katêk donald tremp rexne le syasetî îdarey obama degrêt beramber êraq û pêy delêt 3 trlyon dolarî beheder daweu serencamîş da'şî lê berhemhat، eme be raşkawî rexnegrtne lew syasetey îdarey obama ke nawî lênabû (syasetî yek êraq)، eger tenya helweste leser brî eu 3 trlyon dolare bkeyn ke tremp amajey pêkrduwe û bas le kujranî zyatr le 5000 serbazî emrîkî û deyan hezar brîndar nekeyn ke lemawey 2003-2001 supay emrîka le êraqda dawyetî، ewa eu pareyeî le êraqda serfkrawe bo euey êraq bbête dewletêk ke pêkhatekanî btwann têyda bjîn، eme le katêkda 3 trlyon dolar wate nzîkey budcey 30 salî êraq be kurdstanîşewe، herweha em bre barteqay 75%î eu pareyeye ke emrîka leduay cengî duwemî cîhanî û le çwarçêwey planî marşalda bo bunyadnanewe û awedakrdnewey 17 wlatî duay şer (16 dewletî eurupay rojawa + japon) terxanî krdbû، serkewtnî planî marşalîş buwe hokarî euey blokî rojawa bebê euey pena bo hêzî serbazî bbat، şerî sard bbatewe û yekêtî sovyetî pêşan leberyek helbweşêtewe.

kewate em rexneyeî donald tremp be dîwêkî dîkeda eweman pêdelêt ke eger nek 3 trlyon dolar ke dekate (3000 mlyar dolar) belku 10 hêndey dîkeş le çwarçêwey syasetî (yek êraq) xerc bkrêt û nek 5000 serbaz be kuşt bdrêt û deyan hezar dîke brîndar bn، ewa eger hemû supay emrîka bête êraqewe، carêkî dîke ne (yek êraq û nek syaset) bo dûbare hêştnewey êraq be yekparçeyî serkewtû nabêt، lemeş zyatr beşe erebîyekey êraq (be şîe û sunne) natwann xoyan le çwarçêwey sîstmêkî dîmukratî lîbralî bguncênn û rêz le beha hawbeşekanî dîmukratî lîbralî bgrn.

prsî retkrdnewey dîmukratî bo hendêk eayîn û netewe، pêwendî be astî pêşkewtn û dwakewtnewe nîye، wek hendêk be têperandnî qonaxî modêrney grêdedenewe، belku meseleke brwabûne be sîstmî dîmukratî lîbralî wek sîstmêk bo hukmranîî serdem. her bo nmûne komarî çînî mîllî be hemû pêwer û pêwdangêk zor baş qonaxî modêrney têperanduwe û berdewam zyatr le 4 mlyon qutabî çîn le zankokanî emrîka û rojawa dexwênn û rêjey çînî nawend le êstay komarî çînda، zyatre le 200 mlyon kes، belam xelkî çîn sîstmî dîmukratî lîbralî bo hukmranî qbûl naken. eme leber ewe nîye ke êsta hzbî komonîstî çînî hzbî deselatdare lew wlate، belku leber eweye komarî çîn، ne deyewêt modêlî dewletekey hawşêwey eu dewletaney duay rêkkewtnî wîstfalya bêt wate (modêlî dewletî hawçerxî neteweyî rojawa)، ne deşyewêt sîstme syasîyekeşî kopîkrawî sîstmî rojawa bêt، em halete bo nmûne serkewtuwekanî dîkey dewletanî rojhelatî asyaş raste. her bo nmûne le prosey bunyadnanewey dewletda، hîç kam le dewletekanî (koryaî başûr، sengafura، taywan) leser şêwazî sîstmî lîbral dîmukratî prosey bunyadnanewey dewlet û netewey xoyan pyadenekrduwe، tenanet japonîş wek wlatêkî dorawî şer ke destûrekeşî lelayen emrîkawe leduay cengî duwemî cîhanî nûsrawetewe، deqawdeq modêlî sîstmî lîbral dîmukratî be hawşêwey rojawa kopî nekrdotewe.
eger nmûne serkewtuwekanî dewletanî rojhelatî asya، amajebn bo serkewtnî eu dewletane le herdû prosey bunyadnanewey dewlet û neteweda، ewa nmûneke leser astî dewletanî erebî û îslamî le rojhelatî nawerastda pêçewaneyeu dewletanî erebî û îslamî nmûney dewletî şkstxwardûn، belam sîstmî dîmukratî lîbralî be hawşêwey sîstmekanî rojawa qbûl naken، tenanet eger bgene qenaetîş ke sîstmî dîmukratî lîbralî debête hokarêk bo çareserî kêşekanîşyan، dîsan her retî dekenewe û qbûlî naken. her emeş hokarî ewe buwe ke leduay rûxanî dîwarî berlîn û leberyek helweşanewey yekêtî sovyet، bahozî şepolî sêyemî dîmukratî (Third Wave) hemû parçekanî cîhanî grtewe، belam dewletanî erebî û îslamî le rojhelatî nawerast negrtewe، lemeş zyatr katêk le salî 2011 raperînekanî wlatanî erebî destî pêkrd û nawyan lêna (beharî erebî)، emeş bew hîsabey le rûxanî rjême dîktatorekanewe berew kranewe û dîmukratî hengaw heldegrn، belam wek le mîsr û tuns bînîman، mîkanîzmî dîmukratî îslamî syasîyan helbjard û sîstmî lîbral dîmukratyan retkrdewe، tenanet turkyaş ke wek nmûney dewletêk le cîhanî îslamîda be dewletêkî dîmukratî leqelem dedra، ewa êsta be aşkra gwêman le lêdwanekanî receb teyb erdoganî serok komarî turkya debêt ke geranewey bo sultanyetî osmanî be serkewtûtr le sîstmî dîmukratî lîbralî û tenanet be gewretr le endamyetî yekêtî eurpaş le qelem dedat. emane wek nmûney dewletanî sunne.

leser astî nmûney hukmranîî mezhebî şîeş ke komarî îslamî rêberayetî dekat، ewa her lesalî 1979we ke komarî îslamî damezrawe، xoyan rayangeyanduwe ke komarî îslamî êran ne hawşêwey sîstmî hukmranîî rojhelate (wate komonîstî) ne hawşêwey sîstmî hukmranîî rojawaşe (wate dîmukratî lîbralî sermayedarî)، lemeş zyatr komarî îslamî bo euey em şêwaze tazey hukmranîî (uylayetî feqî) bkate modêlêk bo hukmranî lew wlataney ke şîeî têdaye، emeşî neşardotewe û nawî lênawe (henardekrdnî şorş bo derewe)، dyare mebestî le henardekrdnî şorşîş wate retkrdnewey sîstmî lîbral dîmukratî û kopîkrdnewey sîstmî hukmranîî (uylayetî feqî)، herwek çon êsta nfuzî êranî le êraq û başûrî lubnan û yemen bew arasteye kardekat û hewlîşîdawe ke sîstmî hukmranî le behrênîş bgorêt û be hawşêwey êran sîstmî (uylayetî feqî) dabmezrêt.
îdarey tazey emrîka be serokayetî donald tremp lem rastîye têgeyştuwe، boye raşkawane delêt، çîtr karî emrîka rûxandnî rjêmekan û blawkrdnewey dîmukratî nîye le cîhanda، emeş manay eweye carêkî dîke emrîka nayet destûrî dîmukratî bo êraq û efxanstan be hawşêwey japon dabrêjêt، belku leberamberda dewletanî rojhelatî nawerast، euca sunne mezhebn û sîstmî hawşêwey sodyeu turkya heldebjêrn، yan şîe mezhebn û şêwazî sîstmî hukmranîî (uylayetî feqî) komarî îslamî heldebjêrn، ewa eme hîç kêşeyek drust nakat، belam debêt wek dewlet reftar bken û lew rastîye têbgen ke serdemî serwerîî rehay dewlet (absolute sovereignty) beserçuweu debêt pabendî serwerîî mulzem (sovereign obligation) bn، emeş wate xoyan xawenî serwerîî debn، belam debêt rêz le serwerîî dewletanî dewruberîşyan bgrn.
lem çwarçêweyeda eger êraqî erebî (be şîeu sunnewe) nayanewêt dîmukratî bn، ewa kurdstan le çwarçêwey eu sîstmey êsta pyadey dekat، selmandûyetî ke dîmukratî û lîbralîye، raste lewaneye hendêk kemukurtî hebêt، belam cyawazî kurdstan legel tewauy wlatanî erebî û îslamî eweye، kurdstan bruay be sîstmî lîbralî û dîmukratî heye، emeş pêwîstî beweye ke em sîstme dîmukratîye leçwarçêweyeî dewletêkî serbexoda bbête xawenî serwerîî bo euey btwanêt pabendbûnekanî xoy wek dewlet beramber aştî û seqamgîrî nawçekew cîhanîş cêbecê bkat.

stratîjyetî djî îrhab û tundroyî îslamî ragrtnî hawsengî û rêgrtn le tîrorî sunne û şîe

euey le cîhanî erebî û îslamîda cêgey kêşmekêş û mlmlanêy fîkru syasî nebêt، prsî be dîmukratîzekrdn û pyadekrdnî sîstmî dîmukratîye، eme bo dewletanî îslamî erebî û xeyre erebî، herweha bo herdû mezhebî sunne û şîe hîç cyawazyekî nîye.
lenaw hemû cîhanî erebî û îslamîda، bêcge le kurd ke nasnamey neteweyî dexate seruuy mezheb û eayînewe، hemû netewekanî dîke euca (erebn، yan turk، yan fars، tenanet efxanî û pakstanîş) mezheb، yan eayîn dexene seruuy nasnamey neteweyyewe، em hawkêşeye leserdemî hukmranî şahenşahî êran û komarî turkyaî etaturk û pan erebîzmî cemal ebdulnasr، hendêk gorankarî beser hat û hewlêk hebû، turkya wek dewletî neteweyî turk û êran wek dewletî neteweyî fars û projey pan erebîzmî nasrîş deyuyst wlatanî erebî le çwarçêwey em prose kobkatewe، belam le êstada hawkêşeke gorawe û hestî eayînî û mezhebgerayî baladesttre beser hestî neteweyîda، tenanet le turkya (pêş euey pekeke proseke le bakûrî kurdstan aloz bkat)، hkumetî turkya hewlîdeda kêşey kurd çareser bkat، wek pştîwanêk bo eu rewtey turkya ke deyewêt serkrdayetî cîhanî sunne bkat. turkya leduay salî 2011 be aşkra pştgîrî helkşanî rewtî îxwan muslmînî le wlatanî erebî dekrd û tenanet ke ebdulftah sîsî، mhemed mursî îxwan muslmînî le mîsr dûrxstewe، turkya balyozî xoy le qahîre gerandewe، herweha le êranîş be hukmî euey kurdî rojhelat beşî zoryan sunne mezhebn، kêşey kurd le rwangey hkumetî taranewe têkelawî kêşey mezhebî şîe û sunne buwe، eme le katêkda kurd sunne bêt، yan şîe، êzîdî bêt، yan şebek û kakeyî، kêşey neteweyî heye، nek kêşey eayînî، yan mezhebî، belam le rwangey hkumetî taranewe bew çawe mameley legelda dekrêt. leber euey êran be heman pêwane mamele legel erebî êraq û sûrya û turkî elewî û başûrî lubnan û behrên û yemenîş dekat. emeş syaset û stratîjyetî negorî komarî îslamîye ke deyewêt lemyaney hîlal û bazney şîewe، hawsengîî hêz leser astî şîeu sunne le nawçekeda drust bkat.
layenêkî dîkey em hawkêşeye nmûney dewletanî sodye û kendaw û mîsr û sudan û urdn û mexrîbe، em dewlete erebîyane legel euey leberamber medî şîegerayî êran wek serkrdayetî ereb û sunne reftar deken، belam wek brwabûnî xoyan، ne brwayan be sîstmî dîmukratî lîbralî heye، ne brwaşyan be sîstmî îslamî syasî xelafetî îxwan û qaîde û da'şîş heye، em dewletane deyanewêt le jêr nawî pan erebîzm، euca sîstmekeyan komarî bêt، yan mîrnşîn، yan padşayî، brwayan besîstmî otokratî heye، her bîruboçûnêkîş xzmetî em otokratîye bkat، ewa lay eu dewletane wek hereşe seyr nakrêt، eger nebête metrsîî rasteqîne leser xudî sîstme otokratîyeke، her bo nmûne eu îxwan muslmîney mîsrî brde lêwarî heldêr، lesayeî hukmranîî husnî mubarek geşey krd، eu fîkre wehabîyeî ke da'ş û qaîdeşî drustkrduwe، lejîr sayeî hukmranî padşayî sodye le cîhanî erebî û îslamî blaw botewe، kewate raste eu dewlete erebîyaney xoyan be hawpeymanî sodye dezann، djî sîstmî îslamî syasîn، belam le hemankatda xwazyarî pyadekrdnî sîstmî lîbral dîmukratîş nîn.
em waqîeî êsta le rojhelatî nawerast û wlatanî îslamîda heye، lelayek hewldane bo drustkrdnî hawsengî lenêwan şîeu sunne، lelayekî dîkeşewe helkşanî tundroyî û îrhabî îslamîî herdû mezhebî sunnew şîeye beramber yektrî.
euey le syasetî tazey êstay îdarey emrîka dexwêndrêtewe û ta radeyekî zor lelayen dewletanî nato û yekêtî eurupaşewe pştgîrî lêdekrêt، hewldane bo gêranewey hawsengî û rêgrtn le tundroyî û tîrorî îslamî، euca serçawekey mezhebî şîe bêt، yan sunne bêt.
komarî îslamî êran heta êsta sûdêkî hêcgar zorî lew dîdutêrwanîne cîhanîye beramber dyardey tîror û tundrewî îslamî wergrtuwe، emeş leber eweye tîror û tundrewî îslamî le myaney qaîde û da'ş û rewtî selefîyetî cîhadî qîtalî wek kalayek beberî mezhebî sunneda brawe، lem çwarçêweşda êran hewlîdawe xoy bxate berey djî tîrorî qaîde û da'ş bo euey rewtî frawanxwazî şîegerayî xoy wek djayetî tîror û tîrorîstan perdepoş bkat û hewlîdawe way pîşanbdat ke demargîrî û tundroyî û tîror tenya berhemî mezhebî sunneye، belam tecrebey hzbulay lubnanî û heşdî şe'bî êraq û eu çekdaraney le sûrya lelayen komarî îslamîyewe wek şîe meşq û rahênanyan pêdekrêt، derîxst ke heman demargîrî û tundroyî û tîror lenaw mezhebî şîeşda bûnî heye. kêşeke lêreda eweye îslamî syasîî sunne le deselatda nîye، belam îslamî syasîî şîe le êraq û sûrya û başûrî lubnan le deselatdan، her bo nmûne eger ezmûnî hukmranîî îxwan muslmîn û mursî be hawşêwey ezmûnî komarî îslamî êran، le mîsr serkewtû bwaye، êsta sîstmî îxwan muslmînî mîsr، hem lelayen turkyawe pştgîrî gewrey lêdekra، hemîş hewldedra lewlatanî dîkey erebîş dûbare bkrêtewe، eukatîş lebrî euey da'ş û qaîde bbne nwênerayetî hukmranîî sunne، ewa nmûney îxwan muslmînî mîsr debuwe nmûney nwênerayetîkrdnî sunne، raste îxwan muslmînîş corêk le demargîrî û tundroyî îslamî berhem dehêna، belam demargîrî û tundroyî îxwan muslmîn be demargîrî û tundroyî û tîrorî qaîde û da'ş berawrd nakrêt، belku be hawşêwey komarî îslamî ke wek nmûney wlayetî feqî deyewêt nmûneyek bêt bo şîe، beheman şêwe îxwan muslmînîş debuwe nmûneyek bo dewletanî ereb û xeyreerebî sunne.
lêrewe hawkêşeke xoy beser dû tewerda dabeş dekat û eu prsyarane dewrûjênêt: aya demargîrîî tundrewîî îslamî le naw herdû mezhebî şîeu sunne kotayî pêdêt؟ aya hawsengî lenêwan dewletanî nawçeke ke dabeş bûn beser şîeu sunne drust dekrêt؟ welamdanewey em dû prsyare pêkewe yektrî tewau deken، emeş bew manayeî pêş hemû şt debêt dewletanî erebî û îslamî euca xoyan beşîe bzann، yan sunne، wek dewlet mamele bken، emeş bew amancey dewlet bbêtewe be fakter û tewerî serekîî hawkêşe syasîyekan û pabend bn be rêzgrtnî serwerîî dewletanî dewruberyan. emeş bew manayeî eger komarî îslamî êran dest le karubarî êraq û sûrya û başûrî lubnan û yemen û dewletanî kendaw wernedat، yan sodye hawkarî sîsî nekat bo rûxanî îxwan muslmîn û qeter û turkya pştgîrî îxwan muslmîn neken، ewa corêk le hawsengî û kontrolkrdnewey kêşekan dest pêdekat. belam prsyar lêreda eweye aya bem arasteye em hawsengîye drust debêtewe؟ lewelamî em prsyare peyweste be helwêstî wlatanî erebîyewe le sodyewe ta mexrîb، dyare lem çwarçêweyeda û leber euey dewletanî erebî sîstmî otokratîyan le sîstmî îslamî syasî la baştre û bem arasteyeş detwann hereşey medî şîegerayî lelayen êranewe le xoyan dûrbxenewe، ewa eu hewley emrîka û rojawa bo gêranewey em hawsengîye deygrneber، pştgîrî wlatanî erebî bedest dehênêt، wek le pêwendîye telefonîyekey nêwan donald tremp û şa selmanî sodye û serdanî şay urdn bo emrîka û pêwendî nêwan ebdulftah sîsî û tremp، rengdanewey hebuwe، dewletanî erebî nek her amaden pştgîrî gêranewey em hawsengîye bken، belku amade debn leser prosey gwastnewey balyozxaney emrîka bo quds û hewlekanî netanyaho bo drustkrdnî yekey nîştecêy zyatr çawpoşî tewau bken û basî hîç ştêk neken، lemeş zyatr bbne hokarî euey ke prosey aştî le nêwan îsraîl û felestîn be dlî îsraîl tewau bêt، nek felestîn.
eger em xwêndneweye bgwazînewe bo ser waqîî syasîî êstay rojhelatî nawerast û kardanewey emrîka beramber taqîkrdnewey rokêtî balîstî lelayen êranewe û sepandnî gemaro beser êranda، eme euey lêdexwênrêtewe، ke dewletanî sodye û hawpeymanekanî hemûyan lebereyekdan legel syasetekanî tremp û êran betenya kewtote bereyekewe djî syasetekanî tremp. lemeş zyatr îdarey tremp bo kontrolkrdnî karîgerîî êran leyemen keştîyekî cengî nardote babulmendeb û manorêkî hêzî deryaîî gewreyş be hawkarî ferensa û berîtanya û ustralya le kendaw encamdra، hemûşî pîşandanî masûlkey hêze beramber êran. herweha le sûryaş wêray euey tremp daway planêkî nuêy serbazî bo têkşkandnî da'ş le reqe krduwe، belam dawaşî krduwe ke şêwazî çekdarkrdnî hêzekanî sûryaî dîmukratî serdemî obama çawî pêdabxşêndrêteweu behawkarîş legel rûsya hewlbdrêt hêzekanî êran û hzbulay lubnanî le sûrya paşekeşe bken.

eger lêrewe carêkî dîke leber roşnayî em gorankarîye xêrayane hawkêşeke tazeke bxwênnewe، raşkawane eu rastîye dexwênnewe ke bereyekî frawanî dewletanî erebî be pştgîrî emrîka û natu û yekêtî eurupa le djî êran drust buwe، dwakarî serekîşî le êran eweye:

1. wek dewlet pabend bêt be serwerîî mulzm û destêwerdan lekarubarî wlatanî dîkey nawçeke bebyanuuy şîe gerayî nekat.
2. destberday şerî bewekalet bêt bo yeklayîkrdnewey kêşekanî lederewey xakî xoy، yan drûstkrdnî kêşe bo wlatanî dewreberî û nawçeke.
prsyarî grng lêreda eweye aya êran detwanêt sebaret bem dû dawakarîye welamêkî erênî be dewletanî nawçeke، yan komelgey nêwdewletî bdatewe؟ sebaret be welamdanewey em prsyare، çawdêran mezndey ewe deken، êran hewlbdat be xalî yekem pabend bêt û destêwerdanî rastewxo kembkatewe، belam sebaret be xalî duwemyan ke pştgîrî wekîlekanyetî bo drêjepêdan be şerî bewekalet، lemeda çawdêran dûdln û pêyanwaye eger êran destberdarî şerî bewekalet bêt، debêt çaw be hemû syasetekanî xoyda bxşênêtewe، ke emeşyan bo êran karêkî asan nîye.

eayndey beşe erebîyekey êraq w
eqlîyetî xeyal plawî nurî malîkî

eger syasetî emrîka bo rojhelatî nawerast leser bnemay ragrtnî ledûrewey balansî hîz (Offshore balancing) bêt bo nawçeke، ewa debêt êraq parsengî ragrtnî balansî hêz bo êran nek êraq bbête cêgey nfuz û pêgey êran، yan beşêk bêt leprojey medî frawanxwazî hîlalî şîe lenawçekeda.

le êstada nfuzî êran le êraqda be astêke ke dekrêt blêyn êraq bote paşkoy êran، her boye katêk basî nfuzî êranî lenaw êraqda dekrêt، hendêk leendamanî hawpeymanî nêwdewletî djî da'ş، cext leser ewe dekenewe guşarî zor nexrête ser heyder ebadî serok wezîranî êstay êraq ke nfuzî êranî kembkatewe، leber euey eger karêkî wabkat، hkumetekey derûxêt û lewaneye malîkî، yan kesêkî hawşêwey malîkî û wekîlî êran cêgey heyder ebadî bgrêtewe û bbête serok wezîranî êraq û eu katîş yan debêt be zebrî hêz eu kese bgorêt û prosey syasîî êraq rêkbxrêtewe، yaxud debêt euey le mawey salanî 2011- 2014 lesayeî hukmranîî malîkî hatearawe û eu da'şey lê peydabû، ewa carêkî dîke heman sînaryo dûbare bbêtewe.

nurî malîkî baş dezanêt ke emrîka û komelgey nêwdewletî şêwazî hukmranî xrapî eu be drustkerî da'ş û eu hemû karesat û kawlkarîye dezann ke êsta le êraq rûdedat، boye eger da'ş kotayî bêt û hewlbdrêt prosey syasîî êraq rîkbxrêtewe، ewa malîkî nek her lenaw prosey syasîî êraqda cêgey nabêtewe، belku eger jîngey syasîî êraq lebar bêt، debêt leser syasete helekanî ke bûne hoy seheldanî da'ş wek tawanbarî ceng û djî mrovayetî dadgayî bkrêt.

kewate hewlekanî malîkî bo asteng drustkrdn bo hawpeymanî hêzî pêşmergey kurdstan û supay êraq bo kotayîhênan be şerî djî da'ş û destpêkrdnewey wtuwêjekan lenêwan herêm û bexda bo dyarîkrdnî mîkanîzm û şêwazî pêwendîî nêwan kurdstan û êraq، bo eweye asteng bo serkewtnî şerî djî da'ş drust bkat، yan le êstawe wek le lêdwanekanî neyşardotewe zemîney şer û ajaweyekî dîke le nêwan kurdstan û heşdî şe'bî drust bkat. belam prsyarî grng lêreda eweye aya hawpeymanî nêwdewletî djî da'ş ke êsta hemû awatyan eweye da'ş le êraqewe kotayî pêbêt، rêgededen carêkî dîke kesêkî wek nurî malîkî şerêkî dîke lenawçeke helbgîrsênêtewe؟ sebaret bewelamî em prsyare û euey taêsta le lêdwan û helwêstî emrîka û dewletanî hawpeymanî djî da'ş û twêjeran û çawdêranî syasî dexwênrêtewe، metrsîyeke ewe nîye ke malîkî، yan ewaney wek malîkî bîrdekenewe btwann le nêwan kurdstan û êraqda ajawe، yan şerêkî dîke drust bken، belku metrsî eweye çon duay kotayîhatnî şerî da'ş rêge lewe bgîrêt fîtneyekî mezhebgerayî lenêwan erebî şîeu sunne drust nebêtewe.
eger leser bnemay em boçûnane xwêndneweyek bo balansî hêzî nêwan kurdstan û êraq bkeyn، ewa êraq eger wek pêwîst leçwarçêwey eu programey bo dyarî dekrêt، hengaw helnegrêt، ewa nek wek dewletêkî şkstxwardû، belku wek dewletêkî behemhênerî tundroyî mezhebgerayî û serçawey tîror mameley legel dekrêt، eweşî pêwîste êraq bîkat û komelgey nêwdewletî dlnya bkatewe duay têkşkanî da'ş em xalaneye:
1. hkumetî êraq debêt bo emrîka û komelgey nêwdewletî bîselmênêt ke beyasa hêzekanî heşdî şe'bî le hêzêkî mezhebgerayî şîewe gorîwe bo hêzêkî nîştmanî le çwarçêwey sîstmî bergrî êraq û debêt fermandey em hêze، fermandey hêze çekdarekanî êraq bêt û tenya bem rêgeye ferman werbgrn û cêbecêy bken.

em xale ke mercî serekîye bo hkumetî êraq، manay eweye duay da'ş be hîç şêweyek rêge nadrêt، êraq lejêr metrsîî mlîşyakanî heşdî şe'bîda bêt û lederewey hkumetî êraq ferman le êran werbgrn، yan eu kesaney xoyan be wekîlî êran dezann، bo emeş eger hkumetî êraq btwanêt em kare bkat، ewa komelgey nêwdewletî destxoşî lêdekat، neştwanêt em kare bkat، yan twanay euey nebêt em kare bkat، ewa emrîka û komelgey nêwdewletî xoyan çareserî kêşey heşdî şe'bî deken û rêgeçarey bo dedoznewe، belam le hemû haletêkda nabêt heşdî şe'bî wek hêzêkî mîlîşyaîî bmênêtewe û kesêkî wek malîkî fermanyan bo derbkat.
2. êraq û kurdstan be amadebûnî emrîka le çwarçêwey prosey azadkrdnî musl rêkkewtûn، ke debêt êraq emrî waqîî snûrî herêmî kurdstan ta rojî 17î oktoberî 2016 qbûl bkat، emeş manay eweye katêk êraq û kurdstan dekewne gftugo leser pêwendîyekanî eayndey kurdstan û êraq، kêşey xak ta radeyekî zor lenêwan herdûla çareser buwe û euey kemawe nabête rêgr bo serxstnî wtuwêjekan û dyarîkrdnî pêwendî nêwan kurdstan û êraq. euey lem xaleda cêgey helwesteye em rêkkewtney nêwan êraq û kurdstan، rêkkewtnêke leseruuy serwerîî êraq îmza kraweu le nêwan her sê hkumetî (kurstan û êraq û emrîka) îmzay leser krawe û hersê layen debêt pêwey pabend bn.

emeş xalêkî zor grnge nurî malîkî û ewaneşî le êraq û kurdstan wek malîkî bîrdekenewe، hewldeden xoyan legrngî û bayexî em rêkkewtne gîl bken، yan wek xoy dan be rastîyekanda nenên. malîkî xoy baş dezanêt، destkarîkrdnî em rêkkewtney nêwan kurdstan û êraq be şahîdî emrîka ke hersê la îmzayan leser krduwe، karêkî asan nîyeu em rêkkewtne naçête naw perlemanî êraq heta munaqeşey leser bkrêt، belku le prosey rêkxstnewey êraqî erebî û rêkxstnewey pêwendîyekanî nêwan êraq û kurdstan، em rêkkewtne debête nexşey rêge bo serkewtnî wtuwêjekan.
emeş nhênî eu welamey berêz msod barzanî serokî kurdstane katêk rojnamey şerquleuset prsyarî lêdekat، eger malîkî buwewe be serok wezîran çî dekeyt؟ lewelamda serok barzanî delêt: rastewxo serbexoyî kurdstan radegeyenm، eukat çî debêt، ba bbêt.

em welamey serok barzanî ke malîkî û ewaneşî şwên malîkî kewtûn deyanewêt bîşêwênn، yan manay dîkey beberda bken، le bneretda yek manay heye، ke eu rêkkewtney lenêwan êraq û kurdstanda le 17î oktoberî 2016 îmza krawe، danpêdanane be emrî waqîî kurdstan le ruuy (serwerîî، snûr، hukmranî، syasetî abûrî). raşkawanetr grîman le myaney gftugokanî nêwan kurdstan û êraq herdûla leser ewe rêkkewtn kurdstan û êraq pêkewe dû dewletî konfîdralî bn û bo em yekêtîye konfîdralîyeş pêwîste destûrêkî hawbeş hebêt، ewa bepêy em rêkkewtne، destûrî beşe erebîyekey êraq çon deynûsnewe û çon dayderêjnewe ewe kêşey kurdstan bêt، belku destûrî kurdstan wek emrî waqî' debête eu destûrey bo pêwendî tazey êraq û kurdstan denûsrêtewe، eme drust wek beşdarbûnî kurdstan waye le prosey azadkrdnî êraq le salî 2003، çon le salî 2003 perleman û hkumet û tewauy damezrawekan û yasakanî kurdstan befermî lelayen destûrî êraqewe î'trafî pêkraw kurdstan nebuwe beşêk le prosey bunyadnanewey dewletî rûxawî êraq، ewa emcareş kurdstan be emrî waqîî 17î oktoberî 2016 legel êraq dekewête gftugo û hemû eu deselataney ta êsta le çwarçêwey serwerîî hêz û syasetî abûrî û hukmranî pyadey krduwe، her hemuuy debêt danî pêdabnrêt û eu kêşane çareser bkrên.

em emrî waqîe ke êsta bote dîkomênt û hkumetî êraq pêwey pabende û beşîî zorî hawpeymanî nîştmanî şîe pêy razîn û amaden legel kurdstan leser eu emrî waqîe kobûnewe û wtuwêj bken، ewa eme zor be raşkawî manay eweye em rêkkewtne wek rêkkewtnî nêwan dû dewlet waye û perlemanî êraq natwanêt ray xoy leser beşekey kurdstan bdat، herwek çon perlemanî kurstanîş natwanêt ray xoy leser beşî êraqî erebî blêt.
leserînî em rastîyanewe ke bûne dîkomêntî fermî û protokolî، aya amancî malîkî le qsey namaqûl û lêdwanî hereşeamêz bo kurdstan çîye؟ dyare welamî em prsyare le naw jîngey syasî şeqamî şîeu şovênîzmî erebî şîeu sunne pêkewe werdegîrêtewe û deyewêt sûd lew jîngeye werbgrêt bo helbjardnekanî dahatuuy êraq û pêgey xoy pê behêz bkat، belam malîkî xoy pêş hemû layek dezanît ke eu rêkkewtney lenêwan êraq û kurdstan îmza krawe، letwanay hkumetî êraqda nîye ke helîbweşênêtewe، emeş leber euey heta eger hkumetî êraqîş lêy paşgez bbêtewe، emrî waqîî kurdstan hîç gorankarîyekî beserda nayet، hênde nebêt bepêy em rêkkewtne mîkanîzmî prosey serbexoyî be rêkkewtn û lêktêgeyştnî nêwan kurdstan û êraq berêwedeçêt، eger êraq paşegez bbêtewe، ewa eu kobûnewane kotayyan dêt û rêgey serbexoyî nzîktr debêteweu komelgey nêwdewletî û leseruuy hemûşyanewe emrîka ke xoy şahîdî rêkkewtnekey nêwan êraq û kurdstane، rêz le îradey kurdstan degrêt û şerîyetî serbexoyî kurdstan qbûl dekat û danî pêdadenêt.

ewaney le kurdstan bo malîkî heldepern
benyazn çîyan dest bkewêt؟

katêk stîfn hadlî rawêjkarî pêşuuy asayşî nîştmanîî emrîka delêt: sîstmî syasîî êraq hêç cyawazîyekî legel rjêmekey beşar esed nîye û debêt le rîşewe bgordrêt، eme manay eweye heta sîstmêkî nwê bo êraq dûbare bunyad denrêtewe، debêt sîstmêkî katî hebêt û corêk lêktêgeyştnî legelda drust bkrêt û herêmî kurdstanîş ke her benaw le prosey syasîî êraqda beşdarî mawe، debêt lem taybetmendîye bgat û muraatî sîstme katîyekey êraq bkat.

lem çwarçêweyeda eger seyrî sîstmî syasîî êraq bkeyn، raşkawane hest bewe dekeyn kabînekey d.heyder ebadî lew sîstme katîye deçêt ke cêgey hemû sîstmî syasîî êraqî grtotewe، belam jîngey alozî naw beşe erebîyekey êraq be radeyek aloze، eger lelayen kurdstanewe muraatî hkumetekey ebadî nekrêt، lewaneye beasanî eu hkumet brûxêt، lem çwarçêweyeda katêk seyrî pêwendîyekanî herêmî kurdstan legel hkumetî ebadî dekeyn، debînîn، kurdstan raşkawane amadebaşî derbrîwe pştgîrî hkumetekey ebadî bkat، lehemankatda hkumetekey ebadîş be raşkawî raygeyanduwe، bexda tenya le rêgey hkumetî herêmî kurdstanewe pêwendîyekanî xoy legel herêm rêkdexatewe، emane hemuuy le katêkdan ke beşdarîî kurdstan le hkumet û perlemanî êraq le beşdarîyekî karawe bote beşdarîyekî remzî، perlemanî êraq bote eu şwêney ke be aşkra djî kurdstan û pêşmerge yasay têda pesnd dekrêt، belam ne eu yasaney leperlemanî êraq djî kurdstan û pêşmerge pesnd dekrên، karîgerîyan leser kurdstan û pêşmerge heye، ne kurdstanîş çawerêy eweye le rêgey perlemanî êraqewe pêwendî xoy legel hkumetî êraq rêkbxatewe.

em hawkêşe tazeye leduay şerî da'ş û leçwarçêwey prosey azadkrdnî musl، komelgey nêwdewley û êraq û kurdstan pêkewe kodekatewe، leser astî eu layenaney ke xoyan wek djî prosey serbexoyî nîşan deden، lêy tênagen û bewcore hawkêşeke dexwênnewe ke hêşta pêwendî nêwan kurdstan û êraq le çwarçêwey sîstme konekedayeu pêyanwaye bexda detwanêt arastey syasetî kurdstan dyarî bkat، leser astî şeqamî syasîî şîeş ke ta radeyek xoyan be brawey şerî djî da'ş dezann، nek her lem hawkêşe tazeye tênagen، belku mezndey eweş naken ke êsta pêwendî nêwan kurdstan û êraq hawşêwey nêwan dû dewlete.

boye lem çwarçêweyeda، ewaney be eqlîyetî şovênî ereb (sunnew şîe) bîrdekeneweu çawyan beserbexoyî kurdstanda helnayet û ewaneşî le kurdstan xwa serî lê têkdawn û djî serbexoyî wlatî xoyan dehol bo malîkî lêdeden، lebereyekda yekyan grtuwe û herçî pêyan krabêt، djî serbexoyî û pêşmergew kurdstan krdûyanew xoyan krduwe be şayerî naw kenale telefzyonekanî ser be nurî malîkî û euey xrap û naşîrîne be kurdstan û pêşmergey delên.
belam bê agayî û têngeyştnyan lem hawkêşe tazeye، geyştote eu astey ke lew nhênîye tênagen boçî herêmî kurdstan muraatî wezî hkumetekey ebadî dekat، yan behemû têgeyştn û qenaetî xoyan deyanewêt xoyan bewcore pîşanî xelkî kurdstan bden، bewey detwann hkumetî herêmî kurdstan naçarbken pabendî eu yasayane bêt ke perlemanî êraq deryan dekat، le katîkda ne hkumetî herêmî kurdstan pabendî debêt û ne hkumetî ebadîş eu mafe bexoy dedat qsey zyatr leser eu yasaye bkat، eu serlêtêkçuwaney kurdstan lewe tênagen، eger perlemanî êraq yasayek derbkat û leberjewendî ebadî bêt û kurdstan pêwey pabend bêt، ewe kurdstan zererdekat، bepêçewaneşewe eger lejêr guşarda yasayek bo berjewendî kurdstan leperlemanî êraqewe derbçêt، ewa hkumetî ebadî nek her zerer dekat، belku hkumetekey derûxêt.

kewate em waqîe tazeyeî syaset le nêwan kurdstan û êraq، tenya emrî waqîêkî lokalî nêwan hkumetêkî herêm û dewletêkî fîdralî nîye، belku emrî waqîî nêwan dû dewlete ke rageyandnî pêwîstî be jîngeyekî lebar û pştgîrî nîwdewletî û têgeyştnî zyatr karektere syasyekanî erebî êraqî heye، lem haleteşda ewaney le kurdstan xoyan be djî prosey serbexoyî dezann û beteman le rêgey malîkîyewe eu xwasteyan bo bêtedî، pêwîste bzann ke malîkî xoy baş dezanêt euey amancyetî carêkî dîke boy nayetedî û eweşî pştî be malîkî bestuwe، eger zû beaga neyêtewe، ewa hem le belênekanî malîkî destxero debêt û hemîş le naw prosey syasîî kurdstanda cêgey nabêtewe.