• Thursday, 02 May 2024
logo

çareserî fîdralî bo beşe erebîyekey êraq

Gulan Media December 28, 2016 Raport
çareserî fîdralî bo beşe erebîyekey êraq


çareserî fîdralî bo beşe erebîyekey êraq، êsta bas û xwasî hemû eu nawendaney fîkr û twêjînewen ke le emrîka û rojawa pêşnyar bo çareserkrdnî kêşekanî êraq deken. em prse her lemawey yek dû mangî rabrdû le çend raportêkî dîke ke wek pêşnyar amadekrawn bo îdarey dahatuuy emrîka be wrdî cextî leser krawetewe، her bo nmûne:
- le kotayî mangî oktoberî 2016 raportî taskforsî eayndey êraq ke lelayen profîsor kîns polak serokî senterî saban bo dîrasatî rojhelatî nawerast leamojgay brokîngz amadekrabû، raşkawane pêşnyar bo îdarey dahatuuy emrîka dekat ke nabêt kurdstan têkelî prosey darştnewey sîstmî hukmranî leêraq bkrêt û bo îdarey dahatuuy emrîka baştre ewe leber çaw bgrêt ke kurdstan wek dewletêkî konfîdralî legel êraq، yan kurdstan û êraq wek dû drawsê leberjewendî syasetî emrîkadaye leêraq û rojhelatî nawerastda.
- le kotayî novemberî 2016 taskfors arastekanî stratîjyetî nuêy rojhelatî nawerast tewau bû ke be raportî (olbrayt – hadlî) nasrawe، em raporteş becya basî kurdstan û êraq dekat w، daway gorîn û dûbare darştnewey sîstmî hukmranî leêraq dekat، belam sebaret be kurdstan daway çareserkrdnî kêşey nawçe cênakokekan legel êraq dekat û prsî serbexoyî kurdstan dexate duay çareserkrdnî eu kêşane، emeş lepênawî euey duay euey eu kêşane neman، cîhan pêşwazî leserbexoyî kurdstan bkat.

- lem namîlkeyeşda ke heftey rabrdû benawnîşanî ( 100 salî sayks pîko) blawkrawetewe، profîsor fabrîs balonş twêjîneweyekî blawkrdotewe benawnîşanî: (şam: leberyekhelweşan û dûbare nexşe darştnewe) eu nek her daway leberyek helweşanî herdû dewletî êraq û sûrya dekat، belku daway ewe dekat serlenwê nexşey lubnanîş dabrêjdrêtewe، lubanîzeyş bkrêt leser şêwazî belkanîzekrdn.
em kodengîyeî lenawendekanî fîkru lêkolînewe serçawey grtuwe، seretayeke bo euey leîdare û kongrêsî tazey emrîka، danîştnî taybetî bo eu ekadîmî û bîrmendane bkrêt bo euey leçonyetî çareserkrdnî kêşekanî rojhelatî nawerast begştî û êraq betaybetî sûdî lêwerbgrn، dyare ewaneşî lenzîkewe çawdêrî karî eu nawendaney fîkru lêkolînewe leemrîka deken، eu rastîye dezann em nawendane tenya karyan ewe nîye twêjînewey ekadîmî bo pley zanstî amadebken، belku karî serekîî eu nawendane amadekrdnî pêşnyaru raspardey syasîye bo îdarey emrîka bo euey syaset drustkeran sûdî lêwer bgrn û sûdîşyan lêwergrtuwe.

sebaret be grngîî cyakrdnewey prsî kurdstan leprosey çareserkrdnî kêşekanî êraqda، raste boçûn û pêşnyarekan cyawazn، belam xalî grng eweye ke hemû raportekan lew xaleda yekdegrnewe ke emrî waqîî êstay dewletî kurdstan wek xoy bmênêtewe، paşan bîr lewe bkrêtewe çon pêwendî nêwan kurdstan û êraq rêkdexrêtewe.
lem çwarçêweyeda grngîî twêjînewekey profîsor maykl nayts lewedaye ke çareserkrdnî kêşekanî kurdstan û êraq û euey pêwîste îdarey dahatuuy emrîka lem prseda karî pêbkat، wek pêşnyar dyarîkrduweu cextî leser krdotewe، boye eu prsey ke raportekey (olbrayt –hadlî) amajey pêkrduwe ke debêt maweyek çawerê bîn ta kêşey nawçe cênakokekan lenêwan kurdstan û êraq çareser bkrêt، twêjînewekey nayts çareserî euey destnîşan krduweu duay em çaresere dête ser rêkxstnewey sîstmî hukmranî lebeşe erebîyekey êraqda، bo emeş profîsor nayts duay sîstmêkî fîdralî bo êraqî erebî dekat leser bnemay (fîdralîzmî parêzgakan û lamerkezyet leasayşda) lembarewe nûsîwyetî: «cyabûnewey aştîyaney kurdstan leêraq، êraqêkî taze drust dekat، herweha gewretrîn teheddî leberdem drustbûnî nasnameyekî nîştmanî bo êraqîyekan ladeçêt، emeş leber eweye beşe erebîyekey êraq beşî here zoryan erebn û kêşey nasnameyan nabêt. lewaneye hendêk kêşe hebn ke detwanrêt beasanî çareser bkrên، lewane beşêkyan pêwendî be şêwazî hukmranî rjêmî pêşuuy sedam husênewe heye ke salî 2003 karîgerî leser erebî şîe buwe، beşêkî dîkeyan hokarî zor tazen û pêwendî bew barudoxî tundutîjîyewe heye ke leduay salî 2003 hemû komelgey şîeu sunne bedestyewe denalênn، emeş wate prseke lehendêk haleteda pêwendî be kêşey nêwan şîeu sunne nîye. her bo nmûne lew katewey da'ş xelafetî îslamî rageyanduwe، kêşe lenêwan sunnew sunneş drust buwe، leber euey çekdaranî da'ş karî eutoyan beramber sunne krduwe ke dujminayetî lenêwanyanda drust krduwe، boye le prosey pêkhênanewey nîştmanî leêraqî erebîda prseke tenya pêkhatnewey nîştmanî nîye lenêwan şîeu sunneda، belku nêwanî sunnew sunneş degrêtewe، belam hemû em prsane le çwarçêwey prosey fîdralîyetî dewletî êraq û lamerkezîyetî parêzgakanî beşe erebîyekey êraq çareser dekrêt، eme leberjewendîî emrîkaşda debêt ke êraqêkî seqamgîru behêz legel dewletî kurdstan dû hawpeymanî behêzî emrîka debn.»
Top