وه‌رگێڕ : تاریق کارێزی

كۆمەڵگەی زانین (2-2)

بنیاتنانی كۆمەڵگەی زانین
لە روانگەی یونسكۆوە، كۆمەڵگەی زانین لەسەر بنەمای چوار رەگەزی سەرەكی رۆ دەندرێت:
ئازادیی را دەربڕین/ توانای گەیشتن بە زانیاری/ قبووڵ كردنی هەمەچەشنیی زمان و كولتوور و رێز لێ گرتنی/ مافی هەمووان لە دەستەبەر بوونی فێربوونی باش.
هەموو ئەمانە لە پێناو ئەوەی جۆرێك لە توانای ناوخۆ و سەراپاگیری كۆمەڵایەتی بەدی بێت، لە رێی بەرز كردنەوەی رادەی توانای گەیشتن بە زانیاری، هەروەها لە پێناو رێ خۆش كردن بۆ بەدی هاتنی ئاشتی، بۆ بەدی هێنانی گەشەی نەبڕاوە، بە تایبەتی گەشەی ئابووری، كردنەوەی دەروازەی دیالۆگ لە نێوان كولتووری جیاجیا، بەرز كردنەوەی ئاستی درك و هۆشیاری، هەروەها دەستەبەر كردنی دەرامەتی هەمەجۆری زانستی، ئاسان كردنی پرۆسەی لە دوورەوە فێر بوون، ئەمەش بوار بە بیرمەندان دەدات كە بە ئاسانی زانیاریی خۆیان بڵاو بكەنەوە، یارمەتیی قوتابیانیش دەدات كە بەو زانیارییە بگەنە كە ئارەزووی دەكەن.

كۆمەڵگەی زانین
دیسان دەگەڕێینەوە سەر پێناسە كردن و دەڵێین، كۆمەڵگەی زانین لە روانگەیەكی دیكەوە بەم جۆرە پێناسە دەكرێت، كە كۆمەڵگەیەكە ئەندامانی لە رووی خولیاوە لە یەكدییەوە نزیكن، هەر زانیارییەكی پەیوەندیی بە خولیاكەیانەوە هەبێت كۆی دەكەنەوە، زۆر بیرۆكەی خۆشیانی دەخەنە سەر، ئیدی بەم جۆرە زانینی نوێ دەخەنە سەر ئەو زانینەی پێشتر بەدەستیان هێناوە.
ئەو زانینەی كۆمەڵگە گەڵاڵەی دەكات و دەیخاتە سەر زانینی پێشووی خۆی، زادەی گەلێك پرۆسەی جۆربەجۆرە، وەك درك كردن، فێربوون، بیركردنەوە. زانین قۆناغی بنەڕەت یان ژێرخانی بنەڕەتە، كە هەموو چالاكییەكی دیكە چ ئابووری بێت یان سیاسی، لەسەر ئەو رۆ دەندرێت. سیاسەتمەدار و بڕیارسازان، هەروەها زانایانی ئاییندەناسی، ئەم زاراوەی (كۆمەڵگەی زانین)ـە، زۆر بەكار دەهێنن.

سیمای كۆمەڵگەی زانین
بۆ هەر كار و چالاكییەك، زانین رەگەزێكی بنەڕەتە، بە تایبەتی لە بواری كولتوور و ئابووری و كۆمەڵگەدا. مەرجیش نییە كە لە هەمان شوێنی جوگرافیدا بیت، بەڵكوو دەكرێت لە شوێنی جیاجیا و لە یەكدی دووریشەوە، لە زانیندا هاوبەشایەتی دروست بێت، ئەویش لە سایەی تەكنیك و تەكنۆلۆژیای نوێوە. لەم سەردەمەدا تەكنۆلۆژیا توانای زۆر دەخاتە بەر دەست، بۆ بەشداری كردن لە زانین و دابەش كردن و دا كردن و پاراستنی، سەرباری توانای بەدەست هێنانەوەی.
ئێستا زانین بووەتە یەكێك لە توخمە بنەڕەتییەكانی سەرمایە، پێشكەوتن و گەشە كردنی هەر كۆمەڵگەیەك بەندە بە ئاست و توانای بەكار هێنانی زانینەوە.

ژێرخانی كۆمەڵگەی زانین
ژێرخانی ماددی: بریتییە لە تەختەی گفتوگۆ و هۆڵی كۆبوونەوە.
ژێرخانی تەكنۆلۆژی: بریتییە لە لیستی ئیمێل، تەكنیكی دابەش كردنی داتا و زانیاری، لاپەڕەكانی ویكی، ماڵپەڕەكانی ئینتەرنێت، گرێدانی كۆنگرەی دیتراو، ژووری گفتوگۆ، ژینگەی گەشە كە لە رێی لە دوورەوە فێربوون و هاوكارییەوە بەدی دێت، گریمانە كۆبوونەوەی خەیاڵكرد.

كۆمەڵگەكانی زانین
لە روانگەیەكی دیكەوە دەكرێت میناك بۆ كۆمەڵگەی زانین بخەینە روو، لە نموونەی:
مامۆستایان، ئەوانەی هەمان بابەت لە قوتابخانە یان زانكۆ یان باخچەی منداڵان دەڵێنەوە.
جەماوەر، ئەوانەی هەواداری هەمان جۆرە یاری و هەمان جۆرە خولیان.
هونەرمەندان، كە لە خولیا و بەهرەدا لە یەكەوە نزیكن.
كەسانێك كە سەر بە پسپۆرایەتیی جیاجیان.
ئەندازیاران، ئەوانەی لە پەیوەندیدان لەگەڵ كۆمەڵە زانایەك سەبارەت بە توێژینەوە یان بابەتێكی زانستیی پەیوەست بە پرۆژەی ئەندازیاریی ئەوانەوە.
توێژەران لە بواری جیاجیا، كە گفتوگۆ لە بارەی پرس یان بابەتێكی هاوبەشی توێژینەوە دەكەن.
سۆفی و پیاوانی ئایین لە گفتوگۆ و قسە كردنیان لەگەڵ زانایان.

رەهەندی ئابوورییانەی كۆمەڵگەی زانین
كۆمەڵگەی زانین، زانیاری بە خزمەتگوزاری یان كاڵای سەرەكی و چاوگی بنەڕەتی زێدە بەهادار دادەنێت، هەروەها وەك چاوگی رێكخستنی ئابووری و دابین كردنی دەرفەتی كار بۆ كەسان لێی دەڕوانێت، ئەمەش واتای ئەوەیە كە ئەو كۆمەڵگەیەی توانای بەرهەم هێنانی زانیاری و بەكار هێنانی ئەوی لە هەموو بوارێكی ئابووری و چالاكییەكدا هەیە، ئەوا ئەو كۆمەڵگەیە، كۆمەڵگەیەكە دەتوانێت كێبڕكێ لەگەڵ ئەوانی دی بكات و خۆشی بسەپێنێت.

رەهەندی تەكنۆلۆژییانەی كۆمەڵگەی زانین
كۆمەڵگەی زانین بایەخ بە بڵاو بوونەوەی تەكنۆلۆژیای زانیاری و باڵادەست بوون و پیادە كردنی لە هەمەجۆر لایەنانی ژیان دەدات.

رەهەندی كۆمەڵایەتییانەی كۆمەڵگەی زانین
كۆمەڵگەی زانین بایەخ بە ئاستێكی دیاری كراو لە باڵادەستیی كولتووری زانیاری لە نێو كۆمەڵ دەدات، بایەخ بەوەش دەدات هۆشیاریی زیاتر لە بارەی تەكنۆلۆژیای زانیارییەوە بەدەست بێت، هەروەها رۆڵی زانیاری و بایەخی لە نێو كۆمەڵیش رەچاو دەكات.

رەهەندی كولتوورییانەی كۆمەڵگەی زانین
كۆمەڵگەی زانین زۆر بایەخ بە زانین و زانیاری دەدات، هەروەها بایەخ بە توانای داهێنانی كەسانیش دەدات، چاویشی لەوەیە كە ئازادیی بیر كردنەوە و داد و داهێنان بەدی بهێنێت.

رەهەندی سیاسییانەی كۆمەڵگەی زانین
كۆمەڵگەی زانین هەوڵ دەدات، یەك بە یەكی ئەندامانی كۆمەڵ بە شێوەیەكی هۆشمەندانە و پوخت بەشداری لە دەركردنی بڕیاردا بكەن، ئەویش بە بەكار هێنانی زانیاری.

پوختەیەك
لە كۆمەڵگەی زانیندا كار بۆ بەدەست هێنانی ژیانێكی كامیاپ و پڕ لە شادی دەكرێت، پاشان پشت بەو ژیانە دەبەستێت. لەم رووەوە ئابوورییەك كە پشت بە زانین و دروست كردنی شاری زانست و كار و تەكنۆلۆژیا ببەستێت، هەروەها پێگەیاندنی جۆرە هاووڵاتییەكە كە لە ئاستی جیهاندا پەیڕەو بكرێت، بۆ هاتنە كایەی پرۆژەی هاوچەرخی گەشە و گەڵاڵە كردنی چارەسەر بۆ كێشەكانی كۆمەڵ، هەروەها فراوان كردنی ئابووریی نیشتیمانی، واش لە دەوڵەت بكرێت كە لە رووی ئابوورییەوە لە نێو وڵاتانی جیهاندا لە رێزی پێشەوە و لە پێشبڕكێدا بێت، گەشەی ئابووری و پێشكەوتنی كۆمەڵ بەدی بهێنێت.
دامەزراندنی كۆمەڵگەی زانین بریتییە لە نەخشەڕێی گەشەی سەراپاگیری ستراتیژی، تا گەیشتن بە سێكوچكەی:
"شاری زانست و تەكنۆلۆژیا و كار/ پرۆژەی ئەكادیمیای داهێنان و فێر كردنی زانستەكانی بنەڕەت/ ناوەندی زانین بۆ پێگەیاندن و شیاندنی كرێكاری ئامادە."
بۆ بەرجەستە كردنی پرۆژەی سەراپاگیر، كە لایەنی زانست و تەكنۆلۆژیا و ئەندازیاری دەگرێتە خۆ، سەرەنجام كۆمەڵگەی زانین دەهێنێتە بەرهەم، ئەویش زادەی ئابوورییەكە كە پشت بە زانین دەبەستێت.
سەرجەم كەرتەكانی كۆمەڵگە بەشداری لە بەدی هێنانی كۆمەڵگەی زانیندا دەكەن، وەك زانكۆ، دامەزراوەكانی پەروەردە، بەڕێوەبەرایەتیی قوتابخانە، رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، ئەنجومەنی شارەوانی، دامەزراوەكانی دیكەی كۆمەڵگە، تێكڕا دەبنە فاكتەری كارا لە بەجێ گەیاندنی بەرنامەی "هێزی كۆمەڵگە" كە سێیەمین كۆڵەكەی ئابوورییە. "هێزی بازاڕ"یش كە دووەمین كۆڵەكەی ئابوورییە، بریتییە لە پیاوكاران، بانكی حكوومی و تایبەت، دامەزراوەی دارایی و وەبەرهێنان و بۆرسە. هەروەها پەرلەمان و حكوومەتی فیدرال و حكوومەتی خۆجێیی و هەرێمەكانیش، دەبن بە "هێزی دەوڵەت" كە یەكەمین كۆڵەكەی ئابوورییە.
زانستە شار (یان شاری زانست) كۆمەڵگەیەكی كار و تەكنۆلۆژیای تێدایە، هەروەها ئەكادیمیای داهێنان و فێر بوونی زانستەكانی بنەڕەت و بیركاریش، سەرباری بنكەی زانیاری، ئیدی ئەو زانستە شارە دەبێتە ناوك و تەوەر بۆ دامەزراندنی كۆمەڵگەی زانین لە چواردەوری خۆی.
لە بەجێ گەیاندنی ئەم پرۆژە ستراتیژییەدا، نابێت هێزی كۆمەڵگە كە سێیەمین كۆڵەكەی ئابوورییە، فەرامۆش بكرێت، كە پێویستە رۆڵێكی هاوشان و هاوسەنگ لەگەڵ هەردوو كۆڵەكەكەی دی (هێزی بازاڕ و هێزی دەوڵەت)ی پێ بدرێت.
بایەخی ئەم پرۆژەیەش لەوەدایە، كە پێداویستی ماددی و بابەتی و ژینگەی جیۆسیاسی لە هەموو زانستە شاران دابین دەكات، تا بتوانن تواناكانی داهێنانی تێكڕای چین و توێژەكانی كۆمەڵگە بەگەڕ بخەن، پەرە بە بەرهەمی زانینیان بدرێت، لە رووی داهێنانی بەرهەمی نوێ و پێشكەش كردنی خزمەتگوزاریی هاوچەرخ و هەناردە كردنی بۆ بازاڕی ناوخۆ و هەرێمی و جیهان.
هەڵبەت بەشداری كردنی تێكڕای چین و توێژەكانی جڤاك لە بری فەرامۆش كردنیان، ئەمە بۆ خۆی چارەسەر بۆ گەلێك گرفت و كێشەی باو دەدۆزێتەوە، هەروەها فراوان كردنی ئابووریی نیشتیمان و پاراستنی سەروەرییەكەی لە باڵادەستیی جیهانگیری و دەرهاویشتەكانی، دەستەبەر دەكات. بۆ نموونە ئێستا بانكی نێودەوڵەتی و دەزگای نێودەوڵەتیی دراو، مەرج و نرخی كاڵا بەسەر وڵاتاندا دەسەپێنن، ئەمەش دەست وەردانە لە كاروباری دەوڵەتانی ناوچەكە و جیهان.

سەرنج:
(*) بۆ ئامادە كردنی ئەم بابەتە، سوود لە چەندین بابەت بە زمانی عەرەبی لە تۆڕی ئینتەرنێت وەرگیراوە، بە تایبەتی لە ئەنسكلۆپیدیای ویكیپیدیا و ماڵپەڕی (مەوزووع). ئەوانیش پشتیان بە چەندین ژێدەر و سەرچاوە بە زمانی فەرەنسی و ئینگلیزی بەستووە.