çon mamele legel
em qonaxe nwêye dekrêt û teheddîyekan têdeperênrêt؟


eu bryare syasîyeî beşî here zorî hzbe syasîyekan le 7î huzeyran bo dyarîkrdnî rojî encamdanî rîfrandomî serbexoyî deryankrd û helwêstî cwamêraney tewauy hzbe syasîyekanî kurdstan ke le 25î eîlûlda pştgîrî rîfrandomyan krd û rayangeyand be (belê) deng bo serbexoyî deden، bryarêkî cwamêrane û bwêraney xelkî kurdstane û xalî werçerxanî qonaxêkî nwêye ke duay akamî rîfrandom le kurdstan destî pêkrduwe. dyare hemû qonaxêkî nwê pêwîstî be bîrkrdnewey nwê û drustkrdnî helwêstî guncawî syasî be hawşanî qonaxeke heye، gelî kurdstan debêt eu rastîyeî la aşkra bêt، ke be dengdanî belê bo serbexoyî kurdstan، ç gêjelûke û bûmelerzeyekî leser astî nawçeke drust krduwe، herweha dezann ke dewletanî nawçeke begştî û êraq û drawsêkanî kurdstan، hergîz lew brwayeda nebûn ke gelî kurdstan btwanêt leêstada em bryare bwêraneye bdat û rîfrandom encam bdat، betaybetî ke emrîka û dewletanî hawpeymanîî nêwdewletî û netewe yekgrtuwekan û encumenî asayşî nêwdewletî dawayan dekrd ke prosey rîfrandom dwabxrêt، dwanexstnî prosey rîfrandom le layen serkrdayetî syasîî kurdstan û xelkî kurdstan le rwangeyewe nebû ke gelî kurdstan deyewêt tehedday tewauy îradey îqlîmî û komelgey nîwdewletî dekat، belku sûrbûnî gelî kurdstan leser encamdanî rîfrandom taqîkrdnewey astî rastgoyî cîhanî azad bû le beramber rêzgrtnyan le bnemakanî dîmukratî û mafî gelan bo encamdanî rîfrandom û dyarîkrdnî çarenûsî xoyan، herweha taqîkrdnewey pabendbûnî netewe yekgrtuwekan û encumenî asayşî nêwdewletî bû leser pyadekrdnî eu mafaney le mîsaqî netewe yekgrtuwekanda hatuwe le mafî gelan bo encamdanî rîfrandom û dyarîkrdnî mafî çarenûs û hemû dewletanî endamî netewe yekgrtuwekanîş eu mîsaqey netewe yekgrtuwekanî îmza krduwe ke bryarekanî netewe yekgrtuwekanî leser derkrawe. belam wêray hemû emaneş rîfrandomî serbexoyî kurdstan keşêkî tazey drust krduweu gelî kurdstanîş debêt legel eu keşe tazeye mamele bkat.
