سه‌عدون یونس: به دانانی سیستمێك گرفته‌كانی هونه‌ری كوردی چاره‌سه‌ر ده‌كرێن
له سه‌ره‌تای دیمانه‌یه‌كیدا له‌گه‌ڵ گوڵان، سه‌عدون یونس دان به‌وه دا ده‌نێت كه هیچ شتێك به قسه و كردار وه‌ك یه‌ك نییه و جیاوازییه‌كی زۆر هه‌یه له‌نێوان ئه‌وه‌ی ده‌گوترێ و ئه‌وه‌ی ئه‌نجام ده‌درێ و پێیوایه: هیچ شتێك له تیۆرییه‌وه وه‌ك خۆی ناچێته بواری پراكتیكەوە، هه‌میشه قسه كردن گه‌وره‌تره له ئه‌نجامدانی كاره‌كه، له هه‌موو بواره‌كانی ژیاندا هیچ كه‌سێك ناتوانێت هه‌موو قسه‌كانی بكاته كردار له هونه‌ریش به هه‌مان شێوه‌یه، به‌ڵام ده‌كرێ جیاوازیی نێوان قسه و كرداره‌كان زۆر گه‌وره نه‌بن كه هه‌ستیان پێ بكرێ، به ڕای من ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ توانای ئه‌و كه‌سه‌ی كه قسه ده‌كات، رۆژێكیان له شوێنێك دانیشتبووین یه‌كێك له ئاماده‌بووان زۆر باسی له گرفته‌كانی شانۆ و چۆنیه‌تی چاره‌سه‌ركردنی دەكرد كه‌چی هه‌ر خۆیشی یه‌كێكه له گرفته‌كانی شانۆ له‌و شاره، چونكه ده‌كرێ تۆ نووسه‌ر یان مامۆستایه‌كی باش بیت، به‌ڵام مه‌رج نییه هونه‌رمه‌ندێكی باش بیت و بتوانیت كارێكی هونه‌ریی باش پێشكه‌ش بكه‌یت، به هه‌مان شێوه بۆ ره‌خنه‌گریش وایه.
ره‌جه‌ب پاقڵه خۆر وای ده‌بینێت تا ئێستا هونه‌ریی كوردی نه‌گه‌یشتۆته قۆناغی بازرگانی و له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێت: خه‌ڵك تا ئێستا له وشه‌ی بازرگانی نه‌گه‌یشتووه، بازرگانی واته من شتێكم هه‌یه له بازاڕ دایده‌نێم، تۆش ده‌ته‌وێت، لێره‌دا هونه‌ر پێداویستیی ژیانه، تۆ پێویستت به هونه‌ره منیش به پاره تۆ دێی هونه‌ره‌كه‌م لێده‌كڕی ئه‌مه‌ش پێداویستیی ژیانه، ئێمه له‌و پێداویستیانه‌ی ژیان ده‌ترسێین، براده‌رێكی زۆر خۆشه‌ویستم خانوویه‌كی گه‌وره‌ی هه‌بوو گوتم ده‌ستت خۆش بی خانووه‌كه‌ت زۆر جوانه، به‌ڵام له هیچ شوێنێكی خانووه‌كه‌ت تابلۆیه‌كی هونه‌ریم نه‌بینی، له وه‌ڵامدا گوتی: نه‌بوونی تابلۆ گرفت نییه، به‌ڵام من چوار ژنم هه‌یه، وه‌ك گوتم هونه‌ر خواست و خستنه‌ڕووه گرفتی ئێستای هونه‌ریش له خواسته‌كه‌یه، چونكه تا ئێستا میلله‌تی كورد نه‌گه‌یشتۆته ئه‌و ئاسته‌ی كه بزانێت هونه‌ر و رۆشنبیری به‌شێكه له ژیان، ئێستاش خوێندنه‌وه‌ی كتێب و رۆژنامه و گۆڤاره‌كان نه‌بووه‌ته كلتور، به‌داخه‌وه جاران ئه‌م لایه‌نه زۆر باشتر بوو، ئێستا له كۆمه‌ڵگای كوردیدا دوو شت باون: سیاسه‌ت و مادده كه ئه‌مانه‌ش هه‌ردووكیان له‌پێناو رۆشنبیرین، بۆیه ئه‌گه‌ر رۆشنبیرێكی باش نه‌بیت، سیاسه‌تمه‌دارێكی باش نابیت، به داخه‌وه لای ئێمه پێچه‌وانه‌یه.
