(*)
ڕۆژنامەکانی ئێران بەردەوامن لە ڕووماڵکردنی هەواڵی سەرکەوتنی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکانی ئەمریکا و کاردانەوەکانی لەسەر ئێران، ئەمەش لە ژێر ڕۆشنایی جیاوازییەکی ڕوونی هەڵوێستی ڕۆژنامەی ڕیفۆرمخواز و ڕۆژنامە توندڕەوەکان سەبارەت بە مامەڵەکردن لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا.
ئەمە بەشێکە لە لێدوانەکانی فاتیمە موهاجرانی، وتەبێژی حکومەتی ئێران، لە چوارچێوەی وەڵامدانەوەی پرسیارێک سەبارەت بە ئەگەری دانوستانی ڕاستەوخۆی ئێران و ئەمریکا لە دوای دۆناڵد ترامپ، “ئەو کەسەی هەوڵی ئەوە بدات، پەشیمان دەبێتەوە. موهاجرانی درێژەی بە ئاخاوتنەکەیدا: "سیاسەتی ترامپ بۆ زۆرترین فشار لەسەر ئێران شکستی هێناوە (پێشتر)... حکومەت چەندین سیناریۆی هەیە کە هەموویان لەسەر بنەمای دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان دامەزراوە".
ماڵپەڕی “دیپلۆماتکاری ئێران” وتارێکی بەناونیشانی “ئەم قۆناغەی سەرۆکایەتی ڕەنگە جیاواز بێت لە قۆناغی پێشووتر... ئەو هیوایانەی کە ئیدارەی ترامپ بۆ ئێرانی هەیە”، لە نووسینی محەمەد مێهدی مەزاهیری، لە ١٣ی ئەم مانگەدا، کە تێیدا هاتووە: “حکومەتی نوێی ئێران هەوڵ دەدات بۆ جێبەجێکردنی... بەڵێنەکانی سەبارەت بە هەوڵدان بۆ هەڵگرتنی گەمارۆکان و چارەسەرکردنی کێشەکانی سیاسەتی دەرەوە بە ئامانجی دابینکردنی خۆشگوزەرانی و گەشەپێدان لە ئێران لێرەوە دەبێت سوود لەم ساتە وەربگرین کە لەبەردەستماندایە و هەوڵە دیپلۆماسییەکان دەبێ لە دروشمی ناڕاستەقینە و ڕادیکاڵ دوور بکەونەوە کە ئەزموونەکانی ڕابردوو نیشان دەدەن کە نەیانکردووە "جگە لە تێکدانی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان و زیادبوونی گەمارۆ و هەڕەشەکان لە دژی گەلی ئێران هیچ بۆ ئێمە بەرهەم ناهێنێت. پێویستە خۆمان لە سیاسەتی کات بەفیڕۆدان بەدوور بگرین و دەستبەجێ سیاسەتێکی دەرەکی کاریگەر و کاریگەر و چالاکانە ڕێکبخەین".
مەزاهیری هەروەها نووسیویەتی، ئەو پرسیارەی کە شارەزایانی سیاسەتی دەرەوەی ئێران دەیخەنە ڕوو ئەوەیە کە ئایا ئێمە شاهیدی زیادبوونی گەمارۆکان و گوشارەکانی سەر ئێران و ناسەقامگیری زیاتر لە ناوچەکە دەبین لە ماوەی سەرۆکایەتی ترەمپدا؟ ئێمە زانیاریمان هەیە لەسەر کەسایەتی ترامپ لە ڕێگەی خولی پێشووی سەرۆکایەتییەوە وتی کە وەڵامی ئەم پرسیارە ئاسان نییە چونکە ترامپ وەک سیاسەتمەدارە دێرینەکان و بەئەزموونەکان نییە کە هەڵوێستی جێگیر لەسەر سیاسەتی دەرەوە و بنەما نێودەوڵەتییەکان دەگرنەبەر بەڵکو ئەولەویەتی سیاسەتی دەرەوەی ترامپ گەورەیی و باڵادەستی ئەمریکایە بە پاراستنی بەرژەوەندی و ئاسایشی خۆی لە... هەر تێچوونێک... ئەمەیە ڕەنگە تایبەتمەندییە ئەخلاقی و سیاسییەکانی سەردەمی ترامپ تەحەدای گەورە بێت بۆ دانوستانە دیپلۆماسییەکان، بەڵام لەناو خۆیاندا هەندێک هیوایان بۆ خولی داهاتووی سەرۆکایەتی ئەمریکا هەڵگرتووە”.
