مستەفا شەفیق چاودێری سیاسی و شارەزا لە كاروباری سیاسیی توركیا، یەكێكە لەو پسپۆڕانەی چەندین ساڵە وەك چاودێرێكی سیاسی، شرۆڤەوان و توێژەر، كار لەسەر سیاسەتی توركیا و پرسی كورد لە باكووری كوردستان دەكات، بۆ شرۆڤەی ئەم پرسەش بەردەوام لە میدیاكانی كوردستان لێدوانی ڕاشكاوانەی هەیە و قسەی جددی خۆی دەكات، لە گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆدا (هەمواركردنەوەی دەستوور و دەستپێكردنەوەی چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا)، زۆر ڕاشكاوانە لەسەر ئەم مژارە بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی بەمجۆرە خستەڕوو.

 

سەرەتا وێڕای دەستخۆشیم بۆ بازنەی گفتوگۆی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ سازدانی ئەم ئەم گفتوگۆیە لەسەر ئەم پرسە گرینگە، بەڵام من وای دەبینم، ئەگەر ئەم گفتۆگۆمان دوای ئاكامی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ئەمریكا بكردایە، لەوانەیە ئاراستەیەكی دیكەی وەربگرتایە و زیاتر دەوڵەمەند بوایە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئاكامی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ئەمریكا كاریگەری لەسەر كۆی سیاسیەتی جیهانی هەیە، بە بارودۆخە ئاڵۆزەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشەوە.

ئەوەی لەم گفتوگۆیە بەڕێزان ئاماژەیان پێكرد، ڕاشكاوانە هیچ ئومێدێكم بەدی نەكرد كە چاوەڕێی ئەوەی لێ بكرێت، ئەم پرۆسەی ئاشتییەی دەستی پێ كردووە، ببێتە چوارچێوەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە توركیا، هەر بۆیە ئاراستەی گفتوگۆكە بەو شێوەیە ڕۆیشتووە، دەبێت بپرسین: ئایا چ ناوێك لەم پرۆسەیە بنێین؟ ئایا پرۆسەی ئاشتییە، یان كرانەوەیە بە ڕووی كورددا؟ بە تێروانینی من هیچیان نییە، بەڵكو گفتوگۆیەك هاتووەتە پێشەوە و، سەرچاوەی ئەم گفتوگۆیەش بریتییە لە:

• تەوقەكردنێكی دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی مەهەپە لەگەڵ هاوسەرۆكی دەم پارتی و پاشانیش چەند لێدوانی باخچەلی كە باسی لە برایەتیی كورد و تورك كردووە.

• سەردانی عومەر ئۆجەلان بۆ زیندانی ئیمڕاڵی و بینینی ئۆجەلان و پاشان ناردنی پەیامێكی بە عومەر ئۆجەلان و ڕاگەیاندنی ئەو پەیامە لە میدیاكانی توركیادا.

ئەم دوو ڕووداوە بوونە هۆی دروستبوونی ئەم گفتوگۆیە، ئەوجا ئەم گفتوگۆیانە لە كوێ دەوەستێت و دەگاتە كوێ، ئەوەیان مەسەلەیەكی دیكەیە، بەڵام ئەو گفتوگۆیانە بەردەوامییان دەبێت.

لە واقیعدا، هۆكاری سەرەكی بۆ دروستبوونی ئەم گفتوگۆیە، نە لێدوانەكانی دەوڵەت باخچەلی بوو، نە پەیامەكەی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیش، بەڵكو ڕاستە و ڕاست، ستراتیژیەتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا بۆ ئەم قۆناغەی ئێستا تێیداین و ستراتیژیەتی دەوڵەتی توركیایە بۆ ئەو قۆناغەی دێتە پێشەوە، ئەم ستراتیژەش دوو ڕەهەندی لە پشتەوەیە كە بریتین لە:

یەكەم: ڕەهەندی ناوخۆییە بەڕێزانیش ئاماژەیان پێكرد، بەوەی ئەردۆغان لە دوو هەڵبژاردنی ڕابردوو گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی كە كێشەی كورد لە توركیا لە دەستی ئاك پارتی دەرچووە و بە ڕێگەی هاوپەیمانیی جەهەپە و دەم پارتی، ئێستا لە دەستی جەهەپەدایە، ئێستا ئەردۆغان دەیەوێت دۆسێی كورد بگێڕێتەوە بەر دەستی خۆی، بەڵام ئەم كارەی بە تەنیا یەك قاچ پێ ناكرێت، واتە هاوپەیمانی لەگەڵ مەهەپە و دەوڵەت باخچەلی»، بەڵكو بۆ ئەوەی بتوانێت لەسەر پێی خۆی ڕابوەستێت، پێویستی بە قاچێكی دیكەیە كە ئەویش عەبدوڵڵا ئۆجەلانە.

ئەردۆغان دەزانێت بە هاوپەیمانی لەگەڵ مەهەپە و باخچەلی بۆ بەدەستهێنانی دەنگی نەژادپەرستەكانی توركیا ئەو پرۆسەیە بەڕێوە ناچێت و ناتوانێت ئەم قۆناغە تێپەڕێنێت، هەر بۆیە ئەگەر بیەوێت پرۆسەی هەمواركردنی دەستووری توركیا لەناو پەرلەماندا بكرێت، ئەوا پێویستی بەوە دەبێت دوو قاچی هەبێت لەسەری ڕابوەستێت كە ئەویش «ئۆجەلان و باخچەلی»یە، ئەمەش بۆ داهاتووی توركیا خاڵێكی زۆر گرینگ دەبێت.

دووەم: ڕەهەندی دەرەكییە، بەپێی ئەو گفتوگۆ گەرمانەی لەناو میدیاكان و ناوەندە سیاسییەكانی توركیا دەكرێن، بە هەمان شێوە ئەردۆغان ئامانجی ئەوەیە كە چۆن بتوانێت دۆسیەی كورد لە دەستی ئەمریكا دەربهێنێت، بەتایبەتیش دۆسێی ڕۆژئاوای كوردستان بێنێتە ژێر دەستی خۆی.

هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لەم بارەوە لێدوانێكی داوە و تیایدا دەڵێت: «ئێمە بەردەوام لەگەڵ ئەمریكا جەختمان لەسەر ئەوە كردووەتەوە دەستبەرداری تیرۆر بێت لە سووریا و ڕۆژئاوای كوردستان، بەڵام ئەمریكا هیچ وەڵامێكی نەداوینەتەوە و ئێستا گەیشتوونەتە ئەوەی تەنیا گوێمان لێ دەگرێت».

 لەم چوارچێوەیەدا، بەدەر لەوەی ئەردۆغان لەو دوو ئامانجەی سەركەوتوو دەبێت، یان نە، من ئەم هەنگاوەی بە كارێكی ئاقڵانە دەزانم كە گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی كە پرۆسەی سیاسی لە توركیا تەنیا بە یەك قاچ و هاوپەیمانی لەگەڵ نەژادپەرستەكان بەڕێوە ناچێت و پێویستی بە قاچێكی دیكە هەیە كە ئەویش عەبدوڵڵا ئۆجەلانە، ئەمەش واتە بەم هەنگاوەی دەگاتە شێوازێك لە چارەسەركردنی كێشەی كورد.

من وای دەبینم، ئەردۆغان هەموو هێزی خۆی دەخاتە گەڕ بۆ ئەوەی دۆسێی كورد لە توركیا لە دەستی جەهەپە دەربهێنێت، ئەم كارانەشی ئێستا دەیكات، بە لابردنی سەرۆك شارەوانییەكانی باكوور و دانانی «قەیوم» لە جێگەیان، ئەمە شەڕێكی شاراوە نییە دژی كورد پیادەی بكات، یان سەرۆك شارەوانییەكی كورد لاببات، بەڵكو ئامانجی سەرەكی ئەوەیە دۆسیەی كورد لە دەستی جەهەپە دەربهێنێت. ئایا لەمەدا ئەردۆغان سەركەوتوو دەبێت ؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بەرەو پێشەوەچوونەكانی پرۆسەی ئاشتی دەیداتەوە.

