لە سیاسەتی دەرەوەدا شارەزایان جەخت لەسەر "ئاشتی لە ڕێگەی هێزەوە" دەکەنەوەك و خاوەندارێتی هێزی سەربازی و ئابووری بە هەند وەردەگرن کە توانای ڕاگرتنی دوژمنە ئەگەرییەکانی هەبێت، لەم پێوەندییەدا (ڕیچارد گۆڵدبێرگ)، ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی لە کۆشکی سپی لە سەردەمی دوایین ئیدارەی ترەمپ، لە مانگی تەمموزی ساڵی ڕابردوودا بە فۆکس نیوزی ڕاگەیاندبوو، چاودێران نابێت لە تێگەیشتنیان لە قسەکردنە پۆپۆلیستییەکەی دۆناڵد ترەمپ ئەم قسەکردنە لەگەڵ گۆشەگیری یان ئامادەنەبوونێک تێکەڵ بکەن بە بەکارهێنانی... دەسەڵات، بە وەبیرهێنانەوەی چارەنووسی ژەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی کاتێک ئێران ویستی ترەمپ تاقیبکاتەوە
بنەماکانی سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ
لە گردبوونەوەکانی هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانیدا، ترەمپ و ڕاوێژکارە دێرینەکانی، چینیان وەک گەورەترین هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا سەیر دەکرد. (ڕۆبێرت ئۆبراین)، دوایین ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ترەمپ لە ئیدارەی پێشووی، لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێس نیوز، ڕایگەیاندبوو کە ئەولەویەتی سەرەکی ئاسایشی نیشتمانی ڕێگریکردنە لە داگیرکردنی چین بۆ تایوان،(گۆڵدبێرگ) هەروەها جەختی لەوە کردەوە لە کاتی لێدوانی بۆ فۆکس نیوز لە 2019. کە ئیدارەی ترەمپ سوپای ئەمریکا بەهێز و مۆدێرن دەکات، تەکنەلۆژیای پێشکەوتووی وەک زیرەکی دەستکرد و چەکی بۆشایی ئاسمان لەخۆدەگرێت، "بۆ دڵنیابوون لە توانای ئێمە بۆ شکستپێهێنانی پارتی کۆمۆنیستی چین" و سنووردارکردنی کاریگەرییە جیهانییەکانی چین.
ترەمپ خۆی بەردەوام جەخت لەوە دەکاتەوە کە هاوپەیمانەکانی ئەمریکا بۆ بەرگری هاوبەش خەرجی زیاتر بۆ هێزە سەربازییەکانیان دەکەن (ئۆبراین) لە لێدوانێکیدا بۆ کەناڵی سی بی ئێس وتی: "باجدەرانی ئەمریکی بە تەنیا ناتوانن چین ڕابگرن، ئاماژەی بەوەشکرد کەوا ئەمریکا بەدەست کورتهێنانی بودجەی گەورە و کێشەی دیکەوە دەناڵێنێت بۆیە پێویستە وڵاتانی وەک ژاپۆن و کۆریای باشوور و فلیپین زیاتر هەوڵ بدەن بۆ یارمەتیدانی ڕێگریکردن لە چین، وڵاتانی ئەوروپاش دەبێت بەهەمان شێوە زیاتر هەوڵ بدەن بۆ ڕێگریکردن لە دەستدرێژی ڕووسیا، لەنێویاندا زیادکردنی هاوکارییەکان بۆ ئۆکرانیا چونکە ڕووسیا لە دیوی دواوەی ئەوروپا شەڕی ئۆکرانیا دەکات".
کاریگەرییەکان لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
هەمان لۆژیک بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش دەگونجێت، کە "پڕۆژەی ٢٠٢٥" - پلانێکی بەرفراوان بۆ ئیدارەی داهاتووی ترەمپ کە تا ڕادەیەکی زۆر لەلایەن بەرپرسانی پێشووی ئیدارەی ترەمپەوە داڕێژراوە و لەلایەن ترەمپەوە لە ساڵی ٢٠٢٢دا ستایشی کراوە - مەرجی ئەوە دەدات کە هاوبەشە ناوچەییەکانی ئەمریکا دەبێ ڕۆڵێکی زیاتر بگێڕن لە ڕاگرتنی ئێران، لەم بارەوەدا (کریس میلەر) کە بەشێکی زۆری ستراتیژی بەرگریی بۆ "پرۆژەی ٢٠٢٥" نووسیوە و لە ساڵی ٢٠٢٠ وەک دوا وەزیری بەرگری ترەمپ کاری کردووە، پێشنیاری کردووە کە وڵاتانی کەنداو، بە تاک و بە کۆمەڵ، "پێشڕەوی لە بەرگری کەنار دەریا و ئاسمانی و مووشەکیدا بکەن .” ئاماژەی بەوەشکرد، ئەمەش دڵنیایی دەدات لەوەی کە هێزی ئەمەریکا بەشی پێویست بۆ جێگیرکردن لە ئاسیادا هەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی چین، لە هەمان کاتدا واشنتۆن پێویستە ئامێری پێشکەوتووتر بە هاوپەیمانە ناوچەییەکانی بفرۆشێت بۆ بەهێزکردنی بەرگرییەکانیان، ئەمەش سوودی بۆ کەرتی پیشەسازی ئەمریکاش دەبێت.
ئەم ڕێبازە بۆ نموونە بڕیارەکەی ترەمپ لە ساڵی ٢٠١٩ بۆ ڤیتۆکردنی یاساکانی کۆنگرێس کە ویستبووی ڕێگری لە پشتیوانییە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ سعودیە بکات لە کاتی هەڵمەتە سەربازییەکانی لە یەمەن، ڕەوا دەکات. (کامالا هاریس دەنگی بە یاسای داوە لە ئەنجومەنی پیران بۆ ڕێگریکردن لە فرۆشتن بە سعودیە)
ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئێران
ڕاوێژکارانی ترەمپ و کۆمارییەکان لە کۆنگرێس ئێران بە تەحەدایەکی گەورە دەبینن، سەرەڕای ئەوەی ڕووبەڕووبوونەوەی چین لە پێشینەی کارەکانیان دادەنێن. ترەمپ لە کۆنفرانسی نیشتمانی کۆمارییەکان لە مانگی تەمموزدا قسەی کرد، جەختی لەوە کردەوە کە ئێران نزیکە لە بەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی، لە مانگی نیساندا ئیدیعای کرد کە ئێران زیاتر لە 230 ملیار دۆلاری یەدەگی نەختینی هەیە و عێراق - کە بووە بە هاوکاری ئێران - 300 چەکی ئەتۆمی کۆنترۆڵکردووە . ترامپ هەروەها گوتی: "ئێران لە کۆتایی ئیدارەکەی لە ساڵی ٢٠٢١ لە لێواری مایەپووچبووی دابوو" و دەرچوونی لەو دۆخە بە هۆکاری سووککردنی سزاکانی بایدن دەزانێت. (سەرچاوەی ژمارە داراییەکانی ترەمپ ڕوون نییە).
کۆماریخوازەکان داوای سەپاندنی سزای توندتر دەکەن بەسەر تاران و ستراتیژی دیپلۆماسی لە “پرۆژەی ٢٠٢٥”دا داوای پشتیوانی لە “گەلی ئێران” دەکات بۆ گەڕاندنەوەی ئازادی لە وڵاتەکەدا، پڕۆژەکە داوا لە ئیدارەی نوێی ترەمپ دەکات واز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەهێنێت و هۆشداری دەدات لەوەی کە ناوچەکە "ڕەنگە بخزێتە ناو ئاژاوەی زیاترەوە یان ببێتە قوربانی نەیارانی ئەمریکا" ئەگەر ئەمریکا دەستبەرداری ڕۆڵی سەرکردایەتییەکەی بێت. ستراتیجەکە پێشنیاری پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی چوارقۆڵی نوێ دەکات بۆ ڕاگرتنی ئێران، هاوشێوەی هاوپەیمانی ئەمریکی، ژاپۆن، کۆریا و هیندستان، کە ئامانجی ڕووبەڕووبوونەوەی دەستدرێژی چینییە .
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە وەزارەتی دەرەوە لە سەردەمی پۆمپیۆدا لە ساڵی ٢٠١٨-٢٠١٩دا هەوڵی دروستکردنی هاوپەیمانییەکی وای وڵاتانی ناوچەکەی دا، بەڵام پێشکەوتنێکی کەمی لە دامەزراندنی هاوپەیمانییەکی گشتیدا نەبوو.
پشتگیرییەکی بەهێزتر بۆ ئیسرائیل
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ گۆڤاری تایم لە مانگی نیساندا، پرسیار لە ترەمپ کرا کە ئایا ئامادەیە بچێتە شەڕەوە بۆ پاراستنی ئیسرائیل وەڵامی دایەوە، “هەمیشە زۆر دڵسۆز بووم بۆ ئیسرائیل". لە شەڕی غەززەدا لە مانگی ئازاردا ڕەخنەی لە حکومەتی ئیسرائیل گرت کە زۆرترین هێزی بەکارنەهێناوە، داوای لێکرد دەستبەرداری خۆگرتن بێت، بۆ ئەوەی شەڕەکە درێژ نەکاتەوە ئاماژەی بەوەشکرد، ئیسرائیل شەڕی پەیوەندییە دپلۆماتییەکان دەدۆڕێت و پێویستە هەوڵە سەربازییەکانی خێراتر و بەهێز تر بکات بکات.
کۆماریخوازەکانی کۆنگرێس و مەسیحییە ئینجیلیەکان بە توندی پشتگیری لە ئامانجی ئیسرائیل دەکەن کە بریتییە لە نەهێشتنی حەماس و داوای پشتیوانی زیاتری سیاسی و سەربازی بۆ ئیسرائیل دەکەن. ستراتیژی دیپلۆماسی "پرۆژەی 2025" داوا لە واشنتۆن دەکات "توانای ئیسرائیل بۆ بەرگریکردن لە خۆی لە بەرامبەر ئێران و بریکارەکانی وەک (حەماس)، (هەسەدە) و جیهادی ئیسلامی فەلەستین مسۆگەر بکات.
هاوکات بە پێچەوانەی پشتیوانی زارەکیی ئیدارەی بایدن بۆ چارەسەری دوو دەوڵەتی لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستینییەکان، ترەمپ لە مانگی نیسانی ڕابردوودا بە گۆڤاری تایمی ڕاگەیاندووە کە گومانی لە ئەگەری چارەسەری دوو دەوڵەتی هەیە و ڕایگەیاندووە "ژمارەی ئەو کەسانەی کە حەزیان لە چارەسەری دوو دەوڵەتی هەیە". بیرۆکەکە ئێستا کەمترە لەوەی پێشتر هەبووە." چوار ساڵ" وتی، بەبێ ئەوەی باس لەوە بکات کە گومانلێکراوەکان کێن یان ڕێگایەکی بەدیل بۆ چارەسەرێک پێشکەش بکات. (جارێد کوشنەر زاواکەی لە مانگی ئازاردا بۆچوونی خۆی بڵاوکردەوە کە ئیسرائیل پێویستە غەززییەکان بگوازێتەوە بۆ نەقەب و ئەو موڵک و ماڵیانەی کە دەڕواننە کەناری غەززە دەتوانن بەهایەکی ناباوەریان هەبێت).
تورکیا و سوریا
هەروەها بەسوودە وەبیرهێنانەوە کە ستراتیژی دیپلۆماسی "پڕۆژەی ٢٠٢٥" پێشنیاری کەمکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دەسەڵاتی فەلەستین کردبوو، بەڵام داوای بەهێزکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیای کردوە ئاماژەی بەوەشکرد، لەبەر ڕۆشنایی کێبڕکێی جیهانی نێوان ئەمریکا، ڕوسیا و چین، دەبێت ئەمریکا دڵنیابێت لەوەی تورکیا لە کەمپی ڕۆژئاوادا بمێنێتەوە ،لە پلانەکەدا دان بەوەدا دەنێت کە ئەمە ڕەنگە پێویستی بە ڕێککەوتن لەگەڵ ئەنقەرە هەبێت لەکاتێکدا واشنتۆن پشتگیرییەکانی بۆ یەپەگە/پەکەکە ڕادەگرێت، کە ئەنقەرە پێی وایە "مەترسی بوونی لەسەر ئاسایشی وڵاتەکەی دروست دەکات".
ترەمپ لە ساڵی ٢٠١٨دا دوای دەستبەسەرداگرتنی دوایین مۆڵگەی داعش، ویستی هەموو هێزەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی سوریا بکشێنێتەوە، بەڵام بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوە و بەرگری قەناعەتیان پێکرد کە سەختی چۆڵکردنی ئەو هێزە ئەمریکییە کەمبووەتەوە کە تا ئەمڕۆش لەوێ ئامادەیە.
کێ تیمی ترەمپ پێکدەهێنێت؟
تیمەکەی ترەمپ پێیان وایە بیرۆکراسی حکومەت لە سەردەمی ئیدارەی یەکەمدا ئاستەنگی زۆرێک لە پڕۆژەکانیان بووە. گومانی تێدا نییە ئەگەر لە مانگی نۆڤەمبەری داهاتوودا سەرکەوتن بەدەستبهێنن، کاردەکەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو شتەی کە پێی دەڵێن "دەوڵەتی قووڵ" (الدولة العميقة - Deep State)بە دەرکردنی خێرای هەزاران کارمەندی حکومەت کە "دڵسۆز" نین بۆ ترەمپ و ڕەتیدەکەنەوە پلانەکانی ترەمپ جێبەجێ بکەن. ئاساییە سەندیکاکانی فەرمانبەران دۆسیەی یاسایی لە دادگا تۆمار بکەن دژی هەنگاوەکانی دەرکردنی فەرمانبەرانی حکومەت، بەڵام تیمی ترەمپ دڵنیایە لەوەی ستراتیژەکەیان لە دادگاکاندا سەردەکەون.
مایک پۆمپیۆ کە لە ساڵی ٢٠١٧-٢٠١٨ لە سەردەمی ترەمپدا بەڕێوەبەری سی ئای ئەی بووە، پێش ئەوەی ترەمپ وەک وەزیری دەرەوە دەستنیشان بکات، بۆ کاندیدکردنی ترەمپ بۆ وەزیری بەرگری ڕەچاو دەکرێت. ئەگەر پۆمپیۆ بگاتە حکومەتەکەی ترەمپ، کەسایەتی و ئەزموونەکەی دەیکاتە کەسایەتییەکی کاریگەر و دوور لە ڕووبەڕووبوونەوەی چین، ڕەنگە پۆمپیۆ داوای ڕێبازێکی توندی تایبەت بەرامبەر ئێران بکات، هەروەها پۆمپیۆ لایەنێکی پراکتیکی هەیە، چونکە ئەو کەسە بوو کە لەسەر بنەمای ڕێنماییەکانی ترەمپ سەبارەت بە کشانەوەی ئەمریکا لە ئەفغانستان دانوستانی لەگەڵ تاڵیبان کردووە.
هەروەها ڕاپۆرتە میدیاییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە دوا سەرۆکی پنتاگۆن لە سەردەمی ترەمپ، کریس میلەر، ڕەنگە کاندیدێکی ئەگەری بێت بۆ ئەوەی جارێکی دیکە سەرکردایەتی پنتاگۆن بکاتەوە. شایانی باسە کە میلەر ئەو کەسە بووە کە ستراتیژی بەرگری لە فیلمی “پرۆژەی ٢٠٢٥”دا نووسیوە. سەبارەت بە وەزارەتی دەرەوە، یەکێک لە کاندیدەکان ڕۆبێرت ئۆبراین، دوا ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ترەمپە، لە وتارێکدا لە ڕۆژنامەی "پۆلیتیکۆ" کە لە مانگی ژانویەی ڕابردوودا بڵاوکرایەوە، ئاماژەی بەوە کرد کە ئۆبراین بەڕاستی دەیەوێت ببێتە وەزیری دەرەوە.
ئۆبراین ڕاوێژکاری سیاسەتمەدارانی کۆماریخواز بووە لە یەکەم ئیدارەی ترەمپ و دانوستانکارێکی سەرکەوتوو بووە لە ئازادکردنی بارمتە ئەمریکییەکان لە تورکیا و یەمەن پێش ئەوەی بچێتە ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی. لەو بۆنە میدیاییانەی کە تێیدا دەرکەوتووە، جەختی لەسەر ئەو تەحەدایە کردەوە کە چین نوێنەرایەتی دەکات. ئۆبراین بەوە ناسراوە کە ئەمریکا ناتۆ بەجێناهێڵێت، بەڵام پێویستە وڵاتانی ئەوروپا خەرجییەکان زیاد بکەن و ڕۆڵی زیاتر بگێڕن لە یارمەتیدانی ئۆکرانیا. ڕاپۆرتە میدیاییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە کاندیدی دیکە بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە یان وەزیری گەنجینەی ئەمریکا سیناتۆر بیل هاگەرتی دەبێت کە باڵیۆزی ترەمپ بووە لە ژاپۆن. ترەمپ لە ساڵی 2020 یارمەتی هاگەرتی دا لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پیرانی ساڵی 2020.
دڵنیای ئەم پیاوانە دواناکەوتن لە جێبەجێکردنی ڕێنماییەکانی ترەمپ بۆ گرتنەبەری هەڵوێستی توند بەرامبەر چین و ئێران، و بە توندی پشتگیری ئیسرائیل دەکەن، ئەوانیش دەبنە دانوستانکاری سەرسەخت لەسەر ڕێککەوتنی سەخت لەگەڵ هاوپەیمانان و دۆست و هاوبەشەکانیان دەکەن سەبارەت بە چالاکییە بازرگانییەکان هەروەها تێچووی جێگیرکردنی سەربازی ئەمریکا لە ئەوروپا و ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.