گۆهدار محەمەد عەلی، سەرۆكی كەرتی تەكنیكی و مەیدانیی سەرژمێرییە لە دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، هاوكات یەكێكە لە نوێنەرانی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان بۆ هەماهەنگی لەگەڵ دەستەی ئاماری فیدڕاڵی و وەزارەتی پلاندانانی عێراق بۆ ئامادەكارییەكانی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی لە هەرێمی كوردستان. لە گفتوگۆی ئەمجارەدا (پرسی سەرژمێریی گشتی لە عێراق و ڕەهەندە یاساییەكان و ئاكامەكانی)، بە شێوەیەكی ورد و زانستییانە باسی لەو ئاستەنگ و گرفتە تەكنیكییانە كرد، كە لە ئامادەكارییەكانی سەرژمێریی گشتیدا بۆ هەرێمی كوردستان دروست بوون و بەم جۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خستەڕوو.

 

لەم كاتە هەستیارەدا كە ماوەیەكی كەممان ماوە لەو بەروارە نزیك ببینەوە كە بۆ سەرژمێریی گشتیی ساڵی 2024ی عێراق دیاری كراوە ‌و، پرۆسەیەكە پەیوەندیی بە هەر تاك و هاووڵاتییەكی عێراق و هەرێمی كوردستانەوە هەیە، جێگەی دەستخۆشییە كە بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەم گفتوگۆ ڕاشكاوانەیەی لەسەر ئەم پرسە هەستیارە ڕێك خستووە.

بەشداربووانی بەڕێزی ئەم گفتوگۆیە، باسیان لە زۆر لایەنی تایبەت و پەیوەندیدار بەم پرۆسە گرنگە كرد، بۆیە من لێرەدا دەمەوێت هەڵوەستە لەسەر لایەنی تەكنیكیی ئامادەكارییەكان بۆ ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتی بكەم، بەتایبەتیش ئەو هۆكارە تەكنیكییانەی كە بوونە هۆكاری ئەوەی ئێمە لە هەرێمی كوردستان، لە هەندێك بواردا دوا بكەوین، كە لێرەدا ئاماژەیان پێ دەكەین:

لە سەرەتادا كە لەلایەن وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵییەوە بڕیار درا، سەرژمێریی گشتی بە ڕێگەی فۆرمی ئەلیكترۆنی بكرێت و تەنیا پشت بە توانای عێراقییەكان ببەسترێت، بۆ ئەوەی ئەم پرۆسەیە بەڕێوە بچێت، ئێمە وەك دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، دوای بینینی ئەزموونەكانی سەرژمێریی ئەلیكترۆنی لە هەر دوو وڵاتی میسر و ئوردن، بۆمان ڕوون بووەوە كە سەرژمێریی ئەلیكترۆنی چەند ساڵی پێویستە بۆ ئەوەی بێ كێشە و گرفت لە عێراق بكرێت، لەبەر ئەوەی بۆ جاری یەكەمە سەرژمێری لە عێراقدا بە شێوەی ئەلیكترۆنی بكرێت، پێویستە ڕاوێژ و هاوكاری لە لایەنی دەرەكی وەربگیرێت، بەڵام دەستەی ئاماری عێراق (كە ئەوكات دەزگای ناوەندیی ئامار بوو) درەنگ بەو بڕوایە گەیشتن كە بەبێ وەرگرتنی یارمەتی لەو لایەنانەی ئەزموونیان هەیە، سەرژمێریی ئەزموونی زۆر ئەستەمە، یان بەلای كەم ماوەیەكی زۆر دوور و درێژتری پێویستە بۆ ئامادەبوون. دوای ئەمە و پاش لەدەستچوونی ماوەیەكی درێژ، بە پەلە گرێبەست لەگەڵ چەند كۆمپانیایەك كرا كە دەبوو زووتر ئەو گرێبەستانە بكرێن.

بەپێی بنەماكانی ئامار، سەرژمێریی‌ ئەزموونی‌ كاتێك ئەنجام دەدرێت كە هەموو «ژینگەی سەرژمێری» ئامادە كرابێت، ئەمەش مانای ئەوەیە كاتێك سەرژمێریی ئەزموونی دەكرێت، كە هەموو ئامادەكارییە تەكنیكییەكانی پرۆسەی سەرژمێری ئامادەیە و هەنگاوێكی ئەزموونی هەڵدەگرین بۆ ئەوەی بزانین كەموكورتییەكانمان لە پراكتیزەكردنی ئەو پرۆسەیەدا چییە و، بۆ ئەوەیە ئەو كەموركوتییانە چارەسەر بكەین، پێش ئەوەی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی دەست پێ بكات. بەڵام ئێمە لە مانگی حوزەیرانی ساڵی 2024 لە كاتێكدا سەرژمێریی ئەزموونیمان لە عێراق و هەرێمی كوردستان ئەنجام دا، كە هێشتا چەندین هەنگاوی گرنگی ئامادەكارییەكان مابوون كە تەواو نەكرابوون. هەر بۆ نموونە: ئێمە سەرژمێریی ئەزموونیمان ئەنجام دا، هێشتا لە بەغدا «ژینگەی گواستنەوە و هەڵگرتنی داتاكان»، یان ئەوەی پێی دەڵێن «داتا سەنتەر» بە شێوەی 100% ئامادە نەبوو، ڕێبەری یەكە كارگێڕییەكان هەم لە ‌ڕووی كارگێڕی و هەمیش لە ڕووی جوگرافییەوە كۆتایی نەهاتبوو، هەروەها كێشە بۆ ئەو ناوچانەی كە سەر بە پارێزگاكانی عێراقن، بەڵام لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە ئیدارە دەدرێن وەك «مەخموور، شێخان، زیلكان، فایدە» دروست كرا، كە دەبوو پێش ئەنجامدانی سەرژمێریی ئەزموونی ئەو كێشانە یەكلایی بكرانایەتەوە.

ئاشكرایە كە بڕیاری ئەنجامدانی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی لە چوارچێوەی دەسەڵاتەكانی فیدڕاڵیدایە، بەڵام زۆر گرنگیشە بۆ سەركەوتنی ئەم پرۆسەیە هەماهەنگی و هاوكارییەكی تۆكمە لە نێوان دەستەی ئاماری هەرێم و دەستەی ئاماری فیدڕاڵیدا هەبێت، بۆ ئەوەی هاوشێوەی پارێزگاكانی دیكەی عێراق، لە هەرێمی كوردستان سەرژمێریی گشتی بە سەركەوتوویی بەڕێوە بچێت، بەڵام بەداخەوە لە هەندێك پرسدا هەستمان كرد كە ئەو هەماهەنگییە تۆكمەیە نییە و كاڵ بووەتە، هەر بۆ نموونە: زۆر جار بڕیار لە دەستەی ئاماری فیدڕاڵی دەدرێت، دەستەی ئاماری هەرێم ئاگادار ناكەنەوە، یان درەنگ ئاگادارمان دەكەنەوە، یان گۆڕانكاری لە هەندێك بڕیاردا دەكەن، ئێمە درەنگ لەو گۆڕانكارییانە ئاگادار دەكرێنەوە. بۆیە ئەمە ئێمە ناچارمان دەكات، چەند هەنگاوێك بگەڕێینەوە دواوە، بۆ ئەوەی كارەكان بەپێی ئەو گۆڕانكارییانە ڕێك بخەینەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی دواكەوتنی پرۆسەكە لە هەرێمی كوردستاندا.

پرۆسەی سەرژمێری یەكێكە لە پرۆسە سەختەكان، بۆیە نەتەوە یەكگرتووەكانیش 10ساڵ جارێكی بۆ ئەنجامدانی دیاری كردووە، پرۆسەیەكە «دەبێت بوودجەیەكی گەورەی بۆ تەرخان بكرێت، كاتێكی زۆری دەوێت، هەتا ئامادەكاریی تەواوی بۆ دەكەیت، سەرچاوەیەكی مرۆیی گەورەی پێویستە و ماندووبوونی زۆری دەوێت، تا سەرچاوەی مرۆیی بۆ بەڕێوەبردنی ئەم پرۆسەیە ڕادەهێنێت و ئامادەیان دەكەیت».

لە پرۆسەی سەرژمێریی گشتی و بە ڕێگەی ئەو پرسیارە جیاوازانەی لە ناو فۆڕمی سەرژمێرییەكەدا دانراون، كۆمەڵێك داتا و زانیاریی گرنگ لەسەر تاكەكان و واقیعی كۆمەڵگە تۆمار دەكرێن، ئەم داتا و زانیارییانە دوای تەواوبوونی سەرژمێرییەكە دەبنە هاوكارێك بۆ حكومەت، تا لەسەر بنەمای ئەم داتا و زانیارییانە پلان بۆ كێشەی سەرجەم سێكتەرەكانی ژیانی كۆمەڵگەدا دابڕێژێت و بەرنامەی جێبەجێكردنیان بۆ ئامادە ‌بكات.

لایەنێكی دیكە كە باس لە گۆڕانكاریی دیمۆگرافی و كەمكردنەوەی ڕێژەی دانیشتووانی كورد لە پارێزگاكانی «نەینەوا، كەركووك، دیالە» دەكرێت، وێڕای ئەو هۆكارانەی باس كران، وەك «ڕاگواستن و بەعەرەبكردن و ڕێگریكردن لە ئاوەدانكردنەوەی ناوچە كوردنشینەكان»، هۆكارێكی دیكەی گرنگ ئەوەیە كە حكومەتە یەك لە دوای یەكانی عێراق بە مەبەستی سەرخستنی سیاسەتی بەعەرەبكردن و سڕینەوەی ناسنامەی كوردستانییەتی ئەو ناوچانە، جێگۆڕكێیان بە قەزا و ناحیەكانی ئەو پارێزگایانە كردووە و لە پارێزگایەكەوە گواستووەتەوە سەر پارێزگایەكی دیكە، بۆ ئەوەی ڕێژەی كورد لە پارێزگاكانی دیكە بە شێوەیەكی كەمینە دەر بكەوێت.

ئەگەر ئێمە بە شێوەیەكی دروست، واقیعی خۆمان (واتە عێراق و هەرێمی كوردستان) بخوێنینەوە، دەبینین كۆمەڵێك كێشەی تایبەت بە ژمارەی دانیشتووان و دیمۆگرافیای ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێممان هەیە، كە هێشتا ئەم پرسانە لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵیدا یەكلایی نەكراونەتەوە، بۆیە دەبوو پێش ئەنجامدانی ئەم سەرژمێرییە گشتییە، تەواوی ئەو كێشانە یەكلایی بكرانایەتەوە، بۆ ئەوەی ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان ئامانجە ڕاستەقینەكەی خۆی بپێكێت و، مەترسیی ئەوە دروست نەبێت كە ڕەنگە ئەنجامەكانی سەرژمێرییەكە بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو كێشانە بەكار بهێنرێن.

سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان كاتێك ئامانجەكانی خۆی دەپێكێت و سەركەوتن بەدەست دەهێنت، كە زۆرترین سەقامگیریی ئاسایش و سیاسی لەو وڵاتە هەبێت كە سەرژمێریی تێدا دەكرێت، ئەمە پرۆسەیەكە لە كاتی ئاشتی و ئارامی جێبەجێ دەكرێت، نەك ئاڵۆزی و پشێوی، لە ئێستای عێراقدا لەوانەیە بتوانین بڵێین تا ڕاددەیەك سەقامگیریی ئاسایش هەیە، بەڵام یەكێك لەو فاكتەرانەی كە كاریگەریی نەرێنی لەسەر ئاكامی ئەم سەرژمێرییە گشتییە دەبێت، ئەوەیە كە متمانە لە نێوان لایەنە سیاسییەكانی عێراقدا لاوازە و گومانی ئەوە هەیە دوای ئەنجامدانی ئەم سەرژمێرییە، حكومەتەكانی داهاتوو داتا و زانیارییەكان بۆ مەبەستێكی سیاس