«جیهانی شەڕ – World of War»، ناونیشانی سەرەكیی دوایین ژمارەی گۆڤاری بەناوبانگی كاروباری دەرەوە (Foreign affairs)یە، كە هەر دوومانگ جارێك لەلایەن پەیمانگەی ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەمریكا دەردەچێت و، بایەخ بە كۆی كێشەكانی جیهان دەدات.

لەم ژمارە تازەیەدا كە ڕێكەوتی (تشرینی دووەم و كانوونی یەكەمی 2024)ی لەسەرە، یەكەم توێژینەوەی بە ناونیشانی «گەڕانەوە بۆ شەڕی گشتگیر . ئامادەكاری بۆ تێگەیشتن لە سەردەمێكی تازەی تەنگژەی گشتگیر»، لەمەش زیاتر توێژینەوەیەكی دیكەش هەر لەم ژمارەیە بە ناونیشانی»ستراتیژیەتی نوێكردنەوەی ئەمریكا . دووبارە بونیادنانەوەی سەركردایەتی بۆ ئەم جیهانە تازەیە» بڵاو كراوەتەوە، كە هەر دوو توێژینەوەكە پەیام و ئاگاداركردنەوەی زۆر هەستیارمان پێدەڵێن.

ئەگەر هەڵوەستە لەسەر توێژینەوەی یەكەم بكەین، كە پڕۆفیسۆر مارا كارین نووسیویەتی و تایبەتمەندە لە ستراتیژیەت و بونیادنانی دەوڵەت، ئەوەمان پێدەڵێت «جیهان لە ئێستادا نەك هەر بەرەو شەڕێكی گشتگیر هەنگاو هەڵدەگرێت، بەڵكو لەناو شەڕێكی گشتگیری جیهانیدایە و دەبێت خۆ ئامادە بكرێت بۆ تێگەیشتن و مامەڵەكردن لەگەڵ سەردەمێكی تازە كە تیایدا تەنگژەكانیش گشتگیرن».

توێژینەوەی دووەمیش كە هەڵوەستەمان لەسەركرد، ئەنتونی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئێستای ئەمریكا نووسیویەتی و پێش تەنیا دوو تا سێ هەفتە لە هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا بڵاوی كردووەتەوە كە لە پێنجی نۆڤەمبەری داهاتوو بەڕێوە دەچێت. لەم توێژینەوەیەدا وەزیری دەرەوەی ئەمریكا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ستراتیژیەتی ئێستای ئیدارەی كۆشكی سپی (ئەوجا ئەگەر دیموكراتەكان بن، یان كۆمارییەكان)، پێویستی بەوە هەیە سەرلەنوێ دابڕژرێتەوە، لەمەش زیاتر دەبێت دووبارە سەركردایەتییەك بونیاد بنرێتەوە كە بتوانێت سەركردایەتیی ئەم سەردەمە تازەیە بكات». لەم توێژینەوەیەدا وەزیری دەرەوەی ئەمریكا جیا لەوەی مەبەستێتی چەند پەیامێك بۆ بارودۆخی ئاڵۆزی ئێستا بە هەموو جیهان بگەیەنێت، لە هەمان كاتدا سەركردایەتیی ئیدارەی كۆشكی سپی (ئەوجا دیموكراتی بێت، یان كۆماری) لە هەندێك شكستی گەورە ئاگادار دەكاتەوە و پێیان دەڵێت: «بەم ستراتیژەی ئێستا لە كۆشكی سپی پیادەكرێت، ئەمریكا ناتوانێت سەركردایەتیی ئەم قۆناغەی جیهان بكات و دەبێت ددان بە شكستەكانی خۆیدا بنێت، وەك:

1. ئەمریكا شێوازی لغاوگیركردنی ڕووسیای لە شەڕی «ڕووسیا و ئۆكرانیا» شكستی هێنا و نەیتوانی ڕێگری لە شەڕەكە بكات، بەپێچەوانەوە ڕووسیا كە ئێستا چین و كۆریای باكوور پشتیوانی دەكەن، بە ئاشكرا تەحەددای سیستمی جیهانی دەكات، ڕاستە نەبوونەتە یەك میحوەر، بەڵام هەر سێكیان دژی باڵادەستیی ئەمریكا و سیستمی جیهانی كاردەكەن.

2. ستراتیژیەتی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كۆنتڕۆڵی بارودۆخەكەی لەدەست دەرچووە، شەڕێكی كراوەی مەزندە بۆ نەكراو لە ناوچەكە هەیە و مەترسی ئەوەی لێدەكرێت تەواوی ناوچەكە بگرێتەوە و، گەیشتووەتە ئەو ئاستەی ئێران بە مووشەك هێرش دەكاتە سەر تەلئەبیب و ئیسرائیلیش بە فڕۆكەی F16 تاران بۆردومان دەكات.

3. لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، هەژموون و باڵادەستیی چین خەریكە دەگاتە ئەوەی چین هەڕەشە لە دەوڵەتانی هاوپەیمانی ئەمریكا لە ناوچەكە دەكات و بە مانۆڕە سەربازییەكانی لە دەریای باشووری چین هەڕەشەی جددی لە تایوان دەكات و داوای دووبارە لكاندنەوەی تایوان بە چینەوە دەكات، ئەمریكاش نەك هەر نەیتوانیوە ئەم تەنگژانە خاو بكاتەوە، بەڵكو بەرەو هەڵكشانی زیاتری بردووە.

لێرەوە ئەگەر ئەم هۆشدارییانەی دوایین ژمارەی گۆڤاری فۆرین ئەفێرز گرێ بدەینەوە بە دوایین كتێبی یۆڤاڵ نوح هەراری «كۆتر: كورتەیەك لە مێژووی زانیاری هەر لەسەردەمی بەردینەوە تا زیرەكیی دەستكرد»، كە تیایدا ئاماژە بەوە دەكات، ئەو جۆرەی مرۆڤ كە پێی دەگوترێت «ئاقڵ- Sapiens»، توانایەكی گەورەی هەیە، بۆ ئەوەی هاوكاری دروست بكات و هێزی گەورە بەرهەم بهێنێت، بەڵام لۆژیكی نزمە لە زۆر قۆناغی مێژوودا ئەو هێزە گەورەیەی بە نائەقڵانی بەكار هێناوە و كارەساتی گەورەی بەسەر مرۆڤایەتیدا هێناوە، هەر بۆیە لە ئێستای جیهانیشدا دروستبوونی شەڕی سێیەمی جیهانی ئەگەرێكە لە بەردەممان و ناكرێت وەك مەحاڵ سەیر بكرێت.

 جارێكی دیكە ئەوروپا ناگەڕێتەوە بۆ پێش شوباتی 2022

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بۆ پێش ئۆكتۆبەری 2023

لە دوای داگیركردنی هەرێمی كریمای ئۆكرانیا لە ساڵی 2014 و لكاندنی بە ڕووسیاوە، ئەو سیستمە جیهانییەی كە لە ساڵی 1993 دوای هەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو، جۆرج بووشی باوك ناوی لێنا «سیستمی نوێی جیهان» لە دوای ساڵی 2014، ڕیچارد هاس سەرۆكی پەیمانگای ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە و پێشتریش سەرۆكی ستافی پلاندانانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ناوی لێنا «سیستمە كۆنەكە»، ئەمەشی كردە ناونیشانی كتێبێك «جیهان لە حاڵەتی پاشاگەردانیدا ..سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و تەنگژەی سیستمە كۆنەكە»، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو سیستمەی هەموو دەوڵەتانی ڕۆژئاوا بە سەركردایەتیی ئەمریكا شانازی پێوەدەكەن و لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە ناویان لێناوە «سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی» و لە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی سارد ناویان لێنا «سیستمی نوێی جیهان»، ماوەی 10 ساڵە ژیانئاوایی كردووە و ئەمریكا و ڕۆژئاوا شەرم دەكەن پرسەی بۆ دابنێن.

ڕووسیا نەك هەر داگیركردنی « كریما»ی بۆ چووە سەر، بەڵكو لە ساڵی 2015 جارێكی دیكە تەحەددای ئەمریكا و هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی كرد و چووە سووریا و نەیهێشت ڕژێمی بەشار ئەسەد بكەوێت، هەتا ئێساش وەك هێزێكی یەكلاكەرەوە لەناو سووریا بوونی هەیە.

ئەم هەنگاوانەی ڕووسیا لە 2014وە هەتا ئێستا، دەرهاویشتە خراپەكانی ستراتیژیەتی ئەمریكا و هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی بوو، لە دوای هێرشەكانی 11ی سێپتەمبەری 2001 لەگەڵ پرسی تیرۆر و تیرۆریستان، ئامانجی سەرەكیی ئەمریكا لە پیادەكردنی شەڕی «دژی تیرۆریستان – دەوڵەتانی لە یاسا دەرچوو»، سەرەتا لە ئەفغانستان بریتی نەبوو لە قەڵاچۆكردنی تیرۆریستان و دووبارە بونیادنانەوەی دەوڵەتێكی هاوچەرخ و پاشان ڕادەستی گەلەكەی بكاتەوە، بەڵكو ئامانجی داگیركردنی دەوڵەتەكە بوو. ئەم ئەزموونەی ئەفغانستان نەك هەر بەشێكی زۆری دەوڵەتانی جیهانی تووشی ترس و دڵەڕاوێكی كرد، بەڵكو دەوڵەتانی ئەندامی هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسیشی ترساند و لە هەوڵەكانی ئەمریكا بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانییەتێكی نێودەوڵەتی بۆ ڕووخاندنی ڕژێمی سەدام حوسێن لە 2003 بێجگە لە دەوڵەتانی ئینگلۆفۆن و ئیسپانیا هیچ دەوڵەتێكی دی هاوپەیمانی نەكرد، بۆیە ئیدارەی ئەمریكا هەوڵەكانی لەگەڵ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی چڕكردەوە و بەڵێنی پێدان كە ئەزموونی ئەفغانستان لە عێراقی دوای ڕژێمی سەدام حوسێن دووبارە نەبێتەوە، بەڵام بەداخەوە وەك سەرۆك بارزانی لە بەرگی شەشەمی كتێبی «بارزانی و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد» ئاماژەی پێكردووە، هەر دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن، ئەمریكا گوشاری لە نەتەوە یەكگرتووەكان كرد، كە بڕیارێك دەربكات و ئەمریكا وەك داگیركاری عێراق بناسێنێت، ئەم هەنگاوەی ئەمریكا بەرانبەر بە عێراقی دوای سەدام حوسێن و دانانی پۆل بریمەر كە تەنیا لەسەر نەخشە عێراقی بینیبوو وەك حاكمی مەدەنی لەو وڵاتەدا بووە هۆكاری ئەوەی زەمینەیەكی لەبار بۆ گەشە و چالاكیی گەورەی تیرۆریستانی «ئەلقاعیدە» دروست ببێتەوە، پاشانیش بە كشانەوەی هێزەكانیشی لە 2011 و خراپ مامەڵەكردنی لەگەڵ عێراقی دوای كشانەوەی هێزەكانی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای ڕاپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی كە ناویان لێنا «بەهاری عەرەبی»، جیا لەوەی بەهارەكەی كردە پاییزی عەرەبی، لە هەمان كاتدا، لە هەناوی ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە، ڕێكخراوێكی تیرۆریستیی ترسناكتر لە دایك بوو، كە ئەویش ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش بوو.

ڕاگەیاندنی دەوڵەتی «خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام – داعش-» لە حوزەیرانی 2014 لەسەر بەشێكی فراوانی خاكی عێراق و سووریا، ڕووداوێك بوو، جیا لەوەی هیچ بیرمەندێك، یان سەنتەرێكی توێژینەوە، یان دەوڵەتێك مەزندەی بۆ نەكردبوو، سیاسەتی ئەمریكیشی لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تووشی ئیحراجییەكی گەورە كردبوو، پێشتریش ڕووسیا لە مارتی 2014 بە ڕاگەیاندنی لكاندنی «كریما» بە خاكی خۆیەوە لەسەر ئاستی ئەوروپا سیاسەتی ئەمریكای تووشی ئیحراجییەكی گەورە كردبوو، وێڕای هەموو ئەمانەش وەك پێویست بە لۆژیكانە مامەڵەی لەگەڵ ئەم كێشە گەورانە نەكرد، بۆیە دەرهاویشتەی خراپتری بەدوای خۆیدا هێنا، كە ئەویش بریتی بوون لە سەرهەڵدانی حزب و سەركردەی پۆپۆلیستی لە ڕۆژئاوا و هەڵكشانی ڕەوتی ڕادیكاڵیەتی ئیسلامی «شیعە و سوننە» لە دەوڵەتانی ئیسلامی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

سەرهەڵدانی سەركردە و حزبی پۆپۆلیستی لە ڕۆژئاوا و ئەو دەوڵەتانەی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی پێڕەو دەكەن، بووە هۆكاری كۆتایی هاتنی سیستمی « لیبڕاڵیزم»، وەك فرانسیس فۆكۆ یاما لە كتێبی «ناسنامە: بانگهێشتە بۆ كەرامەت و سیاسەتی ناڕەزایی» ئاماژەی پێكردووە، دامەزراوەكانی سیستمی فیدڕاڵی گەیشتوونەتە ئەو ئاستەی ناتوانن كەرامەتی تاك بپارێزین و بەهاكانی ڕۆژئاوا گەیشتوونە ئاستی پووكانەوە «Westlessness».

هەڵكشانی ڕەوتی ڕادیكاڵی ئیسلامی «شیعە و سوننە» لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زەمینەیەكی لەباری بۆ سەرهەڵدانی كاراكتەری نادەوڵەتی و گرووپی چەكداری «شیعە و سوننە» دروست كرد و، تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كردە گۆڕەپانی شەڕی بەوەكالەت « proxy war» و شەڕی ناو دەوڵەت « Inter state»، ئەم شەڕەش جوگرافیایەكی فراوانی ناوچەكەی گرتەوە، كە هەر لە پاكستانەوە تا دەگاتە بەشێك لە دەوڵەتانی ئەفریقیا و باكووری ئەفریقیای گرتەوە.

لەناو ئەم ژینگە بەپیتە بۆ گەشەكردنی هزری توندڕۆی ڕادیكاڵی ئیسلامی «شیعە و سوننە» و خراپ مامەڵەكردنی ئیسرائیل بە پشتیوانیی ئەمریكا لەگەڵ دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین و پرۆسەی ئاشتیی نێوان ئیسرائیل و فەلەستین، زەمینەیەكی دروست كرد كە سۆزی فەلەستینەكان و عەرەب و ئیسلام بەلای حەماسدا بشكێتەوە و دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین پەراوێز بخرێت، لەناو ئەم ژینگەیەشدا بێگومان ئەو هێرشەی 7ی ئۆكتۆبەری 2023ی تێیدا لەدایك دەبێت كە ناویان لێنا «تۆفانی ئەقسا».

لەناو ئەو دەرهاویشتە خراپانەی كە مامەڵەی نادروستی ئەمریكا لەگەڵ كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مامەڵەی نادروستی ئەمریكا و ناتۆ لەگەڵ شەڕی ئۆكرانیا و ڕووسیا، ئێستا بە كردەیی ئەمریكا و ناتۆ بوونەتە بەشێك لە شەڕەكە و لە هەردوو شەڕەكە تێوە گلاون و، لەسەر ئاستی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا نە دەتوانن شەڕەكە كۆتایی پێ بهێنن و نە دەشتوانن دەروازەیەك بۆ دیالۆگ و چارەسەری ئاشتییانە بكەنەوە، بۆیە لە ئێستادا شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا گەیشتووەتە ئاستێك كە مەزندەی زۆر مەترسیداری لێ دەكرێت، بەتایبەتی كە هەموو بۆچوونەكان بەو ئاراستەیەن كە ڤلادمیر پوتین شكستی پێ قبووڵ ناكرێت و دوور نییە بگاتە ئاستێك، چەكی نیوكلیاری بەكار بهێنێت، كە ئەمەش كارەستاتێكی گەورە بەسەر مرۆڤایەتیدا دەهێنێت، كەواتە ئەم واقیعەی ئێستا پێمان دەڵێت «جارێكی دیكە ئەوروپا ناگەڕێتەوە بۆ پێش شوباتی 2022» دەرگای هەموو ئەگەڕەكانیش كراوەن و هەموو ئاكامێكیش چاوەڕوان كراوە.لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش كە تەنیا لە ماوەی كەمتر یەك ساڵدا كۆماری ئیسلامیی ئێران دوو جار بە مووشەك ئیسرائیلی كردووەتە ئامانج و لە شەوی 26ی ئۆكتۆبەری 2024یش ئیسرائیل بە 100 فڕۆكەی F16 پایتەخت و چەندین شاری ئێرانی كردە ئامانج، ئەمەش ئاماژەیەكی مەترسیدارە كە وای كردووە، دەرگای دیالۆگ و چارەسەری ئاشتییانە ئەگەر مەحاڵیش نەبێت، بەڵام بە ئاسانی ناكرێتەوە و پێمان دەڵێت: جارێكی دیكە «ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناگەڕێتەوە بۆ پێش 7ی ئۆكتۆبەری 2023».

 عێراق و هەرێمی كوردستان

لەناو شەڕە كراوەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا

پڕیشكی شەڕی ئیسرائیل و حەماس لەلایەك و شەڕی ئەمریكا و گرووپە چەكدارە ئیسلامییە شیعەكان كە پێان دەڵێن «لە یاسا دەرچووەكان»، زۆر پێش 7ی ئۆكتۆبەری 2023 هەرێمی كوردستانی گرتەوە و لە دوای ئەو بەروارەشەوە پریشكی گەورەتری بەر كەتووە، هۆكاری سەرەكییش بۆ ئەمە بۆ ئەوە بووە كە عێراق وەك دەوڵەت خاوەنی سەروەرییەكی بەهێز نەبووە.

سەركردەی لایەنە سیاسییەكانی شیعە كە ئێستا لە عێراقدا لە دەسەڵاتدان و، ئێمە وەك بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن بۆ گفتوگۆكانی «بازنەی گفتوگۆ» بانگهێشتمان كردوون، ڕاشكاوانە ئەوەیان پێ گوتووین «ئێستا لە عێراقدا دوو جۆر گرووپی شیعە هەن، كە بریتین لە گرووپی سیاسیی شیعەی ئاقڵمەند و گرووپی چەكداری شیعەی لەیاسا دەرچوو»، ئەم ددان پێدانانە ئەوەی لێ دەخوێنرێتەوە كە ئەو لایەنە سیاسییانەی شیعە كە بە خۆیان دەڵێن» ئاقڵمەند»، دەسەڵاتیان بەسەر گرووپی چەكداری شیعەی لە یاسا دەرچوو نییە، یان بە شێوەیەك لە شێوەكان چاوپۆشی لێدەكەن. ئەم واقیعە تاڵە كە پرۆسەی سیاسیی عێراقی بێ متمانە و شەلەل كردووە، لە هەموو ساتێكدا چاوەڕێی ئەوەی لێدەكرێت، عێراق پەلكێشی شەڕێكی نەخوازراو بكات كە لەسەر ئاستی فەرمی و دەوڵەتی بێلایەنی لەسەر ڕاگەیەنراوە.

ئەزموونی خزانی لوبنان بۆ شەڕەكە بە هۆی چەكدارەكانی حزبوڵڵای لوبنانییەوە، گرنگە لە عێراق بەگشتی و لایەنە سیاسییەكانی شیعەی دەسەڵات بەتایبەتی بە وردی هەڵوەستەی لەسەر بكەن، بێگومان لای هەموو لایەك ئاشكرایە كە لوبنان وەك «دەوڵەت، حكومەت، سوپا» ئێستاشی لەگەڵدا بێت، بێلایەنییان لە بەرانبەر شەڕی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا هەڵبژاردووە و خۆیان نەكردووە بە بەشێك لەو شەڕە، بەڵام هاتنەناوەوەی شەڕەكە بۆ سەر خاكی لوبنان و دەرهاویشتە و زیانەكانی تێوەگلان لەم شەڕەوە، هاووڵاتیان و حكومەتی لوبنان باجەكەی دەدەن و، ئێستا بەیرووت بووەتە گۆڕەپانی شەڕێك كە خەرێكە بڕست لە حكومەت و هاووڵاتیان دەبڕێت، ئەمە بێجگە لەوەی بە سەدان هەزار هاووڵاتی ئاوارە بوون و بە سەدانیش بوونە قوربانیی هێرشەكان. هەر بۆیە هەتا عێراق وەك لوبنان ڕاستەوخۆ لەم شەڕە كاولكارییەوە نەگلاوە، ئەوا لۆژیك وا دەخوازێت كە بەو ئاراستەیە مامەڵە لەگەڵ ئەم تەنگژەیە بكرێت، كە پاشان گەلانی عێراق باجەكەی نەدەن.

لە بەرەبەیانی ڕۆژی 26ی ئۆكتۆبەری 2024 لەو كاتەی فڕۆكەكانی ئیسرائیل ئاسمانی عێراقیان بەزاند، بۆ ئەوەی وەك ڕێڕەوێك بۆ گەیشتن بە ئاسمانی ئێران بەكاری بهێنن، حكومەتی عێراق ناچار بوو هەتا كاتێكی نادیار هەموو گەشتە ئاسمانییەكانی فڕۆكە ئاسمانییەكانی عێراق ڕابگرێت.

لەسەر ئاستی ئەزموونی «سیاسەت و دەوڵەتداری» بڕیاری شەڕ و ئاشتی گرنگە لە دەستی «سیاسەتمەدار و دەوڵەتمەدار»دا بێت و نەكەوێتە دەستی ژەنڕالێكی سەربازی، یان لەمەش خراپتر نەكەوێتە دەستی سەرۆكی گروپێكی چەكداری لە یاسا دەرچوو و لەدەرەوەی فەرمانەكانی فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی وڵات.

سیاسەتمەدار و دەوڵەتمەدار، بە شێوەی لۆژیك و ئەقڵانی لەبەر ڕۆشنایی بەرژەوەندییە باڵاكانی دەوڵەت و نیشتمان هەڵوێست وەردەگرێت.

عێراق لە ئێستادا وەك دەوڵەت لەسەر ئاستی بەراوردكردنی چەكی نەریتیی سەربازی بە هیچ جۆرێك لەگەڵ ئیمكانیەتی چەكی لایەنی بەرانبەر بەراورد ناكرێت، كە هەموو دەوڵەتانی ڕۆژئاواش نەك هەر پشتگیری دەكەن، بەڵكو بە فەرمی بوونەتە بەشێك لە شەڕەكە و بە فەرمی پشتیوانی لە ئیسرائیل دەكەن، لەسەر ئاستی تەكنەلۆژیای پێشكەوتووش، بەتایبەتی كە ئێستا زیرەكیی دەستكرد بووەتە بەشێك لە تەكنەلۆژیای سەربازی و ئاراستەی شەڕەكەی بە تەواوەتی گۆڕیوە، ئەوا جیا لەوەی سوپای عێراق لەم پێشكەوتنەی تەكنەلۆژیای سەربازییە بێبەشە، لەسەر ئاستی بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای نەرێنی بۆ نموونە بە باشی بەكارهێنان و ئیدامەی فڕۆكەی (F16) كە ژمارەیەكی كەمی هەیە، كەم ئەزموونە و ئەگەر پسپۆڕانی ئەمریكی هاوكاری نەكەن، ئەوا فڕۆكە (F16)ـەكانیش ناگەنە ئاسمان، بۆیە زۆر گرنگە ئەوە لەبەرچاو بگرێت، كە شەڕی تەكنەلۆژیای زیرەكیی دەستكرد بە چەكی نەریتی و ئایدیۆلۆژیەتی سیاسی ناكرێت.

لایەنێكی دیكەی گرنگ كە پێویستە لۆژیكی سیاسەتمەدار لە بڕیاری چارەنووسساز ڕەچاوی بكات و هەڵوەستەی وردی لەسەر بكات، پەیوەندی نێوان هاووڵاتیان و دەسەڵاتی سیاسییە. لە ئێستای پرۆسەی سیاسیی عێراقدا ئەگەر وەك چاودێرێكی بێلایەن شرۆڤەی واقیعی پرۆسەكە بكەین، ئەوا هەندێك ئارامی سیاسیی لەناو پرۆسەكە هەستی پێدەكرێت، ئەم ئارامییە لەبەر ئەوە دروست نەبووە كە سەقامگیری بۆ پرۆسە سیاسییەكە دروست بووە و هەموو لایەنە سیاسییەكانی عێراق خۆیان بە هاوبەشی پرۆسەكە دەزانن، بەپێچەوانەوە ئەو ئارامییەی بوونی هەیە، پەیوەندی بەوەوە هەیە كە لایەنێكی سەرەكی كە ئەویش « تەیاری سەدر»ـە و خاوەنی 73 كورسیی پەرلەمان بوو، ئێستا لە پرۆسە سیاسییەكە كشاوەتەوە و خۆی لە پرۆسە سیاسییەكە بێبەری كردووە.

لەسەر پەیوەندیی نێوان هاووڵاتی و دەسەڵات و متمانەی هاووڵاتیان بە پرۆسە سیاسییەكە، ئەوا زمانی ژمارە، ڕاشكاوانە ئەوەی دەرخستووە كە ڕێژەی بەشداریی هاووڵاتیان لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی عێراق زۆر زۆر كەمە، بۆیە بە گرێدانەوەی ئەم خاڵانە هەمووی پێكەوە و پاشان بە وردی لێكدانەوەیان، ئەوا دەبێت سیاسەتمەدار و دەوڵەتمەدارەكانی عێراق ئەو ڕاستییە لەبەر چاو بگرن، لە وڵاتیكدا كە پرۆسە سیاسییەكەی لەرزۆك بێت، سوپاكەی بێبەش لە تەكنەلۆژیای پێشكەوتووی سەربازی و تەنانەت تەكنەلۆژیای سەربازیی نەریتییش بێت، ئەوا تێوەگلان لە شەڕێكی نابەرانبەر بێجگە لە خۆكوژی هیچی دیكەی لێ بەدی نایەت.

لە ناو ئەم واقیعە ئاڵۆزەی عێراقدا، هەرێمی كوردستان جیا لەوەی، بمانەوێت، یان نەمانەوێت، بەشێكە لەو واقیعە، لەماوەی چەند ساڵی ڕابردووشدا بە بیانوو و تۆمەتی جیاواز بووەتە ئامانجی دەوڵەتانی دراوسێ و گرووپە چەكدارەكان، بەڵام بە مامەڵەی لۆژیكانەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئالنگاریی و هێرشەكان بە لۆژیكی و بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییە باڵاكانی گەل و قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان، توانرا گرژییەكان خاو بكرێنەوە و خۆمان لە شەڕێكی نەخوازراوی نابەرانبەر پاراست.

لە ئێستادا بە حوكمی ئەوەی پەیوەندییەكی باش لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی هەیە، ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەوەیە پشتگیری و هاوكاریی ئەو لایەنە سیاسییانەی ناو حكومەتی فیدڕاڵی بكات، كە خۆیان بە «شیعەی ئەقڵانی» پێناسە دەكەن، نەك «شیعەی چەكدار»، بۆ ئەوەی گوتارێكی نیشتمانیی ئەوتۆ دروست بكرێت، كە ڕێگە نەدرێت عێراق وەك دەوڵەت لەو شەڕە نەخوازارەوە تێوەبگلێت.

بۆ ئێستای سیاسەتی نێودەوڵەتی كە بە قۆناغێكی پاشاگەردانیی زۆر خراپدا گوزەر دەكات، هەنگاوەكانی ڕێگرتن لە پاشاگەردانیی سیاسی و تێوەنەگلان لە شەڕەكان، لە یەكگرتوویی و یەكڕیزی و یەكگوتاریی هێزە سیاسییەكانی ئەو دەوڵەتە سەرچاوە دەگرێت، ناكرێت لە هیچ بارودۆخێكدا بە تەنیا پشت بە هێزی نێودەوڵەتی (ئەوجا هەر هێزێك بێت) ببەسترێت، باشترین نموونەش دەوڵەتی ئۆكرانیایە كە تێوەگلاوە لە شەڕێكی نابەرانبەر لەگەڵ ڕووسیا، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی هەموو دەوڵەتانی ئەندامی هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی بە سەركردایەتیی ئەمریكا پشتگیرییەكی گەورەی چەك و لۆجیستی ئۆكرانیا دەكەن و تەكنەلۆژیای پێشكەوتووی زیرەكیی دەستكردی سەربازی پێدەدەن، بەڵام وەك دەبینین تەنیا ئۆكرانیا وێران دەبێت و گەلەكەی بە سەر دەوڵەتانی یەكێتیی ئەوروپا ئاوارە دەبن.