عارف ڕوشدی، ڕاوێژكاری مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستانە و یەكێكە لە تێكۆشەرە دێرینەكان و سیاسەتمەدارێكی دیاری كورستانە و، لە بواری كاری نووسین و شرۆڤەی سیاسیدا یەكێكە لە قەڵەمە دیارەكان و بەردەوام دیدوتێڕوانینی تایبەتی لەسەر ڕووداو و پێشهاتە سیاسیەكان هەیە و لەناو نووسین و لێدوانەكانی ڕەنگدانەوەی هەیە. لە گفتوگۆی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆدا (ئەگەرەكانی پێكهێنانی كابینەی دەیەم و ئایندەی هەرێمی كوردستان)، زۆر بە لۆژیكانە هەڵسەنگاندنی بۆ بارودۆخی سیاسیی ئێستای كوردستان كردەوە و بەمجۆرە دید و تێڕوانین و پێشنیار و ڕاسپاردەكانی خستەڕوو.

 

كۆبوونەوەی ئەم دەستەبژێرە سیاسییە خاوەن ئەزموونە بۆ گفتوگۆكردن لەسەر پرسێكی گرنگی وەك «ئەگەرەكانی پێكهێنانی كابینەی دەیەم و ئایندەی هەرێمی كوردستان»، مایەی خۆشحاڵییە و ئەوە پیشان دەدات، كە هەموومان بە جیاوازیی بیروبۆچوونی سیاسیمانەوە ئایندەی هەرێمی كوردستان بە گرنگ دەزانین و لە سەرووی هەموو بەرژەوەندییەكی دیكەوەی دەبینین. لەم چوارچێوەیەدا دەستخۆشی لە بازنەی گفتوگۆی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن دەكەم كە ئەم سەكۆ كراوەیەی بۆ گفتوگۆی ئەم پرسە گرنگە ڕەخساندووە.

بەر لەوەی باس لە ئەگەرەكانی «پێكهێنانی كابینەی دەیەم» بكەم، دەمەوێت هەنگاوێك بگەڕێمەوە دواوە و ئەو پرسیارە بكەم، ئێمە كە لەناو خۆماندا ڕێك نەكەوتین و بۆ ماوەی دوو ساڵ هەڵبژاردنمان دواخست، چیمان لێی دەست كەوت؟ دڵنیام وەڵامی ئەم پرسیارە لای هەموومان ئاشكرایە، كە زۆر بە سانایی حكومەتی بەغدا ئەو هەلەی قۆستەوە و بە ڕێگەی دادگای فیدڕاڵی چەندین بڕیاری ناڕەوای لە دژی هەرێمی كوردستان دەركرد، لەوانە:

1- پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنرایەوە.

2- كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسیی هەرێمی كوردستانی پەك خست.

3- چەندین بڕیاری لەسەر ئاستی دارایی و ئابووری و ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوتی كوردستان دەركرد.

ئەم ئاكامە خراپانە هەمووی دەرهاویشتەی ئەو مامەڵە خراپەی خۆمان بوو، كە نەمانتوانی لە ناوخۆمان ڕێك بكەوین، بۆیە دەبێت ئێمە پەند لەو ڕابردووە تاڵە وەربگرین و ئەوەمان لا ئاشكرا بێت، كە هەر هۆكارێك ببێتە هۆی دواكەوتنی پێكهێنانی كابینەی دەیەم، ئەوا دەبێت لەوە دڵنیا بین كە دەرنجامی نەرێنی و خراپ بە دوای خۆیدا دێنێت و زیان بە هەرێمی كوردستان دەگەیەنێت.

ئێستا لەناو هەندێك میدیا و تۆڕەكانی سۆشیال میدیا گوێبیستی ئەوە دەبین، كە پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو قورسە و دوادەكەوێت، بڵاوكردنەوەی ئەو جۆرە قسە و باسانە هەستێكی نالەبار لەلای خەڵكی كوردستان دروست دەكات، بەتایبەتی ئەو خەڵكە جوامێرەی تەنیا چەند هەفتە پێش ئێستا زۆر جوامێرانە و بە ڕێژەی 72% بەشدارییان لە هەڵبژاردنەكانی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان كرد. بۆیە ئێستا كاتی ئەوەیە حزبە سیاسییەكان (بەتایبەتی ئەو حزبانەی بە دەنگی ئەو خەڵكە كورسییەكانی پەرلەمانیان بەدەست هێناوە)، جوامێرانە ڕێز لە ئیرادە و جوامێریی ئەو خەڵكەی خۆیان بگرن.

حكومەت وەك بەرزترین دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە وڵاتدا، ئەو شوێنەیە كە خواستی خەڵكی پێوە بەندە و خەڵك ئومێدی ئەوەیە كە حكومەت خواستەكانی بۆ جێبەجێ بكات و خزمەتگوزاری بۆ دابین بكات. كەواتە حزبە سیاسییەكان دوای ئەوەی پەرلەمانی كوردستان لە ماوەیەكی كورتدا یەكەمین كۆبوونەوەی خۆی دەكات، دەبێت بە ئاستێك سۆز و پەرۆشی لای ئەو حزبانە هەبێت، كە بگەنە جۆرێك لە ڕێككەوتن بۆ پێكهێنانی كابینەی دەیەم، تەنانەت ئەگەر لەسەر چەند خاڵێكیش نەگەنە ڕێككەوتن، ئەوە نەكەنە گرێ كوێرە و نەیكەنە هۆكارێك بۆ دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەتەكە.

بەڵام بەداخەوە لەناو ئەم پرۆسە گرنگەدا لەلایەن ‌هەندێك حزبی سیاسییەوە، بەتایبەتی ئەوانەی تازە دروست بوون، بەبێ گویدانە خواست و هیوای خەڵك، گوێبیستی هەندێك بۆچوونی پۆپۆلیستانە دەبین، ئەم گوتارە پۆپۆلیستییەش یەكێكە لە كێشەكان و لەوانەیە كاریگەریی زۆر نەرێنی لەسەر پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت هەبێت.

بە مەزندەی من، یەكێك لە كەلێنەكانی دیموكراتیەت لە وڵاتانی هاوشێوەی ئێمە، ئەو فرە حزبییە كە ناتوانن لە خاڵێكی هاوبەشدا لەسەر گوتارێكی نیشتمانی ڕێك بكەون. سەرنج بدەن لەو دابەشبوون و لێكترازانەی ساڵی 1964ی ناو باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان دروست بوو، كە هەتا ئێستاش دەبینین دەرەنجامی ئەو لێكترازانە تەنیا نەیارانی كورد و كوردستان سوودیان لێی وەرگرتووە و هەر لەو ڕێگەیەشەوە دەستتێوەردانیان لە ناو بزاڤی ڕزگاریخوازی كوردستاندا كردووە.

بیگومان لەوانەیە هەندێك ئەم بۆچوونەی من بە تێروانینێكی نادیموكراتییانە لە قەڵەم بدەن. بەڵێ، ڕاستە بە شێوەی تیۆری وایە، بەڵام بە ئەزموون و پراكتیك، فرەحزبی لەناو بزاڤی ڕزگاریخوازی كوردستان و لە دوای ڕاپەڕینیشەوە لەناو پرۆسەی حوكمڕانیی كوردستاندا، نەیانتوانیوە لە خاڵێكی هاوبەشدا پێكەوە گوتارێكی نیشتمانی دروست بكەن، هەر بۆیە ئەگەر لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتیشدا حزبەكان «جوامێریی خەڵكی كوردستان و پرسی خاك و نیشتمان» بكەنە سەنتەری بیركردنەوەیان و تێڕوانیان بۆ پێكهێنانی حكومەت و ئایندەی هەرێمی كوردستان، ئەوا هیچ كەسێك مەزندەی ئەوە ناكات، پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كاتێكی زۆر بخایەنێت.

پارتی دیموكراتی كوردستان وەك لایەنی براوەی یەكەمی هەڵبژاردنەكان، چوار خواستی نیشتمانییانەی خستووەتە بەردەم هەموو حزبە سیاسییەكان بۆ ئەوەی گفتوگۆی لەسەر بكەن بۆ پێكهێنانی كابینەی دەیەم، ئەو خواستانە لە پەیامەكانی سەرۆك بارزانی چەندین جار دووپات كراونەتەوە و، سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسیی پارتییش جەختیان لەسەر كردووەتەوە، ئەو چوار خواستەش بریتین لە «یەك هەرێم، یەك پەرلەمان، یەك حكومەت، یەك هێزی پێشمەرگەی كوردستان».

ئەگەر هەموو حزبە سیاسییەكانی كوردستان بە ویژدانەوە سەرنج لەم چوار خواستە بدەن و بە دیدێكی نیشتمانییانە مامەڵەی لەگەڵ بكەن، ئەوا هەست دەكەن، كە ئەو چوار خاڵە خواستی هەموو خەڵكی كوردستانە، هەمووان دەیان و سەدان جار گوێبیستی ئەوە بووین كە خەڵك دەڵێت: «ئەم هەرێمە دوو زۆنە، ئەم حكومەت دوو حكومەتە، هێزی پێشمەرگەی كوردستان هێزی حزبە و هێزێكی نیشتمانی نییە»، بۆیە زۆر گرنگە ئەم خاڵانە كۆكەرەوەی بیروبۆچوونی هەموو ئەو حزبە سیاسییانەی‌ هەرێمی كوردستان بێت، كە خواستی بەدیهێنانی داواكاریی خەڵكی كوردستانیان هەیە.

لەم چوارچێوەیەدا و بە لەبەرچاوگرتنی هۆكارە پێویستەكان، گرنگە كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان زوو پێكبهێنرێت كە لێرەدا ئاماژەیان پێدەكەم:

1- خەڵك چاوەڕوانی هەیە كە ئاكامی دەنگدان پراكتیزە بكرێت و، حكومەتێكی تازە دابمەزرێت بۆ ئەوەی خواست و داواكارییەكانیان بۆ جێبەجێ بكات و خزمەتگوزاری پێشكەش بكات.

2- هەرێمی كوردستان چەندین كێشەی هەڵواسراوی لەگەڵ حكومەتی عێراق هەیە، چارەسەركردنی ئەو كێشانە پێوستی بەوەیە بە زووترین كات حكومەتێكی بەهێز پێكبهێنین، بۆ ئەوەی هەوڵی جددی بدەین ئەو كێشانە چارەسەر بكەین. لەئێستا دەبینین كە چۆن حكومەتی عێراق ڕۆژانە دەستی دەستی بە هەرێمی كوردستان دەكات، ئەم دەستی دەستییە، دەرهاویشتەی نەرێنیی نەبوونی یەكڕیزی و یەكهەڵویستیی نێوان لایەنە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستانە.

3- مەترسیی دەستتێوەردانەكانی وڵاتانی دراوسێ بەتایبەتی «ئێران و توركیا»، لە ئێستادا سووریا لەناو كێشەی ناوخۆیی خۆیدا نقووم بووە، ئەگینا ئەویش هەوڵی دەدا كێشە بۆ هەرێمی كوردستان دروست بكات.

4- لەبەرچاوگرتنی ئەو شەڕە كراوەیەی ئێستا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوە دەچێت، كە ئێمە بمانەوێت، یان نەمانەوێت بە شێوەیەك لە شێوەكان پڕیشكی ئەو شەڕە بەر ئێمەش دەكەوێت.

هەر بۆیە ئەگەر لەناو ئەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا حكومەتێكی سەقامگیرمان نەبێت، دڵنیا بن، ناتوانین بە ئاسانی مامەڵە لەگەڵ ئەو بارودۆخە بكەین و، ناشتوانین ئومێدی ئایندەیەكی گەش بۆ هەرێمی كوردستان بخوازین.

لایەنێكی دیكە كە گرنگە هەڵوەستەی لەسەر بكەین، شێوازی بیركردنەوەی هەندێك حزبی سیاسیی هەرێمی كوردستانە، كە پێی وایە، كە بەشداریی حكومەتی نەكرد، نابێت بەشداری لە بەرنامە و كارنامەی حكومەتیشدا بكات، بەپێچەوانەوە لە زۆربەی سیستمە دیموكراتییەكاندا، ئەوجا لەبەر هەر هۆكارێك بێت، هەندێك حزب لەگەڵ حزبی یەكەم ناگەنە ڕێككەوتن بۆ ئەوەی بەشداری لە حكومەت بكەن، بەڵام لەبەر ئەوەی لای ئەو حزبانە «وڵات و گەل» مەبەستە، هەوڵ دەدەن لەگەڵ ئەو حزبانەی حكومەت پێكدەهێنن، لەسەر چەند خاڵێكی هاوبەش ڕێك بكەون و بیكەنە بەشێك لە بەرنامەی حكومەت و پاشانیش لە پەرلەمان وەك ئۆپۆزسیۆن چاودێریی جێبەجێكردنی ئەو خاڵانە لە حكومەت دەكەن. بۆیە دەكرێت لە پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی دەیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، حزبە سیاسییەكانی كوردستان ئەو ئەزموونە دووبارە بكەنەوە و لە كاتی دانوستاندنەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت، خۆیان ئەو خاڵانەی مەبەستیانە لە بەرنامەی حكومەتدا هەبێت، دانوستاندنی لەسەر بكەن، بۆ ئەوەی بخرێنە ناو بەرنامەی حكومەت و لە بەرانبەردا ئەوانیش دەنگ بە بەرنامەی حكومەت بدەن.

خاڵێكی دیكە كە دەمەوێت جەختی لەسەر بكەمەوە، جیاوازی و تایبەتمەندیی هەرێمی كوردستانە بە بەراورد لەگەڵ عێراقدا. ئەگەر سەرنج لە مێژووی خۆمان بدەین، دەبینین لە هەرێمی كوردستان بە درێژایی مێژوو كەلتووری لێبوردەیی و پێكەوە ژیان بوونی هەبووە، بەڵام لە عێراق بوونی نەبووە، لە هەموو پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان ئایین و نەتەوە جیاوازەكان بە ئاشتی و برایەتی پێكەوە ژیاون و هیچ كێشەیەكیان نەبووە، لەمەش زیاتر لەناو یەك گەڕەكدا بەتایبەتی لە دەڤەری بادینان لە یەك كاتدا «موسڵمان، ئێزدی، كریستیان، سائبە، كاكەیی، ئەرمن» بوونی هەبووە و دراوسێی یەكتری بوون، كێشەیەكیش هەبوایە هەموو پێكەوە وەك كەسوكاری یەكتری پێكەوە چارەسەریان دەكرد، هەر بۆیە ئەگەر كەسێك خەڵكی ئەو ناوچەیە نەبوایە نەیدەزانی كامەیان سەر بەكام ئایین و نەتەوەیە، ئەوجا لەمەش زیاتر لە دوای ڕاپەرین و دروستبوونی ئەزموونی هەرێمی كوردستان، جیاوازی و تایبەتمەندیی دیكە لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق دروست بوو هەر بۆ نموونە لە بازاڕەكانی كوردستان دراوی چاپی سویسری مامەڵەی پێدەكرا، لە بازاڕەكانی عێراق دراوی چاپكراو، لە بڕیاری 986ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووكان ناسراو بە «بڕیاری نەوت بەرانبەر بەخۆراك» لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پشكی 13% بۆ هەرێمی كوردستان جیا كرایەوە و ڕاستەوخۆ لەلایەن نەتەوە یەكگرتوەكانەوە بۆ هەرێمی كوردستان خەرج دەكرا.

لە ئێستادا، بۆ ئەوەی جیاوازی و تایبەتمەندیی هەرێمی كوردستان زیاتر پەرە پێدەبین، ئەركی سەرشانی لایەنە سیاسییەكانی كوردستانە كە بە یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان و دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی قسە بكەن، بۆ ئەوەی كۆتایی بەو دەستی دەستیەی بەغدا بهێنن، كە لە پرسی مووچە و بوودجەدا بە هەرێمی كوردستانی دەكات و، پێویستە داوا بكەین، هەر لە ئەمریكاوە پشكی هەرێمی كوردستان لە داهاتی عێراق جیا بكرێتەوە و بە جیا بۆ هەرێمی كوردستانی بنێرن، ئەم بۆچوونەی من تەنیا پێشنیارێكە و دەكرێت یاساناسان ڕێگەیەكی بۆ بدۆزنەوە، یان دەوڵەمەندتری بكەن.

لە دوماهیدا ئاماژە بەوە دەكەم، بە جۆرێك لە گەشبینییەوە سەیری ئایندەی هەرێمی كوردستان و پێكهێنانی كابینەی دەیەم دەكەم، لەبەر ئەوەی ئەو نەخشە ڕێگەیەی سەرۆك بارزانی دایناوە بۆ «یەك هەرێم، یەك پەرلەمان، یەك حكومەت، یەك هێزی پێشمەرگەی كوردستان» خواست و ئاواتی خەڵكی كوردستانە و دەبێت حزبەكانی كوردستانیش لە ئاستی بەرپرسیاریەتیی خواست و خەڵكدا مامەڵە لەگەڵ ئەو پرۆسە هەستیارە بكەن.