con tîrman berrêweberî cêbecêkarî senterî enistîtiyutî teqenî masaşusêts bo dîrasatî nêwdewlletî bo gullan: ta emirîka mamelleyi serbazî legell rojhellatî nawerrastda bikat em nawçeye naseqamgîrt

con tîrman berrêweberî cêbecêkarî senterî enistîtiyutî teqenî masaşusêts bo dîrasatî nêwdewlletî bo gullan: ta emirîka mamelleyi serbazî legell rojhellatî nawerrastda bikat em nawçeye naseqamgîrt

 

con tîrman berrêweberî cêbecêkar û twêjere le senterî enistîtiyutî teqenî masaşusêts bo dîrasatî nêwdewlletî, le twêjînewekanîda bayex be çend prsêkî giring dedat, wek: çareserkrdinî nakokî, peywendîye nêwdewlletîyekan, siyasetî derekî, tîrorîzim û mafekanî mirov. gullan le miyaneyi dîmaneyekda çend prsêkî legellda şrove krd, ke ptir peywest bûn be siyaset û edayi ydareyi êstayi emirîka le ast rojhellatî nawerrast û çend prsêkî dîkeyi peywendîdar.

 

* sereta demanewêt bprsîn hellsengandin û têrrwanînî êwe çîye bo ydareyi serok baydin û le siyasetî em ydareye berawrd be ydareyi donalld tiremp çi ciyawazîyek bedî deken?

- le rastîda eger ême siyasetî dereweyi ydareyi êstayi wîlayete yekgrtuwekanî emirîka be serokayetîyi co baydin legell ydareyi pêş xoyi berawrd bikeyin, ewa eweyi bedî dekrêt, retkrdineweyi hendê lew rêçke taklayenaneyi ke donalld tiremp piyadeyi dekrdin, ke ême dezanîn tiremp hendê le meyl û siyasetî ktuprrî hebû ke bûne hoyi torandin û dûrxistineweyi zorêk le hawpeymanekanî wîlayete yekgrtuwekanî emirîka. herweha serok co baydin hengawî erênî û başitirî hellgrtuwe, wek gerranewe bo rêkkewtinî parîs- ke taybete be keşuhewa. bellam bedaxewe le heman katda drêjeyi bew bîrbawerr û qena'ete dawe, ke pêyi waye pêwîste wîlayete yekgrtuwekanî emirîka drêje be bûn û amadeyiyekî behêzî serbazî bidat le nawçeyi rojhellatî nawerrastda. wate drêje be hêşitineweyi çendîn binikeyi serbazîyi gewre û hêzî şerrker bideyin, legell desteberkrdinî pşitiywanîyi bê qeyd û şertî serbazî û sefqeyi froşitinî çek be ysirayl û çend dewlletêkî dîkeyi hawpeymanî dîktatorî le nawçekeda.

* bellam pêt waye le êstada nawçeyi rojhellatî nawerrast giringîyekî kemtirî heye bo berjewendîye stiratîjîyekanî wîlayete yekgrtuwekanî emirîka, betaybetî ke emirîka twaniyuyetî le ruwî wzewe pêwîstîyi xoyi le nawxoda dabîn bikat?

- eweyi aşkraye lem ruwewe eweye ke le serwextî ydareyi serok barak obamawe hewllêk hebû bo gorrînî arasteyi serinc û koşşî emirîka bo rojhellatî asiya, wate em nawçeye bikrête cêyi serincî serekîyi siyasetî dereweyi emirîka, ewîş behoyi hellkşanî hêzî çîn lem nawçeye û behoyi bûnî çendîn berjewendîyi abûrî û stiratîjî dîkewe, lem rwangeyewe birriyarbedestan wîstiyan bayexêkî kemtir be nawçeyi rojhellatî nawerrast biden û ptir cext leser rojhellatî asiya bikenewe. bellam bedaxewe behoyi şkstekanî siyasetî dereweyi wîlayete yekgrtuwekanî emirîka le rabrdûda ewa hêşita naseqamgîrî û naaramîyekî zor hen ke emirîka le doxêkda xoyi debînêtewe, ke naçar bêt hewllî çareserkrdin û yḧtiywakrdinyan bidat. herweha eweyi cêyi daxe hêşita derhawîşitekanî dagîrkrdinî 'êraq lelayen emirîkawe le arada mawn û drêjeyan heye, bo nmûne lem ruwewe emirîka pêyi waye naçare lew nawçeye û lew wllateda bmênêtewe bo berengarbûnewe û berperçdaneweyi da'ş. herweha ew rolle behêzeyi ḧallî ḧazir wllatî êran le 'êraq û şwênekanî dîkeyi nawçekeda heyetî, be heman şêwe derencam û lêkewteyi dagîrkrdinî 'êraqn. herweha pşitiywanîyi bê qeyd û şertî wîlayete yekgrtuwekanî emirîka bo ysirrayl bûne hoyi serkutkarî û şerrî em dwayiye le ẍezzeda. le rastîda lem ruwewe detwanîn amaje be çendîn ḧalletî dîke bikeyin. kewate renge wîlayete yekgrtuwekanî emirîka biyewêt kemtir têwebiglêt le karubarî rojhellatî nawerrastewe, bellam behoyi ew hengawe hellaneyi hellîgirtin le rabrduda derheq bem nawçeye, ewa xoyi be naçar dezanêt ke lem nawçeyeda bmênêtewe bo rewandineweyi ew pşêwîyeyi ke emirîka le xullqandinîda rollî hebû.

• bellam be rayi çawdêran û şrovekaran û tenanet birriyarbedestanîş kşanewe û paşekşeyi tewawî wîlayete yekgrtuwekanî emirîka lem nawçeyeda rêgaçareyekî waqî'bînane nîye û derencamî metirsîdarî leser nawçeke û leser xudî berjewendîyekanî emirîka lêdekewêtewe, aya êwe ta çend legell emeda hawrran?

- tewaw hawrram, minîş yekêkm lewaneyi ke pêm waye pêwîste emirîka beşdar bêt le karubarekanî cîhanda, le nêwyanda nawçeyi rojhellatî nawerrast. bellam be têrrwanînî min kêşeke eweye ke têweglanî wîlayete yekgrtuwekanî emirîka le nawçeyi rojhellatî nawerrastda şêwe û formêkî serbazî wergrtuwe. twêjînewekanî 50 sallî rabrdûş ew rastîyeman bo dexenerrû ke ta emirîka be şêweyekî serbazî têwebiglêt lem nawçeyeda, ewa em nawçeye kemtir aramî û asayş û seqamgîrî bexowe debînê. bo nmûne min le katî newcwanîda serdanî em nawçeyem krd û lew kateda demtwanî be selametî û be bê tirs geşitî her wllatêkî em nawçeye bikem, bellam êsta min natwanm eme bikem. emeş rengdaneweyi ew ḧalleteye ke emirîka hewll û koşşekanî lem nawçeyeda le jêr perdeyi bedîhênanî aramî û asayşda xistuwetegerr, bellam derencameke ewe buwe ke nawçeke kemtir aram buwe. dwatir emirîka dû pêwerî ciyawazî bekar hênawe bo mamellekrdin legell desellatdaranî em nawçeyeda, çunike eweyi bedî krawe, eweye ke emirîka cextî leser rêzgirtin le yasayi nêwdewlletî û mafekanî mirov krduwetewe le beramber ew rjêmaneyi ke berhellstî krdûn, le katêkda em prsaneyi newrûjanduwe legell dewllete hawpeymanekanî le nawçekeda û emeş ziyanî be siyasetekanî emirîka geyanduwe. bo nmûne emirîka çi mîsdaqîyetêkî debêt katêk ydaneyi encamdanî tawanî ceng dekat le sûriya, le katêkda bêdeng debêt le ast ysirayl û s'udiye bêdeng bin, herweha çi mîsdaqiyetêkî debêt katêk rexine le rewşî mafekanî mirov degrêt le êranda, katêk xoyi desteberkarî serekîyi çeke bo dîktatorekanî dîkeyi nawçeyi rojhellatî nawerrast. kewate eger puxtî bikemewe, ewa prsiyareke ewe nîye aya pêwîste emirîka bûnî hebêt lem nawçeye, yan bikşêtewe, bellku prsiyareke eweye emirîka çon mamelle bikat legell kêşe û teḧedidîyekanî em nawçeye û legell desellatdarekanîda? çunike hêndeyi ême xercîman bo dabînikrdinî çek bo ḧkumetekanî em nawçeye terxan krduwe, hênde darayiyan bo bwarî perepêdanî dabîn nekrduwe. çunike ême dezanîn henardeyi çekî emirîka bo wllatanî rojhellatî nawerrast babetêk, yan kallayek nîye bo bekaribrdin, yan bo bekarhênanî kşitukallî û perepêdanî tekinelojî, kewate pêm waye eme kêşe û grfte rasteqînekeye lem ruwewe.

• ewendeyi serinc dedrêt û le wellamekeyi êweşda aşkraye ke çîtir wîlayete yekgrtuwekanî emirîka kat û koşş û xercî terxan nakat bo eweyi pêyi dewtirêt binyatinanî netewe û binyatinanî dewllet û damezirandinî dîmukrasî û brewdan be mafekanî mirov, aya pêtwaye başitirîn rêgaçare ke emirîka bîgrêteber le ast em nawçeyeda çîye?

- kêşeyi perepêdanî dîmukrasî le rojhellatî nawerrastda û lelayen wîlayete yekgrtuwekanî emirîkawe ewe bû ke teniya cextman leser ew dewlletane dekrdewe ke berhellstîmaniyan dekrd û, ême berdewambuwîn le pşitiywanîkrdinî dîktatorekanî dîke- herwek pêşitirîş amajem pêkrd-. min bîrme ke serok corc buşî kurr deyut pêwîste pere be dîmukrasî bideyin le dîmeşqewe bo taran, min lêreda hawrram ke pêwîste dîmukrasî ziyatir lem wllataneda hebêt, bellam eweyi cêyi serinc bû, ew neyut pêwîste pere be dîmukrasîyi bidrêt le qahîrewe bo riyaz, yan ew wllataneyi dîke ke wîlayete yekgrtuwekanî emirîka pşitiywanî lêdekrdin. herçonêk bêt le derencamda emirîka geyşite ew qena'eteyi ke zeḧmete bitwanrêt le rêyi dagîrkarîyewe dîmukrasî dabmezirênrêt. lem rwangeyewe pêm waye karêkî baş û destpêkêkî baş debêt, eger bêtu emirîka kotayî bedesteberkrdinî bê mercî çek bihênêt legell ew wllataneyi ke mafekanî mirov serkut deken û dîmukrasî pêşêl deken. herweha pêm wanîye başitirîn rêgaçare bo brewdan be dîmukrasî ewe bêt ke emirîka fşar leser wllatanî em nawçeye drust bikat bo eweyi şêwazî ḧukmirranîyi dîmukrasîyi emirîka piyade biken û dûbareyi bikenewe. bellku hengawî baş eweye ke emirîka dest le pşitiywanîkrdinî dîktatoriyet û dagîrkarî hellgrêt ke debinehoyi serkutkrdinî ew kesaneyi xwaziyarî ewen xoyan brew be dîmukrasî biden. çunike dekrêt wllatan û gelanî dîke brew be dîmukrasî biden be bê pşitiywanî û hawkarîyi rastewxoyi wîlayete yekgrtuwekanî emirîka. eweyi emirîka detwanêt lem ruwewe bîkat desthellgirtine le pşitiywanîkrdinî ew kesaneyi ke dîmukrasî û mafekanî mirov serkut deken.

* le wellamekantanda amajetan be sûriya krd, lêreda demanewêt bzanîn têrrwanînî êwe bo doxî êsta û bo ayindeyi ew wllate çîye?

- eger be raşkawî bidwêm, min nazanm ayindeyi wllatî sûriya çî lêdêt, bellam eweyi ruwîdawe û eweyi le êstada deguzerêt tirajîdiyayekî gewreye. eweyi ême deyzanîn eweye ke narrezayiyetîyekanî sereta le dijî esed binikefrawan bûn û tundutîjîyan lexonedegrt û ptir bzûtineweyekî dîmukrasî bû, bellam behoyi serkutkarîyewe lelayen desellatdaranî ew wllate û dwatir destêwerdanî hêze derekîyekan, bo nmûne rûsiya le berjewendîyi esed, turkiya û wllatanî 'erebî û wîlayete yekgrtuwekanî emirîka le berjewendîyi çendîn layen û mîlîşa, ewa derencameke şerrêkî nawxoyî kawlkarî lêkewtewe. êstaş rûn nîye aya esed detwanêt kontirrollî tewawî wllateke bikatewe, yan ew wllate bo maweyekî dîkeş be dabeşkrawî demênêtewe. wmêdeke eweye komellgeyi medenî be çeşnêk xoyi binyat binêtewe ke teḧedidî bo desellatdaranî wllat û grûpe sextgîrekan drust bikat, bo eweyi brew be rewşêk bidat ke kemtir serkutkarî têda bêt û, zortir freyî têda qbull bikrêt. bellam bedîhatinî em çeşne gorranikarîyeş çendîn sallî dewêt.