ستروان ستیڤنسۆن، سەرۆكی كۆمەڵەی ئەوروپییە بۆ ئازادیی عێراق و پێشتر ئەندامی پەرلەمانی یەكێتیی ئەوروپا و نوێنەری سكوتلەندا بووە بۆ ساڵانی (1999-2014) و سەرۆكی شاندی پەرلەمانی یەكێتیی ئەوروپا بووە بۆ عێراق لە ساڵانی ( 2009-2014) و نووسەر و وانەبێژی نێودەوڵەتییە لە بواری پرسەكانی پەیوەست بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە. بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ئەم دواییەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی ڕووخانی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا.

 

* زۆرێك لە شرۆڤەكاران ڕووداوەكانی ئەم دواییەی سووریا و ڕووخانی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد بە زەمینلەرزەیەكی جیۆسیاسی ناو دەبەن. ئەوەی مایەی هەڵوەستە لەسەركردنە ئەوەیە كە پێشهات و پەرەسەندنەكانی زۆر خێرا و چاوەڕواننەكراو بوون، با سەرەتا لەوەوە دەست پێبكەین، كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا «بە تایبەتی ئیدارەی داهاتووی ئەم وڵاتە بە سەرۆكایەتیی دۆناڵد ترەمپ» و وڵاتانی ئەوروپا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم ڕژێمە سیاسییە نوێیەی سووریادا دەكەن، و چ ڕۆڵێك لە داڕشتنی ڕێڕەو و ڕەوتی ڕووداوەكان و پاشەڕۆژی ئەم وڵاتەدا دەبینین؟

- من پێم وایە ئەگەری ئەوە هەیە كە ئیدارەی داهاتووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیي دۆناڵد ترەمپ، كۆششە دیپلۆماتییەكانی زیاتر بكات لە ڕێی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە، یان بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكانی نێو سووریادا، ئەویش لە پێناو كاركردن بۆ بەدیهێنانی چارەسەرێكی سیاسیی گونجاو لەگەڵ بڕیاری ژمارە 2245ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كێشەی ئەم وڵاتە، كە ئەم بڕیارەش داواكاریی قۆناغێكی ڕاگوزەری سیاسی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئازاد و چاكسازیی دەستووری بۆ سووریا لەخۆ دەگرێت. ئەو هاوپەیمانێتییە بە سەرۆكایەتی دەستەی تەحریری شام لە ئارادایە لە ئێستادا كۆنتڕۆڵی سووریای كردووە، ڕایگەیاندووە كە پێویستە پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردنە دیموكراسییەكان سەرژمێری ئەنجام بدرێت و دووبارە سیستمی دادوەری بنیاد بنرێتەوە. ئەوان پێیان وایە ئەم پرۆسەیە بۆی هەیە چوار ساڵ بخایەنێت، لە هەمان كاتدا پێم وایە ئەو سزا نێودەوڵەتییانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ڕۆژئاوا لە دژی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد سەپاندنیان «بە هۆی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی و پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤەوە لەلایەن ئەم ڕژێمەوە» بەردەوام دەبن، بەڵام لە هەمان كاتدا بۆی هەیە وەك كارتێكی گوشار و لە میانەی گفتوگۆكاندا هەندێ لە سزاكان هەڵبگیرێن. واتە ئەگەری ئەوە هەیە، جەخت بكرێتەوە لەسەر دەستەبەركردنی بەردەوامیی هاوكارییە مرۆییەكان بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییە بە پەلەكانی خەڵكی سووریا، لە نێویاندا خۆراك و هاوكاریی پزیشكی و پشتیوانیكردن لە پەنابەران و ئاوارە ناوخۆییەكان، بەڵام پێم وایە پێویستە پشتیوانییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ دووبارە بنیادنانەوەی سووریا مەرجدار بن بە بەدیهێنانی بەرەوپێشچوونێكی بەرچاو بە ئاراستەی هێنانەئارای چارەسەری سیاسی و باشتركردنی دۆخی مافەكانی مرۆڤ، هەروەها ڕەنگە ئەمریكاش خوازیاری ئەوە بێت، هێزە تایبەتییەكانی لە باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریا بهێڵێتەوە بۆ بەرپەرچدانەوەی پاشماوەكانی داعش و پاڵپشتیكردن لە هاوپەیمانە مەحەلییەكانی، بەتایبەتی هێزەكانی سووریای دیموكراتی (هەسەدە)، بۆی هەیە ئیدارەی سەرۆك ترەمپ بە گوێرەی هەلومەرجە ئەمنییە هەرێمایەتییەكە، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەست بێت بە پەیوەندییەكان لەگەڵ توركیا و ڕووسیاوە، بڕیار لە جێگیكردن یان گۆڕانكاریكردن لە هێزە سەربازییەكانی بدات. ئێوە لە پرسیارەكەتاندا ئاماژەتان بەوە داوە، وڵاتانی ئەوروپاش دەتوانن چ ڕۆڵێك ببینن، كە من پێم وایە دەكرێت یەكێتیی ئەوروپا دەستپێشخەرییەكی دیپلۆماتی بخاتە ڕوو، بەوەی ناوبژیوانی، یان ئاسانكاری بكات بۆ ئەنجامدانی دیالۆگ بە ئاراستەی ئاشتەوایی سیاسی، لەگەڵ پارێزگاریكردن لە ڕۆڵی خۆی وەك كۆمەكبەخشێكی سەرەكی لە بواری هاوكارییە مرۆییەكان و پشتیوانیكردن لە كۆمەڵگەی مەدەنیی سووریا و هەوڵدانی بۆ پاراستنی سەقامگیریی ئەو وڵاتانەی پەنابەرە سوورییەكان لەخۆ دەگرن، وەك ئەردەن، لوبنان و توركیا، هەروەها یەكێتیی ئەوروپا دەتوانێت كار بكات بۆ چارەسەركردنی پرسی پەنابەران لە پەیوەندی بە دووبارە نیشتەجێكردنەوەیان و ئاوێتەكردن و گەڕاندنەوەیان و پشتیوانیكردن لەو دەستپێشخەرییانەی دەبنە هۆی دروستكردنی دۆخێكی لەبار بۆ گەڕانەوەیەكی سەلامەت، واتە هەم ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و هەم یەكێتیی ئەوروپا دەتوانن پرسی هەڵگرتنی سزاكان وەك كارتێكی گوشار بەكار بهێنن، لە هەمان كاتدا دەتوانن هەماهەنگی بكەن لەگەڵ هاوبەشە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەكان بۆ هێنانەئارای بەرپرسیارێتی و ڕاگرتنی كارە دوژمنكارییەكان، پێویستە هەردوو لایان لە نزیكەوە لەگەڵ هاوپەیمانە هەرێمایەتییەكانی وەك توركیا، و ئیسرائیل و دەوڵەتانی كەنداو كار بكەن، هاوسەنگیی پەیوەندییەكان ڕابگرن، كە هەموو ئەمانەش گرینگن بۆ ئیدارەدانی داینامیكییەتی هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكەدا.

* باستان لە پێویستیی كاركردنی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا لەگەڵ هاوپەیمانە هەرێمایەتییەكاندا كرد. ئاماژەتان بە هێزی سووریای دیموكراتی كرد، كە ئاشكرایە كوردەكان تێیدا باڵادەستن. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا چۆن دەكرێت خەونەكانی كورد بگونجێندرێن لەگەڵ بەرژەوەندییە پێك ناكۆكەكانی هێزە ناوچەییەكانی وەك توركیا و عێراق و بەرژەوەندیی هێزێكی مەزنی وەك ئەمریكا كە بوونێكی سەربازیی گەورەی لەو وڵاتەدا هەیە؟

- ئەوەی پەیوەست بێت بە عێراقەوە، كە ئێوە لە پرسیارەكەتاندا ئاماژەتان پێ كردووە، ئەوەیە ئاشكرایە لە نێو ئەم وڵاتەدا ڕێگەچارەیەك بۆ خۆبەڕێوەبەری كورد بەدی هێنراوە لە چوارچێوەی فیدڕاڵیزمدا، كە ددانپێدانان بە هەرێمی كوردستان وەك قەوارەیەكی خۆبەڕێوەبەر لە باكووری عێراق لەخۆ دەگرێت، بوونی گفتوگۆی بەردەوام لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەغدا لە پەیوەندی بە پرسەكانی پەیوەست بە دابەشكردنی داهاتی نەوت، ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و هاوكاریی ئەمنی گرینگییەكی گەورەی هەیە، لەم ڕووەوە پێم وایە پێویستە برەو بدرێت بە چارەسەرە سازشئامێزەكان كە ببێتە هۆی بەهێزكردنی پێگەی خۆبەڕێوەبەریی هەرێمی كوردستان، بە بێ ئەوەی ببێتە هەڕەشە لەسەر یەكپارچەیی خاكی عێراق. ئەوەی پەیوەست بێت بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشەوە، ئەوا ئاشكرایە كە لە ڕووی مێژووییەوە ئەمریكا ڕۆڵی هەبووە لە پشتیوانیكردن لە هێزە كوردییەكان لە بەرانبەر هەڕەشە هاوبەشەكانی وەك داعشدا، لەم ڕوانگەیەوە بەردەوامبوونی پشتیوانییە سەربازی و دیپلۆماتییەكان كە زامنی ئاسایشی هەرێمە كوردییەكان بكەن و لە هەمان كاتدا ڕێزگرتن بۆ دەوڵەتە هەرێمایەتییەكانی وەك عێراق، هاوكار دەبێت بۆ ئەوەی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ خەونەكانی كورددا بگونجێندرێن، بەڵام توركیا هەر خۆبەڕێوبەرییەكی كوردی، بەتایبەتی هەر بزوتنەوەیەكی سەربەخۆیی وەك هەڕەشە لێك دەداتەوە، ئەویش بەهۆی ئەوەی بەشێك لە دانیشتووانی وڵاتەكەی كوردن. هەرچۆنێك بێت، توركیا پەیوەندییەكی بەرچاوی ئابووریی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا هەیە، بەتایبەتی لە بواری وزەدا. كەواتە پێویستە كار بكرێت بۆ بەهێزكردنی پەیوەندییە ئابوورییەكان و لەبەرچاوگرتنی نیگەرانییە ئەمنییەكانی توركیا لە ڕێی میكانیزمی ئەمنیی هاوبەشەوە، كە ئەمانە دەبنە هۆی خاوكردنەوەی گرژییەكان. ئێمە دەزانین بەم دواییە، دوو ئەندام پەرلەمانی دۆست بە كورد سەردانی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیان كرد، كە سەرۆكی پەكەكەیە و لە ئێستادا لە دورگەی ئیمرالی لە زینداندایە، ڕاپۆرتەكانیش ئاماژە بەوە دەكەن كە ئۆجەلان گوزارشتی لە خواستی خۆی كردووە بۆ هاوكاریكردن لەگەڵ حكومەتی توركیا.

* كەواتە ئەگەر بە دیاریكراوی باس لە خۆبەڕێوەبەریی نێو سووریا بكەین، ئایا پێتان وایە لە نێو بارگرژییە جیۆپۆلەتیكییەكاندا كە پەیوەستن بە كوردەوە لە تەواوی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئایندەی ئەم خۆبەڕێوەبەرییە چۆن دەبێت؟

