شنگار ناوچەیەكی فراوانی كوردستانەو لە ساڵی 1922ەوە بۆتە قەزاو تا ئێستا نەگەڕاوەتەوە سەر هەرێمی كوردستان، ئەم قەزایە سەر بەپارێزگای موسڵەو بەپێی ماددەی 140ی دەستووری عێراق مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، لەم دووساڵەی دواییدا دوای ئەوەی ئیدارەی پارێزگای موسڵ بەپاڵپشتی ڕاستەوخۆی لیستی حەدبا تەواوی قەزاكەی فەرامۆشكردووە، شنگار لە ئیدارەی موسڵ بایكۆتی كرد. پشتگوێخستنی ئەم ناوچە كوردنشینانە سیاسەتەكانی حكومەتی ناوەندیمان بەبیر دەهێنێتەوە، دوای ئەوەی پێشتر لەساڵی 1975ەوە لەلایەن رژێمی بەعس گوندەكانی سنووری قەزای شنگار بە گشتی و ئەوانەی كورد بوون بەتایبەتی راگوازرانەوەو لە(11) كۆمەڵگا كۆكرانەوە. قەزای شنگار ئێستا ناحیەكانی بلێج و سنوون و(11) كۆمەڵگا لەخۆ دەگرێت، ژمارەی دانیشتووانی قەزای شنگار و سنوورەكەی بە گشتی زیاتر لە(400) هەزار كەسە. خەڵكی سنووری قەزای شنگار زیاتر بەكاری كشتوكاڵی و چاندن و ئاژەڵدارییەوە خەریكن، قەزای شنگار ناوچەیەكی كوردنشینە، لە ڕووی ئایینیەوە لە 70%ی یەزیدین و كەمتر لە 1%ی كریستیانن و ئەوانەی تریش ئیسلامن، لە دوای ساڵی 1975 كاتێك كوردەكانی سنوورەكە لە كۆمەڵگاكان خڕكرانەوەو لە سەر زێدی باو باپیرانیان ڕاگوازرانەوە، لەلایەن رژێمی عێراقی بەهیچ شێوەیەك بەتایبەتی لە ڕووی كارو پرۆژەی خزمەتگوزاری گرنگیان پێنەدراو پشتگوێخراون و لە دوای ساڵی 1991 و دواتر لە پرۆسەی ئازادی عێراق لە2003 قەزاكە بووەتە ناوچەیەكی ناكۆكی لەسەرو ناوبەناویش لەلایەن تیرۆرستانەوە كراوەتە ئامانج.

مەیسەر حەجی ساڵح قایمقامی قەزای شنگار بۆ(گـــــوڵان):
لەگەڵ ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك پێویست ئاوڕی لێنەداوینەتەوە بەڵام خەڵكی شنگار هەر خۆیان بە بەشێك لە كوردستان دەزانن

شنگار ئێستاكە لە بوارەكانی خزمەتگوزاری بێبەشە و كارو پرۆژەی بۆ نەكراوە چ لەلایەن هەرێمی كوردستان یان لەلایەن حكومەتی ناوەندییەوە نەتوانراوە بەپێی پێویست ئاوڕی لێبدرێتە، لەبەسەركردنەوەیەكی گۆڤاری گوڵان بۆ قەزای شنگار چەند هاووڵاتییەكمان دواند، دانیشتووانی سەنتەری قەزا و ناحیەكانی و سنوورەكە لە گشت بوارەكانی ژیان و خزمەتگوزاری هەر لە ئاوی خواردنەوە تا دەگاتە تۆڕی رێگاوبان و بارودۆخی ئەمنی و كارەبا و تەندروستی و پەروەردەو. . تاد. گلەیی و گازندەی زۆریان هەیەو داوای كارو پرۆژەو چارەسەری بە پەلەی كێشەكانیان دەكەن، رەخنەو گلەییەكانی هاووڵاتیان و چەند پرسیارێكی ترمان ئاڕاستەی (مەیسەر حەجی ساڵح) قایمقامی قەزای شنگار كرد، ئەویش بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گۆڤارەكەمان دەربڕی.
