pêkewejiyan wek beşêk le stiratîjiyetî asayşî nîşitmanîyi herêmî kurdistan

 

 

«le kurdistan hemûman le mallêkda pêkewe dejîn, her emeş wayi krduwe, beşdarî le awedanikrdineweyi em malle bikeyin û ziyatir le sê kenîseman le 'enikawe bunyad nawe û kenîseyekî dîkeşman le hermote – koye heye. çwar qutabixane û nexoşxaneyekîşman bunyad nawe. ême hest dekeyin eme mallî xomane, ke hestîşit krd mallî xote, beşdarî têda dekeyt, lemeş ziyatir brayanî aşûrî kenîseyi xoyan le şîkago gwastewe bo hewlêr, herweha baregayi serekîyi metiranî mûsll gwastirayewe bo hewlêr, siryan û kasolîkîş ebreşîyeyi tazeyi xoyan lêre drust krduwe. lem rwangeyewe «projeyi pêkewe jiyan» pîroz dekem. pîrozbayî le partî dîmukratî kurdistan dekem ke leser keltûrî pêkewejiyan damezirawe û heta êsta em keltûre başitir regî xoyi dakutiywe. erkî êmeye newekanî êsta û dahatû fêrî keltûrî pêkewejiyan bikeyin û pêyan billêyin: keltûrî pêkewe jiyan «şarstaniyet û mêjuwî êmeye», pêkewe jiyawîn û pêkewe demênînewe û pêkewe geşe dekeyin û pêkewe pêş dekewîn û, pşitiywan be xwa, umêd dexwazim hemû sallêk boneyi lemcore pêkewe koman bikatewe. yekêk le cwanîyekanî em malleyi pê ciya dekrêtewe, eweye ke min detwanm le naw rojhellatêkî grrgrtûda ew şahîdîye bo cîhan bidem ke pêkewejiyan lem cugrafîyeyi pêyi degutirêt «kurdistan» mumkîne û bûnî heye û beşdarîyi êmeş bo awedanikrdineweyi em wllateye û berdewamî debêt».

 

 

d. beşar werde metiranî kenîseyi kldanî kasolîkî le hewlêr

govarî gullan temuzî 2021

 

 

hewllêkî nezok

bo têkdanî pêkewejiyan le herêmî kurdistan

pêkewejiyan begşitî û pêkewejiyanî nêwan netewe û ayîne ciyawazekan le cugrafiyayiyekî sinûrdarda betaybetî, hêndeyi leser binaẍeyi mtmane û bawerrî nêwan ew pêkhate ciyawazane be yekdî bunyad denrêt, hênde peywendî be «lêburdeyî»yewe nîye, bew manayeyi kurd lêburdeye ke rêge dedat, ayîn û netewe ciyawazekanî kurdistan be azadî mafekanî xoyan piyade deken, yan be watayekî dîke ew netewe û ayîne ciyawazane tawanêkiyan encam dawe û kurd lêburdeye û lêan debûrêt, bepêçewaneşewe netewe û ayîne ciyawazekanî kurdistan nabêt naçar bikrên zollmî kurd qbûll biken, leber eweyi rêgeman dawn lem nîşitmaneda bijîn. em têrrwanîne ke degate ew perrî rasîzim, mandîla gutenî pêwîstî be «didanpêdanan» heye û debêt bigorrêt bo mtmane û bawerr û yekdî qbûllkrdin û pêkewejiyanî aşitîyane.

bedaxewe maweyi dû sall ziyatire ke prsî kotayi pêkhatekan, buwete mşitumirrêkî siyasîyi zor natendrust le nêwan ḧzbe siyasîyekanî kurdistan «bêcge le partî dîmukratî kurdistan».

hokarî serekî bo be amancgirtinî kotayi pêkhatekan (turkman, kldu siryan û aşûrî û ermen) lenaw perlemanî kurdistan lelayen ḧzbe siyasîyekan (yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan, bzûtineweyi gorran, yekgrtuwî îslamî, komellî dadgerî», be pleyi yekem tirs bû le encamdanî hellbijardin ke lêreda be çend xallêk amajeyi pêdekeyin:

1- le dwayi karesatî 16î oktoberî 2017, hemû ew ḧzbe siyasîyaneyi le perlemanî kurdistan fraksiyoniyan hebû, dawayan dekrd, ḧkumetî herêmî kurdistan hellbweşêtewe û le cêgeyi ew «ḧkumetî rizgarîyi nîşitmanî dabmezirêt», emeş bew manayeyi çawerrêyi eweyan dekrd, hêzekanî ḧeşdî şe'bî û supayi 'êraq hêrş bikene ser hewlêr û dagîrî biken, bo emeş kenallekaniyan le diywî «prdê»we legell hêzekanî ḧeşdî şe'bî rûmallî hêrşekaniyan dekrd berew hewlêr, bedaxewe rûmallekaniyan dijî mqawemetî hêzî pêşmergeyi kurdistan û bo berjewendîyi ḧeşdî şe'bî û supayi 'êraq bû.

2- dwayi raberayetîyi lojîkaneyi serok barizanî û îradeyi hêzî pêşmergeyi kurdistan, xewnî ḧeşdî şe'bî û ḧzbe siyasîyekanî kurdistan awejû buwewe û, ḧkumetî 'êraq dawayi diyalog û danustandinî legell ḧkumetî herêmî kurdistan krd û zemîne bo hellbijardinekanî ayarî 2018î perlemanî 'êraq ferahem kra. lem hellbijardineda ke lîstî partî dîmukratî kurdistan be teniya beşdarî krd û «bebê eweyi le parêzgayi kerkûk kandîdî hebêt», 25 kursîyi perlemanî 'êraqî bedesthêna û buwe yekem partî siyasî leser astî 'êraq û kurdistan ke ew jmare zoreyi kursî û deng bedest bihênêt.

3- teniya çwar mang dwayi hellbijardinekanî perlemanî 'êraq û le 30î eylûlî 2018 hellbijardinekanî xulî pêncemî perlemanî kurdistan encam dra, lem hellbijardineşda partî dîmukratî kurdistan be teniya 45 kursî le 100 kursîyi perlemanî kurdistan bedesthêna û 7 kursî ziyatir bû le akamî hellbijardinekanî xulî çwaremî perlemanî kurdistan.

4- le hellbijardinekanî 10î oktoberî 2021 ke hellbijardinî pêşwexte bû bo perlemanî 'êraq, partî dîmukratî kurdistan le koyi 63 kursîyi kurdistan (herêmî kurdistan û nawçe dabirrawekanî herêmî kurdistan) 33 kursîyi perlemanî 'êraqî bedesthêna, emeş wata ziyatir le 50%î kursîyekanî kurdistan lenaw perlemanî 'êraqda.

akamî em sê hellbijardineyi 'êraq û herêmî kurdistan, ke tiyayda hellbijardin le dwayi hellbijardin deng û kursîyekanî partî dîmukratî kurdistan leser astî 'êraq û herêmî kurdistan, hellkşanî çawerrwaninekrawî be xoyewe bînî û, buwe hoyi eweyi ḧzbe siyasîyekanî naw perlemanî kurdistan be peyamêkî tirsinakî bzanin û ew tirseşiyan lem xallanewe serçaweyi grtuwe:

kursîyekanî partî dîmukratî kurdistan, bepêyi akamî hellbijardinekanî 10î oktoberî 2021î perlemanî 'êraq, be teniya lenaw koyi kursîyi fraksiyone kurdistanîyekan ziyatire le 50%, em akameş ciya leweyi eweyi selmand ke zorîneyi xellkî kurdistan (herêm û nawçekanî dereweyi herêm) mtmaneyan be serok barizanî û partî dîmukratî kurdistane ke sazş leser mafe destûrîyekanî xellkî kurdistan nakat, lemeş ziyatir layene siyasîyekanî şî'eş (teyarî sedr û çwarçêweyi hemahengî) geyşitine ew qena'eteyi bo eweyi kurd beşdar bêt le ḧkumetî dahatûda, ewa rêgeyekî dîke nîye, cge leweyi ke debêt legell serok barizanî û partî dîmukratî kurdistan rêk bikewn. em emirî waqî'e tazeye layi ḧzbekanî kurdistan bew şêweye xwênrayewe, ke hem le astî dengî xellkî kurdistanda û hemîş lenaw proseyi siyasîyi 'êraqîşda perawêz bûn.

bo rêgirtin le encamdanî xulî şeşemî perlemanî kurdistan, her çwar ḧzbî (yekêtî, gorran, yekgrtû, komellî dadgerî), prroje yasayekî îstifzazîyan amade krdbû, bo eweyi yasayi hellbijardinî perlemanî kurdistan û komîsiyonî ballayi hellbijardin û raprsîyi herêmî kurdistan hemwar bikrêtewe û em mercaneşiyan legell hawpêç krdbû:

- em prroje yasa îstifzazîye debêt pêş eweyi le perleman xwêndineweyi yekemî bo bikrêt, partî dîmukratî kurdistan bew prroje yasa îstifzazîye razî bêt, ke yekêk le xallekanî «dabeşkrdinî kursîyi pêkhatekane beser çwar parêzgakeyi kurdistan»da.

- em prroje yasaye têdeperrênrêt bebê eweyi pêkhatekan (turkman, kld û siryanî û aşûrî, ermen), rawêjiyan legell bikrêt, beweyi bzanrêt, aya ewan xoyan razîn be zor beser çwar parêzgakeyi kurdistanda dabeş bikrên? beweş ewanîş bibine beşêk le milmilanêyi ḧzbe siyasîyekanî kurdistan.

dîd û têrrwanîn û hellwêstî partî dîmukratî kurdistan leser em prroje yasa îstifzazîye bemcore bû:

- partî dîmukratî kurdistan razîye beweyi herêmî kurdistan beser çwar bazneyi hellbijardin (hewlêr, slêmanî, dhok, hellebice) dabeş bikrêt.

- partî dîmukratî kurdistan razîye beweyi leser tomarî dengderanî hellbijardinî 10î oktoberî 2021î perlemanî 'êraq, hellbijardinî perlemanî kurdistanîş berrêwe biçêt.

- partî dîmukratî kurdistan ewe ret dekatewe ke ḧzbe kurdistanîyekan birriyar leser çarenûsî pêkhatekan (turkman, kldu siryan û aşûrî, ermen) biden. bo em prse pêwîste pêkhatekan xoyan birriyarî leser biden û erkî serşanî ḧzbekanî kurdistane ke rêz le birriyarî pêkhatekan bigirin.

serokayetî herêmî kurdistan û nwênerî taybetî netewe yekgrtuwekan «yunamî» bo çareserî prsî kotakan destiyan krd be kobûnewe legell nwêneranî ḧzbe siyasîyekanî kurdistan û nwênerî pêkhatekan, serencam lenaw kobûnewekanda leser ewe rêkkewtibûn ke pêkhatekan be azadî ra û hellwêstî xoyan biden û rêziyan lêbigîrêt, leser em prse hellwêstî ḧzbe siyasîyekan bemcore bû:

- partî dîmukratî kurdistan pêşwazî le geyşitin bem rêkkewtine krd.

- hersê layenî (gorran, yekgrtû, komellî dadgerî) wek le bazneyi gftugo pêyan rageyandîn, be hendêk merc ewanîş razîn ke pêkhatekan xoyan birriyar biden.

- yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan ke be aşkra hellwêstî xoyi ranedegeyand ke dijî eweye pêkhatekan xoyan birriyarî xoyan biden, bellam penayan brde ber serokî perleman (d.rrêwas fayeq) ke endamî serkrdayetîyi yekêtîye, rêge nedat yasayi komîsiyonî ballayi hellbijardin û raprsîyi herêmî kurdistan hemwar bikrêtewe, bo eweyi zemîneyek drust bikrêt, hem danustandinekan leser hemwarkrdineweyi yasayi hellbijardinekanî perlemanî kurdistan drêjeyi hebêt, hemîş komîsiyonî ballayi hellbijardinekan amadekarîyi pêwîst bikat, bo eweyi hellbijardinekanî perlemanî kurdistan lew kateda encam bidrêt, ke pêşitirîş yek dû carî dîke lelayen serokî herêmî kurdistanewe wadeyi bo diyarî krabû.

- bo eweyi rêgrî bikrêt le hemwarkrdineweyi yasayi komîsiyonî ballayi hellbijardin û raprsîyi herêmî kurdistan, serokî perlemanî kurdistan raşkawane eweyi rageyand ke ew «birriyarî ḧzbekeyi cêbecê dekat û bangeşe bo kobûneweyi perlemanî kurdistan nakat», le beranberda û leber eweyi hîç hokarêkî maqûll nebû bo eweyi çîdîke hellbijardin le kurdistan dwabixirêt, boye «cêgr û skrtêrî perleman» ke dû endamî desteyi serokayetîyi perlemanin, bangeşeyan bo kobûneweyi perleman û dengdan leser hemwarkrdineweyi yasayi komîsiyonî ballayi hellbijardin û raprsîyi herêmî kurdistan rageyand, ewca legell eweyi hemwarkrdineweke dengî leser dra, bellam fraksiyonî yekêtîyi nîşitmanîyi lenaw perlemanda ajawe û paşagerdanîyan drust krd û dwatirîş taneyi dijî yasayi hellbijardinî perlemanî kurdistaniyan le dadgayi fîdrrallî tomar krd û, dadgayi fîdrrallîş 11 kursîye kotakeyi pêkhatekanî kurdistanî ret krdewe.

 

be amancgirtinî kursîyi kotakan

bo pekxistinî hellbijardinî herêmî kurdistan

dwayi birriyarekeyi dadgayi fîdrrallî be retkrdineweyi kursîyi kotayi pêkhatekan le perlemanî kurdistan, bazneyi gftugo ke organêkî serbexoyi beşî roşnbîrî û rageyandinî partî dîmukratî kurdistane, taytllî gftugoyi mangî martî 2024î terxan krd bo «dadgayi fîdrrallîyi 'êraq. gftugo û hellwêst», lem gftugoyeda bêcge le beşdarbuwanî gftugoke ke jmareyan 15 psporr û kesayetîyi ciyawazî ḧzb û layene siyasîyekan bûn, le heman katda raportêkî meydanîyş amade krabû, ke rayi hemû pêkhate ciyawazekanî kurdistan leser ew birriyare wergîrabû, ke lêreda teniya amaje be hendêk lew heste naxoşe dekem,ke em birriyare le naxî nwêneranî pêkhatekan drustî krduwe:

refîq ḧenina krîstiyan û mamostayi zaniko:

«katêk dadgayi fîdrrallî kursîyi kotayi pêkhatekan pûçell dekatewe, min wek krîstiyanêk wa têdegem ke pêm dellêt: «fermûn em wllate cêbihêllin, êwe lem nîşitmane cêtan nabêtewe».

azad kûreçî nwênerî lîstî mîlletî turkmanî le perlemanî kurdistan:

«ew layene siyasîyeyi (yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan) ke skallayi krduwe, be ême wek turkman dellêt: «be dengî rasteqîneyi neteweyi xotan bigene perleman», bedaxewe em birriyareyi dadgayi fîdrrallî be serkewtin dezanin û gallteman pêdeken û pêman dellên: «cemal lo marê», ewane bêagan leweyi ême neteweyekî gewreyin, êstaş kurdistanman wek nîşitman xoş dewêt û hewllîşman dawe beşdar bîn le pêşxistinî».

emîn 'îsa şem'un berprsî senterî 'eşitar :

«em birriyareyi dadgayi fîdrrallîyi 'êraq be retkrdineweyi kursîyi kotayi pêkhatekan ew hesteyi la drust krdîn, ême hawullatî ple duwîn û legell hawullatiyanî dîkeyi 'êraq yeksan nîn. boye wek krîstiyan û pêkhatekanî dîke em birriyare be sûkayetî dezanîn û retî dekeyinewe».

îşxan erşak kîvor kiyan le pêkhateyi ermen:

«em birriyareyi dadgayi fîdrrallî, zullm le ême dekat û bêbeşman dekat ke endamman le perlemanî kurdistan hebêt. hestêkî wayi la drust krduwîn, ke hest bikeyin hawullatî ple duwîn, hest dekeyin gurizêke amancî eweye sîmayi cwanî pêkewejiyan le kurdistan bşêwênêt».

em çwar kesayetîye ke lêdwaniyan bo raportekeyi bazneyi gftugo dawe, nwênerayet sercem pêkhatekanî herêmî kurdistan deken û, le qsekaniyanda eweyan xistuwete rû, em birriyare çend azarî nasinameyi neteweyî ew pêkhataneyi dawe û çend sûkayetî be keramet û nasinameyi neteweyiyan krawe.

leberanber em zullme gewreyeyi dadgayi fîdrrallî beranber hestî neteweyî tewawî pêkhatekanî herêmî kurdistan krdî, bêcge le partî dîmukratî kurdistan ke pêdagrî lewe krd «bebê pêkhatekan beşdarî hellbijardinî kurdistan nakat» û lemeş ziyatir herreşeyi eweyi krd, ke «le tewawî proseyi siyasîyi 'êraq û ew rêkkewtineyi legell hawpeymanî îdareyi dewllet îmza krawe, dekşêtewe», ḧzbekanî dîke ke le binerretewe xawenî prroj yasa îstifzazîyeke bûn, bo dabeşkrdinî kursîyi kotayi pêkhatekan, em ẍedreyi dadgayi fîdrrallîyan wek serkewtin bo xoyan le qellem da û lemeş xiraptir serokî yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan be galltepêkrdinewe pêyi gutin: «cemal lo marê», emeş wek sûkayetî pêkrdinî beweyi nwênerayetîyi pêkhatekanman le proseyi siyasîyi kurdistan krde derewe!

lêrewe eger bprsîn: boçî her le seretawe kursîyi kotayi pêkhatekanî perlemanî kurdistan kraye amanc bo eweyi hellbijardin le kurdistan pek bixirêt? wellamî em prsiyare teniya ew azare deydatewe ke pêkhatekan le akamî ew birriyareyi dadgayi fîdrrallî çeşitiyan, boye lêreda amaje bo wellamî hendêkiyan dekem ke le bazneyi gftugoyi beşî roşnbîrî û rageyandinî partî dîmukratî kurdistan le gftugokan beşdarîyan krduwe û wellamiyan dawînetewe:

kerîm slêman rawêjkarî civatî roḧanîyi êzdî:

«ew tirseyi le dwayi 3î abî 2014 layi êzdîyekan drust buwe, êmeyi êzdî geyanduwete ew qena'eteyi ke teniya şwênêk bitwanîn têyda bijîn û hest be aramî bikeyin, herêmî kurdistane, eger seqamgîrî em herême têkbiçêt, pêş hemuwan ême wek êzdî be metirsî dezanîn bo ser jiyanî xoman».

eked murad nwênerî bzûtineweyi dîmukratî aşûrî:

«ême le şorrşekanî kurdistan beşdarîman krduwe û şehîd û qurbanîman dawe û nawçe û gundekanî êmeş hawşêweyi brayanî kurd kawl krawn û xellkekeyi ragwêzirawn. ezimûnî herêmî kurdistan be dîdêkî zor nîşitmanî û têgeyşitin le çemkî hawullatîbûn bunyad nra. le bîrme şehîd franiso herîrî pêyi gutm: «minyan danabû le lîstî kotayi krîstiyanekan xom kandîd bikem, min pêyanm gut : xebatî min lenaw partî dîmukratî kurdistan buwe û demewêt lenaw partî xom kandîd bikem, serinc biden, ewkat awa seyrî yektirîman dekrd, êstaş kêşe bo kotakan drust deken».

muna qehweçî skrtêrî xulî pêncemî perlemanî kurdistan:

«nemanî kota bo pêkhateyi turkman wate sirrîneweyi ew pêkhate û berxodaneşe ke pêkewe bo bedîhênanî aşitî û seqamgîrî le herêmî kurdistan krdûmane, le sallî 2004 ke perlemanî kurdistan şeş kursî bo kota ziyad krd, ke pênciyan dra be turkman û yekêkîşiyan be ermen, amanc ewe bû sîmayi pêkewejiyan le kurdistan cwantir bêt».