- ئەو ئیدارە خۆبەڕێوەبەرییە كوردییەی لە باكوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا دروست بووە، كە بە دەستەواژە باوەكە بە ڕۆژئاڤا ئاماژەی پێ دەكرێت، تا ڕاددەیەك بونیادێكی سەقامگیری حوكمڕانیی لە چەند بەشێكی باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا بنیاد ناوە، جەخت دەكاتەوە لەسەر كۆنفیدرالیزمێكی دیموكراسی و حوكمڕانیی لۆكاڵی و یەكسانیی جێندەری و بایەخدان بە ژینگە، كە ڕەنگە لە ئێستادا هەموو ئەمانە ڕووبەڕووی دژواری ببنەوە، بەهۆی ئەو نادڵنیاییە سیاسییەی لە ئەنجامی ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد و ئەو حوكمڕانییەی لە دیمەشق بەهۆی هاوپەیمانێتیی هێزە یاخیبووەكان بە سەركردایەتی دەستەی تەحریری شام هاتووەتەئاراوە، دواتر من پێم وایە دۆخی كورد لە سووریا پەیوەندییەكی نزیكی هەیە بە كوردەكانی توركیا و عێراق و ئێرانەوە، كە بە هەموویان دۆزی كوردیان لەسەر ئاستی ناوچەكە دروست كردووە، بە شێوەیەكی تایبەتی توركیا هەر خۆبەڕێوبەرییەكی كوردی لە نزیك سنوورەكانی بەهۆی شەڕ لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان بە هەڕەشەیەكی ئەمنی دەزانێت، پێشتریش توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لە نێو سووریادا ئەنجام داوە بۆ ڕێگریكردن لە دروستبوونی ئەوەی پێی وایە دەوڵەتێكی بچووكە بە سەركردایەتی پەكەكە، ئێرانیش كە دانیشتووانێكی بەرچاوی كوردی هەیە، تووشی لاوازییەكی زۆر بووەتەوە، بە هۆی كەوتنی ڕژێمەكەی ئەسەد و ئەو گورزە بەزەبرانەی بەر وەكیلە هەرێمایەتییەكانی(حزبوڵڵا و حەماس) كەوتووە. هەرچۆنێك بێت، كاردانەوەی پێشبینی نەكراوی بڕیاربەدەستانی ئێرانیش هۆكارێكی دیكەی ئاڵۆزبوونی دۆخەكەیە، هەروەها هەرێمی كوردستانیش لە باكووری عێراق پەیوەندیی جیاوازی هەیە بە گرووپە كوردییەكانی سووریاوە. دواتر ڕاستە داعش لە نێو سووریادا خاكی لە ژێر دەستدا نەماوە، بەڵام چالاكییە یاخیگەرییەكانی وەك سەرچاوەی نیگەرانی ماونەتەوە و ئێستاش ترسی ئەوە هەیە كە ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد بوار بۆ دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش بڕەخسێنێت. توانای هێزە كوردییەكان بۆ ئیدارەدانی ئەم هەڕەشەیە بە بێ پشێیوانییەكی گەورەی نێودەوڵەتی بۆی هەیە كاریگەری هەبێت لەسەر پێگەی گفتوگۆكردنیان لە دەستەبەركردن، یان خۆبەڕێوەبەرییەكی فەرمی، یان فیدڕاڵییەكی خوازراو لە نێو سووریادا.

* ئێوە باسی ئێرانتان كرد، یان كاریگەریی ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد لەسەر ئێران، كەواتە چۆن گۆڕانی هێز لە سووریا «بە تایبەتی دوای هەڵاتنی بەشار ئەسەد» ڕەنگدانەوەی دەبێت لە پەیوەندیی ئێران بە هاوپەیمانە هەرێمایەتییەكانیەوە «بە تایبەتی حزبوڵڵا لە لوبنان و گرووپە چەكدارە شیعییەكان لە عێراقدا، ئایا پێشبینی دەكرێت ئێران چ هەنگاوێك هەڵبگرێت بۆ پارێزگاریكردن لە هاوپەیمانەكانی لە نێو ئەم هەلومەرجە نوێیەدا؟

- نكۆڵی لەوە ناكرێت كە ڕووخانی دەسەڵاتەكەی بەشار ئەسەد لە سووریا گورزێكی ستراتیژی بوو لە دەستڕۆیشتوویی ئێران لە ناوچەكە و لە پەیوەندییەكانی بە هاوپەیمانەكانیەوە، وەك حزبوڵڵا لە لوبنان و گرووپە شیعە چەكدارەكان لە عێراقدا، ڕژێمەكەی ئەسەد لە سووریا قووڵایی ستراتیژی بوو بۆ ئێران، كە ڕێڕەوێكی وشكانیی گرینگی بۆ ئێران دەستەبەر دەكرد بۆ ئەوەی چەك و دارایی بۆ حزبوڵڵا دەستەبەر بكات، كە كەوتنی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد ئەم ڕێڕەوەی وێران كرد، لەوەش زیاتر، كەوتنی ئەسەد بووە هۆی لەناوبردنی هەوڵەكانی ئێران بۆ برەودان بە هێزی خۆی لە نێو وڵاتانی ناوچەكەدا.