dû hefte duay kudeta faşîlekey turkya، heta êsta prsyar eweye aya zanyarî tewau leser em pîlane çîye û kên ewaney be rastî lem kudetaye têweglawn؟ lewaneye btwanîn bo welamî em prsyare hendêk helsengandn bkeyn.
partî dadugeşepêdan tometî em kudetaye dexate pal fethula gulen-î bangxwaz ke êsta le penslvanya nîştecêye û herweha şwênkewtuwanî، legel euey mlmlanêy berdewamî nêwan ak partî û gulenîyekan leser deselat guman dexateser em tomete، belam eu belgenamaney kokrawnetewe، amaje bo ewe deken jmareyekî zor le şwêneketuwanî gulen be belgewe le hewlî darştnî em pîlane û cêbecêkrdnî kudeta şkstxwarduweke têwe glawn، herweha belgekan teheddîyekî rasteqîne bo turkya û hawbeşekey ke wîlayete yekgrtuwekanî emrîkaye drust dekat. turkya hewlîdawe welamdanewey xoy bo em kudeta şkstxwarduwe bew arasteye bbat ke sûdêkî hîcgar gewrey syasî leser astî nawxo lê werbgrêt، egerçî renge bryarekanî akamî gewretr leser pekeke û tengjey sûrya drust bkat، le hemankatîşda turkya deyewêt emrîka wek hawbeşêk bêtepêş û lem tengjeyeda hawkarî turkya bkat û lanîkem ddan beweda bnêt em kudetaye lelayen eu kesewe fermanî bo derkrawe، yan îlhambexşî eu kudetaye buwe، ke êsta be berdewamî le emrîka nîştecêye.

hkumetî ak partî le pêwendîyekanî legel bzûtnewey gulenîyekan mêjûyekî alozî heye، belam duay hewlî em kudetaye dûbare eu pêwendîyane serncekanyan belay xoyanda rakêşayewe.
le seretay salî ٢٠٠٢ em dû bzûtnewe îslamîye hêzekanyan yekxst bo euey serkrdayetî syasîî turkya bken û xelkanî xoyan le dezgay bîrukrasyetîda cêgîr bken û tewauy deselatî supa bxene jîr deselatî medenî. eukat hawpeymanî nêwan ak partî û bzûtnewey gulenîyekan be başî berêwedeçû، receb teyb erdogan-î serok komar، deselatî syasî berêwe debrd û gulenîyekanîş xoyan xzande naw xzmetguzarî medenî û hêzekanî polîs û dezgay dawakarî gştî û dadwerî، herweha bzûtnewey gulenîyekan şanugerîyekî dadgayî rêkxst bo pakrdnewey supa û dezga bîrokrasîyekan lew kese radîkalaney ke rkaberî proje syasye hawbeşeke bûn، belam dwatr berjewendîye lêkcyawazekan û nexşey dj beyek bo bedesthênanî deselat serîkêşa bo serheldanî nakokî، lemeş zyatr gulenîyekan hewlyanda helmetêkî paksazî qurs djî akpartîş encambden، belam erdogan be paksazî gulenîyekan le dezga bîrokrasîyekan û mîdya û cîhanî kar، toley lêkrdnewe û em hewlane berdewam bûn heta eu rojey kudeta faşîleke le ١٥î temuz encamdra.

kardanewey xêray hkumetekey ak partî beramber ewaney le pşt eu kudetaye bûn، xzmetî amance syasîyekanî krd، belam buwe hokarî eweş ke mtmane kem bêtewe، le katjmêrekanî seretay destpêkrdnî hewlî kudetake، erodgan û berprsanî balay hkumet pêkewe gulenyan be rîkxerî em pîlane dana- eme hengawêkî cêy sersurman nebû، belam legel eweşda bawer û mtmaney hkumetî xste jêr prsyarewe. hkumet em helmetî paksazîye be tewawetî frawankrd، sereray euey be şêweyekî resmî ٨٦٠٠ kes le hêzekanî supay destgîrkrd، ١٥٠٠ kesî dîkeşî le damezrawekanî dîke destbeser krd، hawkat be byanuuy euey pêwendyan be bzûtnewey gulenyekanewe heye be deyan hezar fermanberî hkumetîşî lekar dûrxstewe.

herweha hkumet mtmaney xoy le myaney mamelekrdnî legel destberserkrawektan lekedar krd، her bo nmûne efserî muqedem lîvant torkan ke yarîderî serekî hulusî akarî serokî destey jenralekane، eu ddanî beweda nawe ke yekêke le endamanî bzûtnewekey gulen û yekêke lewaney lepşt hewlî kudetakewe buwe، belam wêneyekî futugrafî wek belge ewe dexaterû ke torkan lew katey destbeserbuwe، eşkencedrawe، boye ddanpêdananekey betewau dananrêt، herweha rêkxrawî çawdêrî nîwdewletî jmareyek raportî wergrtuwe ke be şêweyekî sîstmatîk pêşêlkarî djî destebeserekan krawe، emaneş mtmaney hkumetî turkya dexate jêr prsyarewe.
belam wêray eweşî mtmaney hkumetî ek partî gumanî lesere، belam emeş manay ewe nîye ke be tewawetî heleye.

kesanêkî kem hen hawranebn legel eweda ke bzûtnewey gulenîyekan her le seretay salî ١٩٨٦we heta êsta hewlîdawe endamekanî bxzênête naw pêkhatey supawe، govarî nokta ke govarêke zor be tundî layengîrî kemalîzm dekat –ke eaydyolojyaî damezrênerî dewletî turkyaye- le salî ١٩٨٦ serkewtnî gulenîyekanî bo naw supa aşkra krd، herweha gutey pîremêrdîkî gulenîyekanî blawkrdotewe ke be gencekanî qutabxaney serbazî gutuwe: "ddanî xotan tîjbkenewe û xotan bşarnewe heta eu ketay xotan debne destey efseranî bala.. çaw bnûqên û nwêj bken le dûhezarekanda turkya le destî xomanda debêt."
ke le myaney heşta û newedekanî sedey rabrdû gulenyekan astyan lenaw supa helkşa، encumenî balay serbazî kobûnewey xulî nîwsalaney xoy bekarhêna bo dûrxstnewey ewaney tometî gulenîyan lêdekrêt lew efseraney supada، emeş şêwazêkî dlreqane bû ke be dlnyaîyewe neytwanî destnîşanî zorêk le layengranî bzûtneweke bkat û le heman katda renge be hele kesanêkî dîkey têweglandbêt.

belam ke akpartî û gulenîyekan hêzekanî xoyan yekxst، hewlekanî supa bo derkrdnî gulenîyekan astengî hateberdem، bemeş kraneweyekî bêwêne leberdem bzûtnewey gulenîyekan krayewe، ke hewlyanda hemû astengekanî berdemyan bo geyştn bedeselat labern، beşêweyekî rotînş şêwaze nayasayyekanyan taqîkrdewe bo xzmetî amancekanî xoyan.
dadgayîkrdne rwaletîyekan (ke be keysî ergenekon û operasyonî slêçhamer nasrawe) le salanî ٢٠٠٨ û ٢٠١٠ - ke belgey dataşra û drustkrawî têda bekarhat bo têweglandnî efserî balay serbazî ke gwaye hewlî rûxandnî hkumetyan dawe- tenya beşêkn le nmûne bednawekanî hewle pr le gumanekan ke zor zûtr destyan pêkrd.


