نووسه‌ر :عەبدولسەلام بنعەبدلعالی

وه‌رگێڕ : تاریق كارێزی

بەر لە دەست پێ كردنی ئەو كۆنگرەیەی بۆ دیاری كردنی چارەنووسی رێكخراوی (فیفا) تەرخان كرا بوو، بە دروستی لە بارەی ئاخۆ كێ جێی سەرۆكی دەست لە كار كێشاوەی ئەو رێكخراوە دەكرێتەوە؟ لە ئان و ساتی ئەو كۆنگرە رۆژنامەنووسییەی (پلاتەر) خەریك گرێ دانی بوو، (سیمۆن برودكان)ی گاڵتەجاڕ، قسەی بە (پلاتەر) بڕی و جڵەوی قسە كردنی لە بەردەمی كامیرای رۆژنامەنووسان گرتە دەست. هاوكات پارچە پارەیەكی پێشكەش بە (پلاتەر) كرد، بەر لەوەی بیداتە بەر رێژنەی بڕە پارەیەكی ساختەوە، ئەمەش سەرۆكی دەست لە كار كێشاوەی (فیفا)ی ناچار كرد، كۆنگرەكە بۆ چەند خولەكێك دوا بخات، بە ناڕەزایی و تووڕەییشەوە هاواری بە سەر رێكخەرانی كۆنگرەكەدا كرد و گوتی: "پێویستە ئەم شوێنە پاك بكرێتەوە، ئەگەر نا خۆ من ناتوانم قسان بكەم. ئەمە كارێكی ناشایستەیە، هیچ پەیوەندیشی بە (تۆپی پێ)وە نییە. ئێمە لێرەین بۆ ئەوەی بە دروستی باسی تۆپی پێ بكەین. بۆیە من ناچارم كۆنگرەكە دوا بخەم."
من كاتێك ئەم هەواڵەم بیست، نازانم لەبەر چی دەمودەست زەینم گەڕایەوە سەر رووداوی ئەو پێڵاوەی، كە لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا لە بەغدا لە سەرۆكی پێشووی ئەمریكا گیرا. من نەمتوانی راڤەیەكی وای بكەم كە قەناعەتهێن بێت، بەوەی هەستم كرد ئەو سووكایەتییەی بە سەرۆكی فیفا كرا، گەورەتر و زۆر سەختتر بوو، بگرە واتاداتریش بوو، لەوەی كە (بوش) تووشی هات.
خۆ ئەگەر كارەكە تەنیا پەیوەست بێت بە شوێنی ئەو ئامانجەی گورزەكەی ئاراستە كرا، ئەوا پەلاماردانی سەرۆكی گەورەترین دەوڵەت لە جیهان زۆر دژوارترە لە پەلاماردانی سەرۆكی یەكێتیی جیهانیی تۆپی پێ. جا لەم حاڵەتەدا كارێكی ئاساییە كە گورزی یەكەم زۆر سەختتر بێت لە هی ئەمی دواییان. باشە بۆچی هەستی من پێچەوانەی ئەوە بوو؟
رەنگە هەندێ كەس بە هانامەوە بێن و بڵێن، كە ئیمپراتۆریەتی (فیفا) ئەمڕۆ لە ئیمپراتۆریەتی گەورەترین زلهێزی جیهان بچووكتر نییە. ئەو سەرباری ئەوەی لە سەر تەختی ئابووریی جیهان رۆنیشتووە، بەرنامەڕێژی بۆ گەورەترین بۆندی ئەو ئابوورییەش دەكات، لە هەمان كاتدا سیاسەتی ئابووریی جیهانیشی ها لە مشتدا، رۆڵی خۆشی لە ململانێیەكانیدا هەیە. (فیفا) تەنانەت پێگە بۆ هەر وڵاتێك دادەنێت، تەنانەت هەبوونی وڵاتان لە سەر نەخشەی جیهاندا دیاری دەكات، دەرفەتی گەشە كردن بۆ هەندێك دەكاتەوە، دەشبێتە لەمپەر لە بەردەم گەشە كردنی هی دیكەدا.
هەرچەندە ئەم رایە لە راستییەوەدوور نییە، بەڵام تا ئەو ئەندازەیە بەس نییە بەوەی گورزی یەكەم (كە ئاراستەی بوش كرا) بخەینە خوار گورزی دووەم (كە ئاراستەی پلاتەر كرا). ئەو پەڕی كە دەكرێ ئەرێی بكەین ئەوەیە، كە هەردوو كەسی بەرگورز كەوتوو لە هەمان پێگە و سەنگدان. ئیدی بۆچی جیاوازییەكە نەخەینە قاڵبی ئامرازی گوزر وەشاندنەكەوە، جا بڵێین جیاوازی لە پلەی سووكایەتی كردنەكە لە بنەڕەتدا لەوەدایە، كە گورزی یەكەم بە پێڵاو بوو، كەچی گورزی دووەم بە رێژنەی دراو، پارەی ساختە بوو.
هەڵبەت گورزێك كە بە كەوش (وەك میسری دەڵێن بە گەزمە) بێت، رەنگە هیچ گورزێك لەم باس و بوارەدا نەچێتە سەرووی ئەوەوە. رەنگە هەموو كولتوورەكان كۆدەنگ بن لەوەی پێڵاو (پیسە). وێڕای سەنگی هێماییانەی پێڵاو، لەبەر ئەوەی گەلێ كۆنە، هەروەها بە هۆی كۆدەنگییەكەوە، رەنگە هەندێ لە سەنگی خۆی لەدەست دا بێت، نەمازە هێمایەك كە پەیوەست بە بابەتێكی دیاری كراوەوە دەبێت، رەنگە لە دۆخی هێماییەوە بیبات بەرەو (واقیع)ی كردەنی، هەروەها هەندێ لە كاریگەرییەكەی كاڵ بكاتەوە، یاخود بە گوزارەی سیماییان بڵێین، هەمیشە پەیوەست بوونی بە بابەتەكەوە، رەنگە لە واتای یەكەمی (dénotation) نزیكی بكاتەوە، سەرەنجامی لە هەموو واتایەكی لاوەكییش (connotations) رووتی بكاتەوە.
رەنگە هەر ئەوەش تایبەتمەندیی بە گورزەكەی رێژنەی پارەكە بەخشی بێت، واشی كرد كە سەرۆكی دەست لە كار كێشاوە پڕ بە گەرووی هاوار بكات: "پێویستە ئەم شوێنە پاك بكرێتەوە". دیارە كە بە پارە رێژنە باران كردنی دژوارتر بێت، چونكە تەنیا هاویشتن و تێ گرتن نییە، بەڵكوو وا راهاتووین كە ئەمە تەنیا پیسی و چەپەڵییە، تێ گرتنە بە "پۆخڵەواتی دنیا"، بگرە وەرچەرخانە، لەگەڵ ئەویشدا دنیا بەرەو پیسی و چەپەڵی وەرچەرخاوە، تا وای لێ هاتووە دنیا كەوتووەتە بەر لێشاوی شتاندن، "فیتیشایەتیی كاڵا" باڵی بە سەر جیهاندا كێشاوە.
كاتێك (برودكان سیت) (پلاتەر)ی دایە بەر رێژنەی دراوی ساختە، بۆ ئەوە بوو باوەڕی (پلاتەر) بپێكێ كە تەنیا خوداوەندی جیهانی هاوچەرخ بە پیرۆز دەزانێت، هەروەها بۆ ئەوەی باوەڕی چەسپاوی ئەویش بهەژێنێ، كە "دراو، بە گوتەی كارڵ ماركس، زەینی راستەقینەی هەموو شتانە. جا چۆن دەبێ ئەوەی دراوی هەبێت دەبەنگ بێت؟ مادام كە دەتوانێ بەهرەداران بۆ خۆی بكڕێت، ئایا هەر (پارە) نییە كەسانی هەرە بەهرەدار دەخاتە ژێر ركێفی خۆیەوە؟ ئەدی ئەوە من نیم لە سایەی ئەو پارەیەی كە هەمە، دەتوانم بە كامی دڵ و مرادی خۆم بگەم، ئەدی نابینن هەموو بەهرەكانی مرۆڤ لەبەر دەستی مندان؟ ئەدی هەر پارەكەم نییە كە هەموو لایەنەكانی ناتواناییم پێچەوانە دەكاتەوە؟"
پلاتەر، نەك هەر پێڵاوێكی پیسی تێ گیرا، بەڵكوو ئەو شتەشی تێ گیرا، كە وەنەوزی رۆحی لە جیهانی هاوچەرخ بڕیوە، تۆپی پێشی لە روخساری هونەریانە و رۆحی وەرزشیانەی داماڵیوە، بۆ ئەوەی بیكاتە بازرگانییەك كە هەموو شتێكی تێدا دەفرۆشرێت: تەماشا، مۆندیال، گەمە و یاریزانان، بازرگانییەكە بە هۆی ئەوەوە، هەندێ یانە دەوڵەمەند دەبن تا دەوڵەمەندان بە ئارەزووی خۆیان هەڵیان سووڕێنن، ئیدی "زەوی دەكەنە گەندەڵی و پاشاگەردانی".