پڕۆفیسۆر ڕۆزێنتاڵ ئەلڤێس بۆ گوڵان: دیموكراسی و ڕۆژنامەگەریی ئازاد دووانەیەكی لێك دانەبڕاون
ڕۆزێنتاڵ ئەلڤێس، پڕۆفیسۆرە لە سكووڵی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن لە زانكۆی تێكساس لە ئۆستن، ژیانی ئەكادیمی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ساڵی 1996 دەستپێكرد، ئەویش دوای كاركردنی بۆ ماوەی 27 ساڵ وەك ڕۆژنامەگەرێكی پیشەگەر، لە نێویاندا حەوت ساڵ وانەبێژی ڕۆژنامەگەری بوو لە وڵاتی بەرازیل. لە زانكۆی تێكساس، لە سێ بواری سەرەكیدا وانەبێژ و توێژەرە: هەواڵنێری نێودەوڵەتی، ڕۆژنامەگەری لە ئەمریكای لاتین و ڕۆژنامەگەریی ئەنتەرنێت. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بە پەیوەندیی نێوان ڕۆژنامەگەریی ئازاد و دیموكراسی و شرۆڤەكردنی ئەوەی ماوەیەكە ئاماژەی پێ دەكرێت لە پەیوەندی بە داكشان و لاوازبوونی دیموكراسی و بەدیكردنی هەوڵەكان تەنانەت لەو وڵاتانەی دیموكراسییەتێكی چەسپیویان هەیە، بۆ ئەوەی كار لە دژی پایە و پرەنسیپەكانی بكرێت، كە تەنانەت گەیشتە ڕاددەی ئەوەی كە سەرۆكی پێشووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا (دۆناڵد ترەمپ) بە ڕۆژنامە و ڕاگەیاندنكارەكان بڵێت «دوژمنی گەل و نەتەوە».
* بەم دواییانە زۆر باس لە پرسی داكشانی دیموكراسی و لاوازبوون، یان لاوازكردنی بەمەبەستی پایەكانی دەكرێت. ئەگەر ڕۆژنامەگەریی ئازاد و مافی ڕادەربڕین پرسێكی دانەبڕاو بێت لە پرۆسەی دیموكراتی، ئەوا لە هەندێ وڵاتی دیموكراسییش و لەسەر ئاستی بەرپرسی هەرە باڵای ئەو وڵاتە وەك سەرۆكی پێشتری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا (دۆناڵد ترەمپ) كار دەكرا بۆ لێدان لە میسداقییەتی ڕۆژنامەنووسان، ئێوە ئەم پرسە چۆن لێك دەدەنەوە؟
- لە ڕاستیدا ناكرێت ئەم هەوڵانە و ئەم كاركردنە بۆ ناشیرینكردنی كاری ڕۆژنامەنووسان داببڕین لە هەوڵ و كۆششەكانی پەیوەست بە لەقكردنی پایەكانی دیموكراسییەوە، چونكە ئاشكرایە كە دیموكراسی و ڕۆژنامەگەریی ئازاد دووانەیەكی لێك دانەبڕاون و ناكرێت وێنای دیموكراسی بكەین بەبێ بوونی ڕۆژنامەگەریی ئازاد، من پێشتریش ئەوەم دووپات كردووەتەوە، كە ئەوەی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەم بارەیەوە ڕووی داوە، پەرەسەندنێكە كە دەبێت هەڵوەستەی لەسەر بكرێت و بە وریاییەوە هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت، كە لە ڕابردوودا، یان چەند ساڵێك پێش ئێستا ئەگەری ئەوە لەبەرچاو نەگیرابوو كە پێشهاتێكی لەم چەشنە دێتە ئاراوە.
* كەواتە با پرسیارەكە بە شێوەیەكی دیكە بكەین، ئایا دەكرێت بڵێین لاوازبوونی پایەكانی دیموكراسییە كە دەبنە هۆی ئەوەی كار بكرێت بۆ لێدان لە میسداقییەتی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندنی ئازاد، بە چەشنی ئەوەی لە ئەمریكا ڕووی دا، یان ئەوەتا لاوازیی ڕۆژنامەگەری ئازادە كە بواری ئەوە دروست دەكات، دیموكراسی بەرەو لاوازی و داكشان بچێت، یان دەكرێت بڵێین هەردوولا كاریگەرییان لەسەر یەك هەیە؟
- بە تێڕوانینی من ئەمە بە ڕاددەیەكی گەورە پەیوەندیدار بووە بە لاوازبوون، یان پاشەكشە، یانیش داكشانی دیموكراسییەوە، هەروەها دەكرێت بڵێین كە ئەم هەوڵانە دژ بە ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندنی ئازادیش دەكرێت لەو چوارچێوەیەدا بخوێندرێنەوە و شرۆڤەكارییان بۆ بكرێت، كە ئەمە بۆ درێژەدانە بە دەسەڵات و حوكمی فەرمانڕەواكانی وڵاتەكە. من خۆم ماوەیەك بەر لە ئێستادا دیدارێكم هەبوو لەگەڵ گرووپێك لە ڕۆژنامەنووسانی نیكاراگوا (كە وڵاتێكی بچووكە لە ئەمریكای ناوەند)، دۆخەكە بە ڕاددەیەك گەیشتووە كە ڕۆژنامەگەری لە نیكاراگوا لە خانە و چوارچێوەی تاواندا لە قەڵەم دەدرێت، بە شێوەیەك كە ڕۆژنامەنووسەكانی ئەو وڵاتە ناچار بوون وڵاتەكە جێ بهێڵن و ڕوو لە تاراوگە بكەن. بەڵام ئەوەی مایەی خۆشحاڵییە ئەوەیە كە هێشتا ئەوەندە ئازایەتی و بوێرییان هەیە كە درێژە بە كار و ئەركی خۆیان بدەن، كە ئەویش بەهۆی تەكنەلۆژیاوە دەرفەتیان بۆ ڕەخساوە كە بتوانن بەردەوام بن، ئەوەتا لە دەرەوەی وڵات و لە ڕێی فەیسبووك و كردنەوەی كەناڵی یوتیوب و سایت و پۆدكاستەوە كار دەكەن، و هەواڵ و ڕوماڵەكانیان دەگەیەننە خەڵكی وڵاتەكەیان.
* بەڵام ئایا ئەمە ئەوەمان پێ ناڵێت كە هەرچەندە وڵاتێك هەنگاوی باشی بڕیبێت لە برەودان و بە دیموكراسی و چەسپاندنی پایەكانی، بەڵام دەكرێت ئەو پێشهات و پەرەسەندنانە ڕوو بدەن كە زەمینەیەكی ئەوتۆ بخوڵقێنن، كە ببنە هۆی لاوازكردنی هەم دیموكراسی و هەم ڕۆژنامەگەریی ئازاد؟
- هەندێ جار بە مەبەست و بە ئەنقەست كار بەم ئاراستەیەدا دەكرێت. من پێشتر ئاماژەم بە وڵاتی نیكاراگوا كرد، كە دەكرێت لەم بارەیەوە ئەوە بڵێین كە ئەوەی لەو وڵاتە ڕووی دا، سیناریۆ بوو، چونكە پێشتر زەمینەی بۆ دروست كرابوو، ئەوە بوو هەڵمەتێك ئەنجام درا بۆ ناشیرینكردن و لەكەداركردنی ناوبانگی ڕۆژنامەنووسان، پاشان كار كرا بۆ تەنگپێهەڵچنینیان لە ڕووی دارایی و ئابوورییەوە، بۆ ڕێگریكردن لە هەر ڕەخنەیەك، بە شێوەیەك كە بووە تاكە وڵاتێك كە ڕۆژنامەگەری تێدا نەما و دەسەڵاتی دیكتاتۆری لەو وڵاتەدا دۆخێكی زۆر خراپ و مەترسیداری بۆ ڕۆژنامەنووس و ڕاگەیاندنكاران دروست كرد.
* باشە لە دۆخێكی سەختی ئاوادا، كە ئێوە باس لەوە دەكەن كە هەم لە وڵاتە دیموكراسییەكان و هەم لە وڵاتە دیكتاتۆرییەكانیشدا ڕۆژنامەگەری ڕووبەڕووی دۆخێكی ئاوا خراپ بووەتەوە، ئایا دەتوانرێت چی بكرێت بۆ دووبارە بەهێزكردنەوەی ڕۆژنامەگەری بۆ ئەوەی بتوانێت ئەرك و ڕۆڵی خۆی لە كۆمەڵگەدا ئەدا بكات؟
- لە ڕاستیدا ئەمە پرسیارێكی جێی بایەخ و گرنگیپێدانە. من پێم وایە كارێك كە خودی ڕۆژنامەنووسەكانیش كەمتەرخەمن لە ئەنجامدانیدا ئەوەیە كە پێویستە سرووشتی كاری خۆمان بۆ خەڵكی ڕوون بكەینەوە، بەتایبەتی لە سەردەم و ڕۆژگاری ئێستادا كە شۆڕشی تەكنەلۆژیا گۆڕانكاری و ئاڵوگۆڕێكی گەورەیان هێناوەتە ئاراوە. ئەوەتا پێشتر و لە ڕابردوودا ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن تەنیا لای كەسانێكی دیاریكراو بوون، واتە تۆ دەتتوانی وەبەرهێنان بكەیت بۆ دامەزراندنی ڕادیۆیەك، یان چاپكردنی ڕۆژنامەیەك، بەڵام ئێستا دۆخەكە بە شێوەیەكە كە هەموو كەس دەتوانێت دەست بداتە كاری ڕۆژنامەگەری و مومارەسەی بكات. لە ڕۆژگاری پێشوودا پێویستی نەدەكرد ئێمە سرووشتی كاری خۆمان بۆ كەس ڕوون بكەینەوە، چونكە هەموو كەس دەیزانی و ئاگادار بوو كە ئێمە چی دەكەین، ئێمە (لێرەدا مەبەستم ڕۆژنامەنووسانە) زانیاریمان كۆ دەكردەوە و دواتر بڵاومان دەكردنەوە و دەمانگەیاندنە خەڵك، بەڵام ئێستا هەلومەرجێك دروست بووە كە تەواوی مەعریفەی جیهان لە دەستی خۆتدایە و لە ناو مۆبایلەكەتدایە، كە بە هۆی هێڵی ئەنتەرنێتەوە دەستەبەر دەكرێت.
* كەواتە پێت وایە لە ئێستادا ئەرك و كاری ڕۆژنامەنووسان قورس و سەخت بووە یان گۆڕدراوە، چونكە لەلایەك خەڵكی دیكەش دەتوانێت كاری ئەوان ئەنجام بدات، و لەلایەكی دیكەوە دەبێت لە پاڵ كارە تەقلیدییەكەی خۆیاندا ڕوونكردنەوە بدەن لەبارەی ئەو كارەی ئەنجامی دەدەن؟
- بەڵێ، ئەمە ڕاستە، چونكە لە ئێستادا ڕۆژنامەنووس تەنیا ئەركەكەی كورت نەبووەتەوە لەوەی زانیاری كۆ بكاتەوە و دواتر بە خەڵكی بگەیەنێت، بەڵكو دەبێت لە هەمان كاتدا ئەوە ڕوون بكاتەوە كە ئەو وەك ڕۆژنامەنووسێك ئەم كارە دەكات، واتە وەك كەسێك كە لەسەر بنەمای كۆمەڵێك پرەنسیپی پیشەیی و ئەخلاقی ئەم كارە ئەنجام دەدات. مەبەستم ئەوەیە دەبێت لە پاڵ گەیاندنی زانیارییەكان ئەوەش بۆ خەڵكی ڕوون بكەنەوە كە ئەوان وەك هەر كەسێكی دیكەی ئاسایی ئەم كارە مومارەسە ناكەن، بەڵكو ئەوان بە گیانی بەرپرسیارێتییەوە ئەركی خۆیان ئەدا ئەكەن، كەواتە دەبێت بۆیان ڕوون بكەنەوە كە كاری ڕۆژنامەنووسی چۆن ئەدا دەكرێت و ئەنجام دەدرێت، ئەویش بۆ ئەوەی بەرچاوڕوونی بدەنە خەڵك كە جیاوازی چییە لە نێوان كاری ڕۆژنامەنووسی و ئەو كارەی لە ڕواڵەتدا لە ڕۆژنامەگەری دەچێت، بەڵام لە ناوەڕۆكدا وا نییە، هەروەها ئەوەشیان بۆ ڕوون بكەنەوە كە ڕۆژنامەگەری چ كاریگەرییەكی ئەرێنیی هەیە لەسەر بەرەوپێشچوونی نەك تەنیا تاكە كەسەكان بەڵكو تێكڕای كۆمەڵگەش، چونكە ئێمە دەزانین كە كاتێك ڕۆژنامەگەری كار و ئەركی سرووشتی و چاوەڕوانكراوی خۆی ئەدا دەكات، ئەوا دۆخێك دروست دەبێت كە كاربەدەست و بڕیاربەدەستان و خەڵكانی خاوەن دەسەڵات و دەستڕۆیشتوو ڕووبەڕووی بەرپرسیارێتی دەكرێنەوە.