lesalî ٢٠٠٥ ، ktîbxaneyekî bçûk le şemdînan bombaran kra، euyş behemanşêwe lelayen hêze lokalekanî supawe bû، boye katêk em keyse bra bo dadga، tometeke -lelayen dawakarêkî gştî nûsrayewe ke guman dekra ser be gulen bêt-، berfrawan kra bo euey tometî eweş lexobgrêt ke gwaye fermandey hêze zemînîyekan û dû jeneralî dîke rêkxrawêkî nayasayyan drustkrduwe. bo euey rêgrî le drustbûnî helayek le djî supa bgrêt، erdoxan destêwerdanî krd û dawakarîye gştyekey lada. dwatr parêzerî jeneralekan، vîdat gulşen، bangeşey euey krd ke eme yekem pîlanî rêkxrawî tîrorîstî gulenîyekan bû le djî hêze çekdarîyekanî turkya. bem duayyaneş le prsêkî sîxurîî serbazîda، edmîralî bewe tomatbar krabû ke grupêk mafyaî drustkrduwe bo euey afretî leşfroşî xwar temenî yasayî û alûde be madde hoşberekan –ke be şêweyekî nayasayî bazrganyan pêwekrabû- bo efseranî deryaîî desteberbken û bo euey dwatr naçaryan bken zanyarîyan pêbden، bo euey bîfroşn be dezgayekî muxaberatî byanî، emsal dadga hemû gumanlêkrawekanî azadkrd û dawakarî gştî dosyekî lêkolînewey krdewe û lebarey eu bangeşanewe ke gwaye efseranî ser be gulen eu tometaneyan drustkrduwe، eu keseş eqîd muherem kus buwe leser çendîn belge leser eu keysî yekem îmzay krduwe، hendêk le hêzekanî asayşîş delêt her eu kese pîlandarêjerî serekî buwe û le pşt hewlekanî kudetakey mangî rabrdû buwe.

legel hemû dadgayyekda yekêk le kesayetîye serbazîyekan be amanc gîrawe û derga wala buwe bo euey efserîkî dîke cêgey bgrêtewe، efserekanî ser be gulen legel dûrxstnewey her efeserîkda amadebûn bo euey eu boşayye prbkenewe، herwek le naw damezrawekanî dîkey hkumetîşda heman şêwazyan pyadekrduwe، sereta gulenîyekan hewlyanda pêge muxaberatîyekan û serçawe mroyye serekîyekan kontrol bken ، belam le duay ٢٠١٠ - ٢٠١٣ katêk ak partî û bzûtnewey gulen leberyek helweşan û serencamîş hewldra beşîweyekî berfrawan eu efserane paksazî bken ke hawkaryan legel bzûtnewe gulen heye، derkewt ke beşêweyekî zor serncrakêş zyadyan krduwe.

trs le handan û twanay gulenîyekan eukate lehemû katîk zyatr bû ke grupêk le efseranî supa kraneamanc le dadgayekî drustkrawda ke destkra be kokrdnewey lîstêkî nehênî û derkewt hemû eu efserane ewanen ke legel bzûtnewey gule hawsozn، em lîste ke guvarî forên efêrz kopîyekî destkewtuwe، zor gştgîr nîye، leber euey nawî efseranî hêzî asmanî têda nîye، herweha pêdeçêt em lîste betewawetî serçaweyekî dyarîkrawî nebêt، herweha bedûrîş nazanrêt em lîste nawî eu efseraneşî têda nebêt ke pêwendî xoyanyan legel gulenîyekan lay bradekanyan aşkra nekrdbêt، belam euey cêgey metrsîye، em lîste belgey tewau dexate berdest û ewe deselmênêt ke gulenîyekan le pşt eu kudeta şkstxwarduwe bûn.

her boye heta eger zor betundîş ewe retbkenewe، ewa eu lîstey pêştr leser gulenîye gumanlêkrawekan amadekrawe، amajeyekî behîze bo eu efseraney beşdarbûn lew kudetayeda، emeş amajeye bo euey yan em bzûtneweye hewadaranî xoy handawe bo euey pêwendî bew kudetayewe bken، yan eweye destêkî derekî pêwendyekî be hêzî legel bzûtnewekey gulen heye، wek ewaney ke rqêkî qûlyan le ak partî heye، ta radeyekî zor eweyan be frset grtuwe bo euey eu efserane dyarî bken heta beşdarî le kudetakeda bken.
serbarî muherem kus، lîsteke eu gumanlêkraweneşî lexoy grtuwe ke le nêw sekrdekanî eu kudetayeda bûn، herweha eu efseraneşî ke serperştî parastnî hêzekanyan krduwe ke pştgîrî kudetake bûn، lewaney hewlyanda ekarî serokî erkanî supa brfênn û jmareyek efserî gewreş destgîr bken، paşanîş yasay serbazîyan le şarekanî turkya rageyand.

lîsteke ٢٣ efserî dîkey têdaye le pley edmîral، yan jeneral û em efserane ٢٠%î eu efserane pêkdehênn ke heta êsta destgîrkrawn، jmareyekî kemîş le efsere gumanlêkrawekanî ser be gulen le lîstekeda le djî kudetake her zû hatûnete derewe، lewaneye em serkonekrdney kudetake rast nebêt، belam emeş amajeye bo euey ke endamî bzûtnewey gulen hemûyan pêkewe bestraw nîn be tundî wek hendêk basî deken.
danpêdananekanî ekar-î serokî erkanî supa prsyarî zyatr dewrûjênêt، akar bruay waye ewaney rfandyan، jmareyek le endamanî bzûtnewey gulen bûn، le rastîşda jmareyek lewane nawe dyarekanî nêw lîsteken ke maweyekî drêj pêş kudetake kokrabûnewe، herweha akar delêt: yekêk le rfênerekan ke jeneral hakan îvrîm bû، pêşnyarî euey bo krdm be telefon qse legel fethula gulen bkem، legel eweşda pêdeçît gulen û kese balakanî bzûtneweke pêş encamdanî kudetake le rêgey namey şîfrewe pêwendîyan be yekewe krdbêt û nameyan gorîbêtewe. herweha ekar pencey tawan bo eqîdî xanenşînî hêzî asmanîş ekîn ozturk radekeêşêt ke brwanakrêt eu ser be bzûtnewey gulenîyekan bêt، egerçî leseretawe hoyekanî rageyand bewcore blawyan krdewe ke ozturkîş pêwendî legel gulenîyekan hebûwe، belam dwatr ozturk derkewt pêdeçû lekatî bendkrdnekeyda başyan lê dabêt، eu tometey retkrdewe، boye heta êsta nazanrêt be rastî çend kes fermanî eu kudetayeî derkrduwe.

lemeş zyatr zanyarîye dj be yekekanî duay kudeta şkstxwarduweke selmandnî eu tometaney ak partî kal dekatewe ke cext leser ewe dekatewe gulenîyekan tenya layenî berprsn lem kudetayeda، hkumet û hoyekanî rageyandn cext leser ewe dekenewe ke grupêkî bçûk lenaw supa hêrşekanyan encamdawe، belam supa eu jmareye be ١.٥% le qelem deda، lelayekî dîkewe zyatr le ٤٠%î edmîral û jeneralekanî supa le supa derkrawn، her lemyaney em hemaseye bo paksazî eu efseraneşî beşêk nebûn le kudetake، belam guman dekrêt gulenî bn، ewanîş dûrxrawnetewe، pêdeçêt hkumet lew prseda ke deyewêt tenya gulenîyekan be pîlandarêjî em kudetaye tometbar bkat zor be hîz nebêt.
hkumet legel euey hewlînedawe byanuwekey pştrast bkatewe، belam lebrî ewe hewldedat çîrokîk drust bkat ke zyatr xzmetî amancekanî bkat، lepşt em prose paksazîye berdewamewe، pêdeçêt le jîr karîgerî eu karesat û skandaley pêşuwewe çîroke zyatr bo gulenîyekan bhonêtewe، lêrewe bas le qesabxanekey oludîrî salî ٢٠١١ dekrêt ke hkumet be rêgey hêrşe asmanîyekanî ٣٤ gundnşînî kurdî kuşt ke le ser snûrekan kelupelyan degwastewe، ewan gumanî eweyan krdbû ke çekdaranî pekeken، eu kat dewlet berprsyaryetî eu rûdawey nexste estoy xoy û hewlîda perdepoşî bkat، belam duay ١٠ roj lew kudeta şkstxwarduwe، wezîrî wzey turkya bîrat elbîreq raygeyand carêkî dîke eu keyse dekeynewe û lîkolînewey têda dekeynewe ke pêdeçt pêwendî hebêt be euey eu pêy degut rêkxrawî gulenî tîrorîst، hkumet û erdogan lemeda zor serketû bûn bo euey berprsyaryetî em lêktrazaney komelge bxene estoy gulenîyekan، çansêkî başîşe be arezuuy xoy syasetî turkya rêkbxatewe,

