كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، وێڕای ئاستەنگ و ئالنگارییەكانی بەردەم چاكسازی و بونیادنانەوەی ئابووری و ڕێگرییە سیاسییەكان، بەڵام خۆڕاگر بوو لە بەردەم قەیرانەكان و هەموو ئەم ئاستەنگ و بەربەستانەدا، لە سەرجەم بوارەكانیدا هەنگاوی گرنگ نراون بۆ دووبارە ڕاستكردنەوەی پەیكەری ئابووری و بەهێزكردنی ئابووریی هەرێمەكە و زیاتر خزمەتكردنی هاووڵاتیان. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە و دەستكەوتەكان، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ د. عەبدولحەكیم خەسرەو سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون سازدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

 

* چاكسازی لە ڕیزبەندی پێشەوەی كارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هاتبوو. ئایا تا چەند ئەم پڕۆسەیە لەم كابینەیەدا تایبەتمەندێتی پێ دراوە و تا چەند لە ڕاستكردنەوەی هەڵە و كەموكورتییەكاندا ڕۆڵی هەبووە؟

- چاكسازی یەكێك بوو لە بەڵێنەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و لە ڕیزبەندی پێشەوەی كارنامەكەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دێت. چاكسازی لە مووچە و مینحە و هەموو ئەو ئیمتیازاتە داراییانەی كە لە هەرێمی كوردستان دەدرێن، گرنگ بوو، لەم پێناوەشدا حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری چاكسازیی دا و یاساكە لە پەرلەمانی كوردستان پەسەند كرا و ڕاستەوخۆ جێبەجێ كرا، بەتایبەتی لە مووچە و وەرگرتنی زیاتر لە ئیمتیازاتێك و پرسی خانەنشینی پلە باڵاكان و ڕێكخستنەوەیان و پلە باڵاكانی موعەوەم و وەرگرتنەوەی قەرزە بازرگانییەكان.

بێگومان پرسی چاكسازی پڕۆسەیەكی بەردەوام و هەستیار بووە و چەندین ئامانج و سێكتەری جۆراوجۆری لەخۆ گرتبوو. ئامانج لێی بەهێزكردنی ئەدای كاری حكومەت و كەرتی گشتییە، بۆ ئەوەی لە ئاست خواست و داواكارییەكانی هاووڵاتیاندا بێت و زامنی بەردەوامی بە پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان و ڕێكخستنەوەی هەموو ئەو خزمەتگوزارییانە بدات و سامانی گشتی بە هەدەر نەدرێت و، خەرجییە ناپێویستەكان و كەمالیاتەكان بۆ نزمترین ئاست كەم بكرێنەوە و، داهاتەكان لە هەموو ناوچە و پارێزگاكان كۆ بكرێنەوە و، هەنگاوی جێبەجێكردنی یاسای چاكسازیی ژمارە دووی ساڵی 2020 كە پەیوەستە بە مووچە و دەرماڵە و مینحە و سوودمەندبوون، لە بوودجەی گشتیدا چاكسازییەكی دادپەروەریی لێ كەوتەوە و هەڵەكانی پێشووی ڕاست كردەوە و ئەدای كاری كەرتی گشتیی باشتر كرد. بەشێكی زۆر باشی جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی لە ئێستادا لەگەڵ پەیوەندییەكانماندا، لەگەڵ حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ بۆ ڕێكخستنەوەی مووچە دەرئەنجامی باشی لێ كەوتووەتەوە و كاری لەسەر دەكرێت. بۆ نموونە ڕێكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە و كاركردن بۆ گواستنەوەی هێزەكانی 70 و 80ی پێشمەرگە، هەروەكو جەنابی سەرۆكی مەسعود بارزانی لە بانگەشەی هەڵبژاردندا ئەو بەڵێنەی دا، كە لە داهاتوودا یەك قەوارە و یەك هێزی پێشمەرگەمان دەبێت. هەروەكو چۆن توانیمان زیاتر لە 4000 كەس كە بە شێوازێكی نایاسایی دوو مووچەی وەردەگرت چارەسەرمان كرد، بەشێكی دیكە دوو مووچە وەردەگرن، بەڵام بە شێوازێكی یاساییە بۆ نموونە، مووچەی كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان كە بەپێی یاسا دەتوانن ئەگەر فەرمانبەر بن، مینحەی شەهیدانیش وەربگرن، نزیكەی 13 هەزار فەرمانبەریش كە پەككەوتە و خاوەن پێداویستیی تایبەت بوون و كەم ئەندام بوون، دەتوانن سوودمەند بن لە كاروباری كۆمەڵایەتی، كە پێداویستیی زیاتریان هەیە لە خەڵكی ئاسایی و وەكو دەرماڵە وەری دەگرن. لە ئێستادا ئاڵوگۆڕی داتا هەیە لە نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی و دوو مووچەیان هەیە لە هەردوو حكومەت، یان سوودمەندبوون لە تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی، پێكەوە بە هەماهەنگی لە نێوان هەردوولادا چوارچێوەی یاسایی بۆ دادەنرێت بە شێوازێك، كە گشت مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی یاسادا ئیمتیازاتەكانی خۆیان وەربگرن.

* لە ئێستادا لە چوارچێوەی دەستووردا دەسەڵاتە ئیتحادییەكان و دەسەڵاتی هەرێم چۆن ڕێك خراوە؟ كامەیان دەسەڵاتی فیدڕاڵییە و كامەیان دەسەڵاتی هەرێمە؟ ئایا هەنگاوەكانی چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ بەغدا بەكوێ گەیشتووە؟ ئایا مووچەخۆران دەتوانن دڵنیا بن لەوەی مانگانە بە ڕێكوپێكی مووچەكانیان بۆ دێت؟

- دیدگە و بەرنامەی ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ بەهێزكردنی ژێرخانی ئابووری و گرنگیدان بە كار و بژێویی ژیانی خەڵك و دابینكردنی مووچە و بوودجە و شایستە داراییەكانی خەڵكی كوردستانە لە بەغدا، هەر لەم ڕوانگەیەوە دیدگەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر ڕوون بوو، ئەویش ئەوە بوو بەسەر هەموو ئەو ئالنگارییە سیاسی و ئابوورییانەدا زاڵ بین كە ڕێگر بوون لە بەردەم بەدیهێنانی ئەم ئامانجانەدا. لە بیرمە یەكەم پرسیاری جەنابیان بریتی بوو لەوەی لە چوارچێوەی دەستووردا دەسەڵاتە ئیتحادییەكان و دەسەڵاتی هەرێم چۆن ڕێك خراوە؟ كامەیان دەسەڵاتی فیدڕاڵییە و كامەیان دەسەڵاتی هەرێمە؟ ئەمەش دەبێتە بنەمای سەرەكیی پەیوەندیی نێوان ئێمە و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ، تاوەكو مافە دەستوورییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان بپارێزێت. خاڵێكی دیكەی گرنگ، وردیی دەستنیشانكردنی كێشە و گرفتەكان بوو لەگەڵ حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ كە تەنیا لە چوارچێوەی چەند كێشەیەكی دیاریكراودا نییە و ئاڵۆزە، هەر ئەمەشە وای كردووە، ئەم كێشانە تەنیا لە چوارچێوەی ڕێككەوتنێكی سیاسیدا نەبێت كە دواتر جێبەجێ نەكرێت، بەڵكو پێویستە بخرێتە ناو چوارچێوەی دەستووری و یاسایی و دەستنیشانكردنی وردەكارییەكانی ئەم كێشەیە لە ڕووی تەكنیكییەوە، تاوەكو ئەم كێشانە تەنیا نەكرێنە پرسێكی سیاسی، بەڵكو لە چوارچێوەی دەستوور و یاسا و لایەنی تەكنیكی و پرسە سیاسییەكانیشدا مامەڵەی لەگەڵ بكرێت. لەمەشدا بە ڕێنمایی و ڕاسپاردەی بەڕێزیان توانیمان كێشەكان لەسەر ئاستی سێكتەر و وەزارەتەكان دەستنیشان بكەین. بۆیە سێكتەری نەوت و تەندروستی و بازرگانی و پیشەسازی و دارایی و مووچە هەنگاوی باشی بۆ نراوە و، نزیكەی 110 كێشە لە نێوان هەرێم و بەغدا دەستنیشان كراون و ڕوونكردنەوەی پێویست بە سەرۆك وەزیران دراون و كاركردنی تیمەكان و لێژنەكانیش هەمووی لە چوارچێوەی ڕاسپاردەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بەڕێوە چوون. بە خۆشحاڵییەوە زۆر لەو كێشانە بە شێوازێكی یاسایی و تۆكمە هەنگاوی چارەسەركردنی بۆ نراوە، تا دوا جار لە گفتوگۆ و كۆبوونەوەكانی نێوان ئەنجومەنی وەزاریی ئابووری و ئەنجومەنی ئابووریی هەرێمی كوردستان چەندین بڕیار دەرچوون، كە ڕەنگدانەوەی بۆ سەر مووچە و بودجەی هەرێمی كوردستان و پرسەكانی میلاكات و پیشەسازی و بازرگانی و كشتوكاڵ هەبووە، تەنانەت پاڵپشتییەكانی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی بۆ چارەسەركردنی ئەم پرسانە بەو ئاراستەیەدا چووە، كە ویست و نییەتێك هەیە بەوەی عێراق وەكو دەوڵەتێك بگەڕێتەوە ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و، لەم ڕوانگەیەوە كارەكانی خۆی بكات، لەم پێناوەشدا پرسی سپیكردنەوەی پارە و ڕووبەڕووبوونەوەی تەمویلكردنی تیرۆر و چەندین بابەتی دیكە لەو تەوەرە هەستیار و گرنگانە بوون كە سەرۆك وەزیران جێبەجێی كرد و، پێویست بوو ئێمەش لە هەرێمی كوردستان جێبەجێی بكەین، لەم پێناوەدا زۆر بە وردی لەگەڵ بانكی ناوەندیی عێراق كارمان لەسەر كرد، تاوەكو بتوانین ئاستی عێراق بگەیەنینە ئاستی نێودەوڵەتی. بەگشتی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ تا دێت بەهێزتر دەبێت، ئەمەش بۆ ئیرادە و خۆڕاگریی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و تیمەكەی دەگەڕێتەوە، كە توانرا بەسەر زۆربەی كێشە و گرفتەكاندا زاڵ بین و پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و عێراق ڕوو لە باشی بكات. بە خۆشحاڵییەوە لە لایەن محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراقیشەوە ویستی ئاساییبوونەوەی دۆخەكە و بەهێزبوونی پەیوەندییەكان لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان هەبووە، ئەمەش هەلێكی زێڕینی بۆ ڕەخساندین، تاوەكو لەسەر ئاستی بەرژەوەندیی خەڵكی كوردستان و خەڵكی عێراق هەنگاوەكان زۆر بە باشی بچنە پێشەوە.

بە خۆشحاڵییەوە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان خۆڕاگر بوو لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئالنگارییەكان و هەموو ئەو قەیرانە سەخت و دژوارانەی لە تەمەنی كابینەكەدا تووشی بوون، هەر لە قەیرانی پەتای كۆرۆنا و بڕینی بوودجە و مووچە و دابەزینی بەهای نەوت و دەیان كێشەی دیكەی وەك وشكەساڵی و لافاو و تیرۆر. بەڕاستی هەروەكو جەنابی سەرۆكی حكومەت ئاماژەی پێ دا، بە پاڵپشتی خودای گەورە و هاوكاری و خۆڕاگریی خەڵكی كوردستان بەسەر ئەو كێشە گەورانەدا زاڵ بووین، خۆڕاگریی سەرۆك وەزیران و پاڵپشتی و ئەو جۆرە متمانەیەی نێوان هاووڵاتیان و حكومەت بوو، وای كرد بەسەر هەموو ئالنگاری و قەیرانانەدا زاڵ بین و لە چاكسازییەكان بەردەوام بین، كە خەڵكی كوردستان بەردەوام داخوازییان ئەوەیە ئەو هەڵە و كەموكورتییانەی هەیە، لە چوارچێوەی سیستمدا چارەسەر بكرێن.

لە ئێستادا دوای ڕێكخستنەوەی پرسی مووچە و بەدیجیتاڵكردنی پرسی مووچە، كە لە چوارچێوەی چاكسازییەكی گشتگیردا جێبەجێ كرا، چیتر هیچ دەرفەتێك نادرێت بە گەندەڵی و هەڵە و بە مزاجی شەخسی مامەڵە لەگەڵ پرسەكاندا بكرێت، ئەمەش هەمووی لەپێناو خزمەتكردنی هاووڵاتیاندایە، هەڵبەتە ئەمەش بە دڵی ئەوانە نەبووە كە ساڵانێكە سوودمەند بوون لەو هەڵە و كەموكورتی و گەندەڵییانە، بەڵام لە ئێستادا پرسی مووچە بە چاكسازی و هەوڵە بەردەوامەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر چووەتە پێشەوە، ڕاستە ڕێگری لە بەردەم جێبەجێكردنی پڕۆسەی چاكسازیدا هەبووە، بەڵام هەر خۆی لە خۆیدا ڕاستكردنەوەی هەڵە و كەموكورتییەكانی ساڵانی پێشوو كارێكی وا ئاسان نەبووە، بەتایبەتی كە كەسانێكی دەستڕۆشتوو لە بەرژەوەندییان دەدرێت.

* وەكو فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون، هەڵبەتە لە نزیكەوە ئاگاداری زۆر لە كێشە خزمەتگوزارییەكان و هەنگاوەكانی چارەسەركردنیانن. ئایا بابەتی كێشەی كارەبا و ئاو و چ هەنگاوێكی بۆ هەڵگیراوە، تاوەكو چیتر ئەم كێشەیە نەبێتە كێشەیەكی بەردەوام؟

- كێشەی ئاو و كارەبا كێشەیەكی ئاڵۆزە و ساڵانێكی زۆرە هەیە، تا دێت خواست و پێداویستییش لە هەڵكشانێكی بێ وێنەدایە، ئەگەر سەیری شارێكی وەكو هەولێر بكەین كە زیاتر لە 1000 بیری ئاوی خواردنەوەی تێدایە، بە هۆی زۆر بەكارهێنان و كێشەكانی وشكەساڵی و گۆڕانكاریی كەشوهەواوە ئاوی ژێر زەوی بە شێوەیەك دادەبەزێت، كە كاریگەریی لەسەر وشكبوونی بیرە ئاوەكان هەبووە، بەتایبەتی بەكارهێنانی ڕێژەیەكی زۆری بیر بۆ كشتوكاڵ، بۆیە لەم كابینەیەدا بیر لەوە كرایەوە كە نەك هەر تەنیا پشتبەستن بە ئاوی ژێر زەوی كەم بكرێتەوە و پارێزگاری لەم سامانە گرنگە بكرێت، بەڵكو ئیرادەش هەبوو بەوەی پڕۆژەیەكی گەورەی ئاوی خواردنەوە لە زێی گەورەوە بۆ شاری هەولێر ڕابكێشرێت، كە هاوكاتە لەگەڵ دروستكردنی ڕێژەیەكی زۆری بەنداو و پۆند لە دەوروبەری شاری هەولێر و بگرە لە سەرانسەری هەرێمی كوردستان، چارەسەری ئەم بابەتە بە ڕۆئیا و بۆچوونی سەرۆك وەزیران چارەسەر دەكرێت، چونكە پێشبینیی كەشوهەوا و بارانبارین ڕوون نییە و ڕەنگە گۆڕانكاریی كەشوهەوا و وشكەساڵی و تێكچوونی ڕیتمی بارانبارین بەردەوام بێت و مەترسیی گەورەی لێ بكەوێتەوە، بۆیە ئەو تیمەی لەگەڵ سەرۆك وەزیران كار دەكات، لە ڕووی پراكتیكییەوە بە دیراسەی زانستیی ورد، كاری گەورە و ستراتیژیی گرنگیان جێبەجێ كردووە، ئەم پڕۆژانەش بەردەوام دەبن، چونكە ژێرخانێكی ئابوورییە بۆ نەوەی داهاتوو.

* زۆرجار گلەیی لەوە دەكرێت، گوایە ناوچەیەك زیاتر گەشەی كردووە لە ناوچەیەكی دیكە، ئەمە تاچەند ڕاستە؟

- كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ستراتیژیەتی وا بووە، گەشەپێدان لە سەرانسەری هەرێمی كوردستاندا لە سەرجەم پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان پێكەوە ئەنجام بدرێت، بنەمای سەرەكیی گەشەپێدانیش ڕێگەوبانەكان و گرنگیدان بوو بە پەرەپێدانی مرۆیی و دواتر ئاراستەكردنی وەبەرهێنان بەرەو كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری، دواتر شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان بوو، بەتایبەتی لە ڕاگەیاندنی ئیدارە سەربەخۆكان كە لەسەر فەرمانی سەرۆك وەزیران بڕیاری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ و ڕاپەرین و سۆران و چەندین قەزا و ناحیەی نوێ دەركران، بۆ ئەوەی ئیدارەی حكومەت بگاتە ئەم ناوچە دوورەدەستانە و باشتر خزمەتی هاووڵاتیان بكرێت.

سەبارەت بە چاكسازی و هەنگاوەكانی چارەسەركردنی كێشەی كارەبا، پێویستە ئاماژە بەوە بكەین كە ئێستا (3730) مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنرێت، ئەمە لەكاتێكدا بەخۆشحاڵییەوە ژێرخانی كارەبامان گەیشتووەتە سەرووی (7600) مێگاوات، هاوكات لەم كابینەیە زۆر جەخت لەسەر وێستگەكانی گواستنەوە و هێڵەكانی پاڵەپەستۆی بەرز كراوەتەوە و بە دەیان وێستگەی نوێی گواستنەوە و دابەشكردنی كارەبا لە شار و شارۆچكەكان دامەزراون و بەرەو بونیادنانەوەی ژێرخانی كارەبا هەنگاوی گەورە نراوە، لەمەش زیاتر سەركەوتنی دانانی پێوەری زیرەك بۆ یەك ملیۆن و 345 هەزار هاوبەشی كارەبا بوو، پڕۆژەكەش بەردەوامە بۆ ئەوەی بۆ یەك ملیۆن و 885.270 هاوبەش پێوەری زیرەك دابنرێت، بەتایبەتی دوای ئەوەی تەنیا لەم كابینەیەدا 436.980 هاوبەشی نوێ زیاد بوون، بۆ تەواوكردنی ئەم پڕۆژەیە لە چەندین گەڕەك و سیتیی نیشتەجێبوون و بازاڕ پێوەری زیرەك دانراون كە زیاتر لە 60.000 هاوبەش پریپەیدی بۆ دانراوە و كارەبای 24 كاتژمێرییان هەیە، ئەم پڕۆژە و كارانەش بە هاوتەریبی یەكتر بەڕێوە دەچێت، بۆیە وەكو تێست و پڕۆژەیەكی ئەزموونیی 24 كاتژمێریی كارەبا لە چەند گەڕەكی هەولێر جێبەجێ كراون و بەرەو سەرتاسەری هەرێمی كوردستانیش هەنگاو دەنرێت.