ئەو پێی وابوو کە "دەبێت ئامێری دیپلۆماسی ئێران سەرچاوەکانی هیوا چالاک بکات لە کاتێکدا هەڕەشەکان لە خولی داهاتووی سەرۆکایەتی ترامپدا دەگۆڕێت بۆ دەرفەت بۆ ئێران".
یەک ئامانج
مەزاهیری ئاماژەی بەوە دەدات کە “ترەمپ پێی وایە ئەگەر ئەو سەرۆک بوایە، شتەکان لە ناوچەی ڕۆژئاوای ئاسیا خراپتر نەدەبوون، هەروەها ئەم قەیرانانە دەرئەنجامی سیاسەتەکانی دیموکراتەکانە، بەڵام دەتوانێت چارەسەریان بکات”. سیاسەتەکەی ڕەنگە هەڕەشە لە ئێران هەڵبگرێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەزموونەکانی پێشووی لەگەڵیدا، بەڵام ڕەنگە ئەوە دەرفەتێکە و هەڵگری پەیامێکی گرنگە کە ترامپ دەیەوێت کۆتایی بە شەڕی غەززە و لوبنان بهێنێت و دژایەتی پەرەسەندنی گرژییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل دەکات، و ئەمەش ڕێک ئەوەیە کە ئێران چەندین جار ڕایگەیاندووە”.
ناوبراو لە درێژەی نووسینەکەی دەڵێ: بۆیە ئێران و ئەمریکا یەک ئامانجیان هەیە لە ناوچەکەدا، ترامپ کە چاوی لە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکایە، نایەوێت بچێتە ناو شەڕێکەوە کە لە سەرەتاوە لەگەڵ ئێراندا تێچووی زۆری لێبکەوێتەوە لە خولی سەرۆکایەتییەکەیدا چاوەڕوانییەکی زۆر هەیە کە ترامپ هەوڵی کۆتاییهێنان بە شەڕەکانی غەززە و لوبنان بدات.
محەممەد خواجۆی لە وتارێکدا کە لە ڕۆژنامەی ئعیتیماد (12ی نۆڤەمبەر) نووسیویەتی، بەناونیشانی “ستراتیژی ترامپ سەبارەت بە ئێران دووفاقییە”، بۆچوونی خستووەتەڕوو کە “ڕژێمی ئێران ترامپ دەناسێت و بە پشتبەستن بە ئەزموونی پێشووی ترامپ، لە ماوەی خولی داهاتووی سەرۆکایەتیدا، قسە و باس و گەمژەیی هەیە لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠١٨ی ڕێککەوتنی ئەتۆمی کە لە ساڵی ٢٠١٥ واژۆ کرابوو و دووبارە سزاکانی ئەمریکای بەسەر ئێراندا سەپاندەوە و توندتریان کردەوە و سیاسەتی زۆرترین فشاری لەسەر ئێران گرتەبەر، کە گورزی جددی لە ئابووری ئێران دا، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو لە گۆڕینی… کۆرسی بەرنامەی ئەتۆمی. ئێران، و تەنانەت پاڵ بە ئێرانەوە ناوە بۆ خێراکردنی، ترامپ هەوڵی دا بە تیرۆرکردنی فەرماندەی سوپای قودس قاسم سولەیمانی، سیاسەتەکانی ئێران لە ناوچەکەدا سنووردار بکات و پێشبینیش دەکرێت لە ماوەی خولی دووەمی ترامپدا سیاسەتی زۆرترین فشار لەسەر ئێران بەردەوام بێت ، و ڕەنگە بوێرتر و مەترسیدارتر بێت لە ماوەی داهاتوودا بەهۆی پێشهاتەکانی چوار ساڵی ڕابردووەوە هەڵوێستی توندتر لەبارەی ئێرانەوە دەگرێتەبەر، بەتایبەتی ئەو تۆمەتانەی کە سەبارەت بە هەوڵی تیرۆرکردنی ئێران وروژێنراون.”
ناوبراو دەڵێ: ترامپ لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکانیدا سەبارەت بە ئێران هەڵوێستی ناڕوونی گرتەبەر، لە هەندێک کاتدا توند بوو و لە کاتەکانی تریشدا لێدوانەکانی بە نەرمی تایبەتمەند بوو، ئەستەمە پێشبینی بڕیارەکانی بکرێت، چونکە ڕەنگە هەر شتێک بکات و ئەمەش نیگەرانی لە خۆیدا دروست دەکات، بۆ نموونە ڕەنگە ترامپ ئامادە بێت بۆ ڕێککەوتن لەگەڵ ئێران یان فەرمانی هێرشی سەربازی بدات.
“سنووردارکردنی بەرنامەی ئەتۆمی ئەولەویەتی کارەکانی ترامپە لە سیاسەتەکەیدا سەبارەت بە ئێران، کە لە خولی پێشووی سەرۆکایەتیدا سەرکەوتوو نەبووە، سەرەڕای سەپاندنی سزای توند بەسەر ئەو وڵاتەدا”، ئاماژەی بەوەشکرد کە “ترامپ دەڵێت ڕێگە بە ئێران دەدات خاوەنی بۆمبی ئەتۆمی بێت، بەڵام دەبێ ئێران بەرنامە ئەتۆمییەکەی بە ئاشتیانە وەسف بکات، هەربۆیە ڕەنگە ئامانجی ترامپ کەمکردنەوەی توانا ئەتۆمییەکانی ئێران بێت، کە لە ماوەی شەش ساڵی ڕابردوودا دوای کشانەوەی ئەمریکا لە ڕێککەوتنە ئەتۆمییەکە زیادی کردووە و ئێستاش ئێران لە لێواری دروستکردنی چەکی ئەتۆمیدایە.
ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: لە چەند مانگی ڕابردوودا بەشێک لە بەرپرسانی ئێران باس لە ئەگەری گۆڕینی پسپۆری ئەتۆمی دەکەن، ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەگەری ئەوە هەیە کە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران لە سروشتی ئاشتیانەی خۆیەوە بگۆڕێت بۆ سروشتی سەربازی خۆی لە خولی سەرۆکایەتی ترەمپ لە کاتێکدایە کە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بە بەراورد لەگەڵ پەرەسەندنێکی سەرنجڕاکێشدا بەخۆیەوە بینیوە “وەک ئەوەی لە کۆتایی خولی یەکەمی ترامپدا بوو.”، چاوەڕوانییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ترامپ دوو سیاسەت بۆ کۆنتڕۆڵکردنی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران دەگرێتەبەر:
1- دانوستان و فشار بە ئامانجی گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی نوێ
2- ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی بە ئامانجگرتنی دامەزراوە ئەتۆمییەکان ئەو فشارە زیاتر دەکات بۆ پاڵنانی ئێران ئەو سیاسەتی زیادکردنی فشار لەسەر ئەو وڵاتانەی کە نەوت لە ئێران دەکڕن، و ئامانجیش ئەوەیە کە تاران دانوستان بکات و لەسەر مەرجەکانی ڕێککەوتن بکات.”
