بەردەڕەش وەك نموونە
سەرەڕای دروستكردنی 1327 قوتابخانەی نوێ
لە 5 ساڵی داهاتوودا 3253 قوتابخانەی نوێمان پێویستە

بواری خوێندن لە هەرێمی كوردستان لەساڵی 2005ـەوە پێشكەوتنی بەرچاوی بەخۆوە بینیوەو تۆماركردن لەخوێندنی بنەڕەتی و دواناوەندی بەرزبۆتەوەو رێژەی نەخوێندەواریی لە36% بۆ لە 15% كەمی كردووەو لە 7 ساڵدا 1327 قوتابخانەی نوێ دروستكراوە، بودجەیەكی تایبەتیش ساڵانە بۆ هاوكاریكردنی كەرتی پەروەردە لەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم تەرخان كراوەو چەندین قوتابخانەی ئەهلیش دامەزراوە، بەڵام ئەم پێشكەوتنە لەرەوشی پەروەردەو بونیاتنانی ژێرخانی ئەو كەرتە بەپێی ئەو زیادبوونەی گەشەی دانیشتوان و زۆربوونی ژمارەی قوتابیان نییە كە ئێستاكە ژمارەی قوتابیان بۆ سەروو ملیۆن و نێوێك زیادیكردووە، بەمەش لە 5ساڵی داهاتوودا زیاتر لە 3000 قوتابخانەی نوێمان پێویستە. لەلایەكی دیكەوە پرۆسەی پەروەردە لەجیهاندا گۆڕانكاری و وەرچەرخانی گەورەی بەخۆوە بینیوە. لەم روانگانەوە داواكاریی و داخوازیەكانیش لەهەرێمی كوردستاندا بۆ بەرزكردنەوەی توانای پەروەردەو فێربوون رووی لە هەڵكشان كردووە، لەكاتێكدا هێشتا نیشانەكان دەریدەخەن كە ئەم پرۆسە فراوان و ئاڵۆزەی بونیاتنانی ژێرخانی پەروەردەو خوێندن لەهەرێمی كوردستان بێ كەموكوڕی و بگرە كێشە نییە، ئەوەتا كەموكوڕیی لە قوتابخانەكان و قەرەباڵغی پۆلەكان و دوو دەوامی و كەمی توانای مامۆستایان و خراپی دابەشبوونی جوگرافی مامۆستاو میلاكات و نەبوونی زمانێكی ستانداری خوێندن و كێشەی بەشە ناوخۆییەكانی قوتابیان و چەندین گرفتی دیكەی پەرتووك و دابڕانی قوتابی گوندەكان لەخوێندن هەیە، ئەمە لەكاتێكدا چەند ساڵێكە باس لەسیستەمی هاوچەرخ و سویدی دەكرێت لەگەڵ ئەوەشدا دەبینین بینایەی قوتابخانەكان و توانای مامۆستایان لەگەڵ ئەو پرۆگرامەی خوێندن ناگونجێت و بگرە هەماهەنگی لەنێوان هەردوو وەزارەتی پەروەردەو خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی نییە بۆ ئامادەكردنی رێژەی پێویستی مامۆستاو كادیری پسپۆری پەروەردەیی كە بۆ سەركەوتنی ئەو پرۆگرامە هاوچەرخە پێویستە. لەزۆربەی قوتابخانەی قەزاو ناحیەكان گرفتی كەمی مامۆستا بەتایبەتی مامۆستای وانە زانستیەكان و زمانی ئینگلیزی هەیە، وەزیری پەروەردە ئاماژەی بەگرفتی جێبەجێكردنی پرۆگرامە هاوچەرخەكانی خوێندن كردووەو لەم رووەوە لەدیمانەیەكی پێشتری گۆڤاری گوڵاندا وتی:(ئەو سیستەم و گۆڕانكارییەی لەپەروەردە كراوە خراپ نییەو كەموكوڕی تێدا نییە، بەڵكو شێوازی جێبەجێكردن و پیادەكردنی ئەوان بەتەواوەتی پێنەگەیشتبوو گەشەی نەكردبوو..).
ئەو كەموكوڕییانە لە ژێرخانی پەروەردە كاریگەریی خراپی كردۆتە سەر بواری پەروەردە و پرۆگرامەكانی خوێندن و كەمی كاتەكانی وانە وتنەوە بۆ 680 كاتژمێر لەساڵێكدا، لە كاتێكدا لەزۆربەی وڵاتە پێشكەوتووەكان 1000 كاتژمێرە. لەلایەكی دیكەوە لەئەنجامی ئەو سلبیاتانەی پرۆسەی خوێندن قوتابیان چەندین رێپێوان و ناڕەزایەتیان بەرامبەر وەزارەتی پەروەردەو لایەنە پێوەندارەكانی دیكە ئەنجامداوە، ئەم رێپێوان و ناڕەزایەتیانەش بەردەوامی هەیە و لەبەرامبەریشدا هەردوو وەزارەتی پەروەردەو خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی نكۆڵیان نەكردووە لەبوونی گرفت و كەموكوڕی، بەڵام لەئاكامی دووبارە بوونەوەی گرفتەكان دەرەئەنجام قوتابیان دەبنە قوربانی و پرۆسەی خوێندنیان لا خۆشەویست نابێت و پرۆگرام و سیستەمە پێشكەوتووەكانیش سوودێكی وای نابێت بۆ گەشەكردنی لایەنی مەعریفی و پەروەردەكردنی نەوەیەكی نوێ، نەوەیەك كە دەبێت بەرپرسانی پەروەردەو مامۆستا وەكو باوك سەیری قوتابیەكان بكەن، باوكێك كە ناهێڵێت منداڵەكەی سەرماو گەرمای بێت و لەژاوەژاوو قەرەباڵغی دا بخوێنێت و زیان بەتەندروستی بكەوێت، بەمەش چەمكی نائومێدی لای قوتابیان كە فاكتەرێكی گرنگی پرۆسەی پەروەردەو خوێندنە دەگۆڕدرێت بە ئومێدی ..
چارەسەركردنی كەموكورتیەكان لە كەرتی پەروەردەو خوێندن بەچاكسازیی لەگەورەترین و بەرفراوانترین بوارەكان دادەنرێت بەو پێیەی لەهەرێمی كوردستاندا زیاتر لە (ملیۆن و نیو) قوتابی و (99) هەزار مامۆستاو (5760) قوتابخانە هەیە؛ كەچی هێشتا لە 5 ساڵی داهاتوودا پێویستیمان بە (3253) قوتابخانەو نۆژەنكردنەوەی (1323) قوتابخانەی دیكە هەیە، گرفتی كەمی بینایەی قوتابخانە لەقەزاو ناحیەكان زیاترە بەرادەیەك لەقەزای بەردەڕەش زۆر بەدەگمەن بینایە هەیە یەك دەوامی خوێندنی تێدا بێت. لەلایەكی دیكەوە هەمووان باس لەو ناهاوسەنگیە دەكەن كە لەنێوان پەرەپێدانی خوێندن و پەروەردەیی دا هەیە بەرادەیەك واهەست دەكرێت سیستەمەكە تەنیا خوێندن بێت نەك پرۆسەیەكی پەروەردەیی گشتگیر، لەم رووەوە با ئەو پرسیارە لەخۆمان بكەین بۆچی منداڵەكانمان دەنێرین بۆ باخچەی ساوایان و قوتابخانەكان؟ ئایا تەنیا بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەیە یا بۆ پەروەردەكردنیانە؟ ئەمەش وامان لێدەكات داواكاریی و داخوازییەكانمان زیاتر و خێراتر بێت بۆ چارەسەركردنی ژێرخانی خوێندن و گۆڕانكاریی لەسیستەمەكەو پەرەپێدانی چەمكی پەروەردەیی، تاوەكو بەرنامەو كارو ئامانجەكانی پرۆسەی پەروەردەو خوێندن تەنیا بۆ وەرگرتنی بڕوانامە نەبێت، بەڵكو بۆ پەروەردەكردن و ئامادەكردنی كادیرو كەسانی پێویست و شیاو بۆ بازاڕی كارو پێشكەوتنی بواری زانستییەكان بێت و نەوەیەك پەروەردە بێت كە لەئاست قۆناغەكانی داهاتووی بونیاتنانی نەتەوەدا بن.
لەم راپۆرتەدا زیاتر تیشك دەخەینە سەر كەموكوڕییەكانی پەروەردەو قەزای بەردەڕەش وەكو نموونەیەك باس دەكەین؛ بەردەڕەش 33 قوتابخانەو 7 بینایەی باخچەی ساوایان و 350 مامۆستای پێویستە؛ تاوەكو گرفتەكانی بینایەی قوتابخانەو دوو دەوامی و قەرەباڵغی پۆلەكانی چارەسەر بێت، كە هەندێكجار تەنیا لەیەك پۆلدا 40 قوتابی تێدایە؛ بەمەش ئەم قەزایە كە ژمارەی دانیشتوانەكەی بەشێوەیەكی زۆر خێرا گەشە دەكات بەرادەیەك ئێستا 130 هەزار كەس نیشتەجێی سنووری بەردەڕەشە و بەسەر سەنتەری قەزاكەو ناحیەكانی (كەڵەك و دارەتوو رۆڤیاو 106 گوند) دابەش بوون، سەبارەت بەپێداویستی كەرتی پەروەردە لەم دەڤەرەدا سەردار شێخ یەحیا قایمقامی قەزای بەردەڕەش لەوەڵامی چەند پرسیارێكی گۆڤاری گوڵان دا، ئاماژەی بە پێداویستیەكانی بواری پەروەردەو ئەو هەنگاوانەی لەمبوارەدا وەزارەتی پەروەردە ناوێتی بۆ چارەسەركردنی كەموكوڕییەكان كردوو لەم رووەوە وتی: لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی بەردەڕەش بۆ 130 هەزار كەس و ناحیەی باشیكیش كە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمە قوتابیەكانی خراونەتە سەر سنووری بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی قەزاكەمان، بەمەش ژمارەی قوتابیانی بەردەڕەش بۆ 36 هەزار بەرزبۆتەوە، ئێستا خەڵكی زۆر زیاتر روویان لەخوێندن كردووە ئەمە لەكاتێكدا لەساڵی 1991 تەنیا نزیكەی 9 هەزار قوتابی لەبەردەڕەش بوونیان هەبوو، ئەمە جگە لەوەی خەڵكی لەسنوورەكەمان سوودێكی زۆریان لە كردنەوەی خوێندنی ئێواران و خێرا وەرگرت و رێژەی نەخوێندەواریی رووی لەكەمی كرد. زیادبوونی ژمارەی قوتابیان وایكردووە ئەو 1911 مامۆستایەی بەردەڕەش بەشی هەموو قوتابخانەكانی سنوورەكە نەكات و گرفتی كەمی مامۆستاو میلاكاتی پەروەردەیی سەرهەڵبدات، هەربۆیە بۆ پێویستیمان بەدامەزرانی 350 مامۆستا و دروستكردنی 33بینایەی قوتابخانەو 7 باخچەی ساوایان هەیە، چونكە كەمی مامۆستاو كادیری پەروەردەیی و خراپی و كۆنی بینایەكانی خوێندن بۆتە جێگای رەخنەی قوتابیان و دانیشتوانی بەردەڕەش، ئەمەش مافێكی ئاسایی قوتابیان و خێزانەكانیانە.



وەزارەتی پەروەردە بەهۆی ئەو گەشە خێرایەی دانیشتوان و بەرزبوونەوەی پێداویستیەكانی خوێندنەوە لۆدێكی زۆر قورسی كەوتۆتە سەر شان گەرچی هەنگاوی چارەسەركردنی گرفتەكەو بەرزكردنەوەی ئاستی پرۆسەی خوێندنی داوە، بەوتەی قایمقامی بەردەڕەش هەر ئەم گرنگیدانەیە وایكردووە دەرچوون و نمرەی قوتابیەكانمان لەسنووری بەردەڕەش لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆك و بگرە كوردستانیش باش بێت، ئەمەش جێگای دەستخۆشیە بۆ مامۆستایان و كادیرەكانی پەروەردە لەسنوورەكەماندا، بەڵام بۆ چارەسەركردنی سەرجەم گرفتەكان وەزارەتی پەروەردە پێویستی بە بودجەیەكی زیاتر هەیە، چونكە بودجەی لەتوانای گەشەی خێراو بەرزبوونەوەی پێداویستیەكانی پەروەردە لەقەزاكەمان نییە، بەتایبەتی لەگەڵ ئەگەری دواكەوتنی پەسەندكردنی بودجەی 2014 كە دەبێتە هۆی دواكەوتنی جێبەجێكردنی هەموو پرۆژەكان، ئێستا لەناو سەنتەری قەزا قوتابخانەیەكی 18 پۆلی هاوچەرخ دروست دەكەن كە لە 95%ی كارەكانی تەواو بووە و بڕیاریشە 2 بینایەی قوتابخانەی تری هاوشێوە دروست بكرێت، هەروەها لەناحیەی كەڵەكیش لە 10%ی كارەكانی قوتابخانەیەكی 18 پۆلی تەواو بووە و لەرۆڤیاش قوتابخانەیەكی دیكە دروست دەكرێت.. هاوكات لەسەر بودجەی گەشەپێدانی پارێزگا لە 2014 دوو قوتابخانەی 12 پۆلی دروست بكرێت، بەڵام ئێمە لەقەزاكەمان بەدەگمەن بینایەیەك هەیە یەك دەوامی تێدابێت لە 99%ی بینایەی قوتابخانەكان دوو یا سێ دەوامی تێدایە هەربۆیە پێویستیمان بە 7 قوتابخانەی(18) پۆلی و 11 قوتابخانەی(12)پۆلی و 9 قوتابخانەی(9)پۆلی و 6 قوتابخانەی(6) پۆلی هەیە.
زۆربوونی ژمارەی قوتابیان و كەمبوونەوەی رێژەی نەخوێندەواریی، پێداویستیەكی دیكەی لێدەكەوێتەوە كە بریتییە لە دابینكردنی مامۆستایان؛ سەبارەت بەگرفتی كەمی مامۆستا بەتایبەتی مامۆستای وانە زانستیەكان، قایمقامی بەردەڕەش وتی: ئەمساڵ پێویستیمان بە 350 مامۆستایە كە خودی جەنابی وەزیری پەروەردە لە دوا سەردانی بۆ قەزاكەمان ئاگاداری كێشەكەیە و رەزامەندی سەرەتایی داوە بۆ دامەزرانی 150 مامۆستا بەشێوەی گرێبەست، زۆربەی جار لە سەنتەری شاری هەولێر یا دهۆك مامۆستا بۆ قەزاكەمان دیاری دەكرێت، ئەمەش گرفتی جۆراوجۆری لێدەكەوێتەوە هەر لەدابینكردنی شوێنی نیشتەجێبوون تا دووبارە گواستنەوەیان بۆ شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیان، واتا كاتێك مامۆستایان توانای زانستیان بەرز دەبنەوەو دەكرێت قوتابیان زیاتر سوودیان لێوەربگرن كەچی ئەوكات مامۆستایان هەوڵی گواستنەوە دەدەن، هەربۆیە داواكارم هەندێك لەبەشەكانی كۆلێژەكان لە بەردەڕەش بكرێنەوە بۆ ئەوەی قوتابیانی قەزاكەمان بتوانن سوودی لێوەربگرن و دواتر بەمامۆستا دابمەزرێن، ئێستا داواكارم 150 مامۆستامان بۆ دابمەزرێت گەربێتوو بەگرێبەستیش بێت، لەلایەكی دیكەوە سەبارەت بەدامەزراندنی مامۆستا وەزارەتی پەروەردە كۆمەڵێك رێنمایی دەركردووە بەتایبەتی ئەوەی تایبەتە بە مەرجی خوێندن لە كۆلێژی پەروەردە كە دەكرا لەم قۆناغەدا ئەم مەرجە دانەنێت بەتایبەتی لەقەزاو ناحیەكان و لەكۆلێژ و بەشەكانی تریش بەپێی سوود وەرگرتن پسپۆرایەتیەكانی تر بڕوانامەكانی كۆلێژو پەیمانگاكانی تر دابمەزرێن دوای كردنەوەی خولێكی شیاندن.
پرۆگرام و سیستەمی خوێندن لە بەردەڕەش كەموكوڕی نییە بەقەد ئەوەی كەموكوڕی لە دابینكردنی پێداویستیەكانی جێبەجێكردنی پرۆگرامەكە هەیە، لەم رووەوە قایمقامی بەردەڕەش وتی: كەمی و كۆنی بینایەكانی قوتابخانە و كەمی مامۆستایانی وانە زانستیەكان و دابین نەكردنی پێداویستیەكانی تر بوونەتە رێگر لەبەردەم جێبەجێكردنی پرۆگرام و سیستەمی نوێی پەروەردە، هەربۆیە من پێم وایە لەقەزای بەردەڕەش تاوەكو وەزارەتی پەروەردە چارەسەری ئەو كەموكوڕییە سەرەكیانە نەكات مومكین نییە بەپەلەو خێرا بتوانێت بە پلانێكی تۆكمە هەنگاو بۆ پەیڕەوكردنی پرۆگرامی نوێی خوێندن بنێت، زۆرجار پەلەكردن بووەتە هۆی خێرا دەركردنی بڕیارو رێنمایی و دواتر دووبارە پەشیمانبوونەوە لێی، چەندینجار كتێب و پرۆگرامەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە لەمەش دا قوتابیان و پرۆسەی فێركردن زیانمەند دەبێت.
سەبارەت بە پرۆسەی خوێندن و گرفتی نەبوونی قۆناغەكانی ناوەندی و دواناوەندی لەگوندەكان، قایمقامی بەردەڕەش وتی: بوونی گوندی گەورە وایلێكردوین 6 شارەوانی بكەینەوە، بڕیاریشە بۆ ساڵی داهاتوو 3 تا 4 گوندی دیكە ببنە خاوەنی شارەوانی، بەڵام گەورەیی گوندەكانمان گرفتی كەمی قوتابخانەو پۆلەكانی خوێندنی لێكەوتۆتەوە، دەرئەنجام ژمارەی قوتابیان لە گوندەكان رووی لەكەمی كردوەو نەبوونی قوتابخانەی ناوەندی و دواناوەندیش لەگوندەكان ئەوەندەی تر زیانی بەپرۆسەكەو وازهێنانی قوتابیان لەخوێندن گەیاندووە، تەنانەت گوندمان هەیە رێژەی دانیشتوانەكەی زۆر زیادیكرووە كەچی دوو سێ دەوام لە بینایەی قوتابخانەدا هەیە، بۆ چارەسەركردنی خوێندن لە گوندەكان بەتایبەتی لەبەرئەوەی لەئێستادا لەتوانادا نییە قۆناغەكانی ناوەندی و دواناوەندی لەهەموو گوندێكدا بكرێتەوە هەربۆیە تەنیا رێگا چارەیەك لە ئێستادا چاككردن و گرنگیدانە بەرێگاوبانەكان و ئاسانكردنی هاتوچۆكردنی قوتابیانە، چونكە بارودۆخی رێگاوبانەكان لەناوچەكەمان بەتەواوەتی پشتگوێخراوەو لە كۆی 106 گوند تەنیا بەرێژەی لە 30%ی رێگاوبانەكانیان باشە، هەروەها پێویستە حكومەتی هەرێم پاسی بچووك بۆ باخچەی ساوایان و بگرە قوتابخانەكانیش دابین بكات، كە خراپی رێگاوبانەكان و سەرماو سۆڵە وایكردووە بەشێكی زۆری منداڵەكانمان بۆ باخچەی ساوایان نەنێردرێن.