(*)

پێناسەیەک کە بتوانێت بە یەکسانی پێناسەی "ترامپیزم" بکات، و دۆناڵد ترەمپ خۆی ئەوەندە ڕۆشنبیر نییە، ئەوەندە پیاوێک نییە کە حەزی لە بڕیاری سەرزارەکی و کردارەکانە، بە پشتبەستن بە حوکمدانی تاکەکەسی خێرا. بەڵام ترامپیزم بزووتنەوەیەکە، و لەڕاستیدا بزووتنەوەیەک کە ئێستا لە دڵدا گۆڕاوە بۆ پارتێکی سیاسی، ئەم بزووتنەوەیە کە دڵسۆزی سەرسەختی بۆ ترەمپ هەیە، بێبەش نییە لەو بیرمەندانەی کە ئامانجیان ئەوەیە ئەو دەرفەتە بقۆزنەوە کە ئەو پیاوە پێیان دەبەخشێت.

ئەوەی ئەوان دەیانەوێت دووپاتکردنەوەی چەمکی خێزانە نەریتییەکە کە لە ژن و مێرد و منداڵ پێکهاتووە. لە دەرەوەی ئەم چەمکە تەقلیدییەی بنەماڵە، کە لەلایەن مەسیحییە ئینجیلییەکانەوە بەرەوپێش دەچێت، بیرمەندانی “ترۆمپی” ئامانجیان بەهێزکردنی ئابووری پیشەسازی ئەمریکایە لەگەڵ گەڕانەوەی پرۆسەی بەرهەمهێنانی تایبەت و پیشەسازی لە دەرەوە بۆ ئەمریکا، بەتایبەتی لە چینەوە، ئەوان پێیان وایە ئەمە دەبێتە هۆی زیادبوونی ژمارەی هەلی کار و مووچە، لە هەمان کاتدا ترەمپ و پارتی کۆماری بەنیازن کۆچبەران بەشێوەیەکی بەرچاو دوور بخەنەوە لە کارکردن، ئەمەش نیگەرانییەکانی چینی ناوەڕاستی ئەمریکای دەردەخات و دەیانەوێت بەشێک لە کرێکارە کۆچبەرەکان لە ئابووری دوور بخەنەوە، بەو پێیەی پێیان وایە کەمکردنەوەی ڕێژەی ئەو کرێکارانە دەبێتە هۆکاری بەرز بوونەوەی کرێی هاوڵاتیانی ئەمریکی.

لە سیاسەتی دەرەوەدا ئەم شارەزایانە جەخت لەسەر "ئاشتی لە ڕێگەی هێزەوە" و خاوەندارێتی هێزی سەربازی و ئابووری دەکەن کە توانای ڕاگرتنی دوژمنە ئەگەرییەکانی هەبێت، لەم پێوەندییەدا (ڕیچارد گۆڵدبێرگ)، ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی لە کۆشکی سپی لە سەردەمی دوایین ئیدارەی ترەمپ، لە مانگی تەمموزی ساڵی ڕابردوودا بە فۆکس نیوزی ڕاگەیاندبوو، چاودێران نابێت لە تێگەیشتنیان لە ڕیتۆریکی پۆپۆلیستی دۆناڵد ترەمپ ئەم قسە و باسە بە گۆشەگیری یان ئامادەنەبوونێک تێکەڵ بکەن بەکارهێنانی... دەسەڵات، بە وەبیرهێنانەوەی چارەنووسی ژەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی کاتێک ئێران ویستی ترەمپ تاقیبکاتەوە.

کاریگەرییەکانی لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

هەمان لۆژیک بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش دەگونجێت، کە "پڕۆژەی ٢٠٢٥" - پلانێکی بەرفراوان بۆ ئیدارەی داهاتووی ترەمپ کە تا ڕادەیەکی زۆر لەلایەن بەرپرسانی پێشووی ئیدارەی ترەمپەوە داڕێژراوە و لەلایەن ترەمپەوە لە ساڵی ٢٠٢٢دا ستایشی کراوە - مەرجی ئەوە دەدات کە هاوبەشە ناوچەییەکانی ئەمریکا دەبێ ڕۆڵێکی زیاتر بگێڕن لە ڕاگرتنی ئێران، لەم بوارەدا، کریس میلەر کە بەشێکی زۆری ستراتیژی بەرگریی بۆ "پرۆژەی ٢٠٢٥" نووسیوە و لە ساڵی ٢٠٢٠ وەک دوا وەزیری بەرگری ترەمپ کاری کردووە، پێشنیاری کردووە کە وڵاتانی کەنداو، بە تاک و بە کۆمەڵ، "پێشڕەوی لە بەرگری کەنار دەریا و ئاسمانی و مووشەکیدا بکەن .” ئاماژەی بەوەشکرد، ئەمەش دڵنیایی دەدات لەوەی کە هێزی ئەمەریکا بەشی پێویست بۆ جێگیرکردن لە ئاسیادا هەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی چین. لە هەمان کاتدا واشنتۆن پێویستە ئامێری پێشکەوتووتر بە هاوپەیمانە ناوچەییەکانی بفرۆشێت بۆ بەهێزکردنی بەرگرییەکانیان، ئەمەش سوودی بۆ کەرتی پیشەسازی ئەمریکاش دەبێت.

ئەم ڕێبازە بۆ نموونە بڕیارەکەی ترەمپ لە ساڵی ٢٠١٩ بۆ ڤیتۆکردنی یاساکانی کۆنگرێس کە ویستبووی ڕێگری لە پشتیوانییە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ سعودیە بکات لە کاتی هەڵمەتە سەربازییەکانی لە یەمەن، ڕەوا دەکات. (کامالا هاریس دەنگی بە یاسای داوە لە ئەنجومەنی پیران بۆ ڕێگریکردن لە فرۆشتن بە سعودیە)

ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئێران

کۆماریخوازەکان داوای سەپاندنی سزای توندتر دەکەن بەسەر تاران و ستراتیژی دیپلۆماسی لە “پرۆژەی ٢٠٢٥”دا داوای پشتیوانی لە “گەلی ئێران” دەکات بۆ گەڕاندنەوەی ئازادی لە وڵاتەکەدا. پڕۆژەکە داوا لە ئیدارەی نوێی ترەمپ دەکات واز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەهێنێت و هۆشداری دەدات لەوەی کە ناوچەکە "ڕەنگە بخزێتە ناو ئاژاوەی زیاترەوە یان ببێتە قوربانی نەیارانی ئەمریکا" ئەگەر ئەمریکا دەستبەرداری ڕۆڵی سەرکردایەتییەکەی بێت. ستراتیجەکە پێشنیاری پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی چوارقۆڵی نوێ دەکات بۆ ڕاگرتنی ئێران، هاوشێوەی هاوپەیمانی ئەمریکی، ژاپۆن، کۆریا و هیندستان، کە ئامانجی ڕووبەڕووبوونەوەی دەستدرێژی چینییە . ڕەنگە بەسوود بێت ئاماژە بەوە بکەین کە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە سەردەمی پۆمپیۆدا لە ساڵی ٢٠١٨-٢٠١٩دا هەوڵی دروستکردنی هاوپەیمانییەکی وای وڵاتانی ناوچەکەی دا، بەڵام پێشکەوتنێکی کەمی لە دامەزراندنی هاوپەیمانییەکی گشتیدا نەبوو.

پشتگیرییەکی بەهێزتر بۆ ئیسرائیل

لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ گۆڤاری تایم لە مانگی نیساندا، پرسیار لە ترەمپ کرا کە ئایا ئامادەیە بچێتە شەڕەوە بۆ پاراستنی ئیسرائیل وەڵامی دایەوە، “هەمیشە زۆر دڵسۆز بووم بۆ ئیسرائیل. لە شەڕی غەززەدا لە مانگی ئازاردا ڕەخنەی لە حکومەتی ئیسرائیل گرت کە زۆرترین هێزی بەکارنەهێناوە، داوای لێکرد دەستبەرداری خۆگرتن بێت، بۆ ئەوەی شەڕەکە درێژ نەکاتەوە ئاماژەی بەوەشکرد، ئیسرائیل شەڕی پەیوەندییە گشتیەکان دەدۆڕێت و پێویستە هەوڵە سەربازییەکانی خێراتر بکات. کۆماریخوازەکانی کۆنگرێس و مەسیحییە ئینجیلیەکان بە توندی پشتگیری لە ئامانجی ئیسرائیل دەکەن کە بریتییە لە نەهێشتنی حەماس و داوای پشتیوانی زیاتری سیاسی و سەربازی بۆ ئیسرائیل دەکەن. ستراتیژی دیپلۆماسی "پرۆژەی ٢٠٢٥" داوا لە واشنتۆن دەکات "توانای ئیسرائیل بۆ بەرگریکردن لە خۆی لە دژی ئێران و بریکارەکانی وەک (حەماس) و (حزبوڵڵا) و جیهادی ئیسلامی فەلەستین مسۆگەر بکات".

هاوکات بە پێچەوانەی پشتیوانی زارەکیی ئیدارەی بایدن بۆ چارەسەری دوو دەوڵەتی لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستینییەکان، ترەمپ لە مانگی نیسانی ڕابردوودا بە گۆڤاری تایمی ڕاگەیاندووە کە گومانی لە ئەگەری چارەسەری دوو دەوڵەتی هەیە و ڕایگەیاندووە "ژمارەی ئەو کەسانەی کە حەزیان لە چارەسەری دوو دەوڵەتی هەیە". بیرۆکەکە ئێستا کەمترە لەوەی پێشتر هەبووە." چوار ساڵ" وتی، بەبێ ئەوەی باس لەوە بکات کە گومانلێکراوەکان کێن یان ڕێگایەکی بەدیل بۆ چارەسەرێک پێشکەش بکات. (جارێد کوشنەر زاواکەی لە مانگی ئازاردا بۆچوونی خۆی بڵاوکردەوە کە ئیسرائیل پێویستە غەززییەکان بگوازێتەوە.

بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل یەکەم کەس بوو کە پیرۆزبایی لە ترەمپ کرد. بەرەبەیانی لە بەرنامەی “X” نووسیویەتی: “دۆناڵد و مێلانیا ترەمپی بەڕێز، پیرۆزبایی گەڕانەوەی مێژوویی ئێوە بۆ کۆشکی سپی، سەرەتایەکی نوێ پێشکەش بە ئەمریکا و پابەندبوونێکی بەهێزە بە هاوپەیمانی گەورەی نێوان ئیسرائیل و ئەمریکا! .ئەمە سەرکەوتنێکی گەورەیە بۆ هاوڕێیەتی ڕاستەقینە.”.

کێ تیمی ترەمپ پێکدەهێنن؟

تیمەکەی ترەمپ پێیان وایە بیرۆکراسی حکومەت لە سەردەمی ئیدارەی یەکەمدا ئاستەنگی زۆرێک لە پڕۆژەکانیان بووە. گومانی تێدا نییە ئەگەر لە مانگی نۆڤەمبەری داهاتوودا سەرکەوتن بەدەستبهێنن، کاردەکەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو شتەی کە پێی دەڵێن "دەوڵەتی قووڵ" بە دەرکردنی خێرای هەزاران کارمەندی حکومەت کە "دڵسۆز" نین بۆ ترەمپ و ڕەتیدەکەنەوە پلانەکانی ترەمپ جێبەجێ بکەن. ئاساییە سەندیکاکانی فەرمانبەران دۆسیەی یاسایی لە دادگا تۆمار بکەن دژی هەنگاوەکانی دەرکردنی فەرمانبەرانی حکومەت، بەڵام تیمی ترەمپ دڵنیایە لەوەی ستراتیژەکەیان لە دادگاکاندا سەردەکەون.

لە ئێستاوە قسە و باسی ئەوە هەیە کە کێ لە حکومەتی ترەمپدا دەبێت کە بە وەسوەسەی دڵسۆزی کەسی ناسراوە و تێڕوانینی بۆ دڵسۆزی کاندیدەکە هۆکاری سەرەکی بڕیارەکانی دەبێت. هەروەها بە بڕیاردانی سەرسوڕهێنەر ناسراوە، بۆیە ئەستەمە بە دڵنیاییەوە پێشبینی هەڵبژاردنەکانی بۆ پۆستە وەزارییەکان بکرێت. ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە زۆر پیاو هەن کە ترەمپ خۆشی دەوێت و متمانەی پێدەکەن. مایک پۆمپیۆ کە لە ساڵی ٢٠١٧-٢٠١٨ لە سەردەمی ترەمپدا بەڕێوەبەری سی ئای ئەی بووە، پێش ئەوەی ترەمپ وەک وەزیری دەرەوە دەستنیشان بکات، بۆ کاندیدکردنی ترەمپ بۆ وەزیری بەرگری ڕەچاو دەکرێت. ئەگەر پۆمپیۆ بگاتە حکومەتەکەی ترەمپ، کەسایەتی و ئەزموونەکەی دەیکاتە کەسایەتییەکی کاریگەر و دوور لە ڕووبەڕووبوونەوەی چین، ڕەنگە پۆمپیۆ داوای ڕێبازێکی توندی تایبەت بەرامبەر ئێران بکات. هەروەها پۆمپیۆ لایەنێکی پراکتیکی هەیە، چونکە ئەو کەسە بوو کە لەسەر بنەمای ڕێنماییەکانی ترەمپ سەبارەت بە کشانەوەی ئەمریکا لە ئەفغانستان دانوستانی لەگەڵ تاڵیبان کردووە.

هەروەها ڕاپۆرتە میدیاییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە دوا سەرۆکی پنتاگۆن لە سەردەمی ترەمپ، کریس میلەر، ڕەنگە کاندیدێکی ئەگەری بێت بۆ ئەوەی جارێکی دیکە سەرکردایەتی پنتاگۆن بکاتەوە. شایانی باسە کە میلەر ئەو کەسە بوو کە ستراتیژی بەرگری بۆ فیلمی “پرۆژەی ٢٠٢٥” نووسی. سەبارەت بە وەزارەتی دەرەوە، یەکێک لە کاندیدەکان ڕۆبێرت ئۆبراین، دوا ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ترەمپە، لە وتارێکدا لە ڕۆژنامەی "پۆلیتیکۆ" کە لە مانگی یەکی ڕابردوودا بڵاوکرایەوە، ئاماژەی بەوە کرد کە ئۆبراین بەڕاستی دەیەوێت ببێتە وەزیری دەرەوە.

ئۆبراین لە یەکەم ئیدارەی ترەمپدا ڕاوێژکاری سیاسەتمەدارانی کۆمارییەکان بووە و دانوستانکارێکی سەرکەوتوو بووە لە ئازادکردنی بارمتە ئەمریکییەکان لە تورکیا و یەمەن پێش ئەوەی بچێتە ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی. لەو بۆنە میدیاییانەی کە تێیدا دەرکەوتووە، جەختی لەسەر ئەو تەحەدایە کردەوە کە چین نوێنەرایەتی دەکات. ئۆبراین بەوە ناسراوە کە ئەمریکا ناتۆ بەجێ ناهێڵێت، بەڵام پێویستە وڵاتانی ئەوروپا خەرجییەکان زیاد بکەن و ڕۆڵی زیاتر بگێڕن لە یارمەتیدانی ئۆکرانیا. ڕاپۆرتە میدیاییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە کاندیدی دیکە بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە یان وەزیری گەنجینەی ئەمریکا سیناتۆر بیل هاگەرتی دەبێت کە باڵیۆزی ترەمپ بووە لە ژاپۆن. ترەمپ لە ساڵی 2020 یارمەتی هاگەرتی دا لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پیرانی ساڵی 2020.

شتێک دڵنیایە: ئەم پیاوانە دواناکەون لە جێبەجێکردنی ڕێنماییەکانی ترەمپ بۆ گرتنەبەری هەڵوێستی توند بەرامبەر چین و ئێران، و بە توندی پشتگیری ئیسرائیل دەکەن، ئەوانیش ئەوانە دەبن کە دانوستان لەسەر ڕێککەوتنی سەخت لەگەڵ هاوپەیمانان و دۆست و هاوبەشەکانیان دەکەن سەبارەت بە چالاکییە بازرگانییەکان هەروەها تێچووی جێگیرکردنی سەربازی ئەمریکا لە ئەوروپا و ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لە کاتێکدا هەموویان ئیزعاج نابن کە هێرشی خێرا لە دژی نەیاران بەکاربهێنن کاتێک ڕووبەڕووی تەحەدای جددی دەبنەوە، بەڵام وریاتر دەبن لە بەشداریکردن لە شەڕێکی گەورەدا کە بتوانێت ژمارەیەکی زۆر سەربازی ئەمریکی لە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیی فراوانتر و گرانبەهادا بەشداربن. ئەمەش لەلایەن کیڤن ڕۆبەرتس، سەرۆکی تیمەکە لە دامەزراوەی میرات کە لە پشت ستراتیژیەتی "پرۆژەی ٢٠٢٥"ەوە بووە، کاتێک هۆشداریدا لەوەی کە ئیدارەی نوێی ترەمپ دەبێت "ئاگادار بێت لەوەی نەکێشرێتە ناو ململانێیەکەوە کە پاساو بۆ مەیجرێک نادات لەدەستدانی گەنجینەی ئەمریکی یان ڕشتنی خوێنێکی زۆر "ئەمریکی".

 

(*) 

 

نووسینی: رۆبرت فۆرد

وەرگێرانی لە ئینگلیزی: شێرکۆ حەبیب