rayan grîyer û emîr baqêrpûr
sereray bûnî eu gutarey –ke palnerî syasî le pşte- û pştîwanî le fezîletî grtneberî syasetêkî derekîî taklayene dekat، belam hawkarîkrdn legel netewekanî dîkeda be şêwe û şêwaze cyawazekanyewe grngîyekî bneretî heye bo berengarbûnewey tîrorîzm. renge dewletî îslamî ( ke be da'ş nasrawe) barî xwar bêt le êraq û suryada، belam grupe grêdrawekanî û grupe tîrorîstîyekanî dîkey wek elqaîde wek hereşeyekî gewre leser asayşî nêwdewletî demênnewe. leber euey em grupane çendîn wlat û komelge û snûryan grtotewe، ewa hawkarîî nêwdewletî bo têkşkandnyan karîgerîyekî yeklakerewey hebuwe.
le raportêkî em duayyeda، ême tyorîî geme û mîtude peywendîdarekanman bekarhêna bo helsengandnî egerî têkşkandnî da'ş. boman derkewt ke eger eu rewte nêwdewletîye berdewam bêt ke be arastey goşegîrî hengaw heldegrêt، ewa têkşkandnî da'ş egerêkî lawaztr debêt. herweha le katêkda ke tîrorîzm berdewam debêt lelayen elqaîde û grupekanî dîkewe، ewa hawkarîkrdnî nêwdewletî hokarêkî peywendîdar debêt bo berengarbûnewey her grupêkî dîke ke cêy da'ş bgrêtewe. herçonêk bêt، eger wlatan û layenekan pêkewe karbken û hawbeşî bken le serçawekanda، ewa serkewtû debn.
pêkewe behêztr

sûdekanî hawkarîkrdnî frerehend le djî tîrorîzm rûn û aşkraye. bo nmûne، eu hawpeymanêtîyeî bo berengarbûnewey da'ş drust buwe ke le 68 wlat û damezrawe pêkhatuwe û leser bnemay çend bnemayekî gewherî lêknzîk bûnetewe، wek hawkarîkrdnî serbazî، rêgrîkrdn le çûn û hatnî endamanî byanî le êraq û suryawe، rêgrîkrdn le geyştnî da'ş be sîstmî nêwdewletîî darayî، çareserkrdnî qeyrane mroyyekan û berengarbûnewey nawbangî da'ş.
le duay eîlûlî 2014we، endamanî hawpeymanêtîyeke- le nêwyanda ustralya، behreyn، belcîka، keneda، danîmark، ferensa، erden، holenda، sodye، turkya، îmarat w، berîtanya- zyatr le 19،000 gurzî asmanîyan le djî grupeke le êraq û surya encamdawe. hewlekanî dîkey peywest be hawkarîyewe desteberkrdnî teqemenî û rawêjkarekanî lexo grtbû bo pêkhate serbazîyekanî êraq، euyş behêzkrdnî hewlekanyan le gorepanî şerda.

rêgrîkrdn le da'ş bo euey destî beserçawekan ranegat meseleyekî serekîye، çunke da'ş buwe dewlemendtrîn rêkxrawî tîrorîstî le mêjûda. bepêy mezendekan le nêwan salanî 2015 û 2016da، da'ş salane nzîkey 1.5 mlyar dahatî hebuwe، ke be zorî le rêy sepandnî bac û seranewe bedestî hênawe، herweha le rêy froştnî newt û prosekanî dîkey be qaçaxbrdnewe، legel froştnî şwênewarekan û komekî derekîyewe. le kardaneweda، grupî peywest be grtneberî rêwşwênî nêwdewletîî darayyewe zanyarî hewalgrî darayyan le nêwan wlate endamekanda gorîyewe û karyan legelda krdn bo destnîşankrdnî eu takekesaney ke peywestn be da'şewe bo euey sza bdrên، legel dyarîkrdnî eu newtey le nawçekanî jêr destî da'ş berhem dehênrên û eu komekaney egerî ewe heye le rêy soşyal mîdyawe be da'ş bdrên. eu wlataney hawkarî yektryan dekrd، hewlyandawe ekawntî kese szadrawekan dabxen û rêgrîyan lêbken le geyştnyan be sêktere nêwdewletîye darayyekan، le rêy hawkarîkrdn legel banqe hawbeşekanyanewe. herweha le nawbrdnî hêzî şerkerî da'şîş meseleyekî serekîye. be pêy mezendey hkumetî emerîka، le seretay şerî nawxoyî suryawe 40،000 çekdarî byanî le rîzekanî da'şda bûn ke zyatr le 120 wlatewe hatbûn. egerçî be şêweyekî berçaw çûnî eu şerkerane bo surya û êraq kem botewe، belam hêşta hereşeke mayeî teheddîye bo çendîn wlat، betaybetî katêk cîhadîyekan degerênewe bo wlatî xoyan. xoşbextane، çend amraz hen bo rêgrîkrdn lem kare.

