نووسه‌ر :ماجید ئەلخەتیب

وه‌رگێڕ : : تاریق كارێزی

(پێشتر لە وتارێكدا كە بە زمانی عەرەبی لە بڵاوكراوەی (پنار) كە برای رۆژنامەوانی توركمان (ئەحمەد محەمەد كەركووكلی) لە كەركووك بە عەرەبی و توركمانی و توركی بڵاوی دەكاتەوە، وتارێكم بە ناوی (مرۆڤی دیجیتال) بڵاو كردەوە. لێرەشدا كە نووسەری ئەم بابەتە بە سوود وەرگرتن لە توێژینەوەیەكی بیانی، لەبارەی هەمان بابەتەوە دەنووسێت، خۆ دیارە كە خەمێكی گشتی و جیهانی لە ئارادایە، ئەو خەمە زادەی جیهانگیری (گلۆبالیزم)ـە، واتە ئەم پرسە بابەتێكی گەرمە لە ژیانی مرۆڤی ئەم سەردەمەدا، كە بە بڕێ متمانە و چەردەیەك لە نیگەرانییەوە، هەنگاو بەرەو ئاییندە هەڵ دەنێت. من دەڵێم پێویست ناكات مرۆڤ بە قەرز بترسێ و سبەی بكاتە مۆتەكە بۆ ژیانی ئەمڕۆی، گرنگ هەنگاونان و كار كردنە بە چاوێكی كراوەوە، ئنجا هاوشان رۆیشتن لەگەڵ بیری زانستی و هەستی مرۆڤ دۆستانە. پێم خۆشە ئەوەش بڵێم، كە كۆمەڵ و كۆمەڵگا یەك واتایان هەیە، لەم وتارەشدا بە یەك واتا بەكار هێندراون- وەرگێڕ).

لە ساڵی 2030دا كۆمەڵگای ئینتەرنێت دەبێ چۆن بێت؟ ئەدی تەكنیكی دیجیتال لە سایەی مەیلی رووەوە دیجیتالخوازیدا،چ كاریگەرییەكی هەیە بە سەر پەیوەندیی كۆمەڵایەتیمان و گەشەی ژینگە و ئابووریی جیهانەوە. پەیمانگای (گلۆتلیب دوتفایلەر بۆ توێژینەوەكانی ئاییندە) وڵامی ئەم پرسیارانە دەداتەوە.
لە كاتێكدا كۆمپانیای جیهانی شانازی بەوەوە دەكەن، كە خێرایی ئینتەرنێت گەیشتووەتە 300 میگابایت لە چركەیەكدا، خاتوو (سویس كوم) ئێستا لە بەرایی ئەزموونی خۆیدایە بۆ تاقی كردنەوەی هێڵە ئینتەرنێتێك، كە خێراییەكەی دەگاتە 450 میگابایت لە چركەیەكدا. ئیدی ئاساییە كە ئەوەی بەم خێراییە گەشە دەكات، حەزیش دەكات بزانێت كە ئاخۆ پاش 16 ساڵی دی كۆمەڵ بە كاریگەریی تەكنیك چۆن گەشە دەكات؟ ئەو تەكنیكەی جیهانی كردووەتە تەونی جاڵجاڵۆكە، تا دێ ئەو تەونە فراوانتر دەبێت و پەل دەهاوێت، تا ئەوەی هەمو لایەنێكی ژیان دەگرێتەوە.

دیجتال چووەتە نێو جەستەمانەوە:
بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، زانایان لە پەیمانگای (گۆتلیب دوتفایلەر) ئەركی ئەوەیان خستووەتە ئەستۆ كە ئاییندەی مرۆڤایەتی بخوێننەوە، ئەویش لە سایەی ئەو گەشە كردنە بەربڵاوەی تەكنیك و دیجیتالدا، كە ئیدی خۆی بە هەموو كون و كەلەبەرێكدا دەكات، تەنانەت دەگاتە سەر پێشاو و نێو گەرماوی ماڵانیشەوە.
وا دیارە یەكەمین دەرەنجام زۆر روون و بەدیهییە، چونكە ئەوەی لەو كاروانە تیژڕۆیە دوا بكەوێت، بەم ریتمەی كە هەیەتی، ئەوا لە كۆمەڵگاش دوا دەكەوێت. ئیدی ئەوانەی سەریان لە تەكنیكی دیجیتال دەرناچێت، ئەوا لە ساڵی 2030دا هەر زوو دەچنە نێو سوپای بێكارانەوە.
پاش ئەوەی دیجیتال خۆی كردە بە نێو ژیانی رۆژانەماندا، كە ئیدی وای لێ هات، هەندێ كەس بە بێ مۆبیلە زیرەكەكەی یان كۆمپیووتەرەكەی، هەست بە ون بوون دەكەن، دەبینی دیجیال دزە دەكاتە نێو جەستەشمانەوە. جیهانی داهاتوو دەبێتە جیهانی تێكەڵ بوونی زیرەكانەی مرۆڤ و ئامێر، ئامێری ورد یارمەتیی كوێران دەدات كە توانای بینینیان هەبێت، هەروەها كەسانی ئیفلیج بتوانن بڕۆن، لەگەڵ ئەویشدا لە پزیشكیدا لقی نوێ پەیدا دەبن، كە تایبەت دەبن بە نەخۆشییەكانی مرۆڤە رۆبۆت.
ئەوانەی لەبارەی ئاییندەوە توێژینەوە دەكەن، پێشبینی دەكەن كە تۆڕی ئینتەرنێت و دیجیتال پێ بە پێ كاریگەریی نەرێنیانەیان بۆ سەر ژینگە نامێنێ، دواجار دەبنە بەشێك لەو ژینگەیە. ئیدی مرۆڤیش لە ژوانی گەڕاندا دەبێت لە نێو دیجیسفیردا (دیجیسفیر: ژینگەی دیجیتال، بە هەمان پێوانەی ئەتمۆسفیر- وەرگێڕ)، كە (مرۆڤ) تێیدا بژی و لەگەڵیدا بكەوێتە كارلێكەوە.

چوار سیناریۆ:
پەیوەند بە ئامادە بوونی تەكنیكی دیجیتال لە ئابووری و سیاسەتدا، مرۆڤ پێویستی بە گۆیەكی بلوورین نییە كە لێیەوە بڕوانێتە ئاییندە، چونكە لێرەدا كاروبار روونە، خۆ رەنگە زێدە پشت بەستن بە ئینتەرنێت كارەساتی ئابووری یان سیاسیی لێ بكەوێتەوە، ئەگەر شتێك قەوما و بووە هۆی بچڕانی تۆڕەكە. وێڕای ئەوە، خاتوو (سویس كۆم) ویستی پەی بە وڵامی چوار پرسیاری ئاییندە ببات:
-چۆن دەتوانین خۆمان لە تێكدان و شەڕ و تاوانی دیجیتالانە بپارێزین؟
-تا چ رادەیەك دەكرێ لە هەمەجۆر كاروباری رۆژانەماندا بڕیار بۆ رۆبۆت بهێڵینەوە؟
-ئاخۆ چۆن وێنای جۆری كار كردنی تۆڕەكە و جۆری خزمەتەكەی دەكەین؟
-لە ئاییندەدا چۆن بتوانین نهێنی و دەرهاویشتەی خۆمان بپارێزین؟
شارەزایانی پەیمانگای (گۆتلیب دوتفایلەر) وڵامەكانی خۆیان دابەشی سەر چوار سیناریۆی سەرەكی كرد، تێیاندا ئاشكرای دەكەن كە چۆن ئینتەرنێت دەبێتە مەیدانی ململانێی نێوان هەمەجۆر كۆمپانیا، كە هەوڵ دەدەن بەرژەوەندیی خۆیان لە سەر حیسابی ئەوانی دی بسەپێنن؟ هەروەها چۆن تۆڕەكە كار دەكات، بۆ پتر دابڕاندنی كۆمەڵ لە نێوان دنیای هەژاران و دنیای دەوڵەمەندان، نێوان كەمینەیەكی شارەزا و ئەوی دیكەی بەكاربەر.