لەسەر ئاستی ڕەهەندی دەرەكی، پرسیار ئەوەیە ئایا توركیا لەسەر دۆسێی ڕۆژئاوا لەگەڵ ئەمریكا ڕێكدەكەوێت؟ ئەوەی من لەناو میدیای توركی دەبینم و باسی لەسەر دەكرێت، توركیا ئومێدی خۆی لەسەر دەرچوونەوەی دۆناڵد ترەمپ بۆ دووبارە بوونەوەی بەسەرۆكی ئەمریكا هەڵچنیووە، بەڵام پێموایە ئەو ئومێدە « هەڵخەڵەتێنەرە» بۆچی؟

لەبەر ئەوەی ئەگەر سەیری گۆڕانكارییەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەین هەر لە ساڵی 1991 هەتا ئێستا، دەبینین گۆڕانكارییەكان بە یەك ئاراستەدا دەڕۆن، جارێك هەندێك گەرم، جارێك هەندێك سارد، هەندێك جار سست، هەندێك جار توند، سەرەنجامیش گۆڕانكارییەكان بەرەو ئەو ئاراستەیە هەنگاو هەڵدەگرن، كە هێزە هەرێمییە گەورەكان هەژموونیان لەسەر ئاستی هەرێمی كەم بكرێتەوە، نەك هەژموونیان زیاتر هەڵكشێت، لە چوارچێوەی ئەم ستراتیژەدا هەژموونی توركیا و ئێرانیشە لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەی ئێستا بەرانبەر بە ئێران دەكرێت، هیچ دوور نییە 5-10 ساڵی دیكە بەرانبەر توركیا بكرێت، بۆیە ئەوەی توركیا پلانی بۆ دادەنێت، بۆ ساڵانی داهاتووە نەك تەنیا بۆ ئێستا.

 بە تێڕوانینێكی گشتگیرانە، گۆڕانكارییەكان بە سوود و بەرژەوەندیی كورد تەواو دەبن، بەڵام كورد چۆن خۆی ڕێك دەخات و سوود لەو گۆڕانكارییانە وەردەگرێت؟ ئەوا وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستی بەوەیە چەند ڕاستییەك لەبەرچاو بگرین و كاری لەسەر بكەین كە بریتین لە:

1- پاراستنی سەقامگیریی هەرێمی كوردستان بە هەموو شێوەیەك و بە هەموو توانایەك.

2- بەشداریی كارای هەرێمی كوردستان بە شێوەی ژیرانە لەو گۆڕانكارییانە لە هەردوو بەشی ڕۆژئاوا و باكوور دێنە ئاراوە.

یەكێك لەو ستراتیژانەی ئێستا لەناو شەڕی ئیسرائیل و حەماس و گرووپەكانی دیكە دەخوێنرێتەوە، ئەوەیە ئیسرائیل وەك لوبنان، دەستتێوەردان لەناو سووریا بكات، ئەم دەستتێوەردانەش گۆڕانكاری دروست دەكات، كاریگەری لەسەر ڕۆژئاوا دەبێت. لە ئێستادا ئامادەكاری بۆ ئەمە دەكرێت، بەڵام گۆڕانكارییەكانی ناو ئامادەكارییەكە چۆن دەبێت؟ ئەوەیان دیار نییە، بەڵام دەكرێت چەند ئەگەرێك ڕەچاو بكرێت، لەوانە:

• ئەگەر لەناو ئەو گۆڕانكارییانە هەرێمی ڕۆژئاوای كوردستان، هەنگاوێكی دیكە بەرەو پێشەوە بڕوات، ئەوا لەوانەیە ڕۆڵێكی ئەرێنی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە باشوور و باكووریش بگێڕێت.

• ئەگەر هەرێمی ڕۆژئاوای كوردستان بەرەو دواوە بكشێتەوە كە ئێستا هەندێك لایەن هەوڵی جۆرێك لە پاشەكەشە بەو هەرێمە دەدەن، ئێران دەخوازێت هەژموونی سەربازیی توركیا لە ڕۆژئاوا زیاتر بێت، بۆ ئەوەی پەردەپۆشی بوونی هێزەكانی خۆی لە سووریا بكات و توركیاش بێتە ناوەوە و بەمەش مەترسی لەسەر خۆی كەم بكاتەوە.

لە دوماهیدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم، ئێمە وەك كورد دەبێت زۆر بە وردی هاوسەنگی لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بخوێنینەوە، واقیعییانە سەیری ئەو هاوكێشە تازەیە بكەین كە لە ناوچەكەدا هاتووەتە ئاراوە، دەبێت بزانین ئەو شەڕەی ئیسرائیل دەستی پێكردووە بە ئاسانی كۆتایی پێ نایەت و بەردەوام دەبێت، ئامانجی ئیسرائیل لە چوونە ناو خاكی لوبنان بۆ ئەوەیە جۆرێك لە سەقامگیری بۆ لوبنان بگەڕێتەوە و بیكات بە پێگەیەكی بەهێز بۆ ئاسایشی خۆی، بێگومان هەمان ئامانجی لە سووریاش هەیە، ئێستا نەخشەی بۆ دادەڕێژێت، بەڵام داڕشتنی ئەم نەخشەیە كاتی دەوێت و لەوانەیە لە ئێستا نەتوانێت بڕیاری لەسەر بدات، بەڵام دەبێت ئەوەمان لا ڕوون بێت، كە گۆڕانكارییەكان بەردەوام دەبن و لەوانەیە شێوازی جۆراوجۆری ئابووری و جیۆپۆلیتیكیش بە خۆیەوە بگرێت. دوور نییە ئیسرائیل بازاڕێكی هاوبەش لەگەڵ توركیا بكاتەوە بۆ كەمكردنەوەی هەژموونی ئێران لەسەر ناوچەكە.

وێڕای هەموو ئەگەرەكان و بەردەوامیی گۆڕانكارییەكان، خوێندنەوەی من بەو جۆرەیە كە بۆ كورد، دەرفەتەكان لە مەترسییەكان زیاترن.

ماوەتەوە ئاماژەیەك بە پرۆسەی ئاشتی لە توركیا بكەمەوە. ئەگەر لایەنەكان مەبەستیان بێت بە ڕاستی پرۆسەی ئاشتی بەرەو پێشەوە بچێت، ئەوا دەبێت لایەنەكانی پەیوەندیدار بەم پرۆسەیە بە توركیا و پەكەكەشەوە بەبێ مەرج و مەرجكاری ئەم سێ هەنگاوە هەڵبگرن:

1- یەكەمین هەنگاو بۆ ئەوەی پرۆسەیەكی دروستی ئاشتی دەستی پێ بكرێت، ئەوەیە دەبێت بەبێ مەرج و مەرجكاری توركیا و پەكەكە شەڕ ڕابگرن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هەتا شەڕ ڕانەگیرێت، ناتوانرێت دەست بە پرۆسەی ئاشتی بكرێت.

2- دەبێت لایەنی سێیەم لەناو ئەم پرۆسەیەدا بوونی هەبێت. وەكو دەزانین ژمارەیەك لە ئەندامانی سەركردایەتیی پەكەكە لەم هەلومەرجەدا بە هیچ شێوەیەك ناتوانن بگەڕێنەوە توركیا و تاوەكو زەمینەی سیاسی و یاسایی بۆ ئەمان ڕێك دەخرێت، پێویستیان بە وڵاتێكی دیكە هەیە لەوێ بمێننەوە، كە باس لە هەرێمی كوردستان دەكرێت.

3- دەبێت زەمینەیەك لە باكوور بڕەخسێنرێت بۆ ئەوەی لایەنی دیكەش وەك «كۆمەڵەكانی جڤاكی مەدەنی، سەندیكای پارێزەران، پارتە سیاسییە كوردییەكان، كەسایەتییەكان و...هتد» بەشدار بن، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی پلاتفۆرمێك پێكبهێنرێت و ئەم پلاتفۆرمە ببێتە چوارچێوەیەك بۆ ئەوەی پرۆسەكە لەسەر ئاراستەی خۆی وەك جاری پێشوو لا نەدات. ئەوەی ئێستاش گفتوگۆی لەسەر دەكرێت، هەتا ئێستا دیار نییە بە چ ئاراستەیەكدا دەڕوات.

بە كورتی دەبێت بڵێین ئێستا گفتوگۆیەك لەناو سیاسەتی توركیا دەربارەی پرسی كورد دەستی پێكردووە، ئەم گفتوگۆیە بە كوێ دەگات، ڕوون نییە، بەڵام گفتوگۆكان بەردەوام دەبن و گۆڕانكاری و پێشهاتە ناوچەیی و جیهانی و ناوخۆییەكانی توركیا كۆتایی ئەم گفتوگۆیانە دیار دەكەن كە بە كوێ دەگات، بۆیە پێویستیمان بە چاودێرییەكی وردی ڕۆژانی داهاتوو هەیە و بۆ پشتڕاست بوون لە ئاراستەی ئەم گفتوگۆیانە دەبێ لە نزیكەوە چاودێری پێشهاتەكان بكەین و بەدواداچوونی وردیان بۆ بكەین.