رۆژانە و رۆژ بە رۆژ(2-2)

رۆژانە و رۆژ بە رۆژ(2-2)

نووسه‌ر :ژان لوفیفر

وه‌رگێڕ : تاریق كارێزی

3-ناودێری هاوبەش
كەواتە رۆژانە روونە، بۆ ئەوەی پەی پێ ببەین، دەبێ ئاوەڕ لە واقیع بدەینەوە و خۆمان لە كۆڵ بیرۆكەی بێ رەنگ و كۆن و نوقسان بكەینەوە: ئەمڕۆ نانی رۆژانەمان بدە! تا ماوەیەكی نزیك، شتانی راگواستە و شتانی چەسپاو، یەك لە دوای یەك دەهێندرانە بەرهەم، پاشان دەدرانە پاڵ پێوەری باوی رەوشت و جڤاكی و بە شێوەی هێما، بەڵام لە سەدەی بیستەمەوە، ئیدی پێوەرەكان هەرەسیان هێنا، لە نێویاندا ئەوانەی هەرە كۆن و دێرین بوون (لە نێویاندا ئەو شێوەیەی پەیوەندیی بە باوكی هەمیشەیی یان كاتیی خواوەندانە یان مرۆییەوە هەیە).
ئاخۆ چۆن دەكرێ تا ئێستا درك بەو كۆمەڵە رووداوە سەیر و سەمەرانە بكرێت؟ داڕووخانی مەرجەعەكانی پەیوەست بە (رەوشت، مێژوو، سروشت، ئایین، شار، لە فەزای گۆشەنیگای كۆن، ئاوازی مووزیك. هتد). لە دەوڵەتانی گەورەی پیشەسازی (زۆری) جێی (دەگمەنی)ی گرتەوە، زۆرییەكی عەقڵانی و پرۆگرامساز، تێك شكاندنی سروشتی دەوروبەر، باس كردنی نیشانەكان، شەڕ و توند و تیژیی بەربڵاو، ئەو شۆڕشانەی بە دوای یەكدا دێن و كەمێك بەردەوام دەبن یان پاشەكشە دەكەن.
رۆژانەی چەسپاویش وەك تاكە چاوگێك سەبارەت بە هەستی هاوبەش دەمێنێتەوە. هەرچی رۆشنبیرانە، ئەوە لە دووردا بە دوای چاوگێكی دیكەدا دەگەڕێن، لە نێو زمان و لە نێو گوتار و جاری واش هەیە لە نێو پارتێكی سیاسیدا. پرسەكە لێرەدا پەیوەستە بە لەبەر یەك هەڵوەشاندنەوەی جیهانی نوێ، ئەو لوغزە ترسناكە، ئەویش بە دەسپێك لە رۆژانە.
كەواتە، "رۆژانە" بریتی نییە لە ریزێك، بەڵكوو ئەو ناوی هاوبەشی تێكڕای ئەو ریزانەیە كە هەن، كە بریتین لە ریزی یاسایی و گرێبەستی و پەروەردەیی و باج و ئاسایش. هتد.
بەدیهییە بڵێین، لەبەر چی زانینی بەدیهی بۆ خۆی دەبێتە بەدیهی؟ هەروەها دەبێتە واقیعی، سەیر، كتوپڕ، هەروەها سەمەرە، ئایا ئەویش جۆرێك لە واقیعی نانوێنێ؟ بۆچی چەمكی رۆژانە لە نێو ئاساییدا شتی سەمەرە ئاشكرا ناكات؟
4-دووبارە بوونەوە و گۆڕان
گەڵاڵە بوونی چەمكی رۆژانە، رابردوو روون دەكاتەوە، هەمیشە ژیانێكی رۆژانە هەبووە، هەرچەندە زۆر لە ژیانی ئێمە جودا بووە. هەڵبەت شتی رۆژانە هەمیشە دووبارەیە، لە نێو كۆت و دڵەڕاوكێشدا شاراوەیە. ئیدی كێشەی گەورەی دووبارە بوونەوەمان بۆ ئاشكرا دەبێت، ئەو یەكێكە لە زەحمەتترین ئەو گرفتانەی دەخرێنە روو. رۆژانە لە بەیەك گەیشتنی دوو رووی دووبارەدا جێگیر دەبێت: رێگە سووڕگەی كە جڵەوی سروشتی لە دەستە، هەروەها ئەو هێڵە زاڵەی سەر رێڕەوی عەقڵی. لە رووی سووڕگەشەوە، رۆژانە بریتییە لە (شەو، رۆژ، وەرز/ وەزری دروێنە و چنین، چالاكی، بێكاری، برسێتی و تێری، ئارەزوو و بەدی هاتنی، مەرگ و ژیان). لە روویەكی دیكەشەوە جوولەی دووبارەیە، كە لە كار و بەكار بردندا دەردەكەوێت.
لە نوێخوازیدا، رووكاری دووەمی دووبارە بوونەوە روو دەكاتە دەمامك بەستن و سڕینەوەی رووكاری یەكەم. رۆژانە چون یەكایەتیی خۆی دەسەپێنێت، ئەو چەسپاوی نێو ئەو گۆڕانانەیە كە دەیشارنەوە. رۆژانە بە دوای یەكدا دێن و چون یەكن، بەڵام بە رەچاو كردنی ئەو هاودژییەی نێو رۆژانە، هەموو شتێك دەگۆڕێت.
هەڵبەت گۆڕین بەرنامەڕێژە، داهێزانیش بە مەبەستە. بەرهەم خواستی ئەوەیە دووبارە بهێنێتەوە بەرهەم، هەمان گۆڕانیش بەدی بهێنێتەوە، كە وا دەكات هەست كردن بە خێرایی بچێتە سەر هەست كردن بە چونیەكی. دەبینین هەندێ كەس پەلەیانە بەدەم پەلە كردنی زەمانەوە، ئەوانی دیكەش گورگە لۆقەیانە بەرەو یاخی بوون. هەمووانیش لە سەر هەقن.
5-نەرێنیی گشتی و هەمەڕەنگ
بەوەی رۆژانە ناوی هاوبەشە بۆ چالاكییەكان، هەروەها بۆ شوێنی ئەركەكان و بۆ ناوەندەكەشیان، دەكرێ واش شی بكرێتەوە كە رواڵەتێكە لە رواڵەتەكانی وێك چوونی كەرتە مەزنەكانی ژیانی كۆمەڵایەتی، وەك: كار، ماڵبات، ژیانی تایبەت و كات بەسەر بردن. ئەم كەرتانە كە بە رواڵەت لە یەك جودان، بە كردار یەك بنیات دەسەپێنن. خەسڵەتی هاوبەشیان لە كوێدایە: نەرێنایەتیی تەماشاكەرە بەرانبەر بە وێنە و دیمەن، هەروەها كار، نەرێنایەتی بەرانبەر بەو بڕیارانەی كە دەستی كرێكاریان تێدا نییە، هەروەها لە ژیانی تایبەتیش، ئەو بەكار بردنەش كە سەپاوە، بەوەی كە بژاردەی (مرۆڤ) ئاراستە دەكرێت، پێداویستی (مرۆڤ)یش زادەی ریكلام و توێژینەوەكانی بازاڕە.
ئەم نەرێنایەتییە گشتییە لە بنەڕەتدا بە شێوەیەكی نایەكسان دابەش بووە. ئەو باری ژنان، چینی كرێكاران، كرێگرتەی ناتەكنۆكرات و لاوان، بە كورتی باری زۆرینەی (خەڵكی) قورس كرد بوو. هەڵبەت بە هەمان شێوە نا، لە هەمان كاتیش نا سەبارەت بە هەمووان.
6-نوێخوازی
ئەمڕۆ، رۆژانە خۆی لە پشت پەردەی نوێخوازی، رووداوی هەمەچەشن و ئەو تەوژمەی هونەر دەیورووژێنێ، مۆدە دەشارێتەوە. رووداوی نوێش رەنگە خۆڵەمێشییە كەم رەنگەكەی رۆژانە دەشارێتەوە، بە بێ ئەوەی بە تەواوی بیسڕێتەوە. وێنە و سینەما و تەلەفزیۆن، رۆژانە هەمەڕەنگ دەكەن، كە جارێك بە رەنگی تایبەتی و جارێكیش بە رەنگی ناڕۆژانەی نمایشی دەكات: وەك توند و تیژی، كارەسات، ژیانی پاشا و ئەستێرەكان، ئەوانەی مەزەندە دەكرێت كە لە دەست رۆژانە دەربازیان دەبێت. ئیدی بەم جۆرە، نوێخوازی و رۆژانە بنیاتێكی قووڵ دەنوێنن، ئەو بنیاتەش تەنیا بە شرۆڤەی رەخنەییانە ئاشكرا دەبێت.
ئەم شرۆڤە رەخنەییەی رۆژانە كە هەموو لێكدانەوەیەك رەت دەكاتەوە، ئەو بۆ خۆشی بابەتی لێكدانەوە بوو بە شێوەی ناتەبا. هەندێ بە پەلەپڕووزێ رەفتار لەگەڵ رۆژانەدا دەكەن، دەیانەوێ خێرا ژیان بگۆڕن، ئێستاش دەبێ ئەو كارە بكەن. هەندێكیش هەن پێیان وایە، ژیان هیچ سوود و بایەخێكی نییە. جا لە بری لێ حاڵی بوونی ئەو، دەبێ بخرێتە نێو دوو كەوانە و كورت بكرێتەوە، بۆ ئەوەی بە فراوانی بوار لە بەردەم زانست و تەكنیك و پێشكەوتنی ئابووری. هتد، بكرێتەوە.
سەبارەت بەوانە، دەبێ وڵام بدرێنەوە، كە گۆڕینی رۆژانە پێویستی بە مەرج هەیە. پێمان وا بێ كە رۆژانە بە ئاهەنگی گەرم یان هێمن بەسەر دەبەین، ئەوە ناچێتە سەر. بۆ ئەوەی ژیان بگۆڕین، هەر دەبێ كۆمەڵ و فەزای شار بگۆڕین. سەبارەت بەمانەش، ئەوا بەرسڤ دەدەینەوە، بەوەی تۆقێنەرە كە ژیان چڕ بكەینەوە، چونكە زەحمەتییەكانی مرۆڤایەتی بوار نادەن مرۆڤ وەك مێروو دابنێین. بە خۆ سازدانمان بە ئامێری زەبەلاح و مەترسیی تۆقێنەر، كە بۆمان لە بۆسەدان، ئەوا خۆمان بە سەرووی مرۆڤایەتیدا دەكەین.
ژێدەر: ئەنسكلۆپیدیای ئەلیكترۆنیی جیهان، (ئەلجیلانی ئەلدرێدی) كردوویە بە عەرەبی.
Top