mêjuuy xebatî bzûtnewey rzgarîxwazîî kurdstan، rastîyekî pîşanî hemû cîhan û dewletanî îqlîmî dawe، ke eu katey kurd naçar buwe pena bo şax û xebatî çekdarî berêt، le pênawî ewe buwe şer û xedr kotayî bêt û zemîneyek drust bêt bo euey be dyalog û rêgeçarey aştîyane kêşekan çareser bkrên، prosey encamdanî rîfrandomîş ke korpe nazdarekey mêjuuy dûr û drîjî pr le hewraz û nşêwî xebatî rzgarîxwazîî kurdstane، her leser eu bnemaye encam drawe û amancî eweye ke be şêwey dyalog û aştîyane mamele legel xwastî reway gelî kurdstan bo serbexoyî bkrêt، belam leber euey dewletanî drawsêy kurdstan be êraqîşewe behoy rîfrandomewe tûşî henaseswarî û helçûnî le radebeder bûn، hengawî yekemî gelî kurdstan bo mamelekrdn legel em waqîe wadexwazêt، betundî pêdagîrî leser eu destkewtane bkat ke rîfrandom bedestî hênawe، le hemankatda nefs drêj û hêmin bêt heta kefukulî êraq û dewletanî drawsê denîşêtewe û eu waqîe tazeye qbûl deken، ke amancî rîfrandomî kurdstan bo eweye şer le nêwan kurd û netewekanî dewruberî bo heta hetaye kotayî bêt û aştî û brayetî û hemahengî û hawkarî lenêwan netewekan drust bêt bo euey serqalî awedankrdnewey wlatekanî xoman bîn، nek euey heşmane bîdeyn be teqemenî û malî yektrî pê kawl bkeyn. euca wek profîsor îrk brawn twêjerî balay amojgay hodsn le penêlîda be pendêkî emrîkî pêşnyarî hêminî bo kurdstan dekat û delêt: «şorba be germî çêj nakrêt، çawerê bken heta sard debêtewe.» ewa êsta gelî kurdstanîş debêt çawerê bkat، heta barudoxeke hêwr debêtewe، eukat hemû layek dezann bnemay bryardanî kurdstan bo rîfrandom، bo bedîhênanî aştîye، nek drustkrdnî ajaweu şer.



werçerxan le helçûnî êraq û
dewletanî drawsêwe bo rêzgrtn
le îradey xelkî kurdstan


kêşey serekîî êraq û kurdstanîş legel syasetî emrîka beramber be êraq betaybetî، kêşey kem ezmûnîî eu dîplomatîyeî emrîkaye legel prosey bunyadnanewey wlatêkî hawşêwey êraq le qonaxî duay şer، yan duay nemanî dîktatoryet، her boye îdarey emrîka le salî 2001ـewe ke îmaretî talîbanî le efxanstan rûxand û duay euyş le salî 2003 rjêmî sedam husênî le êraq rûxand، wek dû ezmûnî şkstxwardî emrîka le rêkxstnewey prosey eu dû wlate lemawey 16 salî rabrdû leqelem dedrêt، euca wenebêt em rastîyane lay îdarey donald tremp şarawe bn، belku zor bebaşî hestyan bew şkste krduwe، boye lekarnamey îdarey tremp bo mamelekrdn legel êraq û rojhelatî nawerast û tewauy dewletanî îslamîda، eu brgeye retkrayewe ke carêkî dîke emrîka xoy be dûbare bunyadnanewey dewlet û netewe lew wlatane serqal bkat.
eger leser em waqîe seyrî helwêstî cîms matîs wezîrî bergrî emrîka bkeyn ke xoy hat bo kurdstan û legel serok barzanî kobuweweu duay krd rîfrandom dwabxrêt، belam ke le waqîeke têgeyşt bewey nakrêt em proseye dwabxrêt، be akamî wtuwêjeke razî bû، penay bo hîç guşarêk nebrd، beheman şêwe katêk rîks tîlêrson le myaney peywendîyekî telefonî be serok barzanî rageyand: (baştre rîfrandom dwabxrêt)، belam dîsan euyş geyşte qenaet û pêş encamdanî rîfrandom penay bo hîç guşarêk nebrd.
belam wek maykl prîcnt efserî hewalgrî emrîka le êraq le penêlêkda amajey pêkrduwe، hokarî serekî le kardanewekanî duay encamdanî prosey rîfrandom، degerêtewe bo kurtbînî û kem ezmûnî dplomatkarêkî wek brêt makgorg ke belênî be emrîka û êran û turkya û êraq dabû، eu le twanayda heye rîfrandom le kurdstan dwabxat.
çwarçêwey bîrkrdnewey makgork bo dawakarî le serkrdayetî syasî û xelkî kurdstan bo dyarîkrdnî bedîlî rîfrandom، lew xalewe serçawey grtuwe ke gelî kurdstan le pênawî berzkrdnewey seqfî dawakarîyekanî legel hkumetî bexda، bryarî rîfrandomî dawe، eu lewe bê aga buwe ke eu bryare leser ewe drawe ke pêkewejyan legel erebî êraq kotayî hatuwe û debêt rêgeçareyekî dîke bdozrêtewe bo euey peywendî nêwan kurdstan û êraq rêkbxatewe.
herboyeş duay euey brît makgork be hîsab bedîlekey xoy amadekrd û brdî legel serok barzanî munaqeşey bkat، derkewt eu bedîley xelkî kurdstan wek gerentî bo dwaxstnî rîfrandom daway dekat، brîtîye lew maweyeî hawpeymanan pêwîstyane bo euey be şêweyekî aştîyane û le katêkî guncawda rîfrandom encam bdrêt û komelgey nêwdewletî pştîwanî lê bkat، belam eu bedîley makgork wesfî dekrd، bewey euey serok barzanî daway krduwe lew bedîleda heye، derkewt ne katêkî dyarîkrawî bo dwaxstnî rîfrandom lexoy grtuwe، ne pştgîrî nêwdewletîşî têdaye bo serbexoyî kurdstan lew katey emrîka û hawpeymanî nêwdewletî be guncawî dezann.
bêguman eme carî yekem nîye leduay salî 2003we bo çareserkrdnî kêşekanî êraq û kurdstan، ke ezmûnî dîplomatekanî emrîka barudoxeke aloz deken û le çareserî rasteqîne dûrî dexenewe، her bo nmûne eger bgerêynewe bo şêwazî mamelekrdnî pol brîmerî hakmî medenî emrîka le êraq leduay salî 2003، debînîn leçend prsî grnkî taybet be çarenûsî gelî kurdstan hewlîdabû، belam le bê agayî xoy xerîk bû dûçarî kêşe û heley gewremanî bkat، her bo nmûne:
1. le meseley şêwazî bunyadnanewey êraq wek dewletêkî fîdralî، lay brîmer، fîdralîzmî parêzgakan şêwazîkî pesendtr bû lewey ke layenî kurdstanî daway euey dekrd herêmî kurdstan debêt leser bnemay cugrafî û mêjuuy xoy bo gelî kurdstan dabmezrêt، em kêşeye kewte euey brîmer ferzî bkat، belam îradey xoragrî xelkî kurdstan û pêdagîrî serok barzanî، herêmî kurdstanî leser bnemay mêjû û cugrafya çespand û fîdralîzmî parêzgakanî retkrdewe.
2. leser meseley bunyadnanewey supay êraq û helweşanewey mîlîşyakan le êraqda، dîsan pol brîmer agadarî ewe nebuwe ke hêzî pêşmergey kurdstan hawpeymanî wlatekey buwe le prosey azadkrdnî êraqda، lewe nedegeyşt pêşmerge bnaxey supay bergrî kurdstane le dahatûda، boye kar geyşte euey ke serok barzanî helwêstêkî zor tund werbgrêt û naçarî bkat pêyan blêt، fermûn eger rast deken، wern le kurdstan hêzî pêşmerge helbweşênnewe.

3. le projey nûsînewey destûrî êraq û sebaret be nasnamey êraq û mafekanî xelkî kurdstan، dîsan brîmer be astêk guşarî xste ser serkrdayetî kurdstan، heta kar geyşte euey profîsor brandn olêrî wtarêkî le rojnamey fannşyal taymz be naw nîşanî (guşarî zyatr le barzanî meken) blawkrdewe û raşkawane cextî leser ewe krdbû ke emrîka dîplomatkarêkî neşarezay rewaney êraq krduwe û tenanet hênde bê agaye le kêşekanî êraq û xebatî rzgarîxwazîî kurdstan، katêk brîmer çote perlemanî kurdstan û wêney barzanî mstefay bînîwe، prsîwyetî eu wêneye kêye؟ brandn olêrî wek emrîkîyek ruuy prsyarî dekate gelî emrîka û pêyan delêt: eger dîplomatkarî wlatêkî dîke bête kongrêsî emrîka û wêney corc waşnton bbînêt û nezanêt kêye، aya êwe çî pêdelên؟ euca bo euey bzann mstefa barzanî kêye، ewa min pêtan delêm bo kurdstan wek curc waşntonî emrîkaye.
4. le raportî dîrasetkrdnî barudoxî êraq le 2006 ke be raportî bîker hamlton nasrawe، dîsan legel euey eu grûpey eu raporteyan amade krdbû، be hîsab grûpêkî zor şarezay herdû partî û komarî bûn، belam lew raspardaney bo êraq û kurdstan dyaryan krdbû، hênde neşareza bûn ke waykrd serok barzanî her le bexdawe retî bkatewe û raşkawane be emrîka blêt ême pabendî eu raspardane nabîn، bo emeş serok corc deblîw boş hate serxet û welamî serok barzanî dayewe ke eu raspardane bo îdarey emrîka mulzem nîn، lemeş zyatr sebaret bew akamey raportî dîrasetî êraq bo çaresekrdnî kêşekanî êraq dyarîkrdbû، leser astî emrîkaş be taybetî eu twêjere balayaney be şêweyekî meydanî leser barudoxî êraq kardeken، hênde bê bayex pênasekran، heta twêjerêkî gewrey wek entunî kurdsman be wtarêk lejêr nawnîşanî (çawerê buuyn şax bzê . mşkî bû) wesfî eu raportey krdbû.


amajekrdnman bo hele û kem ezmûnî dîplomatkarekanî emrîka le êraqda، bo eweye raşkawane be emrîka blêyn: êmey xelkî kurdstan xoman dezanîn kêşey rasteqîneman legel êraqda çîye û serencamîş çon le pêşanda hatne eu qenaetey ke gwêman lêbgrn، êsta duay encamdanî rîfrandom her debêt bgene eu qenaetey euey serkrdayetî syasîî kurdstan û xelkî kurdstan raşkawane pêtan delên ke çîdîke êraq bwarî pêkewejyan û rêkxstnewey prosey syasî lenêwan kurdstan û êraqî têda nemawe، eme rastîyeke ke debêt îdare emrîka wek helêk seyrî bkat، nek leser bnemay hendêk şrovey serçîx û zanyarî hele، helwêstî naberprsyaraney le hember werbgrêt.


qonaxî qenaet pêkrdnî dostekanman
be kotayî pêkewejyan û şeraket leêraqda
balyoz rayan kroker sebaret be helwêstî wezaretî derewey emrîka leberamber encamdanî rîfrandom le kurdstan delêt: emrîka helwêstêkî hênde hele û tundî djî rîfrandomî kurdstan wergrtuwe، eme wek eweye tîşkî sewzman dabête bexda û enqere û taran bewey detwann supakanyan bcûlênn û szay dengderanî kurdstan bden.
bêguman balyoz rayan kroker cya lewey le îdarey corc deblîw buş eu katey balyozî emrîka bû le pakstan، gwastrayewe bo nwênerî serokî emrîka bo prosey azadkrdnî êraq le salî 2003 û paşanîş ke hkumetî êraq damezra، kraye balyozî emrîka le êraq، le hemankatda le kanûnî duwemî 2016 we bote serokî grûpî taskforsî eayndey êraq le amojgay etlentîk bo euey syasetêk bo îdarey dahatuuy emrîka legel êraq amade bkat bo eu serokey le novemberî 2016 heldebjêrdrêt û le 20î kanûnî duwemî 2017 deçête koşkî spî، emeş manay eweye eu raportey ewan karyan leser krduwe û le ayarî 2017 wek syasetî pêşnyarkrawî emrîka beramber êraq pêşkeş krawe، ewa eger hîlarî klînton-îş bhateyete koşkî spî، her heman raportî bo amadedekra û wek pêşnyar dexraye berdestî.
lem raporteda rayan kroker û tîmekey eu rastîyeyan neşardotewe û cextyan leser ewe krduwe ke debêt rêkxstnewey prosey syasî le êraqda taybet be rêkxstnewey proseke lenêwan şîe û sunneda bêt، emeş bew manayeî prosey syasî le êraqda bew şêweyeî emrîka umêdî bo dexwazêt le êraqda bûnî nemawe، belam prosey syasî le kurdstan eger kêşeyekî hebêt، proseyekî serkewtuwe û nabêt destkarî bkrêt، raportekey kroker legel euey bas le serbexoyî kurdstan nakat، wek euey ême demanewêt، belam raşkawane cextî leser ewe krdotewe paş euey prosey syasî le êraqda lenêwan şîe û sunne leser bnemay êraqêkî fîdralî rêkdexrêtewe، eukat debêt bîr lewe bkrêtewe peywendî nêwan dewletî êraq legel kurdstan çon bo eaynde bunyad denrêtewe.


lêrewe eger sernc lew wrdekarîye bdeyn ke le raportekey krokerda amajey pêkrawe، ewa hest dekeyn le zor ruwewe legel eu dawakarîyaney xelkî kurdstan yekdegrnewe ke akamî rîfrandomeke drustî krduwe û serkrdayetî syasîî kurdstanî serpşk krduwe leser peywendîyekanî eayndey nêwan kurdstan êraq legel bexda dest bkat be dyalog û wtuwêjî krawe be nawîjîwanîî emrîka، yan netewe yekgrtuwekan.
euey lenaw em bazneyeda corêk le îşkalîyetî lenêwan boçûnî kurdstan û boçûnî îdarey emrîka sebaret be eayndey êraq û kurdstan û helwêstî natendrustî emrîka beramber rîfrandom drust krduwe، eweye ke eu dîplomatkaraney nwênerayetîî hkumetî emrîka deken le êraqda wek brît makgork nwênerî serokî emrîka bo şerî djî da'ş û duglas slêman balyozî emrîka le bexda، eweye ewan heta êsta pêyanwaye dekrêt projey cêbecêkrdn û bedîhênanî êraqêkî fîdralî û dîmukratî le êraqî duay da'ş mumkîn bêt û êraq eu twanayeî mawe ke btwanêt carêkî dîke le çwarçêwey destûrî êraqda bunyad bnrêtewe، yan prose syasyekey rêkbxrêtewe.
belam rastîî kêşeke le waqî'da ewe nîye ke kurdstan neyuystuwe le çwarçêwey êraqêkî fîdralî û dîmukratî û pêkewejyanî aştîyane be pêy destûrî 2005 bmênêtewe، yan wek eu dîplomatkare kem ezmûnane way dedenên ke kurdstan em arasteye retdekatewe، belku rastî û krokî kêşeke eweye mawey zyatr le pênc sale kurdstan hawar dekat û hemû cîhanî têgeyanduwe û raşkawaneş çendîn car legel serok obama basî krduwe، eger netwann syasetî hkumetî êraq rast bkenewe û rêgrî lê neken berew dîktatoryet hengaw helbgrêt، ewa kurdstan natwanêt carêkî dîke bbêtewe be beşêk le êraqêkî dîktatorî، belam wek hemû cîhan şahîde، lemawey pênc salî rabrdû lelayen emrîka gwê lew hemû hawarey kurd negîrawe û lemeş xraptr neyantwanîwe arastey hukmranî le êraqda rast bkenewe، tenanet eu kesaneşî ke le çwarçêwey grûpe ast berzekanda mawey zyatr le 16 mang twêjînewe û dîrasetyan krduwe، geyştûne eu qenaetey ke carêkî dîke kêşekanî kurdstan le çwarçêwey prosey syasîî êraq çareser nakrêt û debêt carî yekem prosey syasî le êraqda rast bkrêtewe، euca kurdstan û êraq leser peywendî eayndeyan wtuwêj bken.


le êstay êraqda ke basî destûr dekrêt û dawa dekrêt bew destûre pabendbûn hebêt، xalêkî şarawe heye ke xelkî zor beezmûn û şareza nebêt hestî pênakat، emeş leber eweye leduay kotayî salî 2011 hêzekanî emrîka le êraq kşawnetewe û syasetmedaranî şîe bûnete deselatdarî reha le êraqda، koy eu damerzawaney behawkarî emrîka û hawpeymanan bo êraq damezrawan، bo euey bbne kolegey êraqêkî fîdralî û dîmukratî، lelayen hkumetî pêşuuy nurî malîkî-yewe goran bo damezrawey parêzgarîkrdn le syasetî mezhebgerayî şîe، lewane damezrawey dadgay fîdralî ke êsta rolî dadgayekî şîe degêrêt، herweha damezrawey sîstmî bergrîî êraq ke êsta bote damezrawey sîstmî bergrî le şîe، bnemay destûrî êraq ke brîtîye le vîtoy parastnî kemînekan û tewafq le nêwan pêkhate cyawazekanda، êsta bote perlemanî tayfegeray şîe û ç yasa û bryarêkyan bwêt، djî erebî sunne û gelî kurdstan be zorînew kemîne têy deperênn، boye wek eu xelke pspor û şarezayane amajey pêdeken، eger erkî rasteqîney destûr le bneretda bo bunyadnanî êraqêkî dîmukratî û fîdralî û gerentî mafî hemû pêkhatekan darêjdrabêt، ewa êsta eu erkey destûr xzawe û gorawe bo bo bunyadnanî komarêkî îslamî şîe le êraqda wek kopî komarî îslamî le êranda، lem haleteşda wek efser hewalgrî emrîka le êraqda، maykl prîcnt raşkawane amajey pêkrduwe، sûrbûn leser euey detwann dewletêkî fîdralî le êraqda be serkewtuuyî dabmezrênn، eme dûbarekrdnewey şkstî 10salî pêşuwe، êsta dakokîkrdn leser manewey êraq be yekparçeyî، yan umêd helçnîn leser euey êraq debête dewletêkî dîmukratî، bote euey ke emrîka dest le êraq helbgrêt û teslîmî komarî îslamî êran bkat، em arasteye ke syasetî êstay emrîka karasanî bo dekat le êraqda، wek maykl prîcnt amajey pêdekat، gewretrîn peley şermezarî debêt le beramber xwênî eu cengaweraney emrîka ke le êraqda gyanî xoyan bexşî، emeş bew manayeî cengaweranî kuran û kçanî emrîka bo ewe nehatn le êraq xoyan be kuşt bden bo euey komarîkî dîkey îslamî le êraqda dabmezrênn، belku amancyan ewe bû êraq bbête nmûneyekî serkewtuuy dewletêkî fîdralî û dîmukratî le rojhelatî nawerastda، boye le êstada ke derkewtuwe em amance şkstî hênawe، baştrîn rêge bo emrîka eweye ke rîfrandomî xelkî kurdstan helêkî grngî bo emrîka hênawete pêşewe û pêwîste pştgîrî lê bkrît û dan be serbexoyî kurdstanda bnrêt.
eu boçûnane lenaw ray gştî emrîka û nawendekanî fîkr û lêkolîneweu mîdyada، roj leduay le zyadbûndaye، belam dîsan pêwîstî be nefesî drêj û hewlî zyatrî kurdstan heye bo euey zyatr dostekanman le emrîka û lenaw îdarey serok tremp bgene eu qenaetey ke berjewendîî emrîka û aştî û asayşî îqlîmî lew hengawedaye ke kurdstan helîgrtuwe û bepêçewaneşewe eu amance stratîjîyeî ke emrîka le pênawîda şerî djî da'şî krd، serencam bê akam debêt.