پڕۆفیسۆر جەیمس لیبۆڤیج بۆ گوڵان: داگیركردنی ناوچەی كورسك دەرئەنجامی خوازراوی لێ نەكەوتووەتەوە بۆ ئۆكرانیا
جەیمس لیبۆڤیج، پڕۆفیسۆری زانستە سیاسییەكان و كاروباری نێودەوڵەتییە لە قوتابخانەی ئیلییۆت بۆ كاروباری نێودەوڵەتی لە زانكۆی جۆرج واشنتۆن، كە تیۆری سیاسەتی نێودەوڵەتی و داڕشتنی سیاسەتی ئاسایشی نیشتمانی و ململانێ نێودەوڵەتییەكان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و ئاسایشی نیشتمانی و نێودەوڵەتی دەڵێتەوە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد لەبارەی دۆخی ئێستای جیهان و ئەو شەڕ و قەیرانانەی هاتوونەتە ئاراوە و هەروەها شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و بەتایبەتی پەرەسەندنەكانی ئەم شەڕە و دەستبەسەرداگرتنی بەشێكی خاكی ڕووسیا لە لایەن سوپای ئۆكرانیا و پێشڕەوییەكانی سوپای ڕووسیا لە هەندێ ناوچەی نێو خاكی ئۆكرانیا و ئاقار و ئاراستەی شەڕەكە و، ئایا بەرەو بەرفراوانتربوون دەچێت، یان ئەگەری گرتنەبەری ڕێگەچارەیەكی دیكە هەیە بۆ یەكلاكردنەوەی ئەم شەڕە.
* وەك كەسێكی شارەزا و تایبەتمەند لە بواری كاروبارە نێودەوڵەتی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا، ئایا چۆن لە بارودۆخی ئێستای جیهان دەڕوانن بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە لە ئێستادا شەڕی كاولكاری ڕووسیا و ئۆكرانیا، ئیسرائیل و حەماس و بارگرژیی نێوان چین و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و چەندین پێشهاتی دیكەی نیگەرانكار لە ئارادان، ئایا ئەمانە پێمان ناڵێن كە تاریكی باڵی بەسەر ئاسۆی جیهاندا كێشاوە؟
- ڕەنگە من دەستەواژەی تاریك بەكار نەهێنم، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەوەی لە ئێستادا لە ئارادایە و دەگوزەرێت مایەی مەترسییە، كە ئاشكرایە لە چەندین بەرەوە بارگرژی هەیە لە جیهاندا، كە دوو لەم بارگرژییانە تەقیونەتەوە، ئەوەتا شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا زیاتر هەڵكشاوە و ئاسۆی ئەگەری گەیشتن بە سازشێك بەدی ناكرێت كە مایەی قبووڵكردن بێت لەلایەن هەردوولایەنی شەڕەكەوە، كەواتە پێدەچێت تا ئایندەیەكی نزیكیش ئەم شەڕەی ڕووسیا و ئۆكرانیا بەرەو هەڵكشانی زیاتر بچێت. ئەوەتا سوپای ئۆكرانیا دەستی گرتووە بەسەر بەشێك لە خاكی ڕووسیادا كە نزیكەی 400 كیلۆمەتری چوار گۆشە دەبێت، هەروەها ئۆكرانیا هێرشێكی گەورەی بە فڕۆكەی بیفڕۆكەوان كردە سەر پایتەختی ڕووسیا(مۆسكۆ) كە هەموو ئەم پەرەسەندنانە پێمان دەڵێن و ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەم شەڕە پێی ناوەتە قۆناغێكی نوێوە، بەتایبەتی كە ڕووسیاش هێرش و بۆردومانەكانی چڕ كردوونەتەوە. بە هەمان شێوە دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش مایەی مەترسییە، بەتایبەتی لە پەیوەندی بە ناكۆكی و بارگرژییەكانی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا، هەروەها ئیسرائیل و ئێرانەوە.