99% دیجیتال:
سیناریۆی یەكەم پێی وایە تەكنیكی دیجیتال خۆی دەئاخێنتە نێو 99%ی كاروباری ژیانمانەوە، لە كاتێكدا جیهان دابەش دەبێتە نێوان كەمینەیەكی بچووكی فرە دەوڵەمەند، كە لەم بوارەدا زانیاریی هەیە و زۆرینەیەكی فراوان، كە تەنیا ئەو تەكنیكە بەكار دەهێنێت، بێ لەوەی (ئەو زۆرینە فراوانە) لە پەراوێزی ژیانێكی سادەشدا دەژی و دوور لە یاخی بوونیش دەیهێڵێتەوە.
زۆرینەی بەكاربەری تۆڕەكە، خێرا گەشە كردنی تەكنیك رەت دەكاتەوە، كە لە سەرووی توانای ئەوە، ئیدی پێ بە پێ لە رەوتگەلی تیژڕۆی تەكنیكی دیجیتال دوور دەكەوێتەوە.
كۆمەڵ هەموو دەرهاویشتەیەكی كەسی و گشتی دەخاتە بن دەست و پاراستنی یەك دەزگاوە، كە وەك "برا گەورە"ی نێو رۆمانی (84)ی (جۆرج ئۆرویل)ی نووسەر وایە، دەیخاتە بن سانسۆر و بایەخیشی پێ دەدات.
ئەگەر تاك هەوڵ نەدات لە سیستەم لا بدات، كۆمەڵ بە تەواوی ئارام و دەست پاك دەبێت.
دووبارە ئینتەرنێت دادەڕێژرێتەوە، دەشبێتە تۆڕێكی ناسەنترالی كراوەی دیموكراتی نەرم و نیان و ئەفرێنەر.
ئینتەرنێت كاراتر دەبێت، لەگەڵ ئەویشدا توانای مرۆڤ گەشە دەكات، كارلێكی نێوان مرۆڤ و ئامێریش روو لە هەڵكشان دەكات، تۆڕەكەش خۆبەخۆ خۆی رێك دەخات.

درێژ بوونی تەمەنی مرۆڤ:
سەرباری ئەوانە، هاوشان لەگەڵ بەرەو پێش چوونی تەكنیك و هەڵكشانی هۆشیاریی تەندروستی، دیاردەی درێژ بوونی تەمەنی مرۆڤیش گەشە دەكات. جا بەو پێیە، كۆمەڵی دواڕۆژ كۆمەڵێك دەبێت كە پیران رێژەیەكی بەرزی تێدا پێك دەهێنن، بەڵام پیری كەنەفت نابن بەڵكوو وەرزشوان دەبن، دەشتوانن كار بكەن.
پەیوەندیی بێتەل تەنیا لە نێوانی مرۆڤدا نابێت، بەڵكوو شتانی وەك ئامێر و ئوتومبیلیش، تەلەفۆن لەگەڵ یەكدا دەكەن، سیستەم و ئاسایشی زیاتر دەخەنە نێو كۆمەڵەوە. پاشان هەندێك مرۆڤ كە دڵ یان گورچیلەی دیجیتالیان لە جەستەدایە، شوێنێكی جێگیریان دەبێت بۆ بەستنەوەیان بە ئامێرەیلی دەرەكی.
بە سایەی ئەو گەشە كردنەوە، خەڵكی زیاتر لە گوند و لاچەپی شارانەوە روو لە شاران دەكەن، ئیدی ئەوسا كۆمەڵ دەكەوێتە بن باری ئەوەی، ئەو پەڕی توانای خۆی بخاتە گەڕ بۆ رێ گرتن لە داتەپینی كەشی شاران و هەڵكشانی دیاردەی پیس بوونی ژینگە.
ئامادەكەرانی توێژینەوەكە گوتیان، ئەوان ئەنجامی توێژینەوەكەیان تەنیا وەك "بیرۆكە"یەك بۆ گفتوگۆ دەخەنە روو، نەك بڵێی بەرخوێندنەوەیەك بێت بۆ ئەوەی لە ئاییندەدا روو دەدات.
ژێدەر:
www.elaph.com/Web/News/2014/10/9