kurdstan .. cugrafyaî seqamgîrî û pêkewejyan û lêbûrdeyî
le twêjîneweyekda benawnîşanî: (prsî ragrtnî balans lederewe) herdû profîsor stîfîn martn walt û con mîraşamîr cext leser ewe dekenewe، grnge emrîka waz le prosey bunyadnanewey dewlet û netewey wlatan bhênêt û bgerêtewe bo gemey ragrtnî balans lenêwan dewletanî behêzî nawçekanda begştî û rojhelatî nawerast betaybetî، emeş manay eweye emrîka lebrî euey xoy serqal bkat be henardekrdnî dîmukratî û desttêwerdanî rastewxo، baştre be dewletanî nawçeke balans bo yektrî drust bkat û xoy bbête polîsî cîhan، herwek çon duay euey berîtanya le heftakanî sedey rabrdû lekendaw kşayewe، emrîka parastnî kendawî farsî be şay êran spardu nawî lêna polîsî kendaw.
em twêjîneweye wadyare beşêweyek le şêweyekan legel eu bangeşane yek degrnewe ke tîmekey donald wek çwarçêwey syasetî îdarey dahatuuy emrîka pîşanî deden، betaybetîş lew xaleda ke zor becddî cextî leser dekenewe، euyş eweye îdarey dahatuuy emrîka çîdîke xoy serqal nakat be bunyadnanewey damezrawey deweletanî faşîl، yan herdû prosey bunyadnanewey dewlet û netewe، lebrî ewe pştgîrî hawpeymane rasteqînekanyan deken û behêzyan deken.
eger em çwarçêwe gştîye zyatr helwestey leser bkeyn، ewa twêjînewekey prsî ragrtnî balas cext leser ewe krawetewe، emrîka zyatr le 4-6 trlyon dolarî bo êraq û efxanstan xerckrduweu deyan hezar kujraw brîndarî dawe، belam em xercî û qurbanîyane nek her pêgew nfuzî emrîkayan behêz nekrduwe، belku bûne hokarî euey ke pêgew nfuzî cyopoltîkî emrîka bêtexwarewe. dyare bo rastkrdnewey em syasete bê akame، tîmekey tremp xerîkî darştnî stratîjyetêkî dîken، ke kokrawey rehendekanî leweda xoy berceste dekat، eger neteweyek twanî seqamgîrî û hukmranî û berhemhênanî seqamgîrî û drustkrdnî jîngey pêkewejyanî aştîyaney nêwan pêkhate cyawazekanî nebêt، ewa baştre wek polîs çawdêrî bkeyt، lekatîkda serpêçî dekat û debête hereşe bo ser nawxoy wlat û dewruberî rastewxo berperç bdrêtewe û tembê bkrêt.
leser astî rojhelatî nawerast behîç corêk leberjewendî emrîkada nabêt ke hêzêkî serekî euca (êran، yan turkya، yan sodye، yan îsraîl bêt) bbête tenya soper pawerî herêmî، belku berjewendîyekanî emrîka lewedaye corêk le hawsengî lenêwan sodyeu êran lelayek û êran û turkya lelayekî dîke hebêt، ragrtnî em hawsengîye xoy lexoyda snûrêk bo amance frawanxwazîyekanî êran dadenêt ke xoy le frawanxwazîî şîegerayî debînêtewe، herweha snûrêkîş bo geşey nawxoy radîkalîzmî îslamî sunne le nawçeke dadenêt. bo euey kotayî beşerî nêwan mezhebgerayî nêwan şîeu sunne bhênrêt ke lehalî hazrda em şere beşêwey şerî bewekalet lelayen hêze gewrekanî nawçekewe zemîney bo xoş dekrêt û raşkawanetrîş le gorepanî şerî êstay sûryaşda be aşkra rengdanewey heye.
kewate lehawkêşey ragrtnî balans leser astî derewe bo syasetî îdarey dahatuuy emrîka beramber be cîhan begştî û rojhelatî nawerast betaybetî، proseke pêwîstî beweye ke lenaw snûre teqlîdîyekan dewletanî hawşêwey êraq û sûrya ke êsta lenawxoda destkarîkrdnyan asane، carêkî dîke snûrekan hemwar bkrênewe، emeş leser eu bnemaye êraq û êranî şîe nebne hereşe leser turkya، yan êraq û sûrya û êran ke hersêkyan şîen، nebne kewaney şîe bedewrî sodyeda û lxawgîrî bken، yan bedîwêkî dîkeda dewletanî erebî û kendaw naçar nebn bbne hawpeymanî îsraîl û baladestîî tewau lenawçeke peyda bken. lem bazneyeşda hawsengî hêz belay kam bereyeda bşkêtewe، zemîney şerî mezhebgerayî şîeu sunne û radîkalyetî îslamî syasî leser herdû astî şîeu sunne tundtru zyatr dekat û nawçekeş zyatr berew ajaweu naseqamgîrî debat.
lenaw em hawkêşe tazeyeda، pêdeçêt wek sînator tîdkrozî komarî amajey pêkrduwe، nawçeke pêwîstî be drustbûnî çend dewletêkî tazeye، mebestîş le çend dewletêkî taze، wate komele dewletêk ke bçûktr bn le dewlete gewrekanî nawçeke wek êraq û sodye û turkya، emeş manay eweye eu dewletaney drust debn leqonaxî yekemda lew dewletane drust dekrên ke êsta zemîney eu destkarîkrdneyan heye wek (êraq û sûrya û yemen û lîbya)، belam êraq û sûrya zemîneyan bo eu destkarîkrdne lebartre، belam eger be destkarîkrdnî em çend wlateş balansî hêz wek pêwîst drust nebû، ewa bo dûbare rastkrdnewey balansî hêz، snûrî hîç dewletêk lenawewe be pîrozî namênêtewe.
beşêkî zor le dîplomatkar û psporan، êraq be baştrîn pêge dezann bo euey em stratîje tazeye lewêwe dest pêbken، emeş leber euey herêmî kurdstan wek beşêk leêraq zemîney cyabûneweyekî aştîyaney be astêk rexsanduwe ke lelayen bexdawe beasanî qbûl dekrêt، lemeş zyatr herêmî kurdstan wek dewletî emrî waqî'، pêwîstî be dûbare prosey bunyadnanewey dewlet، yan bunyadnanewey netewe nîye، leberamberîşda êraqî erebî eger desttêwerdanî êran، yan her dewletêkî dîkey drawsê rabgîrêt، ewa le êraq xoy hênde îmkanyetî mroyî û maddî heye ke le bunyadnanewey damezrawekan û herdû prosey bunyadnanewey dewlet û netewe pêwîstî be harîkarîî derekî nebêt.
belam be hukmî euey herêmî kurstan jîngeyekî lebarî berawrd be beşe erebîyekey êraq bo pêkewejyan û lêbûrdeyî heye، herweha jîngeyekî syasîî eutoy ferahem krduwe ke tundroyî nawxoyî têda berhem nayet، betaybetî lenêwan eayîn û netewe cyawazekanda، ewa pêgey cugrafî kurdstan debête wêstgey yekem، yan paytextî eu gorankarîyaney ke pêwîste le emsal û lesalanî dahatû leser astî nawçeke bêtearawe، emeş drust kurdstan wek belcîka lenaw dewletanî yekêtî eurupaw hewlêr wek bruksl le rojhelatî nawerastda wêna dekat.