xelkî dîkeş hewlyandawe beşîweyekî gştî çîrokî pîlagêrî gulenîyekan bxenerû، lewane selahedîn demîrtaş serokî partî dîmukratî gel ke be partêkî kurdî nasrawe، eu bzûtnewey gulenîyekanî bewe tometbar dekat ke serperştî eu operasêoneyan krduwe ke salî rabrdû lew şarane rûyandawe ke zorbey danîştuwanekey kurdn، eu operasêonane leser fermanî ak partî fermanyan bodrawe û cêbecê krawn، ke bûne hoy kuştî sedan hawulatî û derbederbûnî zyatr le ٣٥ hezarî dîke، bo mawey çend mangêkîş lew şarane qedexekrdnî hatuço le êware ta berebeyan cêbecê krawe، hendêk carîş bo mawey ٢٤ katjmêr buwe، kardanewey dîmîrtaş rengdanewey tûreyî xelkekeyetî ke deyewêt peyamêk bnêrêt bewey amadeye dûbare eu prose aştîyeî le ٢٠١٥ rawestawe dest pêbkatewe، wate le duay eu kudeta şkstxwarduwe carêkî dîke dest bo hkumet drêjdekatewe.
lewaneye emrîka sebaret be radestkrdnewey fethula gulen rûberuuy bryarîkî yeklayîkerewe bêtewe، belam heta êsta hkumetî turkya be fermî daway le emrîka nekrduwe be belgekanda bçêtewe û bryar le rastdkrdnewey bdat، belam nebote rêgr lewey ke hkumet euey be xelkî delêt pêçewaney eweye، wêray emaneş debêt waşnton amadebaşî bo em egere bkat، emeş be pêy yasakanî emrîka asane، be pêy deqî yasake، eger astî yasayî radestkrdnewe bûnî nebêt، ewa emrîka nabêt bewe razî bêt hezî turkya bo tolesendnewe cêbecê bkat، le hemankatda nabêt emrîka gulen bparêzêt eger belgekan twanîyan welamî lanîkemî yasake bdenewe، bo hemû ewaney ke xzmet bo fêrbûn pşkeşî krduwe û pabendbûnî çalakî lenêwan eayînekanda û lêburdeyî eayînî، karîgerî gulen lem keyseda cêgey nîgeranîyekî tewawe، şwênkewtuwanî gulen torêkî qutabxaney ehlîyan damezranduwe، ke lanî kem îstîfzar û tezuyr û pêşlkarî vîzey H-IB ke cyawaze lew vîzey dîke derdête penaberan، herweha twanîwyane pêwendîyekî zor betîn legel hemû layek drust bken her le qutabxaneyekî lokalewe ta degate kepîtol hol legel bûnî pêşêlkarî berdewamî darayî.

her boye retkrdnewey radestkrdnewey gulen şokêk debêt bo zorbey xelk le turkya û herweha debête hoy helkşanî hîstryaî dje emrîka le turkyada، lenaw mîdyaî ser be ak partîş debête pencereyek bo handan û gumanxstne ser hawpeymanî nêwan turkya û emrîka، belam grewkrdn leser akamêkî lemcore lojîkî nîye، turkya hewlîdawe bem duayye pêwendîye nêwdewletîye lerzokey çak bkatewe betaybetî legel rûsya û îsraîl، herweha mezndey euey krdbuwe ke pêwendîyekî seqamgîr û pragmatîkî berdewamî legel emrîka hebêt، lêreda cêgey xoyetî prsyarîkî bewîjdanane bkeyn، sebaret bew akame karesatewîyeî hestî djî emrîka û djî rojawa، aya ٧٠ sal pêwendî le berkarhênanî bnkeyekî serbazî be behatre، turkya nabêt zyatr le qewarey xoy seyrî hêzî xoy bkat û debêt ddan beweda bnêt، euey ta êsta heyetî، brîtîye lew pêwendîye drêj û damezraweyyeî ke legel emrîka heyetî، her eu pêwendîyeş parastnî bo drust dekat.


nûsînî: con botlr .. dov frîdman
em babete rojî٢î ab le govarî forîn efêrz blawkrawetewe