مێژووی سووتاندنی كتێب دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمەی كە مرۆڤ بۆ یەكەمجار دەستی بە نووسین و وەشانی پەڕتووك كرد. دیارە سووتاندنی كتێب بەرلەوەی وەك كردەوەیەكی فیزیكی سەیر بكرێ، لەڕاستیدا بیانوویەكە بۆ سەركوتی بێ ‌بەزەییانەی هەر چەشنە بیر و هزرێكی جیاواز و دەرئەنجام كوشتنی مرۆڤەكان. دەكرێ بڵێین سووتاندنی كتێب وەك هێمایەك، وەك ئیماژێك بودریار گوتەنی بووەتە بیانوویەك كە مەبەستی واقیعی و سەرەكی واتە فەوتاندنی بیر و هزر و لە هەمان كاتیشدا كوشتنی لەخۆدا حەشارداوە. ئەوەی فەرمانی سووتاندنی كتێب دەردەكا، مەبەستی تەنیا سانسۆر نییە، مەبەستی تەنیا پێشگیری لە دەربڕینی بیروڕای جیاواز نییە، بەڵكوو رێك مەبەستی كوشتن و فەوتاندنی ئەو مرۆڤانەیە كە جیاواز بیردەكەنەوە. هاینریش هاینێ، شاعیری ئاڵمانیی سەدەی هەژدە راستی دەگوت: لەو شوێنەی كتێبەكان دەسووتێنن، دواجار مرۆڤەكانیش دەسووتێنن. مێژووش ئەوەی سەلماندووە كە سووتاندنی كتێب سەرەتایەكە بۆ كوشتنی مرۆڤ.

هێرشی سیستماتیكی داگیركەران وەك هێرشی ئەسكەندەری مەكدۆنی، مەغۆلەكان، عەرەب، سوڵتانی غەزنەوی و...هتد بۆ سەر وڵاتانی دیكە، لەگەڵ ئەوەدا كە كتێبخانەكانی ئەم وڵاتانەی دەكردە ئامانجی خۆی، رێخۆشكەر بوو بۆ هۆمۆجینسازی (Homogenization) و داسەپاندنی فەرهەنگی لەشكری داگیركەر. رەنگە نموونەی بەرچاو سووتاندنی كۆگاكانی كتێب لە ساڵی 1933 بێ كە لەلایەن ئاڵمانیای نازییەوە زیاتر لە 25000 كتێبیان كردە دەستەچیلەی ئاگر بە بیانووی ئەوەی ئەم كتێبانە فاسیدن و بیری لاوانی ئاڵمانی بە لاڕێدا دەبەن!

بەگشتی دەكرێ بڵێین لەناوبردنی بەرهەمە فەرهەنگییەكان بەشێوەیەكی كۆنترۆڵنەكراو وەك سووتاندنی كتێب دەچێتە خانەی ڤەندالیزم (Vandalism)ەوە. بەڵام ئەم ڤەندالیزمە كاتێك خۆی بە ئایدیۆلۆژیایەكی تایبەتەوە تەیار دەكا، ئەوەندەی دیكە مەترسیدار دەبێ.

بەم دواییە وتاربێژی نوێژی هەینیی تاران لەڕێی ئەو مینبەرە فەرمییەی حكوومەتەوە هۆشداریی دایە بەڕێوەبەرانی پێشانگای نێونەتەوەیی كتێبی تاران و گوتی: ئەگەر گەنجێك كتێبێكی (فاسید) بكڕێ و بیباتەوە ماڵێ و بەهۆی ئەوەوە خوشك و برا و دایك و بابی بە لاڕێدا بەرێ، ئێوە بەرپرسان تا رۆژی قیامەت لەژێر غەزەبی ئیلاهیدا دەبن! ئەمە رێك لە وتەكانی گۆبێڵز، وەزیری پرۆپاگەندەی ئاڵمانی نازی دەچێ كە لە رێوڕەسمی سووتاندنی كتێبدا، باس لە كتێبی فاسید دەكا. ئەم دوو ڤەندالیزمە ئەگەرچی بە دوو ئاراستەی ئایدیۆلۆژیكی جیاوازدا دەڕۆن، بەڵام دواجار یەك بەرهەم بەدووی خۆیاندا دێنن، سووتاندنی كتێب و سووتاندن و ئیعدامی مرۆڤەكان.

هەر لەم رۆژهەڵاتی كوردستانە بوو كە لەسەرەتای شۆڕشی گەلانی ئێراندا پاسدارەكانی كۆماری ئیسلامی بە ماڵان وەردەبوون و هەر ماڵێك كتێبی كوردی یان چەپی هەبووایە، خاوەنەكانیان ئیعدام دەكرد. لەم پنتەدا مەلا و نازی یەكدەگرنەوە: كابرای نازی بە سووتاندنی كتێب و دواتر سووتاندنی مرۆڤ، مەلاش بە قەدەغەی كتێب و دواتر ئیعدامی مرۆڤ! نموونەی لەم چەشنە لە كۆماری ئیسلامیدا زۆرن، كۆتایی ساڵی 1384ی هەتاوی لە زەمانی دەوڵەتی نۆهەمدا بوو كە بڕیار درا كتێبە پەیوەندیدارەكان بە ژن و پرسی ژن لەناوببرێن! ترسی ئەم حكوومەتە ئایدیۆلۆژیكانە لە كتێب خەوی لە چاوی سیستم زڕاندووە. رێبەری كۆماری ئیسلامی لە زۆربەی هەرە زۆری چاوپێكەوتنەكانیدا هۆشداری داوەتە بەرپرسانی حكوومی كە وریای نفووزی فەرهەنگی بن، هەر سەرەتای نەورۆزی ئەمساڵ بوو كە وەك هەمیشە باسی لە دڵەڕاوكێ فەرهەنگییەكانی خۆی كرد و دیسان هۆمۆژێنی فەرهەنگی هێنایە گۆڕێ.

دیارە ستراتیژی كولتووریی كۆماری ئیسلامی لەسەر بنەمایەكی ئایدیۆلۆژیك دامەزراوە و بەدەر لەم چوارچێوەیە، هیچ پلۆرالیسمێكی فەرهەنگی بوونی نییە. چاوپێخشاندنێكی خێرا بەسەر كتێبەكانی سەرجەم قۆناغەكانی خوێندن هەر لە سەرەتاییەوە تا زانكۆ، سەلمێنەری ئەو راستییەن كە هۆمۆژێنسازیی فەرهەنگی كۆڵەكەی كولتووری ستراتیژیكی ئەم وڵاتەیە و بۆ گەیشتن بەم مەبەستە لە هیچ كردەوەیەك ناپرینگێتەوە، ئەگەر ئەمڕۆ وتاربێژی هەینی تاران داوای قەدەغەكردنی كتێب دەكا، دوێنێ بنیاتنەری كۆماری ئیسلامی فتوای كوشتنی نووسەری دەردەكرد. ئەوان داوا دەكەن كتێبەكان بسووتێنن تا خۆیان بمێننەوە!




رووداو