لەوانەیە ئەمریکا و ئیسرائیل هێرشی سەربازی بە ئامانجی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بکەن ئەگەر ئێران قبوڵ نەکات ڕێککەوتنێکی نوێ لەگەڵ ئەمریکا ئەنجام بدات. ئەم هێرشە سەربازیانە ڕەنگە کاردانەوەی جددی وەک کشانەوەی ئێران لە پەیماننامەی قەدەغەکردنی چەکی ئەتۆمی هەڵبگرێت
ترامپ هەوڵدەدات کاریگەریی ئێران لە ناوچەکەدا سنووردار بکات و “ئەمەش پێویستییەکی بەپەلەیە لەبەر ڕۆشنایی شەڕی بەردەوامی ئیسرائیل هەوڵدەدات نەزمێکی نوێی ناوچەیی دروست بکات و باڵادەستی تێیدا بەدەستبهێنێت”، ئاماژەی بەوەش دەکرێت کە “ترامپ و ئیسرائیل خاوەنی… ئامانجی هاوبەشن، و ڕەنگە هەردوو لایەن هەوڵی پێکهێنانی ئۆردوگایەکی هاوسەنگ و بەهێز بدەن”.
ترامپ و ئیسرائیل ، هەوڵی گەیشتن بەو ئامانجە دەدەن هەم لەسەر ئاستی سەربازی و هەم لەسەر ئاستی ڕێککەوتنە سیاسییەکان.
ئەو نووسەرە پێیوابوو کە لێدوان و هەڵوێستە فەرمییەکانی ئێران زیاتر بۆ کەمکردنەوەی گرنگی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمریکا بووە، هەروەها بۆ پشتڕاستکردنەوەی ئەوەی کە ئێران چاوی لە کارەکانی ئیدارەی نوێی ئەمریکایە. ئاماژەی بەوەشکردووە، “دابەشبوونێکی ناوخۆیی لە ئێراندا هەیە لەسەر ئەو سیاسەتەی کە ئێران لە سەردەمی ترامپدا پەیڕەوی لێدەکات، چونکە ڕیفۆرمخوازان و گروپەکانی نزیک لە ڕێبازی چاکسازیخوازان مەیلیان هەیە بۆ دانوستان لەگەڵ ترامپ بۆ ڕێگریکردن لە پەرەسەندنی فشارەکان لەسەر وڵات لەلایەن کەمپی نەتانیاهۆ-ترامپ لە لایەکی دیکەوە، گرووپێکی دیکەی نزیک لە کەمپی کۆنەپەرست و هێڵی توندڕەو پێیان وایە کە دانوستان لەگەڵ ترامپ، مەحاڵە، و ئێران دەبێ لە چوار ساڵی داهاتوودا سەرەڕای هەموو ئاستەنگییەکان بەرەو پێشەوە بچێت، هەروەها جیاوازییەکی ئەوتۆ لە نێوان ترامپدا نییە و سیاسەتەکانی بایدن سەبارەت بە ئێران و ئەم گرووپە پێیان وایە کە ترامپ دەیەوێت ئێران تەسلیم بێت، ڕەنگە ئێران لە کورتخایەندا بەرەو پەرەسەندن لەگەڵ ئیسرائیل هەنگاو نەنێت بە ئامانجی ڕێگریکردن لە گۆڕینی نەزمی ناوچەیی تەلئەبیب بەڵام سیاسەتی درێژخایەنی ئێران سەبارەت بە ترامپ پەیوەستە بە پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ چین و ڕووسیا و... ڕادەی پاڵپشتی ئابووری و سیاسیی پەکین و مۆسکۆ بۆ تاران.
"ئابووری ئێران لە قۆناغێکی سەختدایە. فرۆشتنی نەوتی ئێران بە چین کە ڕۆژانە یەک ملیۆن و نیو بەرمیلە، بە دەرچەیەک بۆ ئابوری ئێران دادەنرێت. بۆیە ئێران نیگەرانە لەوەی چین، لەژێر... فشارەکانی ترامپ، قەبارەی کڕینی نەوتی ئێران بۆ نزمترین ئاست کەم بکاتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی تێکچوونی ئابووری گەورەتر وا دەکات ئێران کەمتر بەرگەی فشارەکانی ئەمریکا بگرێت
ئەگەر چین بەردەوام بێت لە کڕینی نەوتی ئێران بەو ڕێژەیەی ئێستای، ئێران بیر لەوە دەکاتەوە کە بەرگەی ماوەی ترامپ بگرێت و ملکەچی داواکارییەکانی نەبێت. ئاماژەی بەوە دەکرێت، “ئێران نیگەرانە لەوەی کەمکردنەوەی گرژییەکان لە پەیوەندییەکانی نێوان ڕووسیا و ئەمریکادا، ڕێگری لە مۆسکۆ دەکات کە بەردەوام بێت لە پشتیوانییە ڕێژەییەکانی بۆ تاران، تەنانەت ڕەنگە ڕووسیا ڕادەستکردنی فڕۆکەی جەنگی سو-٣٥ و سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێس-٤٠٠ بۆ ئێران هەڵبوەشێنێتەوە، ئێران هیوادارە کەمکردنەوەی گرژییەکانی نێوان مۆسکۆ و واشنتۆن ببێتە هۆی ئەوەی ڕووسیا ڕۆڵی هەبێت لە کەمکردنەوەی گرژییەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا، بەتایبەتی لەسەر پرسە ناوچەییەکان و بەرنامە ئەتۆمییەکە ئێران درک بەوە دەکات کە دەبێت کاربکات بۆ لابردنی گرژییەکان لەگەڵ ئەوروپا دوای سەرکەوتنی ترامپ، کە... لەوانەیە ببێتە هۆی... تاڕادەیەک دوور لە ئەوروپییەکان و هەربۆیە ئێران دەبێت کار بۆ ئەوە بکات کە هاوپەیمانییەکی فراوانی ئەوروپی-ئەمریکی لەدژی ئێران سەرهەڵبدات”، بە وتەی ئەو نووسەرە.
لەژێر ناونیشانی “عەقیدەی ڕزگاربوون لە گەمارۆکان”، مێهدی بیئۆغڵو گفتوگۆیەکی لەگەڵ چالاکوانانی چاکسازیخواز سەعید شەریعەتی و عەلی باغری ئەنجامدا، سەبارەت بە چۆنیەتی بەڕێوەبردن و کۆنتڕۆڵکردنی قەیرانەکان لەگەڵ ڕۆژئاوا، کە تیایدا ڕایگەیاند: “هەندێک لە چاودێران پێیان وایە تۆپەکە لە دامەزراندنی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا بووەتە لە دادگای ئێران، کە دەتوانێت، بە ئاماژەیەک، یەکێک لە باشترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان دوو وڵات، بەڵام کۆمەڵەیەکی دیکەی شرۆڤەکار هەن کە پێیان وایە ئەمریکا ئەوەیە کە ڕێگری دەکات لە دامەزراندنی پەیوەندییەکان لەسەر بنەمای لەسەر یەکپارچەیی و دادپەروەری و بەرژەوەندی هاوبەش.
سەعید شەریعەتی چالاکوانی چاکسازی پێی وایە، “ئەمریکا پەیوەندییەکی دەوێت کە بەرژەوەندییەکانی مسۆگەر بکات، و ئێران و ئامادە نییە لە پێناوی ئەمریکا یان هیچ وڵاتێکی دیکە دەستبەرداری بێت بەڵام ئەگەر ئێران بڕیار بدات عەقیدەی خۆی بگۆڕێت سەبارەت بە پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا، ئەمە دەبێت بۆ بەدەستهێنانی داواکارییەکانی ئەو کەسانەی کە لە ماوەی 45 ساڵی ڕابردوودا ئازاریان چەشتووە و هێشتا بەدەست فشار و بێبەشی و سنووردارکردنی جۆراوجۆرەوە دەناڵێنن. .”
لە لایەکی دیکەوە عەلی باغری لە چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ “ئعتماد” جەختی لەسەر “پێویستی وەرگرتنی واقیعبینی لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەمریکادا کردەوە و بە کەڵکیش نییە هەڵوێستی گەشبینانە یان ڕەشبینانە سەبارەت بەم بابەتە بگرینەبەر بەڵکو پێویستە واقیعبینانە مامەڵە بکەین لەگەڵ پرسی دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەمریکا یان تەنانەت ئەنجامدانی دانوستان لەگەڵیدا”.
عەلی باغری دەڵێ: پەسەندکردنی دیپلۆماسی نهێنی یان ئامرازی دیپلۆماسی دیکە لە لایەن ئێرانەوە بە هیچ شێوەیەک کێشە نییە، بەڵکو ئەوەی گرنگە گەیشتن بە لێکتێگەیشتنێکی هاوبەش و هاوبەش لە نێوان هەردوولا بە ئامانجی بەڕێوەبردنی گرژی و دواتریش دێتە ئاراوە ڕۆڵی ڕێگە خۆشکردن بۆ ڕێککەوتنەکە و پاشان ئاساییکردنەوە”.
سەعید شەریعەتی پێی وایە "کاتی ئەوە هاتووە ئێران عەقیدەی ستراتیژی خۆی سەبارەت بە ئەمریکا بگۆڕێت".
ناوبراو وتی: ڕەنگە من لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا نەبم کە دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکان یان نا، خواست و بڕیاری کۆماری ئیسلامی ئێرانە بەڵکو پێموایە بەربەستی سەرەکی ستراتیجی ئەمریکا و هێڵە بەرفراوانەکانی… سیاسەتەکانی... ئەوە ئەمریکا بوو کە لە ساڵی ١٩٨٠دا پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێراندا پچڕاند، هەروەک چۆن ئەمریکا بە درێژایی ئەم ساڵانە سەرەڕای پێشهاتە گەورە و بچووکەکان لە ڕەوتی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان، تا ئێستا هیچ خواستێک بۆ دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران نەبووە ... ئەمەریکا نایەوێت پەیوەندی یەکسانیخوازانە، بنیاتنەر و دادپەروەرانەی نێوان دوو وڵات هەبێت چونکە مۆدێلی فیکری، ئایدیۆلۆژی کۆماری ئیسلامی “سیاسەتی ئێران پێچەوانەی ئەو مۆدێلەیە کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە گونجاوی دەزانێت ئەگەر دوو وڵات بڕیاری دەستپێکردنەوەی پەیوەندییە بنیاتنەر و دادپەروەرانە بدەن، دەبێ گۆڕانکاری لە گوتار و پێکهاتە و میتۆدەکانی کۆماری ئیسلامیدا ڕووبدات.”
شەریعەتی لە درێژەی قسەکانیدا وتی: هەندێک لە چاودێران پێیان وایە کە ئێران پێویستە ئەو پێوەرانە جێبەجێ بکات کە وڵاتانی چالاک کە متمانەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەهرەمەندن، ئەمریکا پێی وایە کە ئێران دەبێ بە سیاسەتی دەرەکی و ناوچەیی و ئەتۆمی خۆیدا بچێتەوە وەک ئامادەکارییەک بۆ دوورخستنەوەی لە دوژمن وڵاتان لە ڕوانگەی ئەمریکاوە”.
ناوبراو لە درێژەی گوتەکانی دەڵێ: کۆمەڵێک لە چاودێرانی ئێرانی پێیان وایە کە ئێران نابێت هیچ گۆڕانکارییەک لە سیاسەت و مامەڵەی خۆیدا بکات و بە هۆی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا دەستبەرداری تەماحەکانی نەبێ گفتوگۆکردن ئەوەیە کە گەلی ئێران دەیەوێت هەروەک چۆن بۆ من، من بە شەخسییەت باوەڕم بەوە هەیە کە بەرژەوەندی نەتەوەیی پێویستی بە گۆڕانکاری لە عەقیدەی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان هەیە، بۆ ئەوەی ئێران لە لیستەکەدا لاببرێت. سزاکان و ئێمە گۆڕانکارییەکی پێکهاتەیی دەکەین کە ڕێگە بە ئێران دەدات ڕۆڵێکی کاریگەر و بنیاتنەر بگێڕێت”.
عەلی باغری پێی وایە پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا "بەهۆی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە و لوبنان و هاتنی دۆناڵد ترامپ بۆ پۆستی سەرۆکایەتی ئەمریکا ئاڵۆزتر بووە". ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا پرۆسەیەکە کە ماوەیەکی زۆری دەوێت بۆ دووبارە بونیادنانەوەی متمانە و لابردنی ئاستەنگە زۆرەکانی نێوان ئەو دوو لایەنە... بۆیە گرنگترین شت ئەوەیە کە گرژیەکان بەڕێوەببەن و بە شێوەیەکی واقیعی کەمی بکەنەوە. .. ئەمە سیاسەتێکە کە سەرۆک مەسعوود پزیشکیان پەیڕەوی دەکات... ئێران ڕەنگە هەموو ئامرازەکانی دیپلۆماسی بەکاربهێنێت بۆ کەمکردنەوەی پەرەسەندن و گرژی، لەوانە داوای یارمەتی لە دۆستانی هاوبەش و پتەوکردنی پەیوەندییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان.”
ئاژانسی هەواڵی تەسنیم، سەر بە سوپای پاسداران، لە ڕاپۆرتێکدا لە ژێر ناوی “لەبارەی مامەڵەی هەڵەی چاکسازیخوازان لەگەڵ ترامپ... عەقڵەکانتان بە کاربهێنن” هێرشی کردە سەر لایەنگرانی دانوستان لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا!
لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە: “ئەم ڕێژەیە زیادەڕۆییەی گرنگیدان بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا (لەلایەن چاکسازیخوازانەوە) هانی خەڵکی گشتیی داوە کە پەیڕەوی لە ڕاپرسییەکانی ئەمریکا بکەن سەبارەت بەوەی کێ لە هەڵبژاردنەکاندا سەردەکەوێت... دەتوانین چاوەڕوانی سیاسەتی ترامپ لەسەر ئێران بکەین، بەڵام هەیە بزووتنەوەیەکی سیاسی و هێزێکی سیاسی کە دروشمی دیالۆگ بەرز دەکەنەوە”.
تەسنیم زیادی کرد: ترامپ لە خولی داهاتووی سەرۆکایەتیدا جیاواز دەبێت لەوەی کە هەبووە، چونکە لە دوای خولی پێشووی سەرۆکایەتی ترەمپەوە جیهان شایەتحاڵی پێشهاتە گەورەکان بووە لە ماوەی خولی پێشووی سەرۆکایەتی ترامپدا، لەوانە کشانەوەی لە ڕێککەوتنی ئەتۆمی، دانانی سوپای پاسداران لە لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان، و تیرۆرکردنی ژەنەڕاڵ سولەیمانی... هەندێک لە کاندیدەکانی پۆست لە ئیدارەی داهاتووی ئەمریکا هەڵوێستی دوژمنکارانە لەگەڵ ئێران کە ئاماژەیە بۆ ئەوەی ترامپ دیالۆگ و ڕێککەوتنی لەگەڵ ئێران ناخوازێت، هیچ نیازێک نیشان نادات وە خواستێک بۆ چوونە ناو دانوستانێک کە ببێتە هۆی دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانمان، ترامپ ئاماژەی بنیاتنەری بۆ ئێران نەنارد سەبارەت بەو دانوستانانە، کەواتە بۆچی چاکسازیخوازان وروژێن و باس لە وتووێژ و ڕێککەوتن دەکەن؟”
ڕۆژنامەی ئیعتمەد لە ژمارەی ١٧ی ئەم مانگەدا وتووێژێکی لەگەڵ مەسعوومە ئیبتەکار، ڕاوێژکاری حەسەن ڕۆحانی، سەرۆک کۆماری پێشووی بۆ کاروباری ئافرەتان و چالاکوانی چاکسازی لە بارەی پرسی دانوستانەکانی نێوان ئێران و ئیدارەی ترامپ بڵاوکردەوە. ئیبتکار پێی وایە کە “ئێران دەتوانێت دانوستان لەگەڵ ترامپ ئەنجام بدات.” ئاماژەی بەوەشکرد، "ئەو گروپەی داوای دانوستان نەکردن دەکات، بەرژەوەندی تەسکی کوتلەیی و تاکەکەسی پەیڕەو دەکات و ئەولەویەت بە بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان نادات، ئەم گروپە سوودمەندە لە دەڵاڵی سزا و سزاکان".