yekem، layene hawbeşekanî nêw hawpeymanêtîyeke detwann le rêy berengarbûnewey tundroyî tundutîjewe rêgrî le radîkalîzekrdn û çûnî xelkî bo nêw grupe cîhadîyekan bken، ke beşdarîpêkrdnî komelge û desteberkrdnî mrunet û djepeyam û dlnewayî lexo degrêt bo euey rêgrî bken ke lekarkrdn leser bnaxey eu boçûnaney egerî eweyan lêdekrêt boçûnî radîkalane bn. bo nmûne، duay destpêkrdnî şerî nawxoyî surya، ewa şaroçkey vîlvûrd le seruuy eu şaranewe bû le eurupay rojawada ke zortrîn jmarey şerkeryan çûbêtewe nêw da'şewe، belam duay cêbecêkrdnî programî beşdarîpêkrdnî komelge û rêkkarekanî rênmayîkrdnewe le salî 2014we، hîç kesêk le şarekewe bryarî nedawe ke koç bkat bo euey bçête rîzekanî da'şewe le surya. senterî”Global Engagemnt”emerîkî ke taybete be hemahengîkrdn le bwarî nardnî peyamî berengarbûnewey tîrorîzm bo kesanî derekî û senterî swapî îmaratî amancyane berengarî prupagendey da'ş bbnewe û hawkarî endamanî komelge bken bo euey ewanîş heman kar encam bden.

herweha wlatanî nêw hawpeymanêtîyeke detwann jmareyekî zyatrî eu kesane destgîr û dadgayî bken ke mezendey eweyan lêdekrêt tîrorîst bn û snûrekanyan debrn. le eîlûlî salî 2017da، encumenî asayşî netewe yekgrtwekan rêberêkî blawkrdewe bo dewlete endamekanî ke peywest bû be syaset û yasagştgîrekanî berengarbûnewey tîrorîzmewe، ke buwe hoy euey zyatr le 40 wlat le bosnyawe bo malîzya yasay nwê derbken ke eweş egerî destgîrkrdn û dadgayîkrdnî zyatr krd.

leweş zyatr، zorêk le wlatan rêjey alugorî zanyarîî tawankarîyan zyatr krduwe، le rêy ajansekanî wek înterpul û yoropul bo lêkolînewe lew geştyaraney gumanî eweyan lêdekrêt renge şerkerî byanî bn û snûrekan bbrn. le êstada belay kemewe، înterpul lelayen 60 wlatewe bekar dehêndrêt bo berengarbûnewey şerkere byanîyekan، wate be rêjey le seda 400 lem salaney duayîda. berprsanî cêbecêkrdnî yasa ewe dexenerû ke em kare be çeşnêkî gewre hewlekanî rêgrîkrdn desteber dekat le djî şerkere byanîyekan ke snûrekan debrn bo euey şer bo grupgelêkî wek da'ş bken.
rêgrîkrdn meseleyekî serekîye

pêwîste hawpeymanêtîyeke û karakterekanî dîke ewendey pêyan dekrêt kar leser kalkrdnewey her hêzêkî kêşkrdnî abûrî û komelayetî da'ş bken ke renge heybêt le nawçekeda، euyş le rêy desteberkrdnî hawkarî mroyî pêwîstewe.
êstaş ke şerî nawxoyî surya pêdenête salî şeşemewe، ewa zyatr le 470،000 kes kujrawn. nzîkey hewt mlyon kes aware bûn، le nêw eu jmareyeşda، pênc mlyon kesyan wek penaber le derewey wlatekeda jyan beser deben. netewe yekgrtuwekan snduqî seqamgîrkrdnî desteber krd bo pştîwanîkrdn le xelke medenîyekey nawçeke، euyş bo dabînkrdnî eaw û perwerde bo berdewamîdan be jyan û hawkarîkrdn le bwarî yarmetîî mroyîda، emeş bercestekerî grngî karî hemelayeneye bo hênanearay seqamgîrî bo kemkrdnewey karîgerî tîrorîzm.
xalî behêzî pştîwanî da'ş brîtîye lew pştîwanîyeî ke le danîştuwane mehelîyekey nawçekewe bedestî dehênêt. lawazkrdnî em pştîwanîye pêwîstî be sazşkrdne bo danîştuwanî sunne lelayen hkumetî êraq û rjêmî suryawe -be serokayetî beşarî esed- euyş bo euey eu danîştuwane mehelîyeî ke pştîwanî da'ş û grupe tundrewekanî dîke deken، bedîlêkyan bo desteber bbêt. taweku serkutkarî tayfegerî berdewam bêt، ewa agrî her yaxîbûnêkî tundutîj berdewam le geşaneweda debêt.

twêjîneweyekî damezrawey rand le salî 2008da ewe dexaterû ke dû hokarî serekî hen bo kotayîhênan be rêkxrawêkî tîrorîstî، yan eweta endamekanî bryar bden ke rêgay natundutîj bgrneber bo bedesthênanî amancekanyan، yaxud behoy cêbecêkrdnî yasa mehelîyekanewe grupeke le nawbbrdrêt le rêy destgîrkrdnî serkrde balakanyewe. le herdû haletekeda، syasetî mehelî، rolêkî serekî heye، euyş yan be prkrdnewey eu boşayye syasîyeî ke rêkxrawe tîrorîstîyeke cêydehêlêt، yaxud be pştîwanîkrdn le sepandnî yasa mehelîyeke. herwek nûserî twêjîneweke serncî dedat، egerî ewe le arada nîye ke rêkxrawêkî tîrorîstî be rastî têkbşkêt be bê euey pştîwanî mehelî ledest bdat. destroyştuuyî da'ş le nawçekeda- hawşan bew bware azadey bo drust bû bo karkrdn-be raddeyekî gewre derencamî syasetî tayfegerîî serok wezîranî êraq، nurî elmalîkî û eu kardanewe syasîye bû ke lêy kewtewe. be bê çareserkrdnî eu kêşe syasîyane، ewa egerî ewe nabêt ke danîştuwane mehelîyeke helbstn be hawkarîkrdnî polîs bo destgîrkrdnî endamanî da'ş، yan egerî ewe nabêt eu kesaney boy heye bçne nêw da'şewe، bryarî xoyan bgorn û rêgayekî natundutîj bgrneber.
bebê desteberkrdnî hawkarî le djî da'ş، ewa grupeke behêz debêt، belam wlatan pêwîstyan be palnere bo euey pêkewe karbken، bo euey zanyarîyekan alugor bken، bo euey yasakanyan hemwar bkeneweu، bo euey parêzgarî le komelgekanyan bken ke metrsîî eweyan lêdekrêt bkewne jêr karîgerî radîkalîzmewe.
yekêk le hokarekanî helgrtnî qedexekrdnî sefer bo emerîka leser wlatî êraq، eweye le gorepanî şerda، tenanet supay emerîkaş pêwîstî be hawkarî mehelî heye û kemkrdnewey palnerekanî em hawkarîyeş em hewle zyatr zehmmetr dekat. lebrî penabrdneber grtneberî şêwazêkî tundu taklayene، ewa hêzî bneretî komelgey nêwdewletî le têkşkandnî rasteqîney rêkxrawe tîrorîstîyekanda le hawkarîkrdndaye. karîgerî hewle hawbeşekan behêztrîn amraze bo dabrîn û destnîşankrdnî eu metrsîyeî le tîroystanewe serçawe degrêt.
*em nûsîne le govarî forên efêrzdaw le rojî 10î nîsanî 2017 blawkrawetewe.