لە 5ی نوڤمبەری 2024 كە بۆ جاری دووەم دۆناڵد ترەمپ وەك 47ـەمین سەرۆكی ئەمریكا هەڵبژێردرایەوە، هەتا ڕۆژی 20ی كانوونی دووەمی 2025، پێش ئەوەی سوێندی یاسایی بخوات و بە فەرمی بچێتە كۆشكی سپی، كۆمەڵێك وەرچەرخانی دراماتیكی بەسەر هاوسەنگیی هێزی ئیقلیمی هات، بەتایبەتی دوای كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و، بڕست لێبرانی هێزەكانی حەماس و حزبوڵڵا و، بێدەنگبوونی میلیشیای حوسییەكانی یەمەن و میلیشیا چەكدارەكانی عێراق، وەرچەرخانێكی بە حەزەری دروست كردووە، كە تا ئێستا ڕوون نییە، بەوەی ئایا سنوورەكانیش گۆڕانكارییان بەسەردا دێت، یان وەرچەرخانەكان تەنیا حوكمڕانیی ناو دەوڵەتەكان دەگرێتەوە.

دۆناڵد ترەمپ، یەكەمین سەرۆكی ئەمریكایە كە ڕاستەوخۆ لە دوای ڕاگەیاندنی ئاكامەكانی هەڵبژاردن وەك سەرۆكێكی خاوەن دەسەڵات ڕەفتاری كردووە و «ستیڤ یوتكۆف»ی وەك نوێنەری تایبەتیی خۆی ناردووە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ ئەوەی ئاگربەست لە نێوان ئیسرائیل و حەماس ڕابگەیەنێت و ڕێك بكەون لەسەر ئەوەی دیلەكانی یەكتری بگۆڕنەوە. لە 8ی دیسمبەری 2024 دوای كەوتنی ڕژێمی ئەسەد، لە پاریسەوە ترەمپ ڕایگەیاند «كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و هاتنی ئەحمەد شەرع و هەیئەی تەحریری شام وەك جێگرەوەی ئەسەد هیچ پەیوەندی بە ئەمریكاوە نییە»، ئەمە لە كاتێكدا جۆ بایدن هێشتا بە فەرمی سەرۆكی ئەمریكا بوو.

پێش ئەوەی بە فەرمی ببێتە سەرۆك، ترەمپ بە ناوبژیوانیی عەرەبستانی سعودیە، (ستیڤ یوتكۆف)ی ڕاسپارد، كە دیالۆگ لەگەڵ مۆسكۆ دەست پێبكات، بۆ ئەمەش زەمینەی ئەوەی ڕەخساند، كە مۆسكۆ هەنگاو بۆ نییەتباشی بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئەمریكا هەڵبگرێت، ئەویش بەدەستهێنانی ڕەزامەندیی ڤلادمیر پوتین بوو بۆ ئازادكردنی «مارك فوجل»، كە هاووڵاتیەكی ئەمریكی بوو لە 2021 لە ڕووسیا دەستگیر كرابوو، ماوەی 14 ساڵیش زیندانیكردنی بەسەردا سەپێندرابوو، بەڵام هەوڵەكانی ویتكۆف توانی سەركەوتووانە لە سەرەتای شوباتی 2025 بە فڕۆكە لە مۆسكۆوە لەگەڵ خۆی بیگێڕێتەوە بۆ واشنتۆن، ئازادكردنی ئەم هاووڵاتییە لەلایەن مۆسكۆوە، وەك جێبەجێكردنی بەڵێنێكی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی دۆناڵد ترەمپ و سەركەوتنێكی گەورە بۆ دیپلۆماتیەتی ستیف یوتكۆف لە قەڵەم درا و هەر 48 كاتژمێر دوای ئەم ڕووداوە، ترەمپ پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ پوتین بۆ ماوەی 90 خولەك ئەنجام دا، دوای ئەویش شاندێكی باڵای وەزیری دەرەوەی ئەمریكا و ڕووسیا بە میانگیریی سعودیە لە ڕیازی پایتەخت كۆبوونەوە.

دۆناڵد ترەمپ، لە ماوەی ئەو 70 ڕۆژەی نێوان ڕاگەیاندنی ئاكامەكانی هەڵبژاردن و دەستبەكاربوونی بە فەرمی وەك سەرۆكی ئەمریكا لە 20ی كانوونی دووەمی 2025، كۆمەڵێك هەنگاوی هەڵگرت، كە جیهانی نەك تەنیا شڵەژاند، بەڵكو جیهانێكی تازەی ڕاگەیاند كە لە هیچ ڕوویەكەوە لە 2024 ناچێت، هەر بۆ نموونە:

 داوای كرد، دوورگەی گرینلاند لە دانیمارك بكرێتەوە.

 داوای كرد، ناوی كەناڵی مەكسیك بگۆڕێت بۆ كەناڵی ئەمریكا.

 دووبارە خاوەنداریەتیی كەناڵی پەنەما بگەڕێتەوە بۆ ئەمریكا.

 كەنەدا ببێتە ویلایەتی 51ی ئەمریكا.

 زیلینسكی پاپەند بێت بۆ كۆتایی شەڕەكە، ئەگەرنا یارمەتییەكانی ئەمریكا بۆ ئۆكرانیا كۆتایی دێت.

 داوای كرد، ئەمریكا لە ڕێكخراوی گشتیی تەندروستیی جیهان بێتە دەرەوە.

 هەیكەلەی بوودجەی ناتۆ ڕێك بخرێتەوە و دەوڵەتانی ئەندام، ڕێژەی بەشدارییان لە بودجەی ناتۆ بەرز بكەنەوە.

 پەنابەرانی ناشەرعی هەمووی بە تاوانبار و نەخۆشی دەروونی وەسف كرد و بڕیاری دا بیاننێرێتەوە بۆ وڵاتەكەی خۆیان.

 دەست بكات بە دەرهێنانی نەوتی زیاتر و ڕێگە لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بگرێت.

 تەعریفەی گومرگی بە ڕێژەی 25% لەسەر هەموو كەلوپەلێكی هاوردە بۆ ئەمریكا زیاد بكرێت.

ئەمانە، كە بەشێكن لەو پرسانەی دۆناڵد ترەمپ پێش ئەوەی بە فەرمی ببێتە سەرۆك بانگەشەی بۆ دەكردن و لە ڕۆژی 20ی كانوونی دووەمی 2025 دوای گەیشتنی بە كۆشكی سپی، هەر هەموویان بڕیاری جێبەجێكردنی بۆ دەركردن.

جیهان سیمای ئەو گۆڕانكارییانەی لە ئیدارەی دووەمی ترەمپ، بە چاوی خۆی دەیبینێت، هەرگیز لەگەڵ ئەو شرۆڤانە یەك ناگرنەوە كە پێشتر بۆ دروشمەكەی ترەمپ «ئەمریكا مەزنتر بونیاد دەنێینەوە» كراوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە زۆر لە شرۆڤەكاران ئەم دروشمەی ترەمپیان بە هەمان ئەو بزاڤانە گرێ دەدایەوە كە لە سییەكانی سەدەی ڕابردوو دوای دەستپێكردنی شەڕی سارد لە ئەمریكا، بە دروشمی «ئەمریكا پێش هەموو شتێك – American FIRST» بانگەشەی بۆ دەكرا، ئەوكات بەتایبەتی لە ماوەی هەردوو شەڕی جیهانی و پاشتریش لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕی سارد، ئەمریكییەكان مەبەستیان لەم دروشمە ئەوە بوو كە «ئەمریكا لە كێشە و گرفتە جیهانییەكان تێكەڵ نەبێت، لەبەر ئەوەی ناتوانێت چارەسەریان بكات»، بەڵام ئەم جارە لەگەڵ دەرچوونەوەی ترەمپ بۆ خولی دووەمی سەرۆكایەتیی ئەمریكا، هەموو شتێك پێچەوانەی مێژووی سیاسیی ئەمریكایە، بۆ یەكەمین جارە سەرۆكێكی ئەمریكا بە ئاشكرا داوا دەكات، «ئەمریكا ببێتە ئیمپراتۆریەتی جیهان» و باكی بەوەش نییە كە تێكەڵاوی كێشە جیهانییەكان بێت».

 دەبێت دووبارە

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بونیاد بنرێتەوە

مایك هاكابی، كە هێشتا تەنیا پاڵێوراو بوو، بۆ ئەوەی لەئیدارەی تازەی ئەمریكا ببێتە باڵیۆزی ئەمریكا لە ئیسرائیل، بە ئاشكرا بە میدیاكانی جیهانی ڕاگەیاند: «خاكێك نییە ناوی فەلەستین بێت، شتێك نییە ناوی كەرتی ڕۆژئاوا بێت، ناوە ڕەسەنەكەی یەهودا و سامرایە». لەمەش زیاتر زۆر بە ڕاشكاوی دەڵێت: «شتێك نییە بە ناوی نیشتەجێكردنی نایاسایی جوو لەسەر خاكی ئیسرائیل»، هەروەها بانگەشە بۆ ئەوە دەكات كە «گۆڕانكارییەك لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست دەكەین، كە ڕهەندەكانی تەورات بگرێتەوە»، لەمەش مەبەستی ئەو نەخشەیەیە كە نەتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە كۆتایی ساڵی 2024 لە نەتەوە یەكگرتووەكان بەرزی كردەوە.

بۆ هەڵوەستەكردن لەسەر ئەم گوتانەی مایك هاكابی، لە تازەترین توێژینەوەدا پڕۆفیسۆر مایكل كیمئەیج بە ناونیشانی «ئەو جیهانەی ترەمپ دەیەوێت»، كە لە ژمارەی مانگی «ئادار – نیسان»ی گۆڤاری فۆرن ئەفێرز بڵاوكراوەتەوە، ڕاشكاوانە ئاماژە بەوە دەكات، ئەو هەنگاوانەی ئەم ئیدارە تازەیەی ترەمپ دەیەوێت هەڵیبگرێت، بە كردەیی جێبەجێكردنی تیۆری ململانێی نێوان شارستانیەتەكانە»، بەرپرسانی ئەم ئیدارەیە لە قسەكانیاندا ئاماژە بەم تیۆرە دەكەن، بەڵام بەبێ ئەوەی ناوی خاوەنی تیۆرەكە كە (سامۆئیل هنتنگتن)ـە بهێنن، بە كردەییش هەنگاوی بۆ هەڵگیراوە، هەر بۆ نموونە ڤلادمێر پوتین سەرۆكی ڕووسیا لە 2012 ڕایگەیاند، ئێمە هەوڵ بۆ بونیادنانەوەی «جیهانی ڕووسیا» دەدەین. شی جین پینگ لە 2014 لە كۆنگرەی پارتی كۆمۆنیستی چین ڕایگەیاند: «سوپاس بۆ ئەو پڕۆژە نەتەوەییەی كە سەلماندنی شارستانیەتی چینی تەنیا شارستانیەتە كە زیاتر لە 2000 ساڵە لە چوارچێوەی دەوڵەت بوونی هەیە،هەمان ساڵ (ناندرا موبی) سەرۆك وەزیرانی هیندستان، ئایدۆلۆژیەتێكی نەتەوەیی هێندوسی لە هیندستان باڵا دەست كرد، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان خەون بە گێڕانەوەی خەلافەتی عوسمانی دەبینێت و وەك ئیمپراتۆریەتێكی فراوانخواز شانازی پێوە دەكات.

ئەوەی كە دەبێتە سەربار بۆ توێژینەوەكەی «مایكل كیمئەیج»، قسەكانی مایك هاكابی باڵیۆزی ئەمریكایە لە ئیسرائیل كە ئاماژە بۆ گۆڕانكارییەكانی داهاتووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات، كە بەو جۆرە دەبێت ڕەهەندی تەورات بگرێتەوە، ڕاشكاوانەتر ئەو خاكەی لەناو تەوراتدا وەك خاكی جوو دیاری كراوە.

بێگومان پرسی دووبارە بونیادنانەوەی ڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاست، پرسێكە دەگەڕێتەوە بۆ كتێبەكەی شمعون پێرێز سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل كە لە ساڵی 1992 بە ناونیشانی «ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ» بڵاوی كردەوە، هەروەها دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێنیش جارێكی دیكە بە بڵاوكردنەوەی نەخشەكەی ژەنەڕاڵی خانەنیشین «ڕالف بیتەرز» بە ناوی «نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ» سەریهەڵداوەیە، لەگەڵ سەرهەڵدانی تیرۆریستانی داعشیش، لە 2015 پڕۆفیسۆر فولكس بیرتس بەڕێوەبەری ئامۆژگای ئەڵمانی بۆ كاروباری ئاسایش و نێودەوڵەتی، كتێبە بەناوبانگەكەی بە ناونیشانی « كۆتاییهاتنی ئەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەی كە ئێمە ناسیومانە - The End of the Middle East as We Know it»، لەم كتێبەدا پڕۆفیسۆر بیرتس، زۆر ڕاشكاوانە ئەوەی بە جیهان ڕاگەیاندووە، كە چیتر ناتوانرێت لەناو نەخشە كۆنەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هیچ گۆرانكارییەك بكرێت، یان زەمینەیەك بهێنرێتە ئاراوە، كە بتوانرێت ئاشتی و سەقامگیری لەو ناوچە گرنگەی جیهان بێتە ئاراوە. ئەوەی لێرەدا جێگەی ئاماژە پێكردنە، ئەوەیە كە پڕۆفیسۆر فولكس بیرتس تەنیا ئەكادیمیستێك نییە لە ڕووی تیۆرییەوە ئەم كتێبەی نووسیوە، بەڵكو یەكێكە لەو پراكتیشنەرانەی كە چەندین جار نوێنەری تایبەتیی سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان بووە بۆ شەڕی ناوخۆی سوودان و سووریا و لوبنان و چەندین شوێنی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆیە ئەو بەرەنجامەی پێی گەیشتووە، بەرەنجامی ئەزموونێكی دیپلۆماتیی مەیدانی بووە و، وەك كاراكتەرێكی نەتەوە یەكگرتووەكان كاری لەسەر ئەو دۆسییەی شەڕ و ئاڵۆزییەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كردووە.

ئەوجا ئەگەر لەبەر ڕۆشنایی ئەم كتێبە هەڵوەستەیەك لەسەر 10 ساڵی ڕابردووی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەین، ئەوا دەبینین، ساڵ لە دوای ساڵ زیاتر ئەم ناوچەیە لەبەریەك هەڵوەشاوە و زیاتر تیرۆر و توندڕۆیی تێیدا دروست بووە. لە زۆربەی ناوچەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كۆمەڵكوژی و جینۆسایدی زۆر گەورە ئەنجام دراون، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ئەم ناوچەیە زیاتر بووەتە گۆڕەپانی ململانێی هێزی ئیقلیمی و كارەكتەرە غەیرە دەوڵەتییە توندئاژۆكان، هەتا گەیشتە هێرشەكەی حەماس بە ناوی «زریانی ئەقسا» بۆ ناو ئیسرائیل و پاشان شەڕێكی گەورەی لێكەوتەوە و هەموو ناوچەكە پێكەوە گڕی گرت، سەرەنجامیش شەڕەكە بە براوەی زۆر دیار و شكستخواردووی زۆر ئاشكرا كۆتایی هات.

شەڕی ئەمجارەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە 7ی ئۆكتۆبەری 2023 دەستی پێكرد و پاشان بووە شەڕێكی هەرێمیی بەرفراوان و لە كانوونی دووەمی 2025 گەیشتنە ئاگربەستێكی كاتی و ماوەی نزیكەی 15 مانگی خایاند. لەدوای ساڵی 1967 كە بە «شەڕی شەش ڕۆژە» ناسراوە، هیچ كاتێك شەڕی وا توند و بەرفراوان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووی نەداوە، بە شەڕی هەشت ساڵەی «ئێران –عێراق»یشەوە، هەروەها بێجگە لە شەڕی كشانەوەی عێراق لە كوەیت لە ساڵی 1991، لە هیچ شەڕێكی دیكەدا لایەنی براوە و شكشستخواردوو بەم جۆرە ئاشكرا و دیار نەبوون.

ئیسرائیل لەم شەڕەدا خۆی بە براوەی شەڕەكە دەزانێت و ڕاشكاوانە نەتانیاهۆ لەبەردەم هەموو میدیاكانی جێهان دەڵێت: «چیتر جوو نابێت قوربانی بێت، ئێستا بووینەتە جەنگاوەر و لێمان دەترسن»، هەروەها لە سووریا تا ڕاددەیەكی زۆر توركیا وەك لایەنی سەرەكیی بردنەوەی شەڕ و كەوتنی ڕژێمی ئەسەد لە قەڵەم دەدرێت، بەڵام ئیسرائیل زۆر بە حەزەرەوە مامەڵە لەگەڵ حكومەتەكەی ئەحمەد شەرع و چەكدارەكانی هەیئەی تەحریری شام دەكات. ئیسرائیل هەر لەگەڵ كەوتنی ڕژێمی ئەسەد، هەموو ژێرخانە بەهێزەكانی سوپای سووریای تێكشكاند و، لە زۆر ناوچە سنوورییەكانی لەگەڵ سووریا، پێشڕەوی سەربازیی بۆ ناو خاكی سووریا كردووە و، لە پشێوییەكانی هەفتەی ڕابردووی نێوان هێزەكانی هەیئەی تەحریری شام و پاشماوەی عەلەوییەكانی سەر بە رژێمی ئەسەد، زۆر لە نزیكەوە چاودێریی بارودۆخەكەی دەكرد، هەموو ئەمانە ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە، ئیسرائیل ڕێگە نەدات كەسێكی دیكە هاوبەشی بێت لەم سەركەوتنەی لە شەڕی ئەم دواییە كە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدەستی هێناوە، ئەمەش مانای ئەوەیە، پێدەچێت مانگی هەنگوینی سەركەوتنەكانی توركیا لە دیمەشق زۆر درێژ نەبێت.

بەرەی دووەم كە شكستی گەورەی بەسەردا هاتووە، ڕاشكاوانە «بزووتنەوەی حەماس و بەرەی مقاوەمەی ئیسلامی شیعی»یە، كە تا ئێستاش لەگەڵ ئەوەی بێدەنگییان هەڵبژاردووە و كۆتاییان بە هێرشەكانیان هێناوە، بەڵام ڕاشكاوانە ددانیان بە شكستەكەی خۆیاندا نەناوە.

لەناو گێژاوی ئەم گۆڕانكارییە گەورەیەدا، ئەو بابەتانەی لە نێوان دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسرائیل، هەروەها لە نێوان دەوڵەتانی عەرەبی و ئیدارەی ترەمپ، باسیان لەسەر دەكرێت، شتی زۆر تازە و سەمەرەن و، كاتێك دەبنە بابەتی جددی، ڕاشكاوانە هەموو سیاسەتمەدارێك سەڕی سوڕدەمێنێت، هەر بۆ نموونە:

 لە ساڵی 1948ـەوە كە لەبەر ڕۆشنایی «بەڵێنی بەلفۆر» دەوڵەتی ئیسرائیل دامەزراوە، هیچ ئیدارەیەكی ئەمریكا نەیتوانیووە بڵێت: «كێشەیەك بە ناوی كێشەی فەڵەستین بوونی نییە».

 لە ساڵی 1948 ـەوە، هیچ سەرۆكێكی ئەمریكی نەیتوانیوە بڵێت: «دەبێت غەززە چۆڵ بكرێت، دانیشتووانەكەی ڕەو بكەن. خاوەنداریەتییەكەی دەبێتە هی ئەمریكا».

 تێكڕای دەوڵەتانی عەرەبی (لە ئۆقیانووسی ئەتڵەسی تا كەنداو) لە 1948ـەوە هەتا ئێستا هێندە لاواز نەبوون، پێشتر بە شەرمەوە باسیان لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل دەكرد، لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی ئەبراهام و مەرجیان ئەوە بوو، دەوڵەتێك بۆ فەڵەستین دابمەزرێت، بەڵام ئێستا وەزیرانی دەرەوەی «میسر، ئوردن، سعودیە» لەسەر چۆڵكردنی غەززە و ڕەوكردنی هاووڵاتیانی فەلەستین كۆدەبنەوە و دەیانەوێت پرۆپۆزەڵێك ئامادە بكەن، ترەمپ پێی ڕازی بێت.

 لە ساڵی 1979وە كە كۆماری ئیسلامیی ئێران دامەزراوە، هیچ كاتێك وەك ئێستا بێدەنگی بەرانبەر كێشەی فەلەستین و قودس هەڵنەبژاردووە.

بە لەبەرچاوگرتنی ئەم خاڵانەی ئاماژەمان پێكردن، ئەوا ئەو سیستمەی پێی دەگوترا «سیستمی ئەمریكا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» و لە حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو لەسەر دەستی هنری كیسینجەر دامەزرابوو، كۆتایی هات و ئەمریكا دەیەوێت «سیستمێكی تازە» بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دابمەزرێت، كە لە چوارچێوەی ئەم سیستمە كۆتایی بە شەڕ بێت و ئاشتی و سەقامگیری جێگەی بگرێتەوە.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، چۆن لەناو ڕۆژهەڵاتێكی ناوەڕاستدا كە سنوورەكانی سەرچاوەی شەڕ و ناسەقامگیرین، زەمینە بۆ ئاشتی و سەقامگیری دێتە ئاراوە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا دیپلۆماتكارە بەئەزموونەكان و زانایانی سیاسەت، جەخت لەوە دەكەنەوە، كە «دەبێت بە دروستی دەست بخرێتە سەر برینەكە، نەك باس لە دەرهاویشتەی برینەكە بكرێت». ئەمەش دروست مانای ئەوەیە كێشەی سەرەكیی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كێشەی نەخشە كۆنەكەی «سایكس –پیكۆ»یە. دینیس ڕۆس، كە یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئیدارەی جۆرج بوشی باوك بوو، لە ساڵی 2014 پەنێڵێكی بەناونیشانی «كۆتایی سایكس پیكۆ» لە ئامۆژگای واشنتۆن بە بۆنەی تێپەڕینی 100 ساڵ بەسەر ئەو ڕێككەوتنە بۆ ساز كرابوو، ئەم دیپلۆماتكارە بەئەزموونە ڕاشكاوانە هەڵوەستەی لەسەر ئەوە كرد، كە ڕێككەوتنی (سایكس پیكۆ) شتێكی پیرۆز نییە، هەتا دەستكاری نەكرێت، بەپێچەوانەوە هەر دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل لە 1948 دەستكاریكردنی نەخشەی سایكس پێكۆیە، هەروەها ئاماژەشی بۆ ئەوە كرد، لەسەردەمی جێبەجێكردنی نەخشەی سایكس پیكۆ، نەخشەیەكی جێگرەوە هەبووە كە ئەویش نەخشەیەكە بە «نەخشەی لۆرانسی عەرەب» ناسراوە و ئەو نەخشەیە لە نەخشەی سایكس پێكۆ بە سەركەوتووتر دەزانرێت.

دۆناڵد ترەمپ لە خولی یەكەمیدا لە «2017-2021»، بە فەرمی دەستكاریی نەخشە كۆنەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كرد و، بە ئاشكرا ددانی بەوەدا نا، كە بەرزاییەكانی جۆلان بەشێكە لە خاكی ئیسرائیل و هەموو كەسێكیش دەزانێت، ئەم خاكە خاكی سووریایە و لە ساڵی 1967 ئیسرائیل داگیری كردووە، لەمەش زیاتر بە فەرمی ددانی بەوەدا نا كە «قودس» پاییەختی ئیسرائیلە و باڵیۆزخانەكەی لە تەلئەبییەوە گواستەوە بۆ قودس.

كە واتە،پلان و بەرنامەی ئەمریكا و ئیسرائیل بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم ناوچەیە كە ئێستا بە ئاشكرا باسی دەكەن و كاری لەسەر دەكەن، دەستكاریكردن و گۆڕینی سنوورەكانی دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، لەپێش هەمووانەوە دەستكاریكردنی سنووری ئیسرائیلە كە دەیانەوێت لە قۆناغی یەكەمدا ناوچەكانی غەززە و دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستینش لە كەرتی ڕۆژئاوا بگرێتەوە، ئەم پرسە ئێستا لە لوبنانیش بە ناوی دووبارە ڕێكخستنەوەی دەوڵەت و حكومەتی لوبنان دەستی پێكردووە، ڕاستە لە ئێستادا حزبوڵڵای لوبنانی بڕستی لێبراوە، بەڵام بە دوور نازانرێت كە دوای چارەسەركردنی كێشەی غەززە، بیر لە چارەسەرێكی هاوشێوە بۆ باشووری لوبنان (ئەو ناوچانەی لە ژێر دەسەڵاتی حزبوڵڵا بوون) بكرێتەوە.

بارودۆخی سووریا، بە پێداگری لەسەر مانەوەی سووریا وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو، هەمان سیناریۆی پاشاگەردانی و شەڕی ناوخۆی عێراقی دوای ساڵی 2003 دووبارە دەكرێتەوە، ڕووداوەكانی ئەم دواییەی نێوان چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام و پاشماوەی عەلەوییەكانی سەر بە ئەسەد، باشترین نموونەیە كە ئەم وڵاتە لەژێر سایەی ئەحمەد شەرع و هەیئەی تەحریری شام بەرەو سەقامگیری و پێكەوەژیانی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان هەنگاو هەڵناگرێت، لەمەش زیاتر مانەوەی سووریا وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو وەك ئەوەی توركیا ئاواتی بۆ دەخوازێت، دەبێتە هۆی تێكدانی هاوسەنگیی هێزی هەرێمی، لەم قۆناغەدا زیاتر مەبەست لە هاوسەنگیی هێزی هەرێمی نێوان ئیسرائیل و توركیایە و، سووریا ببێتە هاوپەیمانێكی سەرەكیی توركیا، ئەمەش بە ئاسانی بە ئیسرائیل قبووڵ ناكرێت.

ئەم بەشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە دەستكاری دەكرێت، پەیوەندیی ڕاستەوخۆی بە ئاسایشی ئیسرائیلەوە هەیە، بەڵام پرۆسەی «سەقامگیریی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست»، بەبێ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی سعودیە و ئیسرائیل سەركەوتوو نابێت، بۆ ئەوەی ئەم پرۆسەیەش سەركەوتوو بێت، ئەوا دەبێت ئەمریكا بیر لەوە بكاتەوە، ئەو دومەڵەی وەك هەڕەشە میلیشیاكانی حوسی بەردەوام دژی سعودیە دروستی دەكەن، دەبێت نەشتەرگەرییەك بۆ ئەو دوومەڵە بكرێت و ئەو مەترسییەش لەو ناوچەیە دوور بخرێتەوە.

 عێراق

لەناو سیاسەتی ئیدارەی دووەمی ترەمپدا

دۆخی عێراق لەناو سیاسەتی ئەمریكا ئێستا جیاوازە لەگەڵ ئەوەی لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی سۆفا «SOFA»، كە ئەمریكا لە 2011 هێزەكانی لە عێراق كێشایەوە و بەپێی ئەم ڕێككەوتنە دەبوو ئەمریكا وەك «دەوڵەتێكی سەربەخۆ و خاوەن سەروەریی» مامەڵەی لەگەڵ بكات، چونكە جیا لەوەی عێراق خۆی نەیتوانیوە وەك دەوڵەتێكی «سەربەخۆ و خاوەن سەروەریی» مامەڵە بكات، لە هەمان كاتدا ئەمریكاش لە زۆر حاڵەتدا بەو جۆرە مامەڵەی لەگەڵ نەكردووە، لەبەر ئەم هۆكارانە:

 دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە 2011، عێراق نەك هەر نەیتوانی بەرەو دەوڵەتێكی مەدەنی لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون هەنگاو هەڵبگرێت، بەڵكو بەپێچەوانەوە بەرەو دەوڵەتێكی مەزهەبگەرایی « ویلایەتی فەقهی» هەنگاوی هەڵگرت، لە قۆناغی یەكەمدا هەموو سەركردەكانی عەرەبی سوننەی بە بیانووی تیرۆر دوور خستەوە، بەشێكی زۆری عەرەبی سوننەشی بە یاسای «لە ڕیشەهەڵكێشانی بەعس» خزاندە زیندانەكانەوە.

 بارودۆخێكی ئاڵۆزی ئەوتۆی دروست كرد، كە تیرۆریستانی ڕێكخراوی ئەلقاعیدە لە بەشێك ناوچەكانی سوننەنشینی عەرەبی عێراق پێشوازییان لێبكرێت و، وەك دوژمن سەیر نەكرێت، ئەم بارودۆخە وایكرد، شێوازی كردەوە تیرۆریستییەكانی ئەو ڕێكخراوە گۆڕانكاری بەسەردا بێت و لە كردەوەی تیرۆریستیی خۆتەقاندنەوە بگۆڕێت بۆ هێرشی بەرفراوان و داگیركردنی شوێنە بارزگانییەكان و شكاندنی بەندیخانەكان.

 حكومەتی عێراق لە شوباتی 2014، هەوڵیدا گەمارۆ بخاتە سەر هەرێمی كوردستان و پشكی هەرێمی كوردستانی لە بوودجەی فیدڕاڵی بڕی و ماوەی 10 ساڵە لەگەڵ ئەوەی چەندین ڕێككەوتنی جیاواز لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی شیعە بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق كراوە، بەڵام ئەم بڕیارە هەتا ئێستاش لە دژی هەرێمی كوردستان پیادە دەكرێت.

 لە حوزەیرانی 2014 كاتێك چەكدارانی تیرۆریستی داعش هێرشیان كردە سەر بەندیخانەیەكی بادوش، پێنج فیرقەی سوپا و پۆلیسی فیدڕاڵیی عێراق هەڵاتن و بڕی 25 ملیار دۆلاری ئەمریكی چەك و جبەخانەی پێشكەوتوویان بۆ تیرۆریستانی داعش بەجێهێشت، بەوەش مەترسی كەوتە سەر بەغدا، بۆیە حكومەتی عێراق بە ناچاری داوای لە ئەمریكا كرد، دووبارە هێزەكانی خۆی ڕەوانەی عێراق بكاتەوە، ڕەزامەندیی ئەمریكا لەسەر ئەم داوایەی عێراق، واتە بڕیاری 1511ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە لە نۆڤمبەری 2003 ڕێگەی بە ئەمریكا داوە عێراق داگیر بكات، ئەو بڕیارە كۆتایی نەهاتووە، بۆیە لە چوارچێوەی ئەو بڕیارە ئەمریكا هێزەكانی بۆ شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش ناردەوە بۆ عێراق.

ئەمانە ئەو هۆكارانەن كە عێراق خۆی نەیتوانیوە وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆی خاوەن سەروەریی مامەڵە بكات و سەربەخۆیی و سەروەریی خۆی بپارێزێت، بەڵام هەندێك هۆكاری دیكە هەن، ئەمریكا بەئەنقەست سەربەخۆیی و سەروەریی عێراقی پێشێل كردووە، لەوانە:

 لەگەڵ ئەوەی هێزەكانی ئەمریكا بەفەرمی و لەسەر داوای حكومەتی عێراقی بنكەیەكی سەربازییان لە عەین ئەسەد لە پارێزگای ئەنبار و هەرێمی كوردستان هەیە، بەڵام بەردەوام لەلایەن ئەو میلیشیایانەی پێیان دەگوترێت «لەیاسا دەرچوو» هێرش دەكرێتە سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا، وەك كاردانەوەیەك لەسەر ئەم كارانە، دۆناڵد ترەمپ لە 26ی كانوونی یەكەمی 2018 بەبێ ئاگاداركردنەوەی حكومەتی عێراق سەردانی بنكەی سەربازی عەین ئەسەدی كرد، بەبێ ئەوەی لەگەڵ یەك بەرپرسی عێراقی كۆببێتەوە.

 لە كانوونی دووەمی 2020 وەك كاردانەوەیەك بەرانبەر هەڵكوتانە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە ناوچەی سەوزی بەغدا، ترەمپ فەرمانی دا كە چەند بەرپرسی گەورەی عێراقی و ئێرانی تیرۆر بكرێن.

 وەك كاردانەوەیەك بەرانبەر ئەوەی عێراق وەك دەوڵەت ڕێزی خۆی ناگرێت، چەندین جار لەناو بەغدای پایتەخت هێزەكانی ئەمریكا ئۆپەراسیۆنیان دژی ئەو خەڵكانە ئەنجام داوە كە بەرپرسیار بوون لە هێرشكردنە سەر بارەگاكانی ئەمریكا.

ئەم واقیعە كە پێویست بوو ئاماژەی پێبكەین و لەسەر ئەرزی واقیع بوونی هەیە، ئەوەمان پێدەڵێت كە ئیدارەی ئەمریكی وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ و خاوەن سەروەریی مامەڵە لەگەڵ عێراق ناكات و، بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییش ئەو مافەی بە ئەمریكا داوە هێزەكانی لە عێراقدا بوونیان هەبێت.

لەم چوارچێوەیەدا وەك شارەزایانی سیاسەتی بەرگری و ئاسایش خوێندنەوە بۆ سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ دەكەن بەرانبەر حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كە سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم ئیدارە تازەیەی ترەمپ بە هاوشێوەی مامەڵەیان لەگەڵ ئیدارەكەی جۆ بایدن، بێجگە لە خۆكوژی شتێكی دیكەی لێ سەوز نابێت، هەر بۆیە لەدوای دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپەوە حكومەتی سوودانی چەند هەنگاوێكی بۆ ڕازیكردنی ترەمپ هەڵگرتووە:

1. ڕەتكردنەوەی فەرمانی دەستگیركردنی دۆناڵد ترەمپ كە لە ساڵی 2020 دوای كوشتنی قاسم سولەیمانی و مەهدی موهەندیس لەلایەن دادگاكانی عێراق بۆیان دەركردبوو.

2. ئازادكردنی خاتوو ئەلیزابێس تسوركۆڤ كە توێژەرە لە زانكۆی پریستۆن و لەلایەن چەكدارەكانی كەتائیبی حزبوڵڵا لە بەغدا ڕفێندرابوو.

3. هەمواكردنەوەی یاسای بوودجەی عێراق كە ئەمیشیان بۆ بەرژەوەندیی كورد باش بوو.

لایەنی هەرە گرنگ لە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ بەرانبەر بە حكومەتەكەی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە، ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە هەتا ئێستا نایانەوێت وەك دۆسییەكی پێكەوەگرێدراو مامەڵە لەگەڵ عێراق بە هاوشێوەی ئێران بكەن، هەر بۆیە ئەگەر سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە وەك «شیعەی عێراق» بیر بكەنەوە و دەرگای دانوستاندن لەگەڵ ئەمریكا بكەنەوە، ئەوا ئیدارەی ترەمپ ئامادەیە وەك عێراق و عێراقی مامەڵەیان لەگەڵ بكات، ئەوەی ترەمپ مەبەستێتی و هەموو لایەك جەختی لەسەر دەكەنەوە، ئەوەیە كە ترەمپ وەك بازرگانێك ئامادەیە سەفقە گرێ بدات و كۆتایی بە كێشەكان بهێنێت، بەڵام ئەگەر پەنا بۆ بڕ و بیانوو بەرێت و مانۆڕی جۆراوجۆری سیاسیی لەگەڵ ئەنجام بدەیت، بەوەی هێزەكانی حەشدی شەعبی بەشێك لە سوپا و هێزەكانی ئاسایشی عێراقن و لە بەرانبەریشدا فەرمانەكانی دەوڵەتی عێراق جێبەجێ نەكەن، ئەوا باشترین ڕێنمایی بۆ هەموو حكومەتەكانی جیهان ئەوەیە كە ترەمپ ئەو سەرۆكە نییە بە مانۆڕ مامەڵەی لەگەڵ بكرێت.

ئەوەی ئێستا لە سیاسەتی حكومەتی سوودانی و چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە بەگشتی دەخوێندرێتەوە و بەتایبەتیش نوری مالیكی كە ئەزموونی نۆ ساڵ لەسەر یەكی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی هەیە و لەگەڵ سەرۆكەكانی ئەمریكا ڕاستەوخۆ مامەڵەی كردووە، لەوە تێگەیشتووە كە دۆناڵد ترەمپ لە شێوازی هیچ كام لە سەرۆكەكانی پێشتری ئەمریكا (جۆرج بوش، باراك ئۆباما، جۆزیف بایدن» نییە، هەروەها مالیكی لەوەش تێگەیشتووە كە لای ئیدارەی ترەمپ گۆڕینی هەیكەلەی دەوڵەت بۆ هەیكەلی دەوڵەتۆكە «دویلات» كارێكی زۆر دوور نییە و لەوانەیە لە دووبارە ڕێكخستنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پەنای بۆ ببرێت، بۆیە لەو دیمانانەی بەم دواییە لەگەڵ میدیا عێراقییەكان ئەنجامی داوە، ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە، ئەگەر لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەگەڵ چوارچێوەی دەستووری عێراق كێشەكان چارەسەر بكات، ئەوا گۆڕینی هەیكەلەی دەوڵەت بۆ دەوڵەتۆكە ئەگەری دوور دەبێت.

 كوردستان وەك هەرێمێك لە ناو عێراقدا

كاراكتەرێكی غەیرە دەوڵەتی لە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپدا

بۆ سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كوردستان لە هەرێمێك لەناو دەوڵەتی بەناو فیدڕاڵی عێراق گەورەترە و وەك هەرێمێكیش مامەڵەی لەگەڵ ناكات، ئەمەش زۆر ڕاشكاوانەتر لەسەر ئاستی سیاسەتی هەرێمی و نێودەوڵەتی، كوردستان ئەو توانایەی هەیە، هەندێك ڕۆڵی گرنگ لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی بگێڕێت، بەڵام عێراق وەك دەوڵەت ناتوانێت بەو ئاستە ڕۆڵی خۆی بگێڕێت، بۆ ئەمەش وەك لە 8ی كانوونی 2024 و لە مەراسیمی كاتیدراڵی نوتردام، كاتێك لە دیدارێك هەر سێ سەرۆك «نێچیرڤان بارزانی، دۆناڵد ترەمپ، ئەمانوئێل ماكرۆن»ی پێكەوە كۆكردەوە، ماكرۆن ڕووی كردە ترەمپ و پێی گوت: بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، زۆر پێویستت بە ئەزموون و لۆژیكی ئەم سەركردەیە دەبێت، كە سەرۆكی هەرێمی كوردستانە.

هەروەها لە لووتكەی حكومەتەكانی جیهان لە شوباتی 2024 لە دوبەی كە تیایدا نوێنەری زیاتر لە 100 حكومەتی جیهان لەو لووتكەیە بەشدار بوون، هەستیارترین پەنێڵی ئەو لووتكەیە كە ناونیشانی «تێپەڕاندنی ئالنگارییەكان و قۆستنەوەی دەرفەتەكان» بۆ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان تەرخان كرابوو، بۆ ئەوەی ئامادەبووانی كۆنگرەكە گوێیان لە ئەزموونی ئەم كاریزمایە بێت، كە چۆن توانیویەتی لە ناوچەیەكی گڕگرتووی وەك ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە جوگرافیایەكدا كە دەوڵەتێكی سەربەخۆ نییە، ئالنگارییەكان تێپەڕێنێت و سوود لە دەرفەتەكان وەربگرێت.

ئەم ڕاستییە لای هەموو سەركردەكانی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە و تەنانەت میدیا عێراقیەكانیش ئاشكرایە و خۆیان دەڵێن «ئەگەر ڕۆڵی هەرێمی كوردستان نەبوایە، سەرۆك بایدن و ئیدارەكەی ئامادە نەبوون لە 2024 بەو ئاستە پێشوازی لە محەمەد شیاع سوودانی سەرۆكی حكومەتی عێراق و شاندە یاوەرەكەی بكەن». لەم مانگی ڕەمەزانەدا چەندین جار لە بەرنامەی كەناڵە ئاسمانییەكانی عێراق ئەو پرسە ورووژێنراوە «بۆچی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە میوشن لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان كۆدەبێتەوە، بەڵام لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆنەبووەوە؟».

لەسەر ئاستی سیاسەتی هەرێمیش بەتایبەتیش كێشەی كورد لە پارچەكانی دیكەی كوردستان «سووریا و توركیا»، بێگومان ئەمریكا و دەوڵەتانی ناوچەكە زۆر باش ئەو ڕاستییە دەزانن كە ڕۆڵ و شكۆی سەرۆك بارزانی بۆ چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە پارچەكانی دیكەی كوردستان چەند گرنگە، هەر بۆیە كاتێك شاندی حزبە سیاسییە كوردییەكانی توركیا پەیامی ئۆجەلان لە ئیمرالییەوە دەبەن بۆ سەرۆك بارزانی لە هەولێر، یان بە فڕۆكەیەكی ئەمریكی مەزڵووم عەبدی فەرماندەی هێزەكانی سووریای دیموكرات دێتە هەولێر و لەگەڵ سەرۆك بارزانی كۆدەبێتەوە، ئەمانە هەمووی مانای ئەوەن كە كوردستان زۆر لە هەرێمێك گرنگتر و گەورەترە لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی بەناو فیدڕاڵی، لەمەش زیاتر وەك پڕۆفیسۆر فولكس بیرتس بەڕێوەبەری ئامۆژگای ئەڵمانی بۆ كاروباری ئاسایشی نێودەوڵەتی لە كتێبی «كۆتاییهاتنی ئەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەی ئێمە ناسیومانە» ئاماژەی پێ كردووە، «هەرێمی كوردستان تەنیا كاراكتەری غەیرە دەوڵەتییە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت مامەڵەی لەگەڵ بكات و سوودی لێ وەربگرێت.

لەسەر ئاستی سیاسەتی هەردوو پارتی «كۆماری و دیموكراتی» بەرانبەر بە عێراق وەك لە ڕاپۆرتەكەی «ئۆڵبرایت- هادلی» لە ساڵی 2016 پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی نۆڤەمبەری هەمان ساڵ وەك تێڕوانی هەر دوو پارتی «كۆماری و دیموكراتی» ئەمریكا خرایە ڕوو، ئەمریكا لە چوارچێوەی ئەو سیاسەتەی بەرانبەر عێراق پیادەی دەكات، دەبێت كوردستان لە بەشە عەرەبییەكەی عێراق بە جیا مامەڵەی لەگەڵ بكات، ئەمەش بەو مانایەی لە هەرێمی كوردستان ئاسایش و سەقامگیری و لێبوردەیی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان بوونی هەیە، ئاسایش و سەقامگیریی هەرێمی كوردستان تێكەڵاوی بەشەكانی دیكە عێراق نەكرێت، هەوڵەكان چڕبكرێنەوە بۆ ئەوەی كێشەكانی عێراق چارەسەر بكرێت، پاشان میكانیزمێك بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا ڕێك بخرێتەوە.

لە ئێستادا ئاراستەی سیاسەتی ترەمپ بەرانبەر بە عێراق، بە ڕاشكاوی مەبەستی بەشە عەرەبییەكەی عێراقە، گرنگە سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە كە ئێستا حكومەتی «سوودانی»یان لەبەر دەستە، هەوڵ بدەن، كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بە زوویی لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا چارەسەر بكەن و، سەرقاڵی چارەسەكردنی كێشەكانی ئێستای خۆیان بن، لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ.

بمانەوێت، یان نەمانەوێت، ئیدارەی تازەی ترەمپ سازش لەسەر دووبارە ڕێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی و عێراقیبوونی عێراقییەكان ناكات، بۆ ئەم ڕێكخستنەوەیە نەخشە ڕێگەیەكی دروستی لەبەر دەستە كە ئەویش دەستووری ساڵی 2005ی عێراقە كە زیاتر لە 80%ی عێراقیەكان دەنگیان پێداوە و، ئەم دەستوورە لەگەڵ ئەوەی چوارچێوەیەكە بۆ پێناسەی دەوڵەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بەڵام وەك مسرور بارزانی یەك دوو ساڵ پێش ئێستا لە كۆڕەكەی پەیمانگای شاهانەی بەریتانی «چاتام هاوس» جەختی لەسەر كردووە «ماددەكانی دەستووری ساڵی 2005ی عێراق دەتوانێت پێناسەی ئەم دەوڵەتە وەك دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵیش بكاتەوە».