لە دەیەمین ساڵیادی جینۆسایدكردنی ئێزدییەكان كە ئەمساڵ لەلایەن ئەنجومەنی ناوەندی ئێزدییەكان لە ئەڵمانیا ڕێكیان خستبوو، ڕێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بە ناوی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە وتارێكی پێشكەش كرد و تیایدا باسی لە گەورەیی ئەم كارەساتە دژ بە مرۆڤایەتییە كرد و ئاماژەی بەوە كرد، لەگەڵ ئەوەی ئێمە هەموو ساڵێك لە 3ی ئاب یادی جینۆسایدكردنی ئێزدییەكان دەكەینەوە، كە لەسەر دەستی تیرۆریستانی داعش ئەو تاوانە گەورەیە ئەنجام درا، بەڵام نابێت ئەوەش نادیدەبگرین كە لووتكەی كۆمەڵكوژییە گەورەكە لە ڕۆژانی 14 و 15ی ئاب لە كۆچۆ ڕووی دا. هەر لەم وتارەدا وەزیری ناوخۆ ئاماژەی بەوە كرد، هەتا ئێستا 130 هەزار ئاوارەی ئێزدی لەناو كەمپەكان دەژین و زیاتر لە 230 هەزار ئاوارەی دیكەشیان لە دەرەوەی كەمپەكانن و لە شار و ناوچەكانی هەرێمی كوردستان دەژین. سەبارەت بەو ئافرەتانەش كە لە لایەن تیرۆریستانی داعشەوە ڕفێندران و بێسەروشوێن كرابوون، ئاشكرای كرد كە ژمارەیان 6،420 ئافرت بوون و هەتا ئێستا توانراوە 3،570 كەسیان ڕزگار بكرێت و ئەوانی دیكە تا ئێستا بێسەروشوێنن، ئەمەش دەقی وتارەكەیەتی:

خوشك و برایان، میوانە بەڕێزەكان

پێم خۆشە سەرەتا گوزارشت لە سوپاسگوزاریی خۆم بكەم بۆ ئەنجومەنی ناوەندی ئێزدییەكان لە ئەڵمانیا بۆ ڕێكخستنی ئەم بۆنە گرنگە.

ئەمڕۆ بە دڵتەنگی و خەمبارییەوە كۆبووینەتەوە بۆ یادكردنەوەی دە ساڵەی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان، ئەو كارەساتەی زامێكی هەتاهەتایی لە دڵی كۆمەڵگەی كوردستان و جیهاندا جێهێشتووە.

پێویستە بە وردی و وەك خۆی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان بگێڕدرێتەوە. دوای كەوتنی شاری مووسڵ لە حوزەیرانی ساڵی 2014، داعش دەستی گرت بەسەر كەرەستە و تفاقی پێنج فیرقەی سوپای عێراقدا، ئەمەش توانای ئەوەی پێبەخشی بۆ ئەوەی هێرش بكاتە سەر ناوچەكانی دەوروبەری، لە نێویاندا شنگال. ئەوە بوو هەزاران ئێزدی پەنایان بردەبەر چیای شنگال، بەڵام بەشێكی زۆریان لەسەر بنەمای بەڵێنی بەتاڵی هەندێ لە دانیشتووانی ناوخۆیی سەر بە تیرۆریستانەوە فریو دران بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ گوندەكانیان، لە دەرئەنجامدا هەزاران ئافرەت و منداڵ دەستگیر كران و بە دیل گیران. ئافرەتان و كچانی ئێزدی بە زۆرەملێ و ناچاری كرانە كۆیلەی جنسی، پیاوانیش بە هۆی ئەوەی ئامادە نەبوون ئایینی خۆیان بگۆڕن، لە سێدارە دران، كوڕانیش ڕەوانەی كەمپەكانی مەشق و ڕاهێنانی داعش كران، بۆ گۆشكردنیان بە بیروباوەڕەكەیان.

لە كاتێكدا كە سێی ئاب وەك یادەوەریی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان دەستنیشان دەكرێت، بەڵام نابێت ئەوەش نادیدە بگرین، كە ئەم ڕێككەوتە سەرەتای هێرشكردنەسەر شنگال بوو. لووتكەی كۆمەڵكوژییەكە لە 14 و 15ی ئابدا ڕووی دا، ئەویش كاتێك تیرۆریستانی داعش بە شێوەیەكی دڕندانە پەلاماری گوندی (كۆجۆ)یان دا. كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان وەك لاپەڕەیەكی پڕ لە ئێش و ئازاری نێو مێژووی هاوچەرخ دەمێنێتەوە. بە دڵنیاییەوە، بە كۆیلەكردنی ئافرەتانی ئێزدی لە سەدەی 21دا پەڵەیەكی ڕەشە بەسەر ویژدانی مرۆڤایەتییەوە.

میوانە ئازیزەكان..

ئازادكردنی شنگال بە سەركردایەتیی سەرۆك مسعود بارزانی، كە ڕەمزی خۆڕاگری ئێزدییەكانە، بە خاڵێكی وەرچەرخانی گرنگ لە قەڵەم دەدرێت لەم لاپەڕە تاریكەدا. هێزی پێشمەرگە بوێرانە شەڕیان كرد بۆ ڕزگاركردنی شنگال لە دەستی داعش و لەم هەوڵە قارەمانانەیاندا باجێكی گەورەیان دا، تەنیا لە میانەی ڕزگاركردنی شنگالدا نزیكەی 500 پێشمەرگە شەهید بوون.

سەرباری هەوڵی ڕزگاركردنیان، حكومەتی هەرێمی كوردستان هەنگاوی دەمودەست و دەستبەجێی هەڵگرت بۆ دەستەبەركردنی پێداویستییە بەپەلەكانی ڕزگاربووەكانیش. حكومەتی هەرێمی كوردستان 15 كەمپی لە هەرێمی كوردستاندا دامەزراند، كە لە ئێستادا 124هەزار ئاوارە لەخۆ دەگرن و زیاتر لە 230 هەزار ئێزدی كە ئاوارەی ناوخۆیین لە دەرەوەی كەمپەكان لە ناوچە شارنشینییە جۆراوجۆرەكاندا دەژین.

لە ئەنجامی ئەم كارە دڕندانەدا، هێشتا خەڵكانێكی زۆر بێسەروشوێنن، كە ئەمەش مایەی كارەساتێكی بەردەوامە بۆ خێزان و كەسە ئازیزەكانیان. بۆ چارەسەركردنی ئەم دۆخەش، حكومەتی هەرێمی كوردستان نووسینگەی ڕزگاركردنی ئێزدییەكانی دامەزراند، كە بێسەروشوێنبوونی نزیكەی 6420 كەسی دۆكیومێنت كردووە و ڕۆڵێكی یەكلاكەرەوەی بینیوە و تا ئێستا زیاتر لە 3،570 كەسی ڕزگار كردووە.

مانگی ڕابردوو، بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، پڕۆگرامێكی پاڵپشتی دارایی ڕاگەیاند كە بە هۆیەوە 3،000 ئافرەت و كچی ئێزدی، وەك ڕزگاربووی دەستی داعش، دەرماڵەی مانگانە وەردەگرن. سەرباری ئەم پاڵپشتییە، حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندە بە دەستەبەركردنی دادپەروەری و لێپرسراوێتی لە پێناو قوربانییەكاندا. لە مانگی ئەیلوولی 2014دا، حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆمیسیۆنی لێكۆڵینەوە و كۆكردنەوەی بەڵگەی دامەزراند لە پێناو كۆكردنەوە و پاراستن و شرۆڤەكردنی بەڵگەكاندا بۆ ئەوەی لە ڕێكارە تاوانكارییەكانی نێو دادگا نیشتمانی و نێودەوڵەتییەكاندا بەكار بهێنرێن.

هەروەها لە پێناو دەستەبەركردنی ئاسایش و سەقامگیری لە شنگال، حكومەتی هەرێمی كوردستان لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی 2020دا ڕێككەوتنی شنگالی واژۆ كرد لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵیی عێراقدا. ئامانج لەم ڕێككەوتنەش ئاساییكردنەوەی بارودۆخەكە بوو لە شنگال لە ڕێگەی سەپاندنی سەقامگیری و ئاسایش و ئیدارەیەكی مەدەنی و دابینكردنی خزمەتگوزارییەكان و ئاوەدانكردنەوە، لە پێناو هاندانی گەڕاندنەوەی ئەو كەسانەی لە ساڵی 2014وە لەسەر ئاستی ناوخۆیی ئاوارە بوون.

لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا، حكومەتی هەرێمی كوردستان پتر لە 2.5 ملیۆن ئاوارەی ناوخۆیی و پەنابەری سووریی لەخۆ گرتووە، و لەو كاتەوە زۆربەیان گەڕاونەتەوە بۆ شوێنی خۆیان. لە ئێستادا، حكومەتی هەرێمی كوردستان نزیكەی یەك ملیۆن پەنابەر و ئاوارەی ناوخۆیی لەخۆ گرتووە و لە خزمەتكردنیان بەردەوام دەبێت تا ئەو كاتەی ئارەزوومەندانە و بە كەرامەتەوە دەگەڕێنەوە بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان، ئەویش بۆ ئەوەی گۆڕانكاریی دیموگرافی لە ناوچەكانی گەڕاندنەوە ڕوونەدات.

بوارم پێ بدەن كە دڵنیاتان بكەمەوە لەوەی كە هەرێمی كوردستان وەك پەناگەیەكی ئارامی دەمێنێتەوە بۆ هەموو ئەو كەسانەی لە دەستی توندوتیژی و چەوساندنەوە لە بەشەكانی دیكەی عێراق و ناوچەكەوە هەڵاتوون.

خوشك و برایان..

بە ناوی هەرێمی كوردستان، بە ناوی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە سوپاس و پێزانینی قووڵی خۆمان بۆ ئەو وڵات و دەزگا نێودەوڵەتییانە دەردەبڕم كە ئەو كارە دڕندانەی بەرانبەر ئێزدییەكان ئەنجام دراوە، بە جینۆسایدیان ناساندووە.

ئێمە بەتایبەتی سوپاسگوزاری ئەڵمانیاین كە ڕۆڵێكی پێشەنگی بینیوە لە ناساندنی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان و پابەندبوونی بە بەدیهێنانی دادپەروەرییەوە بۆ قوربانییەكانی ئێزدی. ئەڵمانیا لەم ڕووەوە بووەتە نموونەیەكی شایستەی ستایشكردن لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی. ئەوەی شایەنی ئاماژەپێكردنە، ئەوەیە كە لە نیسانی ساڵی 2024، دادگای فیدڕاڵیی ئەڵمانیا لە یەكەم دادگاییكردندا كە دژی ئەندامانی داعش ئەنجام درابێت، چەند بڕیارێكی دەركرد لەسەر بنەمای ئەوەی ئەو ئەندامانەی داعش تێوەگلاون لە بە كۆیلەكردنی ئافرەتان و كچانی ئێزدی و دەستریژیكردنەسەریان. ئەم بڕیارانەی تاوانباركردن ڕەنگدانەوەی پابەندبوونی ئەڵمانیایە بۆ لێپێچینەوە لە تاوانباران و بەدیهێنانی دادپەروەری بۆ قوربانییەكان.

ئەو دەستپێشخەرییە مرۆییەی كە ویلایەتی بادن فۆرتمبێرگ لە ساڵی 2014دا خستیەڕوو- كە سەركەوتووانە بووە هۆی هێنانی پتر لە 1،100 لەو ئافرەتان و كچە ئێزدییانەی لە مەترسیدار بوون و تووشی توندوتیژی و چەوساندنەوە ببوون لەسەر دەستی داعش-، ئاماژەیە بە ڕۆڵی ئەڵمانیا بۆ دەستەبەركردنی پەناگە و پاڵپشتی بۆ ڕزگاربووانی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان.

دۆستانی ئازیز. دەرفەتم پێ بدەن، جەخت لەسەر ئەم خاڵە گرنگە بكەمەوە:

تێكشكاندنی سەربازییانەی داعش دەستكەوتێكی مەزن بوو، بەڵام هێشتا تارمایی ئایدیۆلۆژیاكەی هەڕەشەیەكی بەردەوامە لەسەر ئاسایشی بە كۆمەڵمان. سەرباری كەمبوونەوەی توانا سەربازییەكەی، بەڵام هێشتا ئایدیۆلۆژیا توندڕەوەكەی داعش قووڵ ڕۆچووەتە نێو هەندێ چین و توێژی نێو كۆمەڵگەوە. پێویستە بە جەختكردنەوە لەسەر ئاشتی و لێبوردەیی و پێكەوەژیان لە ڕێگەی پەروەردە و هۆشیارییەوە چارەسەری ئەم ئایدیۆلۆژیا ژەهراوییە بكەین. ئەمە بەرپرسیارێتییەكی هاوبەشە كە پێویستی بە هاوكارییەكی جیهانیی بەهێز هەیە، بۆ دڵنیابوون لەوەی ئەم جۆرە كارە دڕندانە هەرگیز دووبارە نەبنەوە. هەروەها پێویستی بە برەودان بە ئایندەیەكە كە ڕێز و خۆشەویستی باڵ بەسەر دڵڕەقی و جیاكاریدا بكێشێت.

لە كۆتاییدا، بوارم پێ بدەن، دووبارە پابەندبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستان دووپات بكەمەوە بۆ پاڵپشتیكردن لە سەرجەم مافە ڕەواكانی ئێزدییەكان لە گەشتەكەیاندا بەرەو ساڕێژبوون و بنیادنانەوە. پێكەوە دەتوانین دەستەبەری ئەوە بكەین، كە یادەوەریی ئەم كارەساتە سەربكێشێت بۆ بەدیهێنانی پاشەڕۆژێكی گەشتر و دادپەروەرتر بۆ هەمووان.

سوپاس.