شنگار زوڵمی نەتەوەیی و ئایینی لەسەرە
قەزای شنگار و سنوورەكەی بەپێی ماددەی 140 مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، بەڵام كاتێ ماددەی(140) باس دەكرێت زۆر بە كەمی ناوی شنگار دەبیستین، ئەمەش واقیعێكی وای دروستكردووە ئەو گرنگیەی بە شوێنەكانی تری ناوچە جێناكۆكەكان دەدرێت بەهەمانشێوە باس و گرنگی بە شنگار نادرێت، لەمبارەوە قایمقامی قەزای شنگار وتی: ئەو گرنگییەی لەم ڕووەوە بەناوچەكانی تر دەدرێت زۆر زیاترە لەوەی بۆ شنگار كراوە، جگە لە چەند پرۆژەیەك كە لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە بۆمان ئەنجامدراوە، زۆر بەكەمی پرۆژەمان بۆ دەكرێت و لەلایەن حكومەتی ناوەندی عێراق و ئیدارەی موسڵ بەجارێك پشتگوێخراوین، بەمەش شنگارییەكان جگە لەوەی لەلایەن هەردوو حكومەتەوە پشتگوێخراون دوو زوڵمیان كراوەتە سەر، لەلایەك بەهۆی ناسنامە نەتەواتییەكەیانەوە كە كوردن و ناوچەكەیان سنوورێكی كوردنشین و كوردستانە، وەكو ئایینیش كە یەزیدین لە لایەن حكومەتی ناوەندی و ئیدارەی موسڵەوە زوڵمێكی زۆرمان دەرهەق دەكرێت، هاوكات لە سنووری شنگار لەجێبەجێكردنی ماددەی(140)دا زۆر بە كەمی كاركراوە، لە گەڕاندنەوەی زەویوزار و موڵكەكانمان كارمان بۆ نەكراوە، لە پرۆسەی قەرەبووكردنەوەش كارەكان یەكجار سستی پێوەدیارە، تا ئێستا تەنیا چەند كەسێك چەكی پارەی قەرەبووكردنەوەی وەرگرتووە، بڕیار وا بوو لیژنەی ماددەی(140) لە ماوەی رابردوو سەردانی قەزا و ناوچەكە بكەن، بەڵام تا ئێستا نەهاتوون، بۆیە پێویستە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە زۆرترین هەوڵ و كار لە پێناو گەڕاندنەوەی ئەو سنوورانە بدرێت، هەموو كەس ئەو گەواهییەمان بۆ دەدات كە لە رووی پراكتیكیەوە كارو پرۆژەیەكی زۆر كەم لەم ناوچەیە ئەنجامدراوە، بەڵام خەڵكەكە ناتوانن مۆركی نەتەوایەتی خۆیان بسڕنەوەو هەر خۆیان بە كوردستانی دەزانن، بەداخەوە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كەمترین كارو پرۆژە و گرنگی بە سنوورەكە دراوە، هەروەها لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەرپرسان چەندین بەڵێن بە خەڵكی سنوورەكە دەدەن بەتایبەتی لە بواری پرۆژە خزمەتگوزارییەكان، بەڵام بەڵێنەكانیان تەنیا قسەیە و لایەنی پراكتیكی و فیعلی تێدا نەهاتۆتەدی.
لە بودجەی(2010) یەك پرۆژە بۆ و قەزای شنگار ئەنجام نەدراوە
سەبارەت بەهۆكاری پشتگوێخستنی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم دەڤەرە گەورەیەو دانیشتووانەكەی، لەكاتێكدا ساڵانی رابردوو بەتەواوەتی ناوچەی شنگار وێران و فەرامۆشكاربوو قایمقامی قەزای شنگار وتی: كاروپرۆژەو بودجەی قەزای شنگار لەسەر ئیدارەی پارێزگای موسڵە، بەڵام لەلایەكەوە لەلایەن موسڵەوە لە ڕووی نەتەوایەتییەوە گرنگی بەو ناوچەیە نادەن، لەلایەكی ترەوە كاتێك كە لیستی حەدبا ئیدارەی موسڵی وەرگرت هیچ پۆست و بەرپرسیاریەتییەكی بە لیستی برایەتی نەینەوا نەدا، لە ئەنجامدا لیستی برایەتی نەینەوا بایكۆتی لە ئیدارەی موسڵ كردو ئێمەش هاوكات وەكو هەڵوێستی نیشتمانی و نەتەوایەتی و لە دەرئەنجامی ئەو فەرامۆشكردنەی شنگار كە كوردو كوردستانین بایكۆتمان لە ئیدارەی موسڵ كرد، بۆیە ئەوانیش كارو پرۆژەی خزمەتگوزاری بۆ ئێمە ئەنجام نادەن، ئەگەر پرۆژەش بخەنە پلان بەپێی ویستی خۆیان دوای دەخەن، لە بودجەی(2010) لەلایەن ئیدارەی موسڵەوە یەك پرۆژە بۆ سنوور و سەنتەری قەزای شنگار ئەنجام نەدراوە،هەروەها لە بودجەی كوردستانیش ناتوانرێ پارە بۆ ئێمە تەرخان بكرێت، بەڵكو بودجەكە بەپێی پارێزگاكان دابەش دەكرێت، بودجەی دهۆك هەر بەشی پارێزگای دهۆك دەكات، هەرچەندە لەلایەن پارێزگای دهۆكەوە بەتایبەتی لە بودجەی پەرەپێدان چەند كاروپرۆژەیەكیان بۆ قەزای شنگار جێبەجێ كردووە، لەلایەكی تر هەندێ لە بودجەی هەرێمی كوردستانیش كە لە پارێزگاكان زیاد دەبێت بە ئێمەی دەدەن، بەڵام ئەمەش كەمە هەر وەكو خێرێكە بە ئێمەی دەدەن، بۆیە خەڵكی ناوچەی شنگار گلەیی و گازاندەیان زۆرە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان. هاوكات تا ئێستاكە بۆ بەدواداچوونی بارودۆخی سیاسی و خزمەتگوزاری و كۆمەڵایەتی و ئابووری بەرپرسێكی پلەبەرز لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڤەرەكەی بەسەر نەكردۆتەوەو لە ڕەوشی خەڵكەكەیان نەپرسیوە، چونكە ئەو جۆرە سەردانانە ئومێد بەخشە بۆ كوردستانی بوونی قەزای شنگار، هەر چەندە لە ڕووداوی تیرۆریستی(ئاگر عزێر) كە زیاتر لە 200 كەس شەهیدبوون و لە كاتی هەڵبژاردنیش بەرپرسانی هەرێمی سەردانیان كردین، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێ كە پشتیوانی جیدی و واقیعی لە ئێمە دەكرێت.
ئیدارەیەكی سەربەخۆ بۆ شنگار پێویستە
سەبارەت بەوەی بۆ هەوڵنەدراوە شنگار وەكو گەرمیان ئیدارەیەكی سەربەخۆی هەبێت و ببێتە خاوەنی بودجەو تارادەیەك وەك ئیدارەیەكی سەربەخۆی لێ بێت، قایمقامی شنگار وتی: لە راستیدا داخوازی خەڵكی ناوچەكە ئەوەیە كە قەزای شنگار ئیدارەیەكی سەربەخۆی وەكو گەرمیان هەبێت و بودجەی بۆ تەرخان بكرێت، تەنیا بەو ڕێگایەش دەتوانرێ خزمەتی سنوورەكە بكرێت و دڵنیایی لەلای خەڵك دروست بێت، بەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵی گەڕانەوەی شنگار دەدات و بەجدی كاری بۆ دەكات، بەڵام كە ئیدارەیەك بۆ ئەم سنوورە دانانرێت، واتە بودجەی بۆ تەرخان ناكەن و كار و پرۆژەی بۆ ناكرێت و ئاستەنك دروست دەبێت لەبەردەم گەڕانەوە بۆ سەر سنووری كوردستان، دەبێ باش بزانین سنووری قەزای شنگار هیچی كەمتر نییە لە گەرمیان و ناوچە دابڕاوەكانی ترو بەهەمانشێوە شنگاریش رووبەڕووی كاولكردن و وێرانی بۆتەوەو پێویستە گرنگی پێ بدرێت و پرۆژەو كاری خزمەتگوزاری تێدا ئەنجام بدرێت.
تیرۆرو ڕفاندن بارودۆخی ئەمنی تێك دەداتەوە
سەبارەت بەوەی ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان گرنگی بە قەزای شنگار نەدات مەترسی ئەوە هەیە خەڵكی سنوورەكە (كوردەكان) كۆچ بكەن بۆ شارەكانی تری كوردستان، یا خەڵكی عەرەب لە شارو شوێنی تر بێنە شنگار قایمقامی قەزای شنگار وتی: خەڵكی شنگار كوردن بەتایبەتی یەزیدی كوردی ڕەسەنن، بۆیە نەبوونی كاروپرۆژەی خزمەتگوزاری و خزمەت نەكردنی یا خزمەتكردنی شنگار كاریگەری لەسەر سیما كوردستانییەكەیان ناكات، ئەوان مساوەمە لەسەر نیشتمان و خاك و زێدی باو باپیرانیان ناكەن و ئەم ناوچەیە بەجێ ناهێڵن و بۆ شوێنی تر كۆچ ناكەن، بەڵكو خەڵكەكە زۆر مرۆڤی دڵسۆز و نیشتمان پەروەر و كوردستانین، كوردستانیەتی شنگارییەكان مانای وا نییە گرنگی بەم سنوورە نەدرێ، بەڵام بە گشتی خەڵكی ناوچەكە بەتایبەتی كوردە ڕەسەنەكە كە لە (80%) ی دانیشتووانی سنوورەكەیە لە هەوڵ و ئومێدی ئەوەن شنگار بچێتەوە سەر سنووری هەرێمی كوردستان، هەر بۆیە ناوبەناو لەلایەن تیرۆریستان وعەرەبی شۆڤینی و دز و پیاو خراپان كاری تیرۆریستی ئەنجام دەدرێت و خەڵكی شنگار دەڕفێنرێن و داوای پارەیان لێ دەكرێت یا دەیانكوژن و شەهیدیان دەكەن.
بەربەست لەبەردەم پرۆژەو باشكردنی بارودۆخەكە دادەنرێت
سەبارەت بە دەسەڵاتەكانی ئیدارەو دارایی و چۆنیەتی مامەڵەكردنی ئیدارەی موسڵ لەگەڵ یەكەی ئیدارەی شنگار، مەیسەر حەجی وتی: شنگار بەبڕیارێكی سیاسی بایكۆتی ئیدارەی موسڵی نەكردووە، بەڵكو ئەمە لەسەر پێشنیاری دانیشتووانەكەی هات دوای ئەوەی شنگار بەتەواوەتی لەلایەن ئیدارەی موسڵەوە پشتگوێخراو ئاستی خزمەتگوزاری و پێداویستیەكانی هاووڵاتیان لەسنووری ئەم قەزایە زۆر خراپ بوو، بەمەش سیاسەتێكی شۆفێنیانە دەرهەق بە هاووڵاتیانی شنگار لەلایەن ئەو ئیدارەیەوە پیادە كرا، بۆ نموونە ماوەیەكە لەسەر بڕیاری ئەنجومەنی قەزا بوومەتە قایمقام و نووسراو بۆ حكومەتی بەغدا كراوە كە موسادەقە لەسەر ئەو بڕیارە بكات كەچی بەدەیان فرت و فێڵ ئەو بڕیارە موسادەقە ناكەن و دەڵێن پێویستە لە دادگای ئیتیحادییەوە ڕەزامەندی لەسەر بدرێت، ئەمە یەكێكە لەو نموونانە كە راستی و دروستی ئەوە دەردەخەن كە مەبەست و نیەتی بەغداو موسڵ بەرامبەر شنگارو شنگارییەكان باش نییەو بەربەست لەبەردەم هەموو گۆڕانكاری و ئەنجامدانی پرۆژەیەكیش دادەنێن.
هاووڵاتیان تەنیا لە (40%) ی ئاوی پێویستی رۆژانەیان دەست دەكەوێت
ئاوی خورادنەوە یەكێكە لە هۆكارەكانی ئاسوودەیی و خۆشگوزەرانی مرۆڤ و بەپێداویستی سەرەكی هاووڵاتیان دادەنرێت، لە زۆربەی قەزا و ناحیەكانی كوردستان گرفتی ئاوی خواردنەوە هەبووە لە پاشان لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان پرۆژەی بۆ ئەنجامدراوەو تارادەیەك لە زۆر شوێن چارەسەری گرفتەكە كراوە، بەڵام لەقەزای شنگار یەكێك لەگرفتە سەرەكیەكانی هاووڵاتیان نەبوونی ئاوی خواردنەوەیە، لەمبارەوە قایمقامی قەزاكە وتی: یەكێك لەو كێشەو گرفتانەی كە زۆر زەق و بەرچاوە خراپی و كەمی ئاوی خورادنەوەیە لە قەزای شنگار، سەنتەری شارۆچكەكە تەنیا لە (40%) ی ئاوی پێویستی رۆژانەیان دەست دەكەوێت، سەرچاوەی سەرەكی ئاوی خواردنەوەش بیرە، بەڵام بیرەكانیش ناتوانن یان بەپێی رێژەی دانیشتووانی قەزاكە نییە، بۆیە ناتوانرێت سەرجەم دانیشتووانی گەڕەكەكان و هاووڵاتیانی سنوورەكە بەتەواوی ئاویان بۆ دابین بكرێت و ساڵانە بیری ئاو هەڵدەكەنرێت، گەرچی لەبەر گەورەبوونی شارەكەو زۆری دانیشتووانەكەی پاش سێ تا چوار مانگی تر دووبارە پێویستمان بە بیری تر دەبێتەوە، بۆ چارەسەركردنی گرفتی ئاوی خواردنەوەی شنگار پێویستە لە زێی دیجلەوە پرۆژەیەكی ستراتیژی ئەنجام بدرێت بەبۆڕی گەورە ئاوڕاكێشرێت، ئەم پرۆژەیەش نە حكومەتی بەغدا نەئیدارەی موسڵ نە هەرێمی كوردستان بۆمانی ناكەن، بۆیە گرفتی ئاوی خواردنەوەمان هەر بەردەوام دەبێت.
كارەبا لە قەزای شنگار رۆژانە چوار تا شەش سەعات هەیە
تەوەرێكی دیمانەكەمان لەگەڵ قایمقامی شنگار تایبەت بوو بە گرفتی كارەبا، ئەمە لەكاتێكدا دەنگۆی ئەوە هەیە بەمنزیكانە لەهەرێمی كوردستانەوە كارەبا بدرێتە هەردوو پارێزگای كەركوك و موسڵ، گەرچی ئیدارەی شنگار لەم رووەوە بۆچوونی تایبەتی خۆی هەیەو پێی وایە گەر بێتوو ئەو رێكەوتنە جێبەجێ بكرێت پێویستە بەشە كارەبای ئەو یەكە ئیدارییانە بدرێت كە ئێستاكە بایكۆتی ئیدارەی موسڵیان كردووە لەم رووەوە قایمقامی شنگار وتی: كارەبا لە قەزای شنگار رۆژانە چوار تا شەش سەعات هەیە، بۆیە هەوڵدراوە لە رێگای موەلیدەوە ماوەی كارەبا زیاد بكرێت، بەڵام لەگەڵ موەلیدەش كێشەمان بۆ دروست بووە بەتایبەتی لە دابینكردنی گاز بۆ هەموو موەلیدەكان، لەلایەكی تر بڕیار بوو ئیدارەی موسڵ لەگەڵ حكومەتی كوردستان و وەزارەتی كارەبا دابنیشن و لەگەڵ لایەنی پەیوەندارگفتوگۆ بكەن بۆ ئەوەی كارەبا لە هەرێمی كوردستان وەربگرن، هەواڵیشمان پێگەیشتووە كە شاندێكی كارەبای موسڵ ئامادەیی ئەو دانیشتنانە بووەو لەلایەن وەزارەتی كارەبای هەرێمەوە پێشوازییان لێكراوە ئەمە كارێكی باشەو دڵخۆشكەرە، بەڵام لەم حاڵەتەش نوێنەری ئێمە وەكو ناوچە دابڕاوەكان و سنووری قەزای شنگار لەگەڵ ئەو شاندە نەبوون كە بۆ پێدانی كارەبا لەگەڵ وەزارەتی كارەبای هەرێم دانیشتبوون و راوبۆچوونیشمان وەرنەگیراوە، ئەمەش دیارە بۆ ئەوەیە كاتێك ئیدارەی موسڵ كارەبا لە حكومەتی هەرێم وەربگرێت ئێمە لەو بڕە كارەبایە بێبەش بكەن، هەروەها داواكارین لە حكومەتی كوردستان چۆن چارەسەری گرفتی كارەبای شاروشارۆچكەو ناوچەكانی تری كوردستانیان كردووە ئاوڕێكیش لە ئێمە بدەنەوەو چارەسەری بەشێكی گرفتی كارەبامان بۆ بكەن، بەتایبەتی لەدابینكردنی پێداویستیەكانی چاككردنەوەو ئۆتۆمبێل و راكێشانی كارەبا بۆ گوندەكان و دابینكردنی موەلیدەو چەندین پێداویستی تر.
نەبوونی ماستەرپلان و كێشەی كوژانەوەی زەوی
سەبارەت بەبوونی ماستەرپلان و بوونی زێدەڕۆیی لە قەزای شنگار قایمقامی قەزای شنگار وتی: قەزای شنگار ماستەرپلانی نییە و ئەمەش یەكێكە لەو كەموكوڕیانەی هەمانە، چونكە لە كاتی فراوانبوونی شارەكە تووشی زەحمەتی و كێشەیەكی زۆر دەبین، لەلایەكی تر كێشەی كوژارندنەوەی زەوی كاریگەری زۆر لەسەر شنگار هەیە، لەبەر ئەوەی كێشەی زەویوزار و تاپۆ چارەسەر نەكراوەو ئێستاش ئەم كێشەیە زیاتر بەرچاوبووە، هـــــاوكــــات دیاردەی زێدەڕۆیی یەكجار زۆرە لە قەزاكەو هەر لەزیاد بوونیشدایە، ئەمەش هۆكارە سەرەكییەكەی نەبوونی ماستەرپلان و نەبوونی یاسا و رێنمایی كوژارندنەوەی زەوییە.
لە شارەوانی قەزای شنگار تەنیا یەك شۆفڵ و یەك گرێدەرو دوو ئۆتۆمبێل هەیە
سەبارەت بە پاككردنەوەو خۆ رزگاركردن لە زبڵوخاشاك و ئامێرەكانی شارەوانی لە قەزای شنگار قایمقامی شنگار وتی: شارەوانی بەو ئیش و كارەكانی خۆی هەڵدەستێت، بەڵام سنووری شارەوانی شنگار بەرفراوانە بۆیە شارەوانی قەزاكە ناتوانی ئەو ئیمكانیات، ئامێرانەی هەیە كارەكانی بە باشی و بەجوانی ئەنجام بدات لە شارەوانی قەزای شنگار تەنیا شۆفڵ و یەك گرێدەر و دوو ئۆتۆمبێل هەیە، ئەم ئامێرانەش هەروەكو نەبوون وایە، چونكە كێشە و گرفتی شارەوانی لە سنوورەكە و ناو سەنتەرەكە زۆرە پێویستی بە شۆفڵ و ئۆتۆمبێلی زۆر زیاتر هەیە و شارەوانی تەنیا(60) كرێكاری هەیە بۆ كۆكردنەوەی زبڵۆخاشاك و رۆژانە دابەشی سەر چەند تیمێك دەبن بەشێوەی كۆن و تەقلیدی شارەكە پاك دەكەنەوە و كرێكارەكان زۆرماندوو دەبن لە پاشان زبلۆخاشاكەكە بۆ شوێنێكی دیاریكراو لە سنوورەكە دەگوازنەوە، رێگای خۆ رزگار كردنەكەی زۆر مەترسیدارە بۆ ژینگە و تووشی بوون و بە نەخۆشی، لەبەر ئەوەی كە زبڵۆخاشاكەكە دەمێنێتەوە بۆنێكی زۆر ناخۆشی لێدێت و خەڵك بێزار دەكات لە كاتی سووتانی زبڵوخاشاكەكەشی چڕە دوكەڵ ئاسمانی سنوورەكە دادەپۆشێ و خەڵكەكە هەراسان و دڵتەنگ دەكات، پێویستە هەر لایەنێك بێت حكومەتی ناوەندی یان موسڵ یان حكومەتی كوردستان سیستەمی كۆكردنەوەی زبڵوخاشاكەكە بگۆڕین بە سیستەمێكی هاوچەرخ و كارگەی ریسایكلینیش بۆ خۆ رزگاركردن لە زبڵوخاشاكەكە دابمەزرێنن..