dawd huhan dawd serokî lîjineyi kargêrrîyi neteweyi ermen le zaxo:

«ême wek ermen 400 salle le 'êraq dejîn û ḧîsabî hawullatîman bo nekrawe, bellam teniya 100 salle le kurdistan dejîn, kursîyekî kotaman bo terxan krawe. layi neteweyi ermen, em kursîyi kotaye mana û meẍzayekî gewreyi heye û buwete cêgeyi şanazîyekî gewre bo neteweyi ême û ew ciyawazîye gewreyeman bo berceste dekat, ke lojîkî serok barizanî çon seyrî pêkewejiyan dekat û eqllîyetî teskî ḧzbî û şovênîş çon mamelle legell pêkhate ciyawazekan dekat, dllinyaşm ew layene siyasîyeyi kurdistanîş ke deyewêt kêşe bo kursîyi kotakan drust bikat, amance serekîyekeyi eweye hellbijardin le kurdistan her nekrêt».

ew wellameyi nwênerî koyi pêkhatekan (be netewe û ayîne ciyawazekanewe) pêyan gutîn, dekrêt leyek rsteda kurtî bikeyinewe, ewîş eweye: «netewe û ayîne ciyawazekanî herêmî kurdistan, lejêr reşmallî serok barizanî û partî dîmukratî kurdistan nebêt, hest be eman û dllinyayî naken û, dllinyan ke serok barizanî em eman û dllinyayiyan bo zamin dekat», her boye katêk mektebî siyasîyi partî dîmukratî kurdistan beyaniname mêjuwîyekeyi le martî 2024 derkrd û beşdarîyi hellbijardin û maneweyi le proseyi 'êraq grê dayewe be kursîyi pêkhatekan, karêkî le prr û çawerrwaninekraw nebû, bellku her ew hellwêste tund û rewaye le lojîkî serok barizanî çawerrwan dekra.

em birriyareyi dadgayi fîdrrallî û hellwêstî ḧzbe siyasîye kurdistanîyekan «bêcge le partî dîmukratî kurdistan», wellamî ew tometeyi ḧzbe siyasîyekanî kurdistanî dayewe, ke boçî pêkhatekanî kurdistan bêcge le serok barizanî û partî dîmukratî kurdistan mtmane be hîç layenêkî siyasîyi kurdistan naken? wellamekeşî eweye: katêk dadgayi fîdrrallîyi 'êraq kursîyi kotakanî perlemanî kurdistanî ret krdewe, bêcge le serok barizanî û partî dîmukratî kurdistan, hîç ḧzbêkî siyasîyi nek her hellwêstiyan nebû, bellku pûçellkrdineweyi kursîyi kotayi pêkhatekaniyan be serkewtin bo xoyan dezanî û sûkayetiyan pêdekrdin û pêyan degutin: «cemal lo marê».

le dumahîda degeyine ew akameyi ke ḧzbe siyasîyekanî kurdistan, ew layenaneyi prroje yasayekî îstifzazîyan darrşit bo eweyi yasayi hellbijardinî kurdistan hemwar bikrêtewe û kotayi pêkhatekan be amanc bigirin û, bebê rawêj be pêkhatekan kotakaniyan be ser çwar bazneyi hellbijardin dabeş biken. debêt êsta hemûlayenekan wellamî ew prsiyareyi netewe û ayîne ciyawazekanî kurdistan bidenewe ke deprsin: «êwe layene kurdistanîyekan boçî rqtan lêmane û dijayetîman deken? aya êmeyi pêkhateyi netewe û ayîne ciyawazekanî kurdistan le pênawî em nîşitmane pêşmerge nebuwîn û qurbanîman nedawe? aya xwênî şehîdekanman têkellawî xwênî şehîdekantan nebuwe? aya gund û şarekanman kawl nekrawn û xellkekeyi ranegwêzirawn? ḧzbe siyasîyekan bo wellamdaneweyi hemû em prsiyarane lall bûn û teniya yek dîmen debînin, ke ewîş eweye îradeyi serok barizanî qellẍanî parastinî pêkewejiyanî nêwan netewe û ayîne ciyawazekanî kurdistane.