مەزڵووم سەیدا موسلم، یەكێكە لە سیاسەتمەدارەكانی باكووری كوردستان و، ساڵانێكی دوور و درێژ بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی گەلی كورد لە توركیا خەباتی چەكداری كردووە، لە ئێستادا قەناعەتی بەو جۆرەیە كە كێشەی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان تەنیا بە ڕێگەی چارەسەری ئاشتییانەوە چارەسەر دەكرێت و، گرنگە كورد لەم قۆناغە هەستیارە و لە ناو گۆڕانكارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەو زمانە باس لە كێشەكەی خۆی بكات و، هەوڵ بدات چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە كە زمانی سەردەم و زمانی ئاشتی و دیموكراتی و پێكەوەژیان بێت. لە گفتوگۆی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆدا (پڕۆژەی هەمواركردنەوەی دەستوور و دەستپێكردنەوەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا)، زۆر ڕاشكاوانە دەستی خستە سەر برینەكان و بەم جۆرە دید و تێڕوانین و بۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

دەستخۆشی لە بازنەی گفتوگۆی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەم، كە ئەمڕۆ ئەم هەموو دەستەبژێر و شارەزایەی پێكەوە كۆكردووەتەوە بۆ ئەوەی گفتوگۆ لەسەر پرسێكی گرنگ بكەین كە ئەویش «پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كوردە لە باكوور».

دەستپێكی قسەكانم بەوە دەست پێدەكەم، كە گوایە ئێستا پرۆسەیەك لە توركیا دەستی پێكردووە بە ناوی «پرۆسەی چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا»، پرسیاری من ئەوەیە، ئایا توركیا وەك دەوڵەت ددان بەوەدا دەنێت كە كێشەیەك لە ناو ئەو دەوڵەتەدا هەیە كە ناوی كێشەی كوردە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێتە پرسیارێكی دیكە، ئەگەر نكۆڵی لە بوونی كێشەیەك بكرێت و كێشەكە نەبێت، چارەسەركردنی بۆ چییە؟

ئەگەر واقیعی ڕاستەقینەی كێشەی كورد لە باكوور وەك خۆی شرۆڤە بكەین، ئەوا ئەم كێشەیە وەك برینێكی قووڵی بێ دەرمانە، ماوەی زیاتر لە 100 ساڵە دەوڵەتی توركیا نكۆڵی لەو برینە و لەو كێشەیە دەكات، بە یاسا و دەستوور بوونی كورد دەسڕێتەوە و دەڵێت توركیا «یەك دەوڵەت، یەك میللەت، یەك زمانە»، ئەمەش مانای ئەوەیە بێجگە لە تورك نەتەوەیەكی دیكە لە ناو ئەو دەوڵەتەدا نییە، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر بمانەوێت هەنگاوێكی دروست بۆ چارەسەرێكی ڕاستەقینەی كێشەی كورد لە باكوور هەڵبگرین، دەبێت دەوڵەتی توركیا ددان بە بوونی كورددا بنێت وەك نەتەوەیەك، بۆ ئەمەش دەبێت دەستوورەكەی خۆی بە شێوەیەك هەموار بكاتەوە كە ناسنامەی دەوڵەتێكی فرەنەتەوە بەرجەستە بكاتەوە.

بە درێژایی مێژوو هەر كاتێك دەوڵەتی توركیا پێویستی بە كورد هەبووبێت، هەوڵی داوە بە بەرنامە و پیلانێك مامەڵە لەگەڵ كورد بكات و واپیشان بدات كە كورد و تورك بران و دەبێت كێشەكان بە ئاشتی چارەسەر بكرێت، بەڵام دوای ئەوەی كاری پێی نەما، وەك پێشان و خراپتر كوردی چەوساندووەتەوە و نكۆڵیی لە ناسنامەی كورد كردووە، لە ئێستاشدا جیا لەوەی گۆڕانكارییەكی گەورە لەسەر ناوچەكە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوەیە، لە هەمان كاتدا هێزێك هەیە شەڕ لەگەڵ توركیا دەكات كە پەكەكەیە، توركیا دەیەوێت بەم بەرنامە و پلانە هەم پەكەكە نەهێڵێت و چەكی پێ دابنێت، هەمیش خۆی لە مەترسیی ئەو گۆڕانكارییانە بپارێزێت. بۆیە لە ناو چوارچێوەی توركیا وەك دەوڵەت بیری لێ دەكاتەوە و بەرنامەی پلانی بۆ دادەنێت، بۆ ئەوەش كە مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بكات، لە دوو پرسی گرنگدا سەرچیخ چووە، كە بریتین لە:

1- ئەگەر توركیا پێی وایە بە ڕێگەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان پەكەكە چەك دابنێت و خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، كێشەی كورد لە توركیا چارەسەر دەبێت، ئەوا لەم تێڕوانینەدا هەڵەی كردووە، لەبەر ئەوەی خودی پەكەكە باوەڕی بە چارەسەر كێشەی كورد لە باكووری كوردستان نییە.

2- ئەگەر توركیا وا مەزندە دەكات بە چەند هەنگاوێكی شۆئامێزی ناوخۆیی دەتوانێت كێشەی كورد پەردەپۆش بكات و بەردەوام بێت لە نكۆڵیكردنی، ئەوا لەمەشدا دیسان هەڵەیە، لەبەر ئەوەی كێشەی كورد لە ئێستا لەسەر ئاستی ناوخۆیی دەوڵەت دەرچووە و بووەتە كێشەیەكی نێودەوڵەتی.

لە تێڕوانینێكی گشتگیردا بۆ كۆی ئەو قسە و باسانەی سەبارەت بە دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا دەكرێت، خاڵی سەرەكی و گەوهەریی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خودی ڕەجەب تەیب ئەردۆگانە كە لەوە دەترسێت لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا دەنگی پێویست نەهێنێت و نەبێتەوە سەرۆك كۆماری توركیا، بۆ ئەوەی ئەم مەترسییە بڕەوێنێتەوە، ئەردۆگان پێویستی بەوەیە ئەو لایەنەی نوێنەرایەتیی كورد دەكات لە ناو پەرلەمانی توركیا كە «دەم پارتی»یە ڕازی بكات و ڕێككەوتنی لەگەڵ بكات، بەڵام ئەو هێزەش نادات بە «دەم پارتی» كە ڕۆڵی لە پرۆسەی ئاشتییەكەدا هەبێت، بەڵكو ئامانجی بەو جۆرەیە پەكەكەی تێدا نەبێت و تەنیا لەگەڵ ئۆجەلان ئەم كارە بكات.

لێرەدا جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە، چارەسەركردنی كێشەی كورد لە باكوور ئاسان نییە، بەڵام ئەگەر نییەتی ڕاست بۆ چارەسەركردنی كێشەكە لە لایەن دەوڵەتی توركیاوە هەبێت، ئەوا دەبێت هەنگاوی دروستی بۆ هەڵبگیرێت، بە دیدی من دەبێت ئەم هەنگاوانە هەڵبگرین:

- دەبێت بە فەرمی و لە ناو پرۆسەی هەمواركردنەوەی دەستووردا مافەكانی كورد بناسرێن و بەرجەستەی ئەوە بكاتەوە كە توركیا دەوڵەتی تەنیا میللەتێك نێیە، بەڵكو دەوڵەتێكی فرە میللەتە.

- دەبێت دەوڵەتی توركیا لێبوردنێكی گشتی بۆ كۆی زیندانییە سیاسییەكانی كورد لە باكوور دەربكات، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر پێش دەستپێكردنی پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، داكۆكیكردن لە مافی كورد و ناسنامەی كوردبوون قەدەغە و تاوان بووبێت، ئەوا كاتێك پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە دەست پێدەكات، چیتر نابێت ئەو پرسە قەدەغە و تاوان بێت و دەبێت ئەوانەی لەسەر ئەو پرسە لە زیندانن ئازاد بكرێن.

لە دوماهیدا ئاماژە بەوە دەكەم، ئەگەر ڕەجەب تەیب ئەردۆگان وەك سەرۆك كۆماری توركیا كە كەسێكی بەهێزە و ئیمكانیەتێكی زۆر گەورەشی لەبەر دەستە، بە تێڕوانینێكی ئەقڵانییانە سەیری چارەسەری كێشەی كورد لە باكوور بكات، ئەوا دەتوانێت لە چوارچێوەی پرۆسەی هەمواركردنەوەی دەستوور و نووسینەوەی مافەكانی لە ناو ئەو دەستوورەدا (بەو شێوەیە كە كوردی باكوور پێی ڕازی بن) ئەوا ئەم چارەسەرییە دەبێتە هێزێكی زیاتر بۆ خودی ئەردۆگان و دووبارەبوونەوەی بە سەرۆك كۆمار لە هەڵبژاردنەكانی داهاتووی توركیادا، لەمەش زیاتر ئەردۆگان دەبێت لەو ڕوانگەیەوە سەیری ئەزموونی هەرێمی كوردستان بكات، كە مۆدێلێكە جێگەی ڕەزامەندیی هەموو كوردێكە و دەتوانرێت بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە باكوور سوودی لێ وەربگرێت، بەمەش پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستانیش دەگاتە قۆناغێكی زۆر باشتر و لە بەرژەوەندیی هەردوولا (توركیا و هەرێمی كوردستان) دەبێت.