تەنیا لە(30%)ی شارەكە ئاوەڕۆی هەیە
رێژەی ئاوەڕۆ لە سەنتەری قەزای شنگار زۆركەمە بەشێوەیەك كاتێك سەردانی ئەو قەزایە دەكەیت هەست بەو هەموو ئاوەڕۆیە دەكەیت كە دەڕژێتە سەر شەقامەكەو بۆتە هۆكارێك بۆ پیسبوونی شارەكەو بڵاوبوونەوەی نەخۆشی لەمبارەیەوە قایمقامی شنگار پێی وابوو تەنیا لە(30%)ی شارەكە ئاوەڕۆی هەیە، ئەمەش كاریگەری لەسەر پاكو خاوێنی شارەكە هەیە، بۆیە پێویستە كۆڵانی گەڕەكەكانی ناو قەزاكە ساڵانە بە پلان و پرۆژەی ئاوەڕۆی بۆ ئەنجام بدرێت، لێرەدا داواكارین لە حكومەتی كوردستان ژمارەی كرێكار و كارمەندانی خزمەتگوزاری شارەوانی قەزای شنگار زیاد بكەن و بودجەیەكی تایبەتمان بۆ باشتركردنی بواری شارەوانی تەرخان بكەن، هەروەها داوا لەوەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین ژمارەیەك پۆلیسی هاتوچۆمان بۆ دابمەزرێنن، چونكە بەو ژمارە كەمەی میلاكاتمان زەحمەتە بتوانین بەهاوشانی گەورەبوونی شارو پێداویستیەكان كۆنترۆڵی بارودۆخەكە بكەین و خزمەتی زیاتری هاووڵاتیان بكەین.
ناحیەی سنوون نەخۆشخانەی نییە
سەبارەت بە كەرتی تەندروستی و كێشەو گرفتەكانی لە قەزای شنگار و چۆنیەتی چارەسەركردنی قایمقامی قەزای شنگار وتی:لە بواری تەندروستیش بەهەمان ئاستی پرۆژە خزمەتگوزارییەكانی تر و زیاتریش كێشە و گرفتمان هەیە، بەتایبەتی لەوەی كە نەخۆشخانەی سەنتەری قەزا(50) قەرەویڵەیە زۆر بچووكە و لەلایەنی ئامێر و پزیشكی ئافرەت و پسپۆڕ كەموكوڕیمان زۆرە، هەروەها لەناحیەی سنوون كە ژمارەی دانیشتووانی زۆرە بەڵام نەخۆشخانەی نییە، بەڵكو تەنیا بنكەیەكی تەندروستی زۆر بچووكی هەیە كە ئەمەش پێداویستی تەندروستی دانیشتووانەكەی چارەسەر ناكات، هەروەها هەندێ گوندی گەورەمان هەیە كە ژمارەی دانیشتووانی زیاتر لە(4) هەزار كەسە كەچی بنكەیەكی تەندروستیان نییە، بۆیە ئەو گوندانە لە بواری تەندروستی گرفتی زۆرو گەورەیان هەیە پێویستە بەپەلە بیر لە چارەسەركردنی بكرێتەوە.
چوار دەوامی و سێ دەوامیمان هەیە
سەبارەت بەبواری پەروەردە قایمقامی قەزای شنگار وتی: بەگشتی بینایەی قوتابخانەكانی سنووری سەنتەری قەزای شنگار زۆر خراپەو لەگەڵ ئەو سیستەمی تازەی خوێندنیش ناگونجێت، تەنانەت لە قوتابخانەكانیشدا چوار دەوامی و سێ دەوامیمان هەیە،ئەمە جگە لەوەی میلاكات و پسپۆڕایەتی گرفتێكی تری بەردەم گەشەكردن و پەرەپێدانی بواری پەروەردەیە لە شنگار، هەر چەندە ساڵانە حكومەتی هەرێم مامۆستامان بۆ دادەمەزرێنی بەڵام تا ئێستا گرفتی میلاكات و مامۆستای پسپۆڕیمان هەیە، گەر شنگار بەناوچەیەكی كوردنشین دانرێت پێویستە لایەنە پەیوەندارەكانی حكومەت بەرنامەو پلانیان بۆ ئەم ناوچانە هەبێت بەتایبەتی لەبواری فراوانكردنی خوێندنی كوردی، گەرچی تارادەیەك لەم لایەنەوە حكومەتی كوردستان كاری بۆ كردوین ژمارەیەكی باش قوتابخانەی كوردیمان هەیەو بە كوردی و بە سیستەمی تازە دەخوێنن، بەڵام لەمبارەوەش پێویستە زیاتر گرنگی و كار بۆ سنوورەكە بكرێت، بۆ نموونە لە بواری خوێندنی باڵا تا ئێستاكە نەپەیمانگا و نەكۆلێژێك لە قەزای شنگار دانەمەزراوە، پێویستە حكومەتی هەرێم هەوڵبدات، پرۆژەیان هەبێت بۆ كردنەوەی زانكۆیەك لەم سنوورە فراوانە كە زیاتر لە 400 هەزار دانیشتووانی هەیە.
لە كۆتاییدا قایمقامی قەزای شنگار وتی:
لە تۆڕی رێگاوبانی نێوان گوندو كۆمەڵگا و ناحیەكان و سەنتەری قەزا و رێگای سەرەكی نێوان سنوورەكە و شارەكان كەموكوڕیەكی زۆر هەیە، دەتوانین بڵێین شەقام و رێگاكان تا ئێستا هەر شەقام و رێگای كۆنەو گرنگی پێنەدراو، تەنانەت ڕێگای سەرەكی شنگار كە بە هەرێمی كوردستانەوە دەیبەستێتەوە رووبەڕووی لافاو بۆتەوەو لەزۆر شوێندا تێكچووەو مەترسی كارەساتی ناخۆشی لێدەكرێت. هەروەها پێویستە بە گشتی ئاماژە بەوە بكەم قەزای شنگارو سنوورەكەی لە هەموو بوارەكانی خزمەتگوزاری و ژیان و پێویستی رۆژانەی مرۆڤ كەموكوڕی بەرچاوی هەیە و زۆر لێرەدا زیاتر مەبەستمان حكومەتی كوردستانە، چونكە سنوورەكە بەشێكی بەرفراوان و گرنگی و ستراتیژی هەرێمی كوردستانە و خەڵكەكەی شنگار كوردی رەسەن و نەتەوەیین و زێدی خۆیان بە هەموو دنیا نادەن و هەموو زڵم و ستەم و هەژاریان قبوڵكردووە لە پێناو پاراستنی خاكەكەیان و گەڕانەوەیان بۆ سەر سنووری كوردستان، بۆیە پێویستە بەرپرسانی حكومەتی كوردستان بەجددی كار و پرۆژەی خزمەتگوزاری بۆ ئەنجام بدەن بۆ ئەوەی وا بكەن خەڵكەكە هەست بكات كە لایەن و حكومەتی كوردستان خەمخۆریانەو لەسەریان بە وەڵامدێت، لەو كارانە بەنموونە پێویستە بۆ چارەسەركردنی ئەزمەی نیشتەجێبوون یەكەی نیشتەجێبوون دروست بكرێت، من پێم سەیرە باس لەكوردستانیەتی ئەم ناوچانە بكرێت و كەچی لە كەمترین پێداویستیەكانی ژیان بێ بەش بكرێت و بەرنامەو پلان نەبێت بۆ گەیاندنی خزمەتگوزارییەكان بەتایبەت ئەو خزمەتگوزارییانەی زوڵم و داڕمانی ژێرخانی ئابووری ناوچەكە چارەسەر دەكات، ئومێدم بەحكومەتی هەرێمی كوردستان هەیە ئاوڕێكی جیدی لەناوچەیەكی وا گرنگ بداتەوە كە خەڵكەكەی دووجار زوڵمیان لێكراوە چ بەهۆی كوردستانی بوونیانەوە یا بەهۆی ئاینەكەیانەوە، كاتی ئەوە هاتووە حكومەتی هەرێم ئاوڕێكی بەپەلە لەم ناوچەیە بداتەوەو چیتر تەنیا بەڵێنمان پێ نەدرێت.