بەوپێیەی ڕێگەوبانەكان بە شادەماری گەشەكردنی ئابووری دادەنرێت و لە هەرێمی كوردستان بەهۆی قەیرانی داراییەوە پلان و پڕۆژەی زۆری ڕێگەوبانەكان، بەتایبەتی ڕێگە ستراتیژییەكان جێبەجێ نەكراون، بەڵام لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بەپێی توانا و بودجەی بەردەستی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن پڕۆژەی گەورە جێبەجێ كراون. لەم دیدارەی گۆڤاری گوڵاندا ئاگرین عەبدوڵڵا بریكاری وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان، جەختی لەسەر ئەو پڕۆژانەی ڕێگەوبان كردەوە كە لە تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا جێبەجێ كراون و، چەند پڕۆژەی دیكەی وەزارەتیشی خستەڕوو كە لە پلان و بەرنامەی وەزارەتدایە بۆ جێبەجێكردن. بەمجۆرەش وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

* پێش ئەوەی پرسیارەكانمان دەست پێبكەین، بەپێویستی دەزانین باسێكی پڕۆژەی پردی دەربەندی ڕانیەمان بۆ بكەیت، كە لەم ماوەیەدا سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كردیەوە و، بە پرۆژەیەكی گرنگ و ستراتیژی بۆ تەواوی دەڤەری ڕاپەڕین دادەنرێت؟

- هەڵبەتە یەكێك لە داواكارییە سەرەكییەكانی خەڵك و ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەڕین دروستكردنی پردێكی نوێ بوو لە دەربەندی ڕانیە، لەبری پردە كۆنەكە، كە لە ڕووی سەلامەتی و تواناییەوە كەڵكی نەبوو، مەترسیی زۆریشی لەسەر بوو، تەنانەت ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەكان بە ناچاری بەسەریدا تێپەڕ دەبوون، بۆ ئەم مەبەستە ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە دەنگ داواكاریی خەڵكی دەڤەرەكەوە هات و سێ ساڵ لەمەوبەر بە ئامادەبوونی بەڕێز وەزیری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن، بەردی بناغەی پڕۆژەكەی دانا، وێڕای پەتای كۆڕۆنا و قەیرانی دارایی ئەم پردە ستراتیژییەی دەربەندی ڕانیە بە بودجەی زیاتر لە (12 ملیار و 416 ملیۆن دینار) لە ماوە و كاتی خۆیدا و بە باشترین دیزاین و كوالێتی جێبەجێ كرا، كە بەرگەی زیاتر لە 50 ساڵ دەگرێت، پردەكە درێژییەكەی 420 مەترە و 21 مەتر بەرزە و پانییەكەی 15 مەترە، ناوچەیەكی فراوان پێكەوە دەبەستێتەوە، بۆ نموونە: دەڤەری بیتوێن و بەری مەرگە پێكەوە دەبەستێتەوە، ڕێگەیەكیشە بۆ گەیشتنی ڕانیە بە سلێمانی، ئەمەش خزمەتێكی زۆر بە بواری هاتوچۆ و هاووڵاتییانی سنووری دەڤەری ڕاپەڕین و گەشتیاران و جووتیاران دەگەیەنێت. تەنیا لە ناحیەی بنگرد و 25 گوندی دەوروبەری، كە زۆرینەی خەڵكەكە كاری كشتوكاڵی و جووتیاری دەكەن، كە لە وەرزی هاویناندا بەروبوومەكانیان پێدەگەیشت، نەیاندەتوانی بە بارهەڵگری گەورە بەروبوومەكانیان بپەڕێننەوە.

* لەم كابینەیەدا گرنگییەكی باش درا بە دروستكردنی پردەكان، بەتایبەتی تەواوكردنی گەورەترین پردی كوردستان كە پردی سەر زێی گەورەی نێوان هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆك بوو، ئایا لە دەڤەرەكانی دیكەشدا پردی دیكە هەیە لە پلانی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردندا بێت؟

- بەشێكی سەرەكیی ڕێگەوبانەكان پردەكانن، زۆربەی ڕێگەