چێژی ده‌ق
January 3, 2011
فیکر و فەلسەفە
نووسه‌ر :نادر ئه‌لسباعی
وه‌رگێڕ : تاریق كارێزی
كاتێك قسه دێته سه‌ر كتێبی (چێژی ده‌ق) له نووسینی "رۆلان بارت"، تێبینی ده‌كرێت كه ئه‌و كتێبێكه مه‌حاڵه وه‌ربگێرِدرێت.. هه‌ر بۆیه خوێندنه‌وه‌ی (ئه‌و كتێبه) جێی وه‌رگێرِانی ده‌گرێته‌وه. "بارت" چێژی كرده بابه‌تێك بۆ قسه‌ی تیۆری له‌باره‌ی چێژی ده‌قه‌وه. به‌ر له‌وه‌ی هیچ پرسیارێك بكه‌ین، "مونز عه‌یاشی" ئه‌م به‌رسڤه‌ی داینه‌وه: "چێژ به‌م جۆره دێت، كه ئاماده‌بوونێكی بێ پرسیاره، بوونێكه هه‌موو شتێك ده‌ته‌نێَته‌وه به بێ ئه‌وه‌ی له شتێكدا به‌رجه‌سته بێت.. هیچ شتێك له‌وه بۆ چێژ كوشنده‌تر نییه، كه پرسیار له‌باره‌ی بابه‌ته‌كه‌یه‌وه بكات. چێژ بابه‌ت نییه. ئه‌و هه‌ر خۆیه‌تی (هه‌ر ئه‌وه‌یه كه هه‌یه). ئه‌و هه‌میشه بێ پرسیار خۆی ده‌نوێنێت. به‌خته‌وه‌ریی كه‌سی چێژوه‌رگر وه‌ك رووناكییه، له‌گه‌ڵ چه‌خماخه‌ی رۆحدا دێت، كه‌سێك دركی پێ ناكات، ته‌نیا مه‌گه‌ر له جه‌سته‌ی خۆی رزگار بووبێت و به ده‌ق چوبێته نێو خۆیه‌وه.· به‌ڵام هه‌ر ده‌بێ بپرسین تا هه‌بوونی چێژ تاقی بكه‌ینه‌وه. چه‌ند كتێبێكت وه‌رگێرِا، به‌م دواییه‌ش كتێبی (چێژی ده‌ق)ی "رۆلان بارت"ت وه‌رگێرِا، كام له‌و كتێبانه تێیاندا وه‌رگێرِ بوویت و كامیش تێیاندا به‌شدار بوویت؟
- له راستیدا، من هیچ كتێبێكم وه‌رنه‌گێرِاوه، لێم بگه‌رِێ با بێ په‌رده پێت بڵێم، من وه‌رگێرِ نیم، من ته‌نیا خوێنه‌رێكم، له‌و شتانه‌ی ده‌یانگوازێته‌وه ئه‌شك و ژانی خۆی تۆمار ده‌كات. له‌باره‌ی ئه‌م بابه‌ته‌وه ده‌كرێ بڵێم من له‌وه‌ی وه‌ری ده‌گێرِم، پتر له ناخی خۆمه‌وه (ده‌نووسم) و داده‌نێم نه‌ك وه‌رده‌گێرِم. ره‌نگه ئه‌م قسه‌یه كه‌تنێك بێت، به‌ڵام چێژ هه‌ر ئه‌وها ده‌بێت.
بۆ نموونه، كتێبی "چێژی ده‌ق"م وه‌رگێرِا، وه‌ك خوێنه‌رێك نه‌ك وه‌ك وه‌رگێرِێك، وه‌رم گێرِاوه، من ویستم ئه‌م وه‌رگێرِانه راستگۆیانه بێت، واته له‌گه‌ڵ (ده‌قه) ره‌سه‌نه‌كه‌دا جووت بێت. به‌ڵام له‌گه‌ڵ كام (ده‌قی) ره‌سه‌ندا؟ ره‌نگه به درۆدا نه‌كه‌وم ئه‌گه‌ر بڵێم كه "رۆلان بارت" بۆ خۆی ره‌سه‌نه‌كه‌ی نییه. ئه‌و هه‌ر نووسیارێكه و ئه‌وه‌ی هه‌ستی پێ كرد تۆماری كرد تا رای بگه‌یه‌نێت. ره‌نگه پێ راسپێردراوێك له راسپێده‌ر هۆشیارتر بێت. ره‌سه‌ن نادیاره. ئه‌و ده‌قه‌ی وه‌رم گێرِا وێنه‌ی ئه‌و نادیاره‌یه، وه‌ك "رۆلان بارت" نووسیویه‌تییه‌وه.
ئیدی كه ره‌سه‌نه‌كه وێنه‌یه‌كی نادیار بێت، كه‌واته ئه‌و ده‌قه‌ی له‌به‌ر ده‌ستماندایه نه مسۆگه‌ر بوونی ته‌واوی و نه متمانه‌ی كه‌ماڵ بوونی ناگرێته خۆ. هه‌میشه شتێك له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه نادیاره. هه‌ر بۆیه، ئه‌و خۆی ره‌ت ده‌كاته‌وه تا واتایه‌كی جیاواز بێت، به‌ڵكوو جیاواز له خوێندنه‌وه‌ی هه‌ر خوێنه‌رێكدا. ئه‌دی وه‌رگێرِانیش، خوێندنه‌وه نییه له ده‌قدا؟ به‌ڵام واتا، كه لێره‌شدا تۆمار كراوه، نه له سه‌ر (بنه‌چه) دامه‌زراوه و، نه له سه‌ر (كۆپی)یش. ئه‌و له بزر و نادیارییه‌كی چه‌ند پاتدا به‌رده‌وام ده‌بێت: ئه‌و واتای خوێندنه‌وه‌یه‌كی به‌رهه‌مهێنه‌ری ده‌قه و، واتای كۆپییه‌كی نوێی واتای خوێندنه‌وه‌یه‌كی نوێیه.
هه‌موو وه‌رگێرِانێك هه‌ر ئه‌وه‌یه. هه‌ر بۆیه، ده‌ق تێیدا سه‌ر له‌نوێ له شێوه‌ی ده‌نگ و، رێزمان و، پێكهاته و، نیشانه‌یه‌كی نوێ له‌دایك ده‌بێت. تێیدا له جه‌سته‌ی زمانی خۆیه‌وه ده‌گۆرِێ بۆ جه‌سته‌ی زمانێكی دی. ئه‌م گۆرِانه‌ش هه‌وڵێكه بۆ گێرِانه‌وه‌ی رابردوو له یاده‌وه‌ری ده‌قدا. ئه‌و پرۆسه‌یه‌كی مه‌حاڵه، ئه‌گه‌ر.. ئه‌گه‌ری زمان ئه‌و نه‌هێنێته دی. به‌ڵام ئه‌و وه‌ك چۆنی ده‌وێت ئه‌وها ده‌ی هێنێته دی: ئه‌و رابردوو ده‌كاته ئاماژه‌یه‌كی زمان. ئازادیی ئاماده‌بوونیشی پێ ده‌به‌خشێت. به‌ڵام مه‌رجی ئه‌وه‌شی ده‌خاته سه‌ر: گۆرِان و، لادان و، توانای تێپه‌رِاندن.
* كه‌واته ده‌قی (ره‌سه‌ن) له پاش وه‌رگێرِان چی لێ ده‌مێنێته‌وه؟ یان با بڵێین ده‌قی (كۆپی كراو) دوای خوێندنه‌وه‌ی چی لێ ده‌مێنێته‌وه؟
- هیچ نامێنێته‌وه. ده‌قی نوێ ده‌قی كۆن لووش ده‌كات و، ده‌یباته نێو ئه‌گه‌رێكی دیكه‌ی زمان، كه هه‌رِه‌شه‌ی خوێندنه‌وه‌یه‌ك ده‌كات كه ئه‌ویش نوێی ده‌قی گۆرِاو لووش ده‌كات، تا ئه‌ویش له لای خۆیه‌وه بیاته‌وه و بیگۆرِێت و، ئیدی به‌م شێوه‌یه پێدا برِۆ.
· جا كه ئه‌مه تێرِوانینت بێت.. ئاخۆ چۆن چێژی ده‌ق پێشكه‌ش ده‌كه‌یت؟
- ئه‌گه‌ر ئه‌مه بێت روانینم، جا چۆن ئه‌وه‌ی له نێو ده‌ستمدا بووه "جه‌سته- ده‌قێك" كه كغه‌كغ و فیزاح ده‌كات، پاشان ون ده‌بێت تا ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی نابیندرێت، یان ده‌رده‌كه‌وێت تا راده‌ی ئه‌وه‌ی روونی له واتاكه‌ی بێزار ده‌بێت. چۆن پێشكه‌شی بكه‌م له كاتێكدا ئه‌و ئاوا(ئاوابوو)یه‌كی گۆرِاوه؟ من پێم وایه هیچ سه‌رچڵییه‌ك لێره‌دا نییه. هه‌ر ته‌نیا ترسه. ئه‌و ترسه‌ی رێ له چێژ ده‌گرێت. ئه‌و ترسه مێژووییه‌ی له ناخماندا مت بووه. ئه‌و ترسه له... ده‌سه‌ڵاتگه‌لێك كه یه‌ك له سه‌رووی ئه‌وی دیكه‌وه‌یه. به‌ڵام چی ده‌بێت كه ئیدی من هه‌ست به ترس نه‌كه‌م؟ ئایا ئه‌وه ده‌رباز بوونه له ده‌سه‌ڵات؟ ته‌نیا ئه‌وه نییه. ئه‌و خه‌ونه‌یه كه تۆ له بێداریدا ده‌یبینی: كه تۆ لێی غافڵ بیت ئه‌و بۆت نایه‌ت، كه تۆش ئاره‌زووت لێی بێت ئه‌و لێت دانابرِێت، ئه‌وه‌ی كه تۆ به‌دی ده‌هێنێت. ئه‌و چێژه‌یه كه "جه‌سته- ده‌ق"، "ده‌ق- یه‌قین"، "یه‌قین- پیت"، "پیت- ده‌نگ"، "ده‌نگ-چرپه" به‌دی ده‌هێنێت. به‌ڵێ چرپه. چرپه‌ی زمان. ره‌نگه كارێكی باش بكه‌م كه "چێژی ده‌ق" به ده‌قێك كه "رۆلان بارت" له‌باره‌ی چرپه‌ی زمانه‌وه له كتێبێكدا كه ناوی نا "چرپه‌ی زمان" نووسیویه‌تی، پێشكه‌ش ده‌كه‌م. به‌م جۆره "بارت" به "بارت" و، "چێژی ده‌ق"یش به "چرپه‌ی زمان" پێشكه‌ش ده‌كه‌م.
· له‌وه‌ی تۆ ده‌یڵێی سه‌رمان سورِ ماوه.. شتێكه ناتوانین باوه‌رِی پێ بكه‌ین!
- جێژ جێی باوه‌رِ نییه. ئه‌و كارێكی ماقووڵ نییه، یان ئه‌و كارێكه قابیلی عه‌قڵاندن نییه. به‌ڵام ده‌بێ بڵێم: من عاشقی زمانم. ئه‌گه‌ر عه‌شقی خۆم بۆ خۆشه‌ویست رابگه‌یه‌نم، ئه‌وه عه‌شقم بۆ نووسراو راده‌گه‌یه‌نم. چێژی من به گه‌یاندنی جه‌سته‌م به‌وه‌ی خۆشم ده‌وێ نایه‌ته دی، به‌ڵكوو به گه‌یاندنی جه‌سته‌م به‌وه‌ی ده‌ینووسم دێته دی. هه‌ڵبه‌ت گه‌یشتن به خۆشه‌ویست سه‌رچاوه‌كه‌ی ئاره‌زوویه‌كه و خۆشیم پێ ده‌دات، گه‌یشتن به نووسراویش سه‌رچاوه‌كه‌ی حه‌زێكه چێژم پێ ده‌به‌خشێت. من هه‌ست ده‌كه‌م خۆشی روو له ئاوا بوونه، هه‌ر خۆم هه‌ست ده‌كه‌م كه چێژ هه‌میشه‌ییه. هیچ شتێك هێنده‌ی نووسراو به چێژ و هه‌میشه‌یی نییه. من كه په‌یوه‌ندی به نووسراوی خۆمه‌وه ده‌كه‌م، تا بزانم جه‌سته‌ی خۆم ده‌خه‌مه نێو پیته‌كانی. پیته‌كان له جه‌سته‌م وه‌ك "جه‌سته- ده‌ق" جیا ده‌بنه‌وه تا "ده‌ق- جه‌سته"یه‌ك بخوێننه‌وه. له كاتێكدا ئه‌و پیته‌ی جه‌سته‌ی خۆمم تێ كردووه لێم جیا ده‌بێته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وی دی پێشوازیم بكات تا ده‌قی خۆمم تێ بكات، ئای، ئه‌و كات گرِی حه‌ز له نووسراو به‌ر ده‌بێت، هه‌ر به‌م جۆره‌ش له جه‌سته‌ی هه‌موو خوێنه‌رێكدا ده‌مێنێته‌وه، جا ئه‌وسا، جه‌سته به چێژی گه‌یشتن به ده‌ق تا ماوه‌یه‌كی بێ كۆتایی داده‌گیرسێ، به چێژی ژووانی ئه‌و تا كاتێكی بێ پسانه‌وه گرِ ده‌گرێت.
· تۆ كه ئه‌م كتێبه كۆپی ده‌كه‌یت، باسی مه‌حاڵمان بۆ بكه!
- رۆلان بارت ده‌ڵێ: "ده‌قی ناجێگیر، ده‌قی مه‌حاڵ له‌گه‌ڵ نووسه‌ردا ده‌ست پێ ده‌كات (واته له‌گه‌ڵ خوێنه‌ره‌كه‌ی)".
خوێندنه‌وه وا له نووسراو ده‌كات كه ببێته سه‌ره‌تای بێ كۆتایی: ئه‌و نووسراو به سه‌ر خۆیدا په‌پكه ده‌كات، ئه‌و هه‌ر ده‌یخوێنێته‌وه، تا ئه‌و راده‌یه‌ی كه هه‌ر سه‌ره‌تایه‌ك تێیدا هه‌ر به سه‌ره‌تا ده‌مێنێته‌وه. هه‌ر بۆیه ده‌قه‌كانی خوێندنه‌وه ده‌قی سه‌ره‌تای كراوه‌ن: ئه‌وان ده‌نووسرێنه‌وه و ده‌شخوێندرێنه‌وه، به‌ڵام له نووسیندا به كه‌ماڵ ناگات، له خوێندنه‌وه‌شدا به كۆتا ناگات. خۆ ره‌نگه هه‌ر ئه‌وه‌ش بێت نهێنیی ئه‌وه‌ی كه "ده‌قی چێژ" بوون.
ئه‌و پرسیاره‌ی له كاتی خوێندنه‌وه‌ی به‌رهه‌مێك له به‌رهه‌مه‌كاندا له خۆمی ده‌كه‌م (واته ئه‌وه‌ی به خوێندنه‌وه‌م ده‌ینووسمه‌وه) جا ئه‌و به‌رهه‌مه چ مێژوو بێت یان وێژه یان فه‌لسه‌فه یان زمانه‌وانی یان شتی دی، ئه‌وه‌یه: چی من به‌و به‌رهه‌مه ده‌به‌ستێته‌وه؟ هه‌ست كردن به‌و پرسیاره به‌و شێوازه‌ی، وام لێ ده‌كات له كاتی رامان له تابلۆیه‌ك له خۆمی بكه‌م، یان له كاتی ته‌ماشا كردنی فیلمێكدا، یان له كاتێكدا گوێ له ده‌نگی ناخم ده‌گرم، یان له كاتێكدا گوێ له: گۆرانییه‌ك، یان دیالۆگێك، یان خوێندنه‌وه‌ی ده‌قێكی نووسراو، یان خوێندنه‌وه‌ی ده‌قێكی خوێندراوه، یان ژاوه‌ژاوی شه‌قام ده‌گرم. هه‌روه‌ها له كاتی گوێ گرتنم له ده‌نگی "با"، پرسیاره‌كه ده‌كه‌م، یان له كاتێكدا كه لاسایی هه‌ندێك ده‌نگ ده‌كه‌مه‌وه: چۆله‌كه، پشیله، گغه‌گغی منداڵ، یان له‌و كاته‌ی خه‌یاڵم له لای دیمه‌نێكی بێ نموونه‌یه.
· چی به‌و هه‌موو شته‌ت ده‌به‌ستێته‌وه؟
- چی به‌و هه‌موو شته‌م ده‌به‌ستێته‌وه؟ وا دیاره ده‌توانم به دوو شێواز وه‌ڵام بده‌مه‌وه: شێوازی دابرِان و شێوازی به‌رده‌وامی. ئه‌م دوو شێوازه له زۆر دووانه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت، له نێویاندا ناوی هه‌ندێكیان ده‌هێنین:
+ خود و كار:
له شێوازی یه‌كه‌مدا، من ده‌بمه سه‌نته‌ری ئه‌و كارانه‌ی ده‌یان خوێنمه‌وه، راده‌مێنم و ته‌ماشا ده‌كه‌م و گوێ ده‌گرم و لاسایی ده‌كه‌مه‌وه. له شێوازی دووه‌مدا، كاره‌كان بێ سه‌نته‌ر ده‌بن، رووت و قووت ده‌بن بێ له پۆشاكی رووتایه‌تییه‌كه‌یان نه‌بێت. ئیدی لێره‌وه، من پیت پیت هه‌موو ورده‌كاریی "جه‌سته- ئاماده‌بوون"ی تێیدا ده‌خوێنمه‌وه. من هه‌ر ئه‌وها ده‌مێنمه‌وه تا تێیدا ده‌توێمه‌وه و جه‌سته‌شم لێم ون ده‌بێت. ئه‌و كات من ده‌پۆشێت، جا ده‌بمه "ده‌قه- ده‌سته"، هه‌موو ورده‌كارییه‌كانی "جه‌سته- نادیاری"ی تێدا ته‌واو ده‌بێت. من ئه‌و كات به حه‌ز ده‌ورووژێم، به‌رهه‌مه‌كان ده‌جوولێن و ده‌گۆرِێن. سووم ده‌بێته‌وه: گه‌شه ده‌كه‌ن و ده‌گۆرِێن. له چێژدا گرِ ده‌گرم، ئیدی نموونه‌ی خۆی ده‌كێشێ پاشان ره‌تی ده‌كاته‌وه. ئه‌وسا، وه‌ك له یه‌كه‌م جاردا چۆن بووم، ئاوهاش ده‌گه‌رِێمه‌وه: ده‌خوێنمه‌وه و فره ده‌بم، ئه‌ویش من ده‌گێرِێته‌وه، تا سوورِه‌كه‌ی خۆی تازه بكاته‌وه: ده‌مخوێنده‌وه، خوێندنه‌وه‌كه‌م بۆ خۆم بوو، پاشان خوێندنه‌وه‌كه‌م له رێی منه‌وه بۆ ئه‌و بوو، به‌م جۆره ئیدی بوومه كه‌سێكی نه‌خوێنه‌ر.
من، له یه‌كه‌مدا، خۆم ده‌خوێنمه‌وه، كه‌واته، چه‌سپین و چه‌قین. من، له دووه‌مدا، گۆرِاوی به‌رهه‌مه‌كان ده‌خوێنمه‌وه كه خوێندنه‌وه‌م تێیدا ده‌قی نووسراوی و گۆرِانی داده‌هێنێت.
+ به‌رهه‌م و ده‌سه‌ڵات:
خۆشییه‌كی زۆردارانه هه‌یه، كه سه‌نتراڵی خۆم به سه‌رمیدا ده‌سه‌پێنێت، رێی به‌رهه‌می له هه‌موو شتێك لێ ده‌گرم تا به خۆمییه‌وه گرێ بده‌م، (ئه‌دی شادیی كه‌ماڵ ده‌سه‌ڵات نییه). چێژێكیش هه‌یه كه ده‌ق كه‌م و كورِیی خۆی، به پوختی و مه‌جاز و ئاماژه تێدا ده‌سه‌لمێنێت: "ئایا چێژی ده‌ق كه‌مترین برِیار نییه؟"
ده‌سه‌ڵات خاوه‌ن سه‌نتراڵێكی بێ به‌رهه‌مه: ئه‌و ته‌نیا به‌كار ده‌بات. ئه‌و هه‌میشه ئاماژه ده‌كات كه (له شوێنێكی نادیاردا) مه‌ترسی هه‌یه هه‌رِه‌شه‌ی لێ ده‌كات: مه‌ترسیی مه‌جاز، مه‌ترسیی نادیاری، مه‌ترسیی خوێنه‌ر. ئه‌و، بۆ ئه‌وه‌ی ئاماده بوونی خۆی دووپات بكاته‌وه و، مانه‌وه‌ی خۆی مسۆگه‌ر بكات و، به كه‌ماڵی خۆی بگات، هه‌ر ده‌بوو به توندوتیژیدا هه‌ڵبڵێ، روونی به پیرۆز بزانێت، شه‌رِ له‌گه‌ڵ مه‌جازدا بكات و خوێنه‌ریش ده‌سگیر بكات. نادیار له به‌رهه‌مدا له ئاماده بوونی زیاتره. په‌نهان له روونی ده‌ست رۆیشتووتره. كه‌ماسی له كه‌ماڵ به چێژتره. خوێنه‌ریش لاپه‌رِه‌ی سپییه، كه ده‌ق تێیدا جه‌سته‌ی خۆی ده‌نووسێته‌وه.
له شێوازی یه‌كه‌مدا، خودی سه‌نتراڵی بێ به‌رهه‌م، خۆی به سه‌ر به‌رهه‌مه‌كاندا زاڵ ده‌كات، تا ده‌سه‌ڵاتی خۆی: به ئاماده‌بوون و روونی و كه‌ماڵه‌وه دابمه‌زرێنێت. له شێوازی دووه‌مدا، خودی خاوه‌ن به‌رهه‌م واز له خۆی ده‌هێنێت تا ببێته خودێك بۆ خوێنه‌ر و خوێندراوه، بینه‌ر و بیندراو، گوێگر و گوێ لێ گیراو. به كورتی: ئه‌و واز له‌وه دێنێت كه هه‌ر خۆشییه‌كی برِانه‌وه بێت، تا ببێته چێژی دژبه‌ری و هه‌موو شتێك ده‌رِووخێنێت، ته‌نانه‌ت ده‌سه‌ڵاتی تایبه‌تی خۆشی.
+ ده‌سه‌ڵات و ئایدیۆلۆژیا:
ده‌سه‌ڵات و ئایدیۆلۆژیا دووانه‌یه‌كن له یه‌ك دانابرِێن: هه‌ر یه‌كه‌یان به‌رامبه‌ر به‌وه‌ی دیكه‌یان سۆزی هه‌یه و ده‌شی پارێزێت. ده‌سه‌ڵاتخواز ئایدیۆلۆژیا ده‌كاته رێگایه‌ك، بۆ خۆشی ده‌یكاته ئامانج. ئه‌مه‌ش رێكاری یه‌كه‌مه.
ئیدی به ناوی ئه‌وه‌وه چێژێكی بێ تام ده‌چێژێت: ئه‌و خه‌ڵكان دوور ده‌خاته‌وه و ده‌شیان خه‌سێنێت، خه‌ڵك تۆمه‌تبار ده‌كات و له داریشیان ده‌دات. خۆشی ده‌كاته پاسه‌وانی ئه‌مینی نووسین: هیچ ده‌قێك له‌دایك نابێت بێ ئه‌وه‌ی ئایدیۆلۆژیای تێدا بێت و به‌شی ئه‌ویشی له نێودا نه‌بێت.
ئایدۆلۆژیا قبووڵ ده‌كات ببێته ئامرازی هه‌موو ئه‌و شتانه، چونكه شادییه‌كی ناوه‌ندیی كه‌ماڵی تێدایه، هیچ شتێك ناهێنێته به‌رهه‌م، به‌ڵام هه‌موو شتێك به‌كار ده‌بات: ئه‌و خۆشیی گشت بیری مرۆییه، مه‌زنایه‌تیی په‌یدابوونیشیه‌تی. هه‌ر بۆیه، ئه‌و ده‌قه‌كان داده‌خات، رێ له فره‌یی ده‌گرێت، نارِه‌زایی له ون بوون ده‌گرێت، له نادیاریش ده‌ترسێت، له مه‌جازیش نیگه‌ران ده‌بێت، خوێنه‌ریش به‌ند ده‌كات تا، به ده‌سه‌ڵات وای لێ ده‌كات، كه یه‌ك دروشم و، یه‌ك دید دووباره بكاته‌وه.
به كورتی، ئایدیۆلۆژیا ده‌سه‌ڵاتێكه شه‌یدای دووباره بوونه‌وه‌یه.
· ئایا نووسراو مێژوویه‌كی تایبه‌تی هه‌یه یان مێژوویه‌كی گشتی.. ئه‌دی په‌یوه‌ندیی چێژ به مێژووی نووسراوه‌وه چییه، به‌وه‌ی كه مێژوو كاتێكه كه تێیدا نووسراو به‌دی هاتووه؟
- هه‌ر ده‌قێك مێژووی هه‌موو نووسراوی تێدایه. چێژ له‌ویشدا جومگه‌یه‌كی كات نییه. ئه‌و زه‌مانێكه كه رابردوو، بێ مه‌رج و مه‌به‌ست، به‌ره‌و ئایینده‌ی ده‌بات. جا ئه‌گه‌ر گوته‌یه‌ك هه‌یه ده‌ڵێت: "هیچ شتێكی نوێ له‌به‌ر هه‌تاودا نییه"، ئه‌وه گوته‌ی چێژ ده‌ڵێ: "له‌به‌ر رۆژدا هیچ شتێكی كۆن نییه، ته‌نانه‌ت خودی خۆریش". هه‌ر بۆیه ده‌قه‌كانی چێژ هه‌میشه ده‌قی ئایینده‌یین: ئه‌وان ده‌قی عه‌شقی به‌رِێوه‌ن.
به‌و واتایه، خوێندنه‌وه‌ش دوو خوێندنه‌وه‌یه: خوێندنه‌وه‌یه‌ك ده‌ق داده‌خات، كه له ئاستی كاتێكی دیاری كراودا رای ده‌گرێت، خوێندنه‌وه‌یه‌كیش ده‌ق ده‌كاته‌وه، كه وای لێ ده‌كات هه‌میشه زیندوو بێت. له نێوانی ئه‌و دوو خوێندنه‌وه‌یه‌دا پرسی نوێخوازی هه‌یه. خوێندنه‌وه‌ی "ئه‌دۆنیس"، له روانگه‌ی یه‌كه‌مه‌وه، به كۆن داده‌ندرێت. خوێندنه‌وه‌ی "ئیمروئولقه‌یس" له روانگه‌ی دووه‌مه‌وه، ده‌بێته نوێ.
ئه‌وه‌ی وا چاكه دركی پێ بكه‌ین، كه پرسی خوێندنه‌وه داگیر كردنێكی كاتیانه نییه به سه‌ر ده‌قدا، هه‌روه‌ها جێگیر كردنێكی مێژووییانه‌ش نییه بۆ ئه‌و، وه‌ك ئه‌وه‌ی روانگه‌ی یه‌كه‌م ئیماژ ده‌دات. ئه‌و ده‌قه وه‌ك ئه‌وه‌ی له هه‌موو سه‌رده‌مێكدا دای ده‌هێنێت، هه‌روه‌ها مێژووش له رێی هه‌موو وه‌رچه‌رخان گۆرِانه‌كانی، باز و كتوپرِییه‌كانییه‌وه وه‌دی ده‌هێنێت. هه‌ر بۆیه خوێندنه‌وه‌ی نوێخوازانه بۆ ده‌قی كۆن، ئه‌وه‌ی پاساوی ده‌داته‌وه چێژه، هه‌روه‌ها خوێندنه‌وه‌ی كۆن له ده‌قی نوێدا پاساوی هه‌یه: "ده‌ق بوونه‌وه‌رێكی زمان، گه‌واهیی ئاماده‌بوونی كولتوور له خۆیدا ده‌دات". ئه‌م خوێندنه‌وه‌یه به هه‌ردوو به‌ش و به هه‌ردوو كه‌رتییه‌وه، له واقیعدا تانوپۆی هه‌ر ده‌قێك پێك ده‌هێنێت: جا چ كۆن بێت یان نوێ. ئه‌و ئامرازی به سوودی كار كردنه له هه‌ر توێژینه‌وه‌یه‌ك له توێژینه‌وه‌كانی ده‌ق ئاوێزاندا.
به‌م جۆره وا دێته به‌ر چاو، كه چێژی ده‌ق، دابرِان نییه له كولتوور. به‌ڵكوو ئه‌و درێژ بوونه‌وه‌ی بێ كۆتایی كولتووره. ئه‌مه‌ش نه‌ده‌هاته دی ته‌نیا به‌وه نه‌بێت كه خوێندنه‌وه له‌ودا جیاوازه له خوێندنه‌وه له ئایدۆلۆژیادا: ئه‌میان واته ململانێ، تای مشتومرِ گه‌رم ده‌كات، عه‌قڵیش ره‌ت ده‌كاته‌وه. ئه‌وه‌ش نه‌ك له‌به‌ر شتێك ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه له سه‌ر دووانه‌ی: "سه‌ركوت و تیرۆر"، "كۆن- نوێ"... هتد، رۆنراوه. چێژه‌كه‌شی له‌و دابرِانه‌یه كه ده‌ی هێنێته ئاراوه، له به‌كار بردن و، جیا كردنه‌وه‌ی مێژوو له كات: واته له مه‌یلی دژ به ژیان و مێژوویه‌وه.
· دوا په‌یڤت له‌باره‌ی چێژی ده‌قه‌وه چییه؟
- چێژی ده‌ق پرۆگرامێك نییه كه ده‌ق به گوێره‌ی ئه‌و بنووسرێت. هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵێك رێسا و بیرۆكه‌ی دیاری كراویش نییه. هه‌روه‌ها نووسینیش نییه له بابه‌تێكی دیاری كراو. چێژی ده‌ق، وك رۆلان بارت ده‌ڵێ: ئه‌و ئه‌وه‌یه: "ئه‌و به‌های گواسته‌یه بۆ به‌های شازی نیشانه (ده‌لاله)".
