شڤان حەمدی ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و بەرپرسی ئاژانسی هەواڵی زاگرۆسە، لە گفتوگۆی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆدا (ئەگەرەكانی پێكهێنانی كابینەی دەیەم و ئایندەی هەرێمی كوردستان)، وەك یاساناس و چاودێرێكی سیاسی، بەم جۆرە هەڵوەستەی لەسەر ئەم پرسە گرنگە كرد و دید و تێڕوانین و پێشنیارەكانی خستە ڕوو.

لە شیكاریی سیاسیدا، دیاریكردنی شوێن لەسەر نەخشەی جیوسیاسی زۆر گرنگە ، دەبێتە خاڵی دەسپێك بۆ هەموو شیكارێكی سیاسیی سەركەوتوو.

ئێمە لەم گفتوگۆیەدا كە ناونیشانی «ئەگەرەكانی پێكهینانی كابینەی دەیەم و ئایندەی هەرێمی كوردستان»ی پێ دراوە، باسی ئاكامەكانی هەڵبژاردن و پكهێنانی كابینەیەكی حكومەت دەكەین لە ناو هەرێمیكدا، كە بە حیساب ئەم هەرێمە بەشێكە لە دەوڵەتێك كەپێی دەگوتریت «دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق»، بەڵام ئەوەی جێگەی داخە، ئەوەیە كە لەسەر ئەم جوگرافیایە نە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی ڕاستەقینە و نە هەرێمێكی ڕاستەقینەی فیدڕاڵییش وەك بەشێك لەو دەوڵەتە فیدڕاڵییە هەیە، كە لێرەدا بە چەند خاڵ ئاماژەی پێ دەكەم:

1. لە دوای ساڵی 2005ـەوە هەتا ئێستا، هەیكەلەی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق وەك ئەوەی لە دەستوورەكەدا ئاماژەی پێ كراوە، تەواو نەكراوە و كەموكورتییەكانی بەو ئاستەن كە ناوەرۆكی دەوڵەتی فیدڕاڵیی بێ بەها كردووە. هەر بۆ نموونە هەتا ئێستا ئەنجومەنی فیدڕاڵی هاوشانی ئەنجومەنی نوێنەران و یاسای بەهەرێمكردنی پارێزگاكان نەك كاری پێ ناكرێت، بەڵكو زۆر بە ڕاشكاوی سەرۆكی دەسەڵاتی ئەنجومەنی دادوەری بە هەڕەشەیەك بۆ سەر یەكپارچەیی عێراق لە قەڵەمی داوە.

2. ماددەی 140ی دەستووری عێراق كە تەنیا ڕێگەیە بۆ دیاریكردنی سنووری هەرێمی كوردستان وەك بەشێك لە دەوڵەتی فیدڕاڵی، نەك هەر جێبەجێ نەكراوە، بەڵكو یاریی پێ دەكرێت و، ئێستا ئەو ناوچانەی بەپێی ئەو ماددە دەستوورییە پێی دەڵێن «ناوچەی كێشە لەسەر» بوونەتە ناوچەیەكی سەربازی و بە هێزەكانی حەشدی شەعبی میلیتاریزە كراون.

3. دادگای دەستووری كە لە هەموو دەوڵەتێكی فیدڕاڵیدا نێوەندگیرە و بڕیاری یەكلاكەرەوە و مولزەم لە كێشەكانی نێوان دەوڵەتی فیدڕاڵی و هەرێمەكان دەدات، لە عێراق دەستووریی نییە و هەر دادگاكەی سەردەمی «یاسای كاتیی بەڕێوەبردنی دەوڵەتە» ئەوەی بە یاساكەی بریمەر ناسراوە، ئەم دادگایە كۆمەڵێك بڕیاری نادەستووریی دژی هەرێمی كوردستان دەركرد، وەك «هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان، كەمكردنەوەی كورسییەكان بۆ 100 كورسی، كەمكردنەوەی كورسیی كۆتاكان، پەكخستنی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی كوردستان و...هتد»، كە ئاشكرایە بڕیارە نادەستوورییەكانی دادگای فیدڕاڵی دژی هەرێمی كوردستان زۆر زیاترن، بەڵام تەنیا ئاماژەم بەو بڕیارانە كرد، كە تایبەتن بەم گفتوگۆیە.

لێرەوە كە خوێندنەوە بۆ ڕێزگرتن لە ئیرادەی خەڵك و پرۆسەی هەڵبژاردن و دیموكراتی لە هەرێمی كوردستان دەكەین، جۆرێك لە ترس و مۆتەكەی پرۆسەی سیاسیی عێراق و تێڕوانینی لایەنە سیاسییە شیعەكانی دەسەڵات، خۆی دەخزێنێتە ناو وردەكاریی شیكارە سیاسییەكە و، ئەو پرسیارە دەورووژێنێت «ئایا ڕێگەمان پێ دەدەن، لەبەر ڕۆشنایی ئەو نەخشە سیاسییەی كە ئیرادەی خەڵكی كوردستان بۆ دووبارە پێكهێنانەوەی دامەزراوە شەرعییەكان و پێكهانی كابینەی دەیەم، پرۆسەی سیاسیی تازەی هەرێمی كوردستان هەنگاو بۆ پێشەوە هەڵبگرێت و كارەكان بەپێی یاسا بكەونەوە سەر سكەی خۆیان؟ بێگومان ئەگەر بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە چاوێك بە ڕووداوەكانی دوای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ئۆكتۆبەری ساڵی 2021 بخشێنینەوە، دەبینین زۆر شت دوای ئەو هەڵبژاردنە هاتنە پێشەوە، كە پێشتر شرۆڤەكاری سیاسی و تەنانەت سیاسەتمەدارەكانیش پێشبینییان بۆ نەكردبوو، كە هەرە دیارترینیان دروستكردنی «سێیەكی پەكخەر – الثلث المعطل»، بەمەش پێكهێنانی حكومەتی عێراقیان پەك خست و فراكسیۆنی سەدر لە پەرلەمانی عێراق كشایەوە.

من لێرەدا ناڵێم ئەگەری ئەوە هەیە، هەمان سیناریۆی هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2021 لە ئێستای هەرێمی كوردستاندا دووبارە ببێتەوە، بەڵكو ئەوەتان بەبیر دەهێنمەوە كە لە دوای هەڵوەشانەوەی ڕێككەوتنی ستراتیژیی نێوان پارتی و یەكێتی لە ساڵی 2014 بە كردەیی، پێكهێنانی هەردوو كابینەی «هەشتەم و نۆیەم» ئاسان نەبووە و ماوەیەكی زۆر خایاندووە، بۆ نموونە دوای هەڵبژاردنەكانی تەمووزی ساڵی 2013 لە حوزەیرانی ساڵی 2014 كابینەی هەشتەم دروست بوو، لە دوای هەڵبژاردنەكانی ئەیلوولی ساڵی 2018 لە تەموزی ساڵی 2019 كابینەی نۆیەم پێك هات، لە ناو پرۆسەی سیاسیی ئێستای هەرێمی كوردستاندا و وەك لە گوتاری حزبە سیاسییەكان بەرانبەر یەكتری دەخوێنینەوە، بارودۆخی پرۆسە سیاسییەكە ئەگەر زۆر لە بارودۆخی سیاسیی هەردوو كابینەی «هەشتەم و نۆیەم» خراپتر نەبێت، باشتر نییە، هەر بۆیە ئەگەر واقیعییانە بارودۆخی سیاسیی ئێستای هەرێم بخوێنینەوە، بە ڕاشكاوانە ئاراستەیەكی بەهێز بۆ پەكخستنی پرۆسەی سیاسی و پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەستی پێ دەكرێت، ئەوەشی زیاتر نیگەرانمان دەكات، ئەوەیە لە گوتاری سیاسیی حزبەكاندا هەست دەكرێت «بەرژەوەندیی گشتی و ئایندەی هەرێمی كوردستان» نەك هەر وەك هێڵی سوور سەیر ناكرێت، بەڵكو ئەم هێڵە سوورە تەواو تەواو كاڵ بووەتەوە، كە ئەمەش بە مەترسییەكی گەورە لەسەر چارەنووسی هەموومان هەژمار دەكرێت.

لەم گفتوگۆیەدا زۆر جەخت لەوە كرایەوە كە وەك ئەمری واقیع هیچ ڕێگەیەكی دیكەی لە بەردەمدا نییە و دەبێت «پارتی و یەكێتی بگەنە ڕێككەوتن و هەر ئەوانیش كابینەی دەیەم پێك بهێنن»، بێگومان ئەمە واقیعی سیاسیی كوردستانە و بە بێ ئەو لایەنە سەرەكییانە مەحاڵە حكومەت پێك بهێنرێت و پرۆسەی سیاسیی لە هەرێمدا بەردەوامیی پێ بدرێت، بەڵام لە ناو ئەم ئەمری واقیعەدا پرسیار ئەوەیە پارتی و یەكێتی چۆن دەگەنە ڕێككەوتن؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە زۆر قورس نییە و لە واقیعیشدا زۆر پەیوەندیی بەو هۆكارانەوە نییە كە لە میدیا و سۆشیال میدیا باس دەكرێت و پێداگری لەسەر دەكرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لە ناو واقیعی سیاسیی كوردستاندا بە كردەیی «دوو زۆن» هەیە، دەسەڵاتەكان بەسەر ئەو دوو زۆنەدا دابەش كراون و لەسەر بنەمای ئاكامەكانی هەڵبژاردن بە ئەمری واقیع دابەش ناكرێنەوە، بۆیە ئەم واقیعە دەمانخاتە بەردەم دوو ئەگەر :

یەكەمیان: ئەگەر یەكێتیی نیشتمانییی كوردستان مەبەستی بێت سیستمی ناسەنتەری«لامەركەزی -Decentralization» فراوانتر بكرێت و دەسەڵاتەكان زیاتر بۆ پارێزگاكان شۆڕ بكرێتەوە، ئەمە كێشەیەك دروست ناكات، لەبەر ئەوەی یەكێكە لە خاڵەكانی ناو بەرنامەی كابینەی نۆیەم، بەمە ئاستەنگی گەورە بۆ دواكەوتنی كابینەی دەیەم دروست نابێت.

دووەم: ئەگەر یەكێتی مەبەستی بێت درێژە بە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بە هەمان ئاراستەی هەڵبژاردنەكانی كوردستان بدات، ئەوا كابینەی دەیەم بۆ دوای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دوا دەكەوێت.