* هەر لە پەیوەندی بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە، ئێمە دەزانین كە ئەوروپا بۆ ساڵانێكی دوور و درێژ لە دۆخی سەقامگیری و ئاشتیدا بووە و ئەگەری شەڕ ئەگەرێكی گەورە نەبووە، بەڵام دوای ئەوەی ڕووسیا دەستی كرد بە داگیركاریی ئۆكرانیا، ئەوەتا ئەم شەڕەش درێژەی كێشاوە، پرسیارەكە ئەوەیە هۆكار چی بوو هەموو ئەمانە هاتنە ئاراوە و چ هەڵەیەك ڕووی دا؟
- لە ڕاستیدا زەحمەتە بتوانین دۆخەكە بەوە لێك بدەینەوە كە ئەنجامی هەڵەیەك بووە، لەگەڵ ئەوەشدا دەكرێت بڵێین كە بڕیاری ڕووسیا بۆ پەنابردنەبەر داگیركردنی ئۆكرانیا بڕیارێكی نادروست بوو و ڕووسیا بە هەڵەداچوو لە پێشبینییەكانیدا، چونكە پێی وابوو دەتوانێت بە ئاسانی حكومەتی ئۆكرانیا بڕووخێنێت و بە خێرایی دەست بەسەر ئەو وڵاتەدا بگرێت، بەتایبەتی كە لە سەرەتادا هێزەكانی بەرەو پایتەختی ئۆكرانیا(كییڤ) پێشڕەوی پێ كرد. واتە بە هەڵەداچوونێك لەوەدا ڕووی دا كە پێشبینی ئەو بەرگرییە بەهێزەی گەلی ئۆكرانیایان نەكرد و پێیان وا نەبوو خەڵكی ئۆكرانیا ئەوەندە بەئیرادەن. هەرچۆنێك بێت، ئەگەر لە چوارچێوە گشتییەكەیدا لەم پرسە بڕوانین، ئەوا نابێت ئەوە نادیدە بگرین كە سەرۆكی ڕووسیا (ڤلادمیر پوتین) خەونی نەك هەر تەنیا دەستبەسەرداگرتنی خاكی ئۆكرانیای هەبوو، بەڵكو چاوی لەوەش بوو خاكی زیاتر لە دەرەوەی ئۆكرانیاش كۆنتڕۆڵ بكات، ئەویش وەك بەشێك لە پلانەكەی بۆ دووبارە زیندووكردنەوە و گەڕاندنەوەی یەكێتیی سۆڤییەت، چونكە پێشتریش ئاماژەی بەوە كردبوو كە سەركردەكانی ڕووسیا دەستبەرداری ئەو خاكانە بوون. بەهەر حاڵ ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە ڕووسیا تووشی دژواری بووەتەوە لە بەدیهێنانی خواستەكانیدا، مەزەندەی من ئەوەیە كە لە ئێستادا ڕووسیا دەیەوێت ئەوەی بەدەستی هێناوە جێگیر و مسۆگەری بكات و بیچەسپێنێت، بە ئومێدی ئەوەی كە دەرفەتی بۆ دروست ببێت، تاوەكو بەرفراوانتریان بكات.
* ئەگەر بە دیاریكراوی باس لە پەرەسەندنەكانی ناوچەی كورسك بكەین لە نێو خاكی ڕووسیا، كە سوپای ئۆكرانیا پێشڕەوییەكی زۆری تێدا كردووە، كە ئەمە پێشهاتێكی پێشبینی نەكراو بوو، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا گرنگیی ستراتیژیی ئەم ناوچەیە چییە بۆ ئەوەی ئۆكرانیا بەو شێوەیە بە ئامانجی بگرێت؟
- لە ڕاستیدا تەموومژییەك هەیە لەم بارەیەوە و ئۆكرانیاش زۆر بە ڕوونی و ڕاشكاوی باسیان لە پاڵنەر و هۆكارەكانی ئەم هێرشە نەكردووە، هەرچەندە مەزەندەی ئەوە كرا، كە ئۆكرانیا دەیەوێت دەستبەسەدارگرتنی ئەم ناوچەیە بكاتە كارتێك و لە میانەی گفتوگۆكاندا بەكاری بهێنێت. بەهەر حاڵ ئەوەی بەدیمان كرد ئەوە بوو كە سوپای ئۆكرانیا پێشڕەوییەكانی لەم ناوچەیەدا بەكار هێنا بۆ هێرشكردنە سەر پرد و بنكە ئاسمانییەكان، وەك هەوڵێك بۆ لاوازكردنی تواناكانی ڕووسیا و بۆ ئەوەی ڕووسیا نەتوانێت لەوێوە هێرش بكاتەسەر خاكی ئۆكرانیا. هەروەها ئەگەری ئەوە هەیە كە ئۆكرانیا چاوەڕوانی ئەوەی كرد كە بە هێرشكردنە سەر ناوچەی كورسك، ڕووسیا ناچار دەبێت هێزەكانی لە ناوچە و بەرەكانی دیكەی شەڕ لە ڕۆژهەڵاتی ئۆكرانیایەوە بگوازێتەوە بۆ ئەم ناوچەیە، بەم شێوەیەش هەندێ لە فشار و قورساییەكانی سەر ئەو بەرەی شەڕانە كە ڕووسیا تێیدا پێشڕەوی دەكات، كەم بكاتەوە، بەڵام تا ئێستا ئەوە بەدی ناكرێت كە ڕووسیا بەشێك لە هێزەكانی جووڵە پێ كردبێت و بۆ ئەم مەبەستە گواستبێتیەوە، واتە ئەگەر وەڵامەكە پوخت بكەمەوە، ئەوا ئۆكرانیا پێشبینی ئەوەی دەكرد كە ڕووسیا جێگۆڕكێ بە هەندێ لە هێزەكانی بكات، بەڵام ئەم دەرئەنجامە بەدی نەهات و ئەمەش مایەی نائومێدی بووە بۆ ئۆكرانیا.
* كەواتە ڕەوایە بڵێین لێرەدا ئۆكرانیا بە هەڵەدا چوو، كە نەیتوانی ئەو ئامانجانە بەدی بهێنێت لەم هێرشەیدا و دۆخەكە بەو شێوەیە نەكەوتەوە كە چاوەڕوانی بوو، ئایا لەم ڕووەوە ئۆكرانیا لەم هەوڵەیدا دەست بەتاڵیی پێ بڕا؟
- من دەڵێم سەرباری ئەوەی كە دۆخەكە بە خواستی ئۆكرانیا نەشكایەوە و ڕێچكەی نەگرت، بەڵام لە هەمان كاتدا ئۆكرانیا دەست بەتاڵ لێی دەرنەچوو، بەڵكو دەستكەوتی سەربازیی بەدەست هێنا، كە هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێ كرد، هێرشی كردە سەر پرد و بنكە ئاسمانییەكانی ئەو ناوچەیە و چەندین سەربازی ڕووسیای بەدیل گرت، كە دەتوانن بەكاری بهێنن بۆ ئەوەی ئاڵوگۆڕیان پێ بكەن بە دیلەكانی خۆیان. كەواتە دەتوانین بڵێین سوپای ئۆكرانیا بەم هێرش و پێشڕەوییەی بۆ نێو ناوچەی كورسك (بەتایبەتی كە لە ئێستادا هێڵی بەرگری لێ دەدەن تێیدا) توانیویەتی لە چوارچێوەیەكی تا ڕاددەیەك سنوورداردا هەندێ ئامانج بەدی بهێنێت، بەڵام هەروەك باسمان كرد، كاریگەرییەكی ئەوتۆی نەبووە لەسەر بەرەكانی دیكەی شەڕ لە بەشی ڕۆژهەڵاتی وڵاتەكەدا، بەتایبەتی كە سوپای ڕووسیا پێشڕەوی بەرەو هەندێ ناوچەی زۆر گرنگ و ستراتیژی دەكات، كە ئەم پێشڕەوییانەش كاریگەرییان هەیە لەسەر لاوازكردنی تواناكانی سوپای ئۆكرانیا.
* ئێوە ئاماژەتان بەوە كرد كە ڕەنگە یەكێك لە پاڵنەرەكانی ئۆكرانیا بۆ دەستبەسەرداگرتنی ئەم ناوچەیە ئەوە بێت، وەك كارتێك بەكاری بهێنێت لە میانەی گفتوگۆكانی پەیوەست بە كۆتاییهێنان بە شەڕەكەوە، ئەگەر گفتوگۆیەكی لەم چەشنە ئەنجام بدرێت، ئایا دەكرێت درێژەكێشانی دەستبەسەرداگرتنی ئەم ناوچەیە لە لایەن ئۆكرانیاوە ببێتە هۆی ئەوەی بتوانرێت بەم شێوەیە بەكار بهێنرێت؟
- من دووپاتی دەكەمەوە كە پێم وانییە لە ئاسۆی ئایندەی نزیكدا ئەگەرێك بەدی بكرێت بۆ هەوڵدان بۆ هێنانە ئارای گفتوگۆ و سازشێك، چونكە ئێمە لە دۆخ و گۆڕەپانی شەڕەكە بڕوانین، ئەوا ئەوە بەدی دەكەین كە ڕووسیا دەستی بەسەر بەشێكی گەورە و بەرفراوانی خاكی ئۆكرانیادا گرتووە، هەروەها كۆنتڕۆڵی ڕێڕەوێكی تەواوی لە ڕۆژهەڵاتی ئۆكرانیاوە كردووە كە دەگاتەوە هەرێمی كریمیا.
