەت وڵاتانی دراوسێش ئەو ترسەیان هەیە ئەو راستیەش دەزانن كە بەسەربەخۆیی ئابووری و بونیاتنانی ژێرخانێكی پتەو و ئابوورییەكی بەهێز سەرەتای ڕێگا بۆ دەوڵەتی كوردستان دەست پێ دەكات .
بەمشێوەیە گرفت و كێشە لەبەڕێوەبردنی ئابوورییەكی بەهێز هەیە، تەنانەت نەبوونی ستراتیژییەتی درێژخایەن كاریگەریی خراپی لەسەر چارەنووسی ئابووری هەرێمەكە هەیە ئەمە جگە لەوەی دوژمنانی هەرێمەكە بەبەردەوام بەدوای خاڵی بێ هێزی هەرێمەوەن، هەربۆیە كاتی ئەوەهاتووە كۆمەڵێك كاروكردەوەی چاكسازیی و گۆڕانكاری لە ئابووری هەرێم و یاساو رێنماییەكانی بازرگانی و وەبەرهێنان بكرێت لەم رووەوە دكتۆر ئەمین محەمەد ئال ئیدریسی شارەزا لە بواری ئابووری لەلێدوانێكی تایبەت بۆ گوڵان سەبارەت بەم باسە وتی: دوای ئەوەی هەرێمی كوردستان توانی لەچەند ساڵی رابردوو تارادەیەك ژێرخانی ئابووری چاكبكاتەوە، ئێستا كاتی ئەوەهاتووە ئەم ژێرخانە بونیات بنێتەوە كە پارەو كاتێكی زۆری دەوێت، لەپێناو كەمكردنەوەی كات و خێراكردن لە جێبەجێكردنی پرۆسەكە ئابووری هەرێمی كوردستان پێویستی بە دووبارە داڕشتنەوەی كۆمەڵێك یاساو رێنمایی هەیە كە لەگەڵ ستراتیژییەتی داهاتووی بگونجێت بەتایبەتی دووبارە هەمواركردنەوەی یاسای وەبەرهێنان و مۆڵەتدان بەكۆمپانیاكان و مەسەلەكانی وەرگرتنی باج و رسومات و ئاراستەكردنی كۆمپانیاو بیزنسكاران بەرەو كەرتە بەرهەمهێنەكان . لە وەڵامی پرسیارێكدا بەوەی ئایا لەگەڵ دانانی مەرج و رێنمایی نوێیە بەتایبەتی لەپێناو ئاراستەكردنی كۆمپانیاكان بۆ رووكردنە كەرتەكانی بەرهەمهێنان ئەمە كاریگەریی لەسەر كەمكردنەوەی وەبەرهێنان نابێت ئال ئیدریسی وتی: یاسای وەبەرهێنان لەهەرێمی كوردستان ئاسانكاریی باشی بۆ وەبەرهێنەكان پێشكەشكردووە بەرادەیەك تەنانەت لەئابووری عێراقیدا ئەم ئاسانكارییە بوونی نییە، ئەمە لەكاتێكدا ئابووری عێراق بەدەست شەڕی تیرۆرەوە گیرۆدە بووەو وەبەرهێنەكان بەتایبەتی وەبەرهێنی بیانی ناتوانێت روو لەو ناوچە نائارام و پڕ لەمەترسییانە بكەن كەواتە دانانی مەرج و رێنمایی نوێی ئابووری و وەبەرهێنان كە لەبەرژەوەندی ئابووری هەرێم بێت بۆ ئەم قۆناغەی ئێستاو داهاتوو پێویستە، تاوەكو زیاتر ئابووری هەرێم كەموكورتی بەخۆیەوە نەبینێت و ناهاوسەنگی لەنێوان كەرتەكانی بازرگانی و كشتوكاڵ و پیشەسازیی و خزمەتگوزاریی دروست نەبێت، هەروەها رێگە نەدرێت پارەیەكی زۆری هەرێم لەرێگای كۆمپانیاكانی بیانی گەشتیاریی و بازرگانی و بەڵێندەرایەتی بچێتە دەرەوەی هەرێم.
سەبارەت بەپاشكەوتەیی ئابووری هەرێمی كوردستان بە ئابوورییەكی ناسەقامگیری پڕ لەكێشمەكێش و نائارامی سیاسی و ئابووری حكومەتی ناوەندەوە بەستراوە دكتۆر ئەمین ئەلئیدریسی وتی: تا ئێستا ئابووری هەرێم نەیتوانیوە لەپاشكەوتەیی ئابووری مەركەزی حكومەتی بەغدا دەربازی بێت، ئەم حاڵەتە بەتەواوەتی لەبەشە داهاتی ناردنە دەرەوەی نەوتی خاو دەردەكەوێت، واتا پشتبەستن بە 17%ی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لەبودجەی گشتی عێراق كە خۆی لەخۆیدا لەباشترین كاتدا لە 11-12% تێپەڕ ناكات، ئەمە بەیەكێك لەپاشكەوتەكانی دارایی و نەختینەیی هەرێمی كوردستان دادەنرێت، هەربۆیە بەبێ گۆڕینی شێوازی بەڕێوەبردنی ئابووری بۆ كۆنفیدراڵی توانای بڕیاردانی ئابووری و دانانی سیاسەتی دارایی و نەختینەیی و مۆركردنی گرێبەست و رێكەوتنامەكانمان لەگەڵ وڵاتانی بیانی نابێت، كەواتە ئاراستەكردنی شێوازی بەڕێوەبردنی ئابووری بەرەو كۆنفیدراڵی تەنیا رێگای سەربەخۆیی زیاتری ئابووری هەرێم و دەربازبوونە لە پاشكەوتەیی و ئەگەری سەپاندنی گەمارۆی ئابووری.ئەزموونی كۆنفیدراڵی و شێوازی بەڕێوەبردنی سەربەخۆیی ئابووری لەزۆربەی وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا بەتایبەتی لەئەوروپا پەیڕەو دەكرێت.
سەبارەت بەناوخۆیی هەرێمی كوردستان و ئەو هەنگاوانەی كە پێویستە حكومەتی هەرێم پەیڕەوی بكات دكتۆر محەمەد شوكر شارەزا لەبواری ئابووری وتی: سەربەخۆیی ئابووری پێویستە لەسەربەخۆیی پشتبەستن بەداهاتی بودجەی عێراقەوە دەست پێ بكرێت، واتا گەر بمانەوێت سەربەخۆ بین و ئابوورییەكەمان بەپاشكەوتەیی نەمێنێتەوە كە بەردەوام هەڕەشەو چاوسوركردنەوەی بڕینی داهات و بژێوی ژیانی هاووڵاتیانی كوردستانمان لێنەكرێت ئەوا دەبێت بەدوای سەرچاوەی داهاتی نوێ بگەڕێین، لێرەدا ئەو پرسیارەی كە ئێمەی ئابووریناسان و سیاسەتمەداران و بڕیار بەدەستدانی هەرێمەكەش بەدوایدا وێڵین ئەوەیە؛ تا چ رادەیەك لەوڵاتێكی بەناو فیدراڵی وەكو عێراق سەربەخۆیی ئابووریمان دەست دەكەوێت ؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ئاسان نییە، بەڵام لەئابووری هاوچەرخدا هیچ شتێك قورس نییەو دەكرێت لە ئێستاوە بیر لەدانانی بانكێكی دایك لەهاوشێوەی بانكی ناوەندی بكەینەوەو كاری بۆ بكەین تاوەكو بتوانین زاڵ بین بەسەر هەڕەشەو پاڵەپەستۆكانی مەركەز كە لەبواری دارایی و نەختینەیی بەرامبەر هەرێمەكەمان دەكرێت تەنانەت بواری دارایی و نەختینەیی دوو هۆكاری سەرەكی بوون بەدەوڵەتەو ئابووری سەربەخۆیی تەواو پیادە ناكرێت بێ ئەوەی خاوەنی سیاسەتی دارایی و نەختینەیی نەبین، لێرەدا لەم قۆناغە پێویستە سیاسەتی ئابووری دابڕێژینەوە تاوەكو ببێتە هەوێنێك لەداهاتوودا بۆ سەربەخۆیی دارایی و نەختینەیی، واتا هەرێمی كوردستان كۆنترۆڵی لەسەر ئابووری و داهاتی خۆی هەبێت و سەربەخۆیی ئابووری لەزۆربەی بوارەكاندا هەبێت ئەوەتا سەربەخۆیی ئاوو وزەو كارەبامان بەدەست هێناوە لەكاتێكدا كەسانێك هەبوون ئەمەیان بەكارێكی ئاستەم دەزانی، ئەمە دەستكەوتەو هەنگاویشە بۆ سەربەخۆیی تەواویی ئابووری واتا كەرتەكان بەرەو خودبژێویی ببەین و لەپاشكەوتەیی مەركەزو وڵاتانی دەوروبەر دەرباز بین، هەروەكو چۆن لەبواری ئاسایش و سەربازیی و ئیدارەو یاسایی و پێترۆڵ و كارەباو وەبەرهێنان جیاوازین و تاڕادەیەكی باشیش لەحكومەتی مەركەزی سەربەخۆین، عێراق پێویستە لەبواری بانكی و دارایی و نەختینەیشدا جیاواز بین. پێموایە كردنەوەی لقێكی بانكی ناوەندی لەهەرێمە فیدراڵیەكان بەپێی یاساو دەستوور لەعێراقدا رێگا پێدراوە . هەرێمی كوردستان لەقۆناغی ئەمڕۆ دەتوانێت ببێتە خاوەنی ئەم لقە بانكەو تەنانەت كردنەوەی بانكێكی مەركەزیش بۆ هەرێمی كوردستان بەڕەوا دەبینم، ئەوەتا هەرێمەكانی هۆنگ كۆنگ و تایوان خاوەنی بانكی ناوەندین و سیاسەتی دارایی و نەختینەیی خۆیان هەیە.
هەر بۆیە هەرێمی كوردستان مافی خۆیەتی بانكێكی مەركەزی هەبێت بەو پێیەی هەموو شتێك لەعێراقدا بەسیاسەت كراوەو لەرێڕەوی یاسایی و دەستووری دەرچووە، ئەوەتا بانكی ناوەندی عێراق لەژێر كۆنترۆڵی بڕیارە ئابوورییەكان نییە بەقەد ئەوەی بەسیاسی كراوە.