سه‌باره‌ت به‌و ره‌خنه و گله‌ییانه‌ی كه ئاراسته‌ی هونه‌رمه‌ندان ده‌كرێن ده‌رباره‌ی بارودۆخی ئێستای هونه‌ری كوردی، مامۆستا سه‌عدون پێیوایه ئه‌و گله‌ییه‌ی له هونه‌رمه‌ندان ده‌كرێت له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه كاره هونه‌رییه‌كانیان له ئاستی پێویستدا نین، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر نمایشێكی شانۆیی هه‌بێت هه‌وڵ ده‌درێ به‌و ناوانه‌ی كه هه‌ن و ناسراون خه‌ڵك رابكێشین بۆ بینینی شانۆگه‌رییه‌كه، به‌داخه‌وه ناوه‌كانی دیكە نه‌یانتوانیوه خه‌ڵك بۆ لای خۆیان رابكێشن، چونكه به‌رهه‌مه‌كانیشیان دوور بووه له بیر كردنه‌وه‌ی خه‌ڵك ئه‌مه‌ش زۆر گرنگه، چونكه به‌رهه‌می شانۆییم بینیوه هیچ تێنه‌گه‌یشتووم كه مه‌به‌ستی چییه یان ته‌نانه‌ت له‌وه نه‌گه‌یشتم كه ده‌یه‌وێ چ بڵێ یان چ په‌یامێكی هه‌یه؟ بۆیه توانا و لێهاتوویی كه‌سه‌كان زۆر گرنگه بۆ گه‌یاندنی په‌یامه هونه‌رییه‌كه، راسته خۆشه‌یستی بۆ كاره‌كه كاریگه‌ری هه‌یه، به‌ڵام خۆشه‌ویستی سنووری هه‌یه و راده‌وه‌ستێت، ئه‌گه‌ر نه‌توانێت شتی باشتر پێشكه‌ش بكات، ره‌فتار و هه‌ڵسوكه‌وتی هونه‌رمه‌ند له‌نێو خه‌ڵك به‌شێكه له كاری هونه‌ری، من توانیم ته‌له‌فزیۆنی هه‌ولێر بگوازمه‌وه قۆناغێكی دیكە به هه‌مان كارمه‌ند و ستافی پێشووتره‌وه، چونكه به وردی ئاگاداری هه‌موو ورده‌كارییه‌كان بووم و براده‌رایه‌تیی هیچ كاریگه‌ری له‌سه‌ر كاركردنم نه‌بووه، ته‌نانه‌ت جارێكیان یه‌كێك له كارمه‌نده‌كان پێی گوتم تۆ ته‌نانه‌ت به هه‌ڵه‌ش تووڕه نابیت، براده‌ر هه‌یه ده‌ڵێت ئه‌م ته‌له‌فزیۆنه هیچی تێدا نه‌بێت خۆ سه‌عدون یونسی لێیە، ئه‌مه‌ش بۆ من مایه‌ی شانازییه، بۆیه من ئه‌و كاره ئیدارییه‌ی خۆم به به‌رهه‌مێكی زۆر سه‌ركه‌وتووی خۆم داده‌نێم.
سه‌باره‌ت به بوونی ركابه‌رێتیی هونه‌ری له‌نێوان هونه‌رمه‌ندانی كورد وئایا تا چه‌ند شه‌رعییه و كاریگه‌ریی سلبی له‌سه‌ر هونه‌ری كوردی نابێت، مامۆستا سه‌عدون ده‌ڵێت: حوكمدانی پێشوه‌خته له‌سه‌ر به‌رهه‌می هونه‌رمه‌ندان له‌لایه‌ن خودی هونه‌رمه‌ندانه‌وه به‌ر له‌وه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنێكی زانستیانه‌ی بۆ بكه‌ن، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ به‌دبه‌ختی و كه‌م زانینه بۆ پێوه‌ندییه‌كان، چونكه هیچ شتێك به‌ر له‌وه‌ی نه‌یبینیت ناتوانیت حوكمی له‌سه‌ر بده‌یت ته‌نانه‌ت ناتوانیت هیچ شتێك بكڕیت به‌ر له‌وه‌ی بیبینیت، ئه‌م دیارده‌یه ته‌نیا له كوردستاندا نییه، به‌ڵكو له هه‌موو شوێنێك هه‌یه، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ده‌ره‌وه هه‌ر كه‌سێك به‌رپرسه له كاره‌كه‌ی خۆی ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر لێیان بپرسی رات چییه به‌رامبه‌ر به‌و به‌رهه‌مه‌ی ئه‌م هونه‌رمه‌نده وه‌ڵامت ناداته‌وه، چونكه ئه‌و كاره‌ی كه ئه‌نجامیداوه خه‌ڵكانێك هه‌ن سه‌یری ده‌كه‌ن، ناكرێ تۆ رای خۆت بده‌ی له‌سه‌ر به‌رهه‌می هونه‌رمه‌ندێك له كاتێكدا خۆت هونه‌رمه‌ندیت، وه‌ك بینه‌ر ئاساییه، به‌ڵام وه‌ك هونه‌رمه‌ند ته‌نیا بیر له كاره‌كانی خۆی ده‌كاتەوە بۆ ئه‌وه‌ی بزانێت ده‌توانێت چی پێشكه‌ش بكات.
سه‌عدون یونس ئاماژە بەوە دەكات كە له كوردستان نه‌بوونی ده‌زگایه‌كی تایبه‌ت و سیستمێك بۆ رێكخستنی كاری هونه‌ری گرفتێكی گه‌وره‌یه، ژیان پێویستی به سیستمه بۆ ئه‌وه‌ی تێیدا سه‌ركه‌وتوو بیت، له هیچ شوێنێكی دنیا نییه به‌ڕێوه‌به‌ری شانۆ و دراما خۆیان شانۆ و دراما پێشكه‌ش بكه‌ن، به‌ڵكو ئه‌وان ده‌بێ چاودێر بن له‌سه‌ر كاره‌كان و رێكیان بخه‌ن، له هه‌ولێر ژماره‌یه‌كی زۆری تیپی هونه‌ری هه‌ن له كاتێكدا پێویستمان به ژماره‌یه‌كی كه‌م تیپی هونه‌ری هه‌یه، به‌ڵام له ئاستێكی زۆر باشدابن، من ئه‌ندامی سه‌ندیكای هونه‌رمه‌ندان نیم و ئه‌گه‌ر ببم به ئه‌ندامیش هیچ له بابه‌ته‌كه ناگۆڕێ كه‌واته بوون و نه‌بوونم وه‌كو یه‌كه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بزانم به‌رهه‌می ده‌بێت ئێستا ده‌بمه ئه‌ندام له‌و سه‌ندیكایه.
سه‌باره‌ت به (كۆنه ده‌ركه) كه ئێستا تێیدا خه‌ریكی كار كردنه، سه‌عدون یونس ده‌ڵێت: كاتێك گه‌ڕامه‌وه كۆمه‌ڵێك سیناریۆم بۆ هات، به‌ڵام هیچیان له‌و ئاسته نه‌بوون كه تام وچێژ به بینه‌ر بده‌ن، كوڕه‌كه‌م پێشنیاری ئه‌وه‌ی كرد بۆچی به‌رهه‌مه‌كانی پێشووم به‌شی دووه‌میان پێشكه‌ش بكه‌م له كۆتاییدا (كه‌ونه ده‌ركه)م هه‌ڵبژارد بۆ ئه‌وه‌ی به‌شی دووه‌می به‌رهه‌م بهێنین، چونكه كه‌سایه‌تییه‌كانی كه‌من و ماندوو بوونیشی كه‌متره و له 15 ئه‌ڵقه‌ی 40 خوله‌كی به‌رهه‌می ده‌هێنین و بواری ئه‌وه‌شمان هێشتۆته‌وه كه به‌شی سێیه‌می ببێته 90 خوله‌ك، دوای كه‌ونه ده‌ركه ده‌ست به به‌شی دووه‌می (قه‌ڵای دمدم) ده‌كه‌ین.
به‌شی دووه‌می كه‌ونه ده‌ركه گێڕانه‌وه‌ی واقعی ئێستایه كه هیچ نه‌گۆڕاوە، خه‌ڵك و ئۆتۆمبیل زۆر بوون و شار گه‌وره بووه، به‌ڵام سیستمه‌كه وه‌كو خۆیه‌تی، په‌یامی سه‌ره‌كیی كۆنه ده‌ركه ئه‌وه‌یه ده‌مه‌وێ خه‌ڵكینه ئه‌و ده‌رگای كۆنه‌ی مێشكه‌كانتان وه‌لا بنێن و ده‌رگای نوێ بكه‌نه‌وه، چونكه جلوبه‌رگ و خانوو و شار گۆڕاون و كاتی ئه‌وه هاتووه شێوه‌ی بیر كردنه‌وه‌تان بگۆڕێت، ئێمه توانای زۆرمان هه‌یه و ده‌توانین بگۆڕێین و پێش بكه‌وین، ئێستا له هه‌ولێرچه‌ند دیمه‌نێك هه‌یه،له‌وانه گه‌ڕه‌ك هه‌یه ئاوی نییه، كۆڵان هه‌یه قیرتاو نه‌كراوه، په‌ككه‌وته هه‌یه توانای چاره‌سه‌ركردنی خۆی نییه، به‌شێكی دیكه‌ش فه‌رمانبه‌رن ژیانێكی ئاسایی به‌سه‌ر ده‌به‌ن، هەشیانە كه ده‌وڵه‌مه‌ندن،ئه‌مانه جیهانێكی دیكه‌یان بۆخۆیان درووستكردووه و تا راده‌یه‌ك له كۆمه‌ڵگای خۆمان دابڕاون.
مامۆستا سه‌عدون كه خۆیشی له كه‌ونه ده‌ركه رۆڵی هه‌یه ده‌ڵێت: كاراكته‌ره‌كان 20 ده‌بن گۆڕانكاری هه‌یه واته ئه‌و گۆڕانكارییانه له 20 ساڵی رابردوودا روویانداوه له هه‌موو لایه‌نێكی ژیان به ته‌واوی ره‌نگی داوه‌ته‌وه ته‌نانه‌ت له كه‌سایه‌تیه‌كانیش، تا ئێستا 30 دیمه‌نی وێنه گیراوه، په‌نا به خوا دامانناوه تا كۆتایی مانگی ده هه‌مووی ته‌واو بێت به مۆنتاژیشه‌وه و بۆ په‌خش كردن ئاماده ده‌بیت،لێره‌دا ده‌مه‌وێ ئه‌وه بڵێم كه كاك ئاریان و خودی وه‌زیری رۆشنبیریش هه‌موو ئاسانكارییه‌كیان بۆ كردم ئه‌مه‌ش مایه‌ی سوپاس و پێزانینه، به‌ڵام دیسان ده‌مه‌وێ ئه‌وه بڵێم كه پێویستە سیستمێك هه‌بێت تاكو ئه‌وه‌ی بۆ من كرا بۆ هه‌موو هونه‌رمه‌ندانیش بكرێت.