ئەبتەکار "دەڵاڵی سزاکان"ی تۆمەتبار کرد بەوەی "رێگە نەدەن کێشەکانی نێوان ئێران و ئەمریکییەکان و ئەوروپییەکان چارەسەر بکرێن و سزاکان هەڵبگیرێن". داوای لە حکومەتی بێزشکی کرد "کار بۆ سنووردارکردنی ئەم بازرگانییە بکات کە پێچەوانەی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانە".
ئەبتەکار هەروەها دەڵێ: زیاتر لە سەدا ٥٠ی دەنگدەران لە هەلومەرجی سەختدا دەنگیان بە پزیشکیان (لە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری ئێران) دا، ئەمەش دەرفەتێک بۆ دانوستان و کرانەوە بەڕووی جیهان و زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی پێکدەهێنێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، "حکومەتی پزیشکیان دەتوانێت ئەم ئەرکە ئەنجام بدات و بەرژەوەندییەکانی وڵات لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بپارێزێت، لەسەر بنەمای وزە ناوخۆییەکان و دەنگی دەنگدەران و پشتیوانی ڕێبەرەکە".
ئەبتەکار لە درێژەی قسەکانیدا وتی: باوەڕم وایە کە حکومەتی پزیشکیان تەنانەت دەتوانێت دانوستان لەگەڵ ئیدارەی ترامپی کۆمارییەکان بە ئامانجی باشترکردنی بارودۆخی ناوچەکە و جیهان ئەنجام بدات.
ڕۆژنامەی "جوان" لە وتارێکدا بە ناوی "متمانەکردنی ئەبتەکار بە ترامپ" هێرشی کردە سەر مەعسومە ئەبتەکار. جوان وتی: پێدەچێت مەسۆمێ ئیبتکار متمانەی بە بەڵێنەکانی ترامپ هەبێت سەبارەت بە کۆتاییهێنان بە ململانێ و ناکۆکییەکان گەشبینی خۆی دەربڕی سەبارەت بە بەڵێنەکانی سەبارەت بە کۆتاییهێنان بە شەڕەکان لە ناوچەکە و جیهاندا.
“جوان” لە درێژەی قسەکانیدا وتی: متمانە بە ئەمریکا گەورەترین کێشەی ئەو چاکسازیخوازانەیە کە باوەڕیان بە هەموو ئەو شتانە هەیە کە سەرۆکەکانی ئەمریکا دەیڵێن، لە ئۆبامای دیموکراتەوە دەست پێدەکات تا ترامپی کۆماریخواز، و گرنگی بە ئەدای خۆیان نادەن چاکسازیخوازان هەموو جارێک شەق لە دوای شەق وەردەگرن، بەڵام پاشەکشە ناکەن لە جووڵاندنی هاوڕێیەتی لەگەڵیان.
جوان لە درێژەی قسەکانیدا وتی: ترامپ بکوژی قاسم سولەیمانییە، ڕێککەوتنی ئەتۆمیش نوێنەرایەتی هەموو شتێکی کرد بۆ ئەو چاکسازیخوازانەی کە هەموو هیواکانیان لەسەر دانا ئەوان هیوادارن کە ترامپ ئاشتی و ئارامییان بۆ بهێنێت، سزاکان هەڵبگرێت ، و ترەمپ کێشەکانی ژیانیان چارەسەر دەکات”.

 

(*)
نووسینی: حنان عەزیزی
وەرگێرانی: شێرکۆ حەبیب