بۆ ئەوەی بزانین پاش كۆتاییهاتنی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان ئەو حكومەتەی دادەمەزرێت، پەیوەندی چۆن دەبێت لەگەڵ حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ و گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن لەبارەی تەوتین و هەژماری من لە چ ئاستێكە، هەروەها تا چەند ئەو كێشە و كۆسپانە چارەسەر كراون كە بوونەتە هۆكاری نەناردنەوەی نەوتی كوردستان، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر سەباح سوبحی جێگری سەرۆكی لێژنەی نەوت و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەنجام دا.

 

* پرۆسەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بە سەركەوتوویی كۆتایی هات، ئەمجارەش زۆرینەی گەلی كوردستان متمانەی بە پارتی دیموكراتی كوردستان دایەوە، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی هەوڵ بدرێت، پەرلەمانی كوردستان دووبارە دابمەزرێتەوە و حكومەتێكی تازە لە هەرێم دابمەزرێت. ئایا دووبارە بونیادنانەوەی پەرلەمان و دامەزراندنی حكومەتێكی نوێ تا چەند كاریگەری لەسەر پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغدا دەبێت؟

- پرۆسەی هەڵبژاردن ئامانجەكەی گەیشتنە بە دیموكراسی و سەقامگیریی سیاسی، خۆشبەختانە ئەو پرۆسەیە بە سەلامەتی بەڕێوە چوو، هەر چەندە كێشە و گرفت هەبوو لە سەرەتای بانگەشەكە، كە هەندێ لایەنی سیاسی هەوڵیان دەدا، پارتی دیموكراتی كوردستان ڕابكێشن بۆ بانگەشەی توند، بەڵام بە ڕێنماییەكانی جەنابی سەرۆك هەوڵەكانیان سەرنەكەوت و نەیانتوانی ئەو مەرامەیان بێتەدی. ئەوە ئەخلاقی پارتی بوو سەلماندی وەكو پڕۆسەكانی هەڵبژاردنی پێشوو پارتی دیموكراتی كوردستان سەروەرە و جەماوەرەكەی دڵسۆزە و كۆڵ نادات، ئەگەر هەر كێشە و گرفتێك هەبێت. دوژمن و ناحەزانی كورد و كوردستان هەوڵ دەدەن ئەم قەوارەیە لاواز بكەن و ئەم ئەزموونە لەناو ببەن. پارتی لایەن و حزبی یەكەم و سەركەوتووە و خاوەنی توانا و جەماوەری ڕاستەقینەی خۆیەتی، بۆ پێكهێنانی حكومەت و كابینەی دەیەم دەبێت پارتی سنوورێك بۆ ئەو لایەن و حزبانە دابنێت كە لە حكومەتدا بەشدارن، بەڵام لەولاشەوە خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن دادەنێن و داوای ڕووخانی دەسەڵات و حكومەت دەكەن. بۆیە دەبێت ئەو جارە پارتی حەدی و حاسم بێت لە هەندێ شتدا، جەنابی سەرۆك بارزانی جەختی لەوە كردەوە كە ئەو كارە نایاساییەی هەیە لە هەندێ شوێن و ناوچە پێویستە كۆتایی بێت، بۆیە دەبێت لە سنووری سلێمانی دەوروبەری ئەو كارە نایاساییانە كۆتاییان پێ بێت، وەكو بابەتی دەروازە سنوورییەكان و بازرگانیكردن بە مادەی هۆشبەر. ئەو حكومەتەی لە كابینەی دەیەمدا پێك دێت، دەبێت حكومەتی چاكسازی بێت، بە هەمان ئاراستەی پێشتر كە لە كابینەی نۆیەمدا جەنابی مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی كوردستان كاری لەسەر كرد. ئەگەرچی باش دەزانین كابینەی نۆیەم زۆر كۆسپ و تەگەرە و كێشەی هاتەپێش، لەوانە بڵاوبوونەوەی پەتای كۆڕۆنا و دژایەتیكردنی حكومەتی هەرێم بوو لە لایەن حكومەتی عێراقەوە، هەروەها بڕینی مووچە و بوودجەی هەرێمی كوردستان لە لایەن عێراقەوە و ڕاگرتنی هەنارەدكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان و چەندین كێشە و كۆسپی دیكە، بێگومان پەیوەندیی كابینەی تازەی حكومەتی كوردستانیش لەگەڵ عێراق باش دەبێت، چونكە سەركەوتنی پارتی لە هەڵبژاردنەكە و ئەو ژمارە زۆرەی كورسی و دەنگانەی بەدەستی هێناوە، مانای ئەوەیە كە پارتی حزبی یەكەمە، ئەمەش پێمان دەڵێت: پارتی واتا ئارامی و ئاوەدانی و پێكەوەیی و خۆڕاگری، من لەو باوەڕەدام حكومەتی داهاتووی هەرێمی كوردستان ئاسۆیەكی فراوانتری دەبێت و ڕوانگەیەكی تازە دروست دەبێتەوە.

* سەرۆك وەزیران مەسرور بارزانی هەر لە دەستپێكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە هەوڵی داوە تەواوی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات، لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردووشدا توانرا كۆمەڵێك نەخشەڕێگە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دابنرێت. ئایا تاچەند بەغدا ئامادەباشیی دەبێت بۆ ئەوەی كێشەكانی دیكە كە ماون چارەسەر بكرێن؟

- بەغدا هیچ ئەلتەرناتیڤێكی دیكەی نییە و مەجبوورە چارەسەرێك بدۆزێتەوە بۆ ئەو كێشانەی خۆی دروستی كردوون، لەوانە ڕاگرتنی نەوت، نەناردن و كێشەی مووچە هەر بەغدا دروستی كردووە و ئێستاكەش بوودجە نانێرن، تەنانەت مووچەش بە تەئخیركردنەوە بۆ فەرمانبەرانی كوردستان دەنێرن و لەسەر ئەو گرفتانەش لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی محەمەد شیاع سودانی گفتوگۆ و لێكتێگەیشتنێكی باشمان هەیە. سەرۆك وەزیرانی عێراق تێڕوانێنێكی باشی لەسەر كێشەكان هەیە و تێگەیشتنێكی باشی لەسەر هەموو گرفتەكان هەیە. بە باوەڕی خۆم ئەو ماوەیەی لەپێش حكومەتی فیدڕاڵیی عێراقدا هەیە، لەوانەیە لە ساڵێك زیاتریش بێت، چونكە كە هەڵبژادرنی عێراقی ئەنجام درا، یەكسەر حكومەتی عێراق ناگۆڕێت، بۆیە ئەو كێشانەی كە ئێستا لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراقی فیدڕاڵدا ماون، ڕەنگە چارەسەر ببن و كێشەیەك نەمێنێت بە ناوی مووچە، ئەوەی دەمێنێت هەندێ كێشەی خانەنشینان و هەندێك كاری دیكەی هونەری دەمێنێت وەكو تەوتین.  

* لە ئێستادا گرنگترین كێشە لە نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانە، لەسەر ئەم پرسە تا ڕاددەیەكی باش لێكتێگەیشتن لە نێوان هەرێم و بەغدا هەیە. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەو بەربەستە تەكنیكییانە چین كە بوونەتە ڕێگر بۆ دواخستنی دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ دەرەوە؟

- خۆی جگە لەو بەربەستە سیاسییانەی كە پێشتر هەبوون ئەو دۆسیەیە بە تەواوی سیاسییە، بەڵام ئێستا بە بیانووی ئەوەی كە هەندێك كێشەی تەكنیكی هەیە، لەوانە تێچووی دەرهێنانی نەوت لە كوردستان زیاترە لەوەی عێراق، ئەوەش وای كردووە وەزارەتی نەوتی عێراق پابەندی یاسای بوودجە بێت بە (قسەی خۆیان) پابەندی یاسای بوودجەی ژمارە(13)ی 2023 كە دەڵێت تێچووی دەرهێنانی نەوت لە هەموو كێڵگەكانی عێراق بە كوردستانەوە دەبێت یەكسان بكرێت و تەنیا یەك تێچووی هەبێت، بەڵام ئەوان ئاماژە بەوە ناكەن كە گرێبەستەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان جیاوازە لەوەی عێراق، ئێمە لە كوردستان سیستمی هاوبەشمان هەیە، كەچی ئەوان سیستمی(تراخیص) یان هەیە، ئەمەش وای كردووە، نرخی تێچووی دەرهێنانی بەرمیلی نەوت و ژینگەكەش جیاواز بێت، لە كوردستان نرخی تێچووەكە زیاترە، كە ئەمەش بووەتە كۆسپێك لە بەردەم هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان، گفتوگۆ و لێكتێگەیشتنەكان لەو بارەوە لە نێوان هەرێم و بەغدا زۆر باش چووەتە پێش و چەندین جار لەو بارەوە دانوستان ئەنجام دراوە، لەسەر بابەتی گرێبەستەكانیش گفتوگۆ كراوە و ئەو كۆمپانیانەی كە نەوت لە هەرێم دەردەهێنن، ئەوانیش ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە بۆ گۆڕینی شێوازی گرێبەستەكان، ڕاوەستانی نەوتی هەرێم تەنیا زیانی بە هەرێمی كوردستان نەگەیاندووە، بەڵكو حكومەتی عێراقیش زۆر زیانی بەركەوتووە و زیان بە توركیا و ناوچەكە و وڵاتانی ئەوروپاش دەگەیەنێت، چونكە ئەو وڵاتانە زیاتر سوود لەو بڕە نەوتەی هەرێمی كوردستان دەبینن و ئەو بڕە نەوتەش دەبێت بگاتە ئەو ئاستەی كە ڕۆژانە (400) هەزار بەرمیل نەوت لە لایەن كۆمپانیاكان لە كێلگەكانی هەرێمی كوردستان بەرهەم بێنن، زیانی ڕاوەستانی هەناردەكردنی نەوتی كوردستان لە ئاداری ساڵی 2023 تا ئێستا گەیشتووەتە (20)ملیار دۆلار، ئەمەش زیانی بە خەزێنە و ستراتیژیەتی هەناردەكردنی نەوتی عێراق گەیاندووە، چونكە تاقە یەك دەرچە لە عێراق بۆ هەناردەكردنی نەوت ماوە، كە ئەویش لە بەسرایە، ئەو دەرچەیەش لە ژێر هەڕەشەدایە بە هۆی ئەو شەڕەی لە نێوان ئیسرائیل و حەماس و حزبوڵڵا هەیە. ئیسرائیل هەڕەشەی ئەوە دەكات كە لە یەكەم هێرش و بۆردوماندا لە كێلگە نەوتییەكان و دەرچەكانی هەناردەكردنی نەوتی وەك بەسرە دەدات، بۆیە لە ڕووی ستراتیژییەوە پێویستە هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستان كێشەكانی چارەسەر بكرێت و هەناردەكردنەوەكە دەست پێ بكاتەوە، دەبێت پێش هاتنی وەرزی زستانی ئەمساڵ نەوتی هەرێمی كوردستان هەناردەی دەرەوە بكرێتەوە.

* لەسەر پرسی مووچە و ئەوەی پێی دەگوترێت «تەوتین»، حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر بە جددی كاری كردووە و هەوڵی داوە كە لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی ئەم كێشەیە لە ڕیشەوە چارەسەر بكرێت، بەڵام وەك دەبینین هەتا ئێستاش مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لەگەڵ مووچەی فەرمانبەرانی عێراق دابەش ناكرێت، بۆ ئەم پرسە چەندین جار وەزیری دارایی حكومەتی فیدڕاڵیتان بانگهێشتی پەرلەمان كردووە، ئایا هۆكارەكان چین كە تا ئێستا ئەم پرسە گرنگە چارەسەر نەكراوە؟

- بەداخەوە تاوەكو ئێستا ئەوان (حكومەتی عێراقی) پشت بە بڕیاری دادگای فیدڕاڵی دەبەستن، لە لایەكی دیكەشەوە دەستوور فەرامۆش دەكەن، چونكە لە دەستوور و لە ماددەی (115)دا بە ڕوون و ئاشكرا دیارە كە هەر تایبەتمەندییەك نەچووە پاڵ حكومەتی فیدڕاڵی، یان تایبەتمەندیی هاوبەش نەبوو لە نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵ، ئەوە دەچێتە پاڵ حكومەتی هەرێم، ئەوەش وای كردووە كە (تەوتین) پەیوەندیی بە ناوخۆی هەرێمی كوردستانە و لە دەسەڵاتی فیدڕاڵیدا نییە لە دەستووری عێراقدا، ئەگەرچی دادگای فیدڕاڵی پێویستە ڕوونكردنەوە لەو بارەوە بدات. پڕۆسەی «هەژماری من» پڕۆسەیەكی ستراتیژییە بۆ بەئەلكترۆنێكردنی داتای فەرمانبەران لە هەرێمی كوردستان و هەنگاوێكی زۆر پێشكەوتووترە لە تەوتین و بەشداریكردنە بە بانكە ئەهلییەكان بە هەمان شێوەی بانكە حكوومییەكان، كە ڕەسیدیان هەیە، یان سەر بە بانكی ناوەندیی عێراقین، دەبێت بانكی ئەهلییش ڕۆڵی باش و كاریگەریی هەبێت، بەڵام ئەو بانكە ئەهلییانەش دەبێت سەر بە بانكی ناوەندی بن و ڕەسیدیان لەوێ هەبێت، كە ئەمەش وای كردووە، بووەتە پرۆسەیەكی جەدەلی. لەبارەی (هەژماری من) و (تەوتین)یش گفتوگۆ و لێكتێگەیشتنێكی باشمان لەگەڵ حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی هەیە و ئەویش بە هەژماری من ڕازی بووە، چونكە هەژماری من هەمان پرۆسەیە و پێشكەوتووترە و خزمەتگوزاریی زیاتریشی هەیە.

* لە 20ی مانگی داهاتوو (20ی 11ی 2024) سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان لە سەرتاسەری عێراق ئەنجام دەدرێت، هەرێمی كوردستان هەندێك سەرنج و تێبینی لەسەر پرۆسەی ڕاپرسییەكە هەبوو، كە بریتی بوون لە «دانانی سەنتەری داتا» هەروەها شێوازی سەرژمێریی دانیشتووان لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، ئایا ئەم دوو پرسە چارەسەر كراون؟

- تاوەكو ئێستا ئەو دوو پرسە چارەسەر نەكراون، بەڵام كاری لەسەر دەكەین، چونكە ئێمە باش دەزانین كە ناوچە جێناكۆكەكان گۆڕانكاریی دیمۆگرافی تێدا كراوە، كە ئەمەش زۆر مەترسیدارە. ئەو سەرژمێرییەی كە دەكرێت، سەرژمێریی نیشتمانیی پێ دەگوترێت، كە دەبێت پشت بە پێكهاتەكان ببەستێت، ئەگەر هەر كێشە و گرفتێك هەبوو لەسەر ئەو داتایانە، ئەوە لەو حاڵەتەدا ئێمە وەكو كورد زەرەر دەكەین لەسەر ئەو ناوچانەی بە كوردستانی بەناوبانگن و ئێمەش بە ناوچەی كوردستانی هەژماری دەكەین. هەر بۆیە هەر سەرژمێرییەك دژ بە پێكهاتە و دیموگرافی لەو ناوچە و شوێنە ناكۆكاندا بكرێت، ئێمەی پەرلەمانتارانی هەرێمی كوردستان لە ناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە هیچ شێوازێك قبووڵی ناكەین، هەروەها پێویستە سەنتەری داتا هەبێت، تاوەكو بۆ ئەو ناوچانە زەمانەتی دادپەروەری ئەو پرۆسەیە هەبێت.

* دوایین پرسیارمان سەبارەت بە هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە، كە بڕیارە لە ناوەڕاستی ساڵی داهاتوو ئەنجام بدرێت، بەڵام بەرنامەی حكومەتەكەی د.محەمەد شیاع سوودانی بۆ كۆتایی ساڵی 2025 دانراوە، ئایا ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەم ساڵەدا كاریگەریی نەرێنی لەسەر بەرنامەكەی سوودانی نابێت؟

- بێگومان ئەگەر پێشوەختە پڕۆسەی هەڵبژاردن لە عێراق ئەنجام بدرێت، پلانی حكومەت دەشڵەژێ و كێشەی تێدا دروست دەبێت، چونكە ئەو بەرنامەیە بەرنامەی حكومەتە و پشتی بەستووە بە وەرەقەی سیاسی و خزمەتگوزاریی كاتی خۆی و بە كات و ڕۆژ دەستنیشان كراوە، دەرئەنجامی ئەو حكومەتە بە یەكەی ژمارەی ڕۆژەكانی بۆی تەرخان كراوە كە كار بكرێت، بەپێی داتاكان دەبێت پرۆسەی هەڵبژاردنەكە لە كۆتایی ساڵی 2025 ئەنجام بدرێت.