هەژماری من، بۆ چارەسەركردنی كێشە و ئاستەنگەكانی بەردەم مامەڵەكردنی كلاسیكی كاشی پێدانی پارەی مووچەخۆران و هەنگاونان بەرەو بەئەلیكترۆنیكردنی كەرتی نەختینەیی و بە دیجیتاڵكردنی بانكەكان و گرنگیی بەكارهێنانی هەژماری من و جیاوازی لەگەڵ تەوتین، تەوەرەی سەرەكیی دیداری گۆڤاری گوڵان بوون، لەگەڵ هۆژدار مستەفا، مامۆستا لەبەشی دارایی و بانكی لە كۆلێژی بەڕێوەبردن و ئابووری لە زانكۆی سەڵاحەدین و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

* با سەرەتای پرسیارەكەمان لەوەوە دەست پێبكەین، وەكو مامۆستایەكی شارەزا لە بواری دارایی و بانكی، ئایا پێتوایە تا چەند گرنگ بوو هەنگاونان بەرەو «هەژماری من» و تا چەند ئەم شێوازە نوێیە لەگەڵ پێشكەوتنەكانی سەردەم و چاكسازییە دارایی و بانكییەكاندا گونجاوە؟

- بابەتی هەژماری من و گۆڕانكاریی لە شێوازی مامەڵەكردنی كلاسیكی و كۆنی كاش و بۆ بەكارهێنانی كارتی بانكی و ئەلیكترۆنیكردنی مامەڵە بازرگانی و بانكییەكان، بووەتە واقعێكی نوێی پێشكەوتن و گۆڕانكارییە خێرا و بەردەوامەكان، بەدەر لە ناكۆكیی حزبی و مامەڵەیەكی سیاسییانە لەگەڵ بابەتە ئابووری و داراییەكان، پێویستە ئێمەی شارەزایانی دارایی و بانكی خوێندنەوەی زانستی و ڕووناكبیریمان بۆ پرس و گۆڕانكارییە نوێیەكان هەبێت. با سەرەتا كەمێك لاپەڕەكانی مێژوو هەڵبدەینەوە و بۆ ئەو سەردەمانە بچینەوە كە مرۆڤ لە كۆمەڵگە و شارستانییەتەكاندا مامەڵەی ئاڵوگۆڕی شمەك بە شمەكیان دەكرد، دواتر ئەم مامەڵەیە گۆڕدرا بۆ مامەڵەكردن بە دراوی كانزایی و كاغەزی و چەندین بیردۆزیی جۆراوجۆر گۆڕانكارییان بەسەردا هات. هەموو ئەم گۆڕانكارییە نەختینەیی و شێوازی مامەڵە دارایی و بانكییانە لە دوو خاڵی مێژووییدا خۆی دەبینێتەوە:

یەكەم: بناغەیەكی مێژوویی لەسەر گۆڕانكاریی لە مامەڵەكردنی نەختینەیی هەیە.

دووەم: زەروورەتی پێداویستیی مێژوویی دروستی كردووە.

واتە هەموو گۆڕانكارییەكی مامەڵەكردنی نەختینەیی بۆ ئەو مێژووە و پێداویستییە دەگەڕێتەوە كە قۆناغ و سەردەمەكە سەپاندوویەتی و مرۆڤ ناچار بووە بە دوای شێوازی نوێی هاوچەرخانە و پێشكەوتووتردا بگەڕێت، هەروەكو چۆن لەم سەردەمەی گۆڕانكارییە خێرا و گەورە و فراوانەكانی دنیادا مرۆڤەكانی ناچار كردووە، ڕوو لە شێوازی نوێی مامەڵەی جیاواز لە كاش بكەن، چونكە بەكارهێنانی دراوی كاش چ لە ڕووی تەندروستی و چ لە ڕووی ژمارە و خێرایی و قەبەیی دراو و ئەگەرەكانی مەترسیی دزین و دڕان زیانی هەیە و گەندەڵی و شەفافییەت و سپیكردنەوەی پارە و چەندین تاوانی دیكەی نەرێنی وای كردووە، مامەڵەی كاش لە توانایدا نەبێت لەگەڵ واقیعە نوێیەكەی جیهاندا بگونجێت، بۆیە بە ناچاری بێت، یان بە خواستی خۆمان بێت، دەبێت دواجار بەرەو سیستمی ئەلیكترۆنی هەنگاو بنێین، كە ئەو سیستەمە لەگەڵ بەدیجیتاڵكردنی حكومەت و حوكمڕانییەكی باشدا دەگونجێت، فەرمانبەرانیش بە شێوەیەكی پێشكەوتوو مووچەكانیان دەدرێت و لە قۆناغەكانی دواتردا چەندین خزمەتگوزاریی دیكەی دیجیتاڵی بۆ مووچەخۆرەكە و ئەو كەسەی مامەڵە بە هەژماری من دەكات، لەخۆ دەگرێت، چ لەڕێگەی خزمەتگوزارییە بانكی و داراییەكانەوە بێت،یان لەڕێگەی بەكارهێنانی كارتەكە بێت بۆ بەڕێوەبردنی ئەو مامەڵانەی پێویستیان بە پێدانی ڕسومات و باج و پارەدان هەبێت. لەم ڕوانگەیەوە وا پێویست دەكات، حكومەت و كۆمپانیا تایبەتییەكان و خەڵك، ستایل و شێوازی دارایی خۆیان لەگەڵ ئەو ستایلە داراییە جیهانییە بگۆڕن، كە ئێستا لەئارادایە. ئێستا هەموو مامەڵە بازرگانییەكانی جیهان بەرەو ئەوە دەچێت، مامەڵەكان لە ڕێگەی بانك و كارتە داراییەكانەوە ئەنجام بدرێت، بێ ئەوەی دەستی بەر كاش بكەوێت، یان هەر لە چوارچێوەی مامەڵە و كردارێكی كلاسیكی كۆندا بمێننەوە. من وەكو كەسێكی شارەزا لە بواری دارایی و بانكی زۆر پاڵپشتیی ئەو جۆرە هەنگاو و چاكسازییانە دەكەم كە لەگەڵ واقیعی ژیان و پێشكەوتنەكانی ئەمڕۆی مرۆڤایەتی و پێداویستییەكانیدا دەگونجێت و نییەتێكی خێری لەگەڵدایە،  بەدەر لەوەی بیرۆكەی ئەم كارە گەورەیە لەلایەن كێوە بووە كە جێبەجێ دەكرێت، من لەگەڵ ئەو ستایلە داراییە نوێیەم كە ئێستا لەناو ژیاندا هەیە.

* باشە ئەگەر هەژماری من پێداویستیی ئەم سەردەمەیە و ستایلێكی پێشكەوتووە و ئەم واقیعە نوێیەی ستایلی ژیان هێناویەتە پێشەوە، ئەی بۆچی لێرەو لەوێ كەوتووەتە بەر ڕەخنە و ناڕەزایەتی؟

- بەلاڕێدابردنی ئەم بابەتە و دروستكردنی گومان دوور لە ڕوانگە زانستی و پێداویستییە سەردەمییانەكەوە، زیانگەیاندنە بە خەڵكی هەرێمی كوردستان و هەموو پڕۆژەیەكی گۆڕانكاریی لەناو ژیانی تاكەكان و كۆمەڵگە، بۆیە نابێت بە هیچ شێوەیەك خەڵكانی پسپۆر ڕێگا بدەن، ئەم پرسەی پەیوەندیدار بە خزمەتگوزاریی بانكی و دارایی و نەختینەییەوە بكەوێتە نێو ململانێی حزبایەتی و ئایدیۆلۆژیای بیری تەسكی سیاسییەوە، لە سادەترین وێستگەدا ئێمە باسی كێشەی كەمیی سیولە و دواكەوتنی كەرتی بانكی و بوونی قەرەباڵغیی بەردەم بانكەكان و دڕان و تەزویر و نەخۆشی لە بەكارهێنانی پارەی كاش دەكەین، كەچی دژی بەكارهێنانی هەژماری من ڕادەوەستینەوە، لە كاتێكدا بەكارهێنانی كارت لە دنیای پێشكەوتوودا بە دەیان خزمەتگوزاریی لە ڕێگەیەوە پێشكەش دەكرێت و لە هەموو ئەو گرفت و كێشانە ڕزگارمان دەكات. زۆرجار هەیە پڕۆژەیەكی زۆر زۆر باش دەردەكەوێت و پێداویستییەكی سەردەمەكەیە و بۆ خۆشگوزەرانی و كارئاسانیی هاووڵاتیانە، بگرە لەگەڵ واقیعی گۆڕانكارییە خێرا و بەردەوامەكانی ژیانی كۆمەڵگەی پێشكەوتووی جیهاندا دەگونجێت، كەچی دەكەوێتە نێو بیروبۆچوونی ململانێی حزبی و سیاسیی واوە، تەنیا لەبەر ئەوەی لایەنێكی سیاسی پێشكەشی دەكات و یان جێبەجێی دەكات و بانگەشەی بۆ دەكات، لایەنی بەرانبەر لە چوارچێوەی ململانێی ناعەقڵانییەوە سەرتاپای پڕۆژەكە دەخاتە بەر توانج و ڕەخنەی بێ بنەما و نازانستی و دژایەتیكردنی سەرتاپاگیری پڕۆژەكەوە. ئاساییە حزبەكان تێڕوانینی جیاوازیان بۆ بەڕێوەبردنی وڵات هەبێت، بەڵام ئاسایی نییە لەسەر پڕۆژە و پرسە نیشتمانی و نەتەوەییەكان و پێشكەوتنەكانی سەردەم تێڕوانینەكان بە ئاراستەی دژایەتیكردنی یەكتر بێت، هەژماری منیش پێویستییەكە بۆ چارەسەركردنی دەیان گرفتی نەختینەیی و بانكی.

* ئەگەر پرۆسەی هەژماری من وەرچەرخانێكە بەرەو بەئەلیكتڕۆنیكردنی كەرتی دارایی و بانكی ئەی بۆچی چەند لایەنێكی سیاسی لە كوردستاندا زیاتر پاڵپشتیی تەوتین دەكەن؟

- وەكو ئاماژەم پێدا دژایەتیكردنی هەژماری من زیاتر لەناو قاڵبی حزبایەتی و ململانێ سیاسییەكاندایە، كە زۆربەی جار بۆ بەرژەوەندیی حكومەتی عێراقە زیاتر، یان نایانەوێت ئەم پڕۆژەیە ببێتە دەستكەوتێكی حوكمڕانیی لایەنێكی سیاسیی دیاریكراو، ئەگینا لە هەژماری من كۆمەڵێك خزمەتگوزاریی بانكی و دارایی پێشكەش دەكرێت و سەرەتایەكیش دەبێت بۆ دەستبەرداری مامەڵەكردن بە كاش، ئەمە هیچ زیانێكی بۆ مووچەخۆران و فەرمانبەران نییە. ڕەخنەی جددی ئەوەیە لە هەژماری من بانكی ئەهلی پێی هەڵدەستێت، لە كاتێكدا لە هەموو دنیای پێشكەوتوو بانكی تایبەت بەم كارە هەڵدەستێت و ڕۆڵی بانكە حكوومییەكان لاوازە و تەنیا بانكی ناوەندی خاوەندارێتی دەوڵەتە و جگە لە كۆمەڵێك ئەركی داڕشتنی نەختینەیی، هاوكات مۆڵەت و چاودێری و بەدواداچوونی بۆ سەرجەم كاری بانكە ئەهلییەكانیش هەیە، ئێ خۆ لە پڕۆژەی تەوتین 43 بانك هەیە كە تەنیا 3 بانكیان حكوومین، ئەوانیش بانكەكانی (ڕەشید، ڕافیدەین و تی بی ئای)ـن و تەنیا تی پی ئای بناغەیەكی بەهێزی هەیە، بانكەكانی ڕافیدەین و ڕەشید بناغەیەكی تەكنەلۆژیا و كارای ئەوەندە بەهێزیان نییە، ئەو پرۆسەیە بە خۆیان بكەن، ئەوانیش گرێبەستیان لەگەڵ 40 بانكی ئەهلیی هەیە بۆ بەڕێوەچوونی ئەم كارە. لەلایەكی دیكەوە لە دادگای فیدڕاڵی بڕیار دراوە كە بانكە ئەهلییەكانیش دەتوانن لە پڕۆژەی تەوتین یان هەژماری من لە عێراقدا كاربكەن. لە هەژماری من بانكەكان ئەهلین و فەرمانبەرەكان ئازادن بەوەی چ بانكێك هەڵدەبژێرن، بەڵام لە تەوتین یەك وەزارەت هەموو فەرمانبەرەكانی لە ڕێگەی یەك بانكەوە مووچەكانیان وەردەگرن، خۆ ئەگەر بەغدا بەنیاز نەبێت پارە بۆ مووچە بنێرێت، هیچ پەیوەندی بە هەژمار و تەوتینەوە نییە.

* ڕۆڵی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پێشخستنی پڕۆژەی هەژماری من و پێشخستنی بواری كارتی بانكی و كۆتاییهاتن بە مامەڵەی كاش و خزمەتكردنی مووچەخۆران لە پرۆسەی هەژماری من و ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو هەموو پڕوپاگەندە و دژایەتیكردنە چییە؟

- وەرچەرخانی نەختینەیی و هاتنە پێشەوەی ستایلی نوێی مامەڵەكردن لە كاشەوە بۆ ئەلیكتڕۆنیكردن كارێكی وا ئاسان نییە. ئەركی حكومەت لەم قۆناغەدا زۆر قورس دەبێت، بەوەی ئەم پڕۆژەیە بە باشی بهێنرێتە بەر گوێی تاكی كورد و لە ململانێی حزبایەتی و ناكۆكیی لایەنە سیاسییەكان ڕزگار بكرێت و بكرێتە پڕۆژەیەكی نیشتمانی و دنیای دەرەوە بە هاونیشتمانیان بناسرێنرێت، كە چۆن پێشكەوتووە و كۆتایی بە مامەڵەكردنی كاش هێناوە و پارەی كاش بووەتە هۆكارێك بۆ گواستنەوەی پەتا و نەخۆشی و تەنانەت بۆ چاودێری و بەدواداچوونی تاوانەكانی سپیكردنەوەی پارە و دزی و ساختەكاری و تەزویر و دەیان گرفتی دیكە گرنگیی لە ڕاددە بەدەری هەیە، باشە ئەگەر ئێمە باسی حكومەتی دیجیتاڵی و بەئەلیكتڕۆنیكردنی مامەڵەكان و ڕسوماتەكان و پێشكەوتنە بانكییەكان بكەین، ئیتر چۆن دەبێت مامەڵە بە كارتی بانكی و ئەلیكتڕۆنیكردنی نەختینەیی نەكەین؟ ئەمڕۆ نەك تەنیا ئامێرەكانی (ATM) پێویستە بەكار بهێنین، بەڵكو مامەڵەكردن بە سیستەمی (POS) پێویستە و لە هەموو مۆڵ و شوێنێكی گشتی پارەدان دەبێت بكەینە ئەلیكتڕۆنی، لەلایەكی دیكەوە خۆ نابێت هەر پارە لە شوێنێك پاشەكەوت بكرێت، یان دابنرێت كە كار و وەبەرهێنانی پێ نەكرێت و، وەكو پاشەكەوتێكی مردوو لە هیچ مامەڵە و وەبەرهێنانێكدا سوودی لێوەرنەگیرێت. پێویستە حكومەت بودجەیەكی هوشیاری بۆ ئەم بوارە بەگەڕ بخات، كۆمپانیا و بانكە ئەهلییەكانیش ناچار بكات ڕێكلام بۆ هەژماری من بكەن. هاوكات زۆر لە پێدانی ڕسوماتەكانی كارەبا و ئاو و شارەوانی و هاتوچۆ و تەنانەت باجی گومرگی بە شێوەی ئۆنلاینیش بدرێت، ئەم پرۆسەیە ماوەیەكی كەمی پێدەچێت و هاووڵاتیان لە ڕێگەی ئەم كارتانەوە دەست بە جێبەجێكردنی مامەڵەكانیان دەكەن و شارەزایی لەسەر پەیدا دەكەن و بارگرانی و قورساییش لەسەر بانكە حكوومییەكان و دامودەزگاكان كەم دەبێتەوە و مامەڵەكان دەبنە دیجیتاڵی. ئەمڕۆ لە ڕێگەی زیرەكیی دەستكردەوە دەتوانین هەنگاوەكانمان خێراتر بكەین و پڕۆژەیەك كە پێشتر چەندین ساڵی پێویست بوو، لە ئێستادا بە ئاسانتر و خێراتر و باشتر جێبەجێ بكرێت. بۆ نموونە لە ڕێگەی زیرەكیی دەستكردەوە زانیاریی باش و داتا و ئامار و پلان و بەرنامەی ڕێكوپێكت پێشكەش دەكات و دەكرێت لە پڕۆژەی هەژماری من سوودی لێوەربگرین.