لە یەكێك لە گرنگترین دەستپێشخەرییەكانی چارەسەركردنی كێشەی كەمئاوی لە شاری هەولێر بە شێوەیەكی زانستی و بنەڕەتی، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردی بناغەی پڕۆژەی ئاوی فریاگوزاریی خێرای هەولێری دانا. ڕاستەوخۆ دوای دانانی بەردی بناغەی پڕۆژەكە، بە سەدان ئامێر و كرێكار و شارەزایانی بواری ڕاكێشانی ئاو كەوتنە جووڵە و، لە ماوەیەكی پێوانەییدا 55%ی پڕۆژەكەیان تەواو كرد. گۆڤاری گوڵان لە درێژەی بەدواداچوونی پڕۆژەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، سەردانی پڕۆژەكەی كرد و دیدارێكی لەگەڵ ئەندازیار ئاری ئەحمەد قادر بەڕێوەبەری ئاووئاوەڕۆی هەرێم ئەنجام دا.

 

* پڕۆژەكانی ڕاكێشانی ئاو و چارەسەركردنی كێشەی كەمیی ئاوی خواردنەوە، بە یەكێك لەو پڕۆژانە دادەنرێت كە ڕۆڵی لە حوكمڕانیی باش و بەتەنگەوەهاتنی خواست و داواكارییەكانی هاووڵاتیاندا هەیە. لە كوردەواریشدا دەگوترێت «ئاو و ئاوەدانی». پرسیاری ئێمە ئەوەیە ئایا بیرۆكەی پڕۆژەی ئاوی فریاگوزاریی خێرای هەولێر لە چییەوە هاتووە؟

- شاری هەولێر وەكو پایتەختی كوردستان، بە شێوەیەكی زۆر خێرا و فراوان ڕووی لە گەشەسەندن و گەورەبوون كردووە، بە ڕاددەیەك زۆربەی ئەو شار و شارۆچكە و كۆمەڵگەیانەی پێشتر لە دەرەوەی سەنتەری شاری هەولێر بوون، لە ئێستادا هەمووی لەگەڵ شاری هەولێر پێكەوە تێكەڵ بوون و، ژمارەی هاوبەشانی ئاوی خواردنەوەش زۆر زۆر زیادی كردووە، بۆیە پڕۆژەی ئاوی فریاگوزاریی خێرای شاری هەولێر، كە پڕۆژەیەكی زۆر پێویست و ستراتیژییە بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە، لە دوای ئەو بەرفراوانبوونە گەورە و زۆرەی شاری هەولێر و كەمبوونەوەی ئاوی بیرەكان و وشكبوونی چەندین بیر لە گەڕەكەكانی ناو شار بە هۆی دابەزینی ئاستی ئاوی ژێرزەوی و پەیدابوونی كێشە و گرفتی كەمئاوی لە چەندین گەڕەك دێت. ئەگەرچی دوو سەرچاوە و پڕۆژە هەن بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە بۆ گەڕەك و سەنتەری شاری هەولێر، كە ئەوانیش

ڕێگەی یەكەم: پڕۆژەی ئاوی ئیفراز «یەك و دوو و سێ»یە، كە سوود لە ئاوی سەرزەوی وەردەگرن.

 ڕێگەی دووەم: بیری ئاوە كە لەناو شار و گەڕەكەكانی هەولێر (1400) بیری ئاوی خواردنەوە هەیە.

 ئەو بیرانەش كێشە و گرفتی زۆریان هەبوو، چونكە ڕۆژانە هەست دەكرا كە ئاستی ئاوی ژێرزەوی دادەبەزێت، بۆیە ئەو ئاوەی لە بیرەكان بەرهەم دەهات زۆر كەمی كردبوو و ئەو بەرفراوانییەی شاری هەولێریش بە شێوەیەك كە تیرەكەی بووەتە دوو ئەوەندەی خۆی، بەمەش ڕووبەری شارەكە بووەتە چوار بەرانبەر، كە ئێستا ڕووبەرەكەی بووەتە نزیكەی (490) كیلۆمەتری چوارگۆشە و گەشەكردنەكەی هەولێر بەردەوامە، هەروەها بەهۆی داواكارییەكی زۆر لە لایەن خەڵك، بەتایبەتی بۆ ئەو گەڕەكانەی كە خزمەتگوزارییان بۆ نەچووە، بۆ نموونە: هەشتی حەسارۆك و باغەمنارە و...تاد. ئەو هۆكارانەی ئاماژەمان پێ كردن، بوونە هۆی ئەوەی ئەو پڕۆژە ستراتیژییەی ئاوی خواردنەوە بیرۆكەكەی گەڵاڵە ببێت و لە لایەن جەنابی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بڕیاری لەسەر بدرێت و بكەوێتە بواری جێبەجێكردن. جەنابی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر ڕاسپاردەیەكی تایبەت بڕیاری دا ئەو پڕۆژەیە بە كۆمپانیایەكی ناوخۆیی بسپێردرێت، كە سەركەوتوو و خاوەن ئەزموون و خاوەنی شارەزایی و كاركردنی پڕۆژەی گەورە و ستراتیژی بێت.

* بڕی ئەو ئاوەی لەو پڕۆژەیەوە دەست دەكەوێت چەندە و تێچووی پڕۆژەكەش چەندە؟

- پڕۆژەكە لە مانگی شەشی پار (2024) لە لایەن ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی كوردستان وەكو دەستپێشخەرییەك بڕیاری لەسەر درا، لە (2/7/2024) لەسەر ڕاسپاردەی جەنابی سەرۆكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم، ڕێكارەكان لە لایەن «كۆمپانیای هێمن گرووپ» كە كۆمپانیایەكی بەتوانا و بەناوبانگ و سەركەوتووی ناوخۆییە، دەستی پێكرد. ئیشەكانی وەكو ڕووپێوكردنی تۆپۆگرافی و جیۆتەكنیكاڵ و دیزاینكردن، كە ئەو كارانە نزیكەی مانگێكی خایاند و، دانانی ڕێڕەوی بۆڕییەكانی پڕۆژەكە و چەندین كاری دیكە ئەوانیش لە ماوەی مانگێكدا كاری باشیان لەسەر كرا، لە پاشان ڕاستەوخۆ لە لایەن كۆمپانیاكەوە كاركردن لە پڕۆژەكەدا دەستی پێكرد. تێچووی ئەو پڕۆژەیە كە بۆ پایتەختی كوردستان بڕی (479) ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان كراوە، توانای هەیە لە هەر كاتژمێرێكدا (20) هەزار مەتر سێجا ئاو بپاڵێوێت، كە ڕۆژانە دەكاتە (480) هەزار مەتر سێجا، هەر بۆیە لە كاتێكدا ئەگەر بەرهەمی ئاوی ئەو پڕۆژەیە بەراورد بكرێت بە توانای پڕۆژەی ئیفرازەكان و تەواوی بیرەكانی ئاوی خواردنەوەی ناو شار، ئەوەمان پێ دەڵێت كە ئەو پڕۆژەیە نزیكەی توانای هەر سێ ئیفراز و هەموو بیرەكانی ناو شاری هەیە. ئەو پڕۆژە ستراتیژییە كە بە ناوی پڕۆژەی فریاگوزاریی خێرای ئاوی خواردنەوەی هەولێرە هاتووە، لە وەرگرێكی ئاو لەسەر زێی گەورە لە نزیك گوندی كەورگۆسك، پاشانیش بە دوو بۆڕیی تیرە (1600) ملمیی لە جۆری كاربۆن ستیلی توركی (21) هەزار مەتر سێجا ئاو لە كاتژمێرێكدا دەگوازێتەوە بۆ وێستگەی پاڵاوتن لە نزیك گوندی (گاینج) كە نێوان ئەو دوو بەشە هەشت كیلۆمەترە و، وێستگەی پاڵاوتنەكە دەتوانێت لە هەر كاتژمێرێكدا (20) هەزار مەتر سێجا ئاو بپاڵێوێت. ئەو بەشەی پاڵاوتنەكە پێك دێت لە دوو بەش لە ناو یەك سیاجدا كە هەر بەشێكیان توانای پاڵاوتنی (10) هەزار مەتر سێجا ئاوی هەیە و هەر لە ناو ئەو دوو بەشەدا چەندین بەش و كاری دیكە هەیە كە بۆ پاڵاوتن و بەرهەمێهنانی ئاوەكە لە ڕووی پێویستیی زانستی و كیمیایی و میكانیكییەوە بەشێكن لە پڕۆژەكە، لە هەمان شوێن حەوزی ئاوی پاك هەیە و وێستگەی كارەباش لەخۆ دەگرێت، كە لە كاتی پچڕانی كارەبای نیشتمانیدا كاری پێ دەكرێت بۆ پاڵاوتن و بەرهەمێنانی ئاوی پاك، كە بە پێی ستاندەرادی عێراقی و (WHO) یە. پاشان لە ڕێگەی پەمپی پاڵنەرەوە بە دوو بۆڕیی (1500) ملمیی كاربۆن ستیل بە درێژایی (16) كیلۆمەتر، ئاوە پاڵێوراوەكە كە لە حەوزەكەدا كۆ كراوەتەوە، لە وێستگەی پاڵاوتنەكەوە دەنێردرێت بۆ نزیك گوندی سێبیران و لە نزیك گوندی سێبیران وێستگەی دابەشكردنی ئاوەكەمان هەیە، كە پێكهاتووە لە چوار حەوزی سەرەكی، كە بە تێكڕا هەر چوار حەوز بڕی (100) هەزار مەتر سێجا ئاو لە خۆ دەگرێت. لە هەمان شوێن چوار وێستگەی پاڵنانی ئاومان هەیە لە ڕێگەی چوار هێڵی سەرەكییەوە ئاوەكە بۆ شاری هەولێر دەنێردرێت، كە دوو هێڵ لە بۆڕییەكان (1200) ملمییە و دوو هێڵیشیان لە (800) ملمین، لەو چوار بۆڕییە بۆڕییەكەیان بە لای گوندی گەزنەدا دێتە سەر شەقامی (150) مەتری و پاشان دێتە پشت عەنكاوە و بەحركە و لە پاشان دەسووڕێتەوە تا دەگاتە شەقامی مەسیف – پیرمام، لەو شوێنەش تێدەپەڕێت تا دەگاتە شەقامی (150) مەتری و لەوێشەوە دەڕوات تا دەگاتە نزیك كەسنەزان. هێڵی دووەم (بۆڕیی دووەم) دێتە پێش فڕۆكەخانەی هەولێری نێودەوڵەتی تا دەگاتە عەنكاوە و لەوێشەوە دەڕوات تا دەگاتە شەقامی (شۆڕش) كە پێی دەڵێن شەقامی مەسیف، دوو بۆڕییش لەو چوارەی هەیە كە یەكێكیان (1200) ملم و ئەوەی دیكە (800) ملم، بە دەستە ڕاستدا دەسووڕێنەوە بە دەوری شاری هەولێردا، كە هەر دووكیان لەسەر شەقامی (120) مەتریین، كە یەكێكیان بە دیوی دەرەوە و ئەوەی دووەمیان بە دیوی ناوەوەی شەقامی (120) مەتریدا دەڕۆن، كە بۆڕیی (800) ملمیە، كە بە شەقامی ڕەشكێن دەست پێ دەكات تا دەگاتە شەقامی مووسڵ، لەوێشەوە بۆ شەقامی مەخموور تا دەگاتە شەقامی كەركووك. هێڵی دووەمی ئاوەكە (1200 ملمییەكەی) بە هەمان شێوەی بۆڕیی یەكەم دەڕوات تا دەگاتە شەقامی بنەسڵاوە، لەوێشەوە نزیك دەبێتەوە لە شەقامی كەسنەزان. ئەو چوار بۆڕییەی ئاماژەمان پێكردن بە دەیان هێڵی دیكەی ئاوی خواردنەوەی لێ جیا دەبێتەوە، واتە ئەو چوار هێڵەی پڕۆژەكە هەر چوار دەوری هەولێر دەگرنەوە و ئەو گەڕەك و شوێن و زەوییانەی كەوتوونەتە سەر شەقامی (120) مەتری و (150) مەتری، هەر دوو دیوی ناوە و دەرەوەی ئەو دوو شەقامە ئاویان بۆ دابین دەكرێت.

* ماوەی پڕۆژەكە چەندە و كەی تێدا دەست بە كاركردن كراوە و ئێستا لە چ قۆناغێكدایە؟

- ئەو پڕۆژەیە بڕیارە بە (550) ڕۆژ تەواو بكرێت، ئەو كۆمپانیا ناوخۆییەشی كە جێبەجێی دەكات هێمن گرووپە و بەناوبانگ و ناسراوە بەوەی كارەكانی بە پێی ستانداردی جیهانی و لە كات و ساتی دیاریكراو و زووتریش تەواو دەكات. بێگومان كارەكانی پڕۆژەكە بە شێوەیەكی باش و خێرا دەچێتە پێش و بە شەو و ڕۆژ بە سێ ستاف كاری تێدا دەكەن و ئامێر و كەلوپەلی میكانیكیی زۆری تێدا خراوەتە كار، لە ئێستادا (55%)ی پڕۆژەكە تەواو كراوە و ئێستا كۆمپانیاكە خەریكە چەندین كەلوپەل و پێداویستیی پڕۆژەكە لە دەرەوەی وڵات بهێنێت، بە گەیشتنی ئەو كەلوپەلانەش كاركردن لە پڕۆژەكەدا دەگاتە قۆناغی زیاتر لە (70%) و، ئێستا لە هێڵەكانی گواستنەوەدا زیاتر لە شەش شوێن كار دەكرێت و لە هەر سێ بەشی سەرەكیی پڕۆژەكە لە وێستگەی سەرەكی و ئینتێك و وێستگەی پاڵاوتن و ڕاكێشانی بۆڕییەكان، بە هەموو قەبارەكانەوە بە شەو و ڕۆژ كار دەكرێت و ڕۆژانە بە هەر سێ شیفت دوو تا سێ هەزار كرێكار و وەستا و كارمەند و ئەندازیار و سەرپەرشتیار كار دەكەن، هەروەها (600 تا 1000) ئامێر لە پڕۆژەكە كار دەكەن و كۆمپانیاكە بۆ زیاتر خێرایی كارەكانیان لە شوێنی پڕۆژە و كارەكەدا چەند كارگەیەكی كۆنكرێتی و (تاقیگەی كێڵگەیی) و پێداویستیی دیكەی داناوە، ئەو پڕۆژەیە بۆڕییەكانی بگاتە هەر شوێنێك بۆ ماوەی (30) ساڵی داهاتوو ئاویان بۆ دابین دەكات، بە شێوەیەكی قۆناغ بە قۆناغیش تا تەواوبوونی پڕۆژەكە (1200) بیری ئاوخواردنەوە لە ناو شاری هەولێر دادەخرێن.

* وەكو دەزانین كاركردن بە تایبەتی لەحیمكردن و بەستنەوەی ئەو جۆرە بۆڕییانە لەو پڕۆژە ستراتیژییانەدا كەسانی پسپۆڕ و شارەزای پێویستە، لەمەدا چیتان كردووە؟

- بە دڵنیاییەوە ئەو لایەنەی ئاماژەی پێدەكەن زۆر گرنگ و بنەڕەتییە لە پڕۆژەكەدا، هەر بۆیە بۆ ئەو مەبەستە باشترین و شارەزاترین و خاوەن ئەزموونترین كۆمپانیا و وەستا و كارمەندی ناوخۆ و دەرەوەی هەرێمی كوردستان لە شارەكانی عێراق، یان لە دەرەوەی وڵات هێنراون و ئەو كۆمپانیا و وەستا و كرێكارانەش بە فلتەری تاقیكردنەوەی تەواودا تێپەڕیون، ئینجا خراونەتە سەر كارەكان، بەتایبەتی بەستنەوە و لەحیمكردنی بۆڕییەكان، چونكە گرنگیی پڕۆژەكە و تەواوكردنی لەوەدایە كە كارەكان بە شێوەیەكی باش و ستاندارد و بێ كێشە تەواو ببێت. ئەو گەرەنتییەش لە كۆمپانیای جێبەجێكار وەرگیراوە كە بە باشترین ستاف و كارمەند و ئامێر پڕۆژەكە جێبەجێ بكات، كارەكان زۆر بە باشی و بە پێی پێویست دەڕوات و دڵنیایی لەوەش دراوە پێش ئەو ماوەیەی كە بۆ پڕۆژەكە دانراوە كارەكان تەواو دەبن. ئێستا لە دە شوێن لەحیمكاریی بۆڕییەكان بەردەوامە و لە ڕێكەوتی مانگی (7)ی ئەمساڵ (2025) یەك لەو چوار بۆڕییەی كە ئاو دەگەیەنێتە ناو شاری هەولێر، لە سنووری شارەوانی (4 و 5 و 6) ئاوی خواردنەوە بۆ گەڕەكەكان دابین دەكات. لە لایەكی دیكەوە پڕۆژەكە سەرەڕای چاودێریكردنی لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ئاووئاوەڕۆ و وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزارەوە، ئەوا ڕێزدار سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام خۆی لە ڕێگەی سەرپەرشتیارانی پڕۆژەكەوە چاودێریی پڕۆژەكە دەكات. جەنابیان گرنگبی زۆر بە گەیاندنی خزمەتگوزاری بۆ هاووڵاتیان بە گشتی و بۆ پایتەختی كوردستان دەدات. ڕۆژانە و هەفتانەش بەردەوام داتا لە ڕێگەی ڕاپۆرتەكانەوە بۆ ئێمە و وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار و ئەنجومەنی وەزیران و جەنابی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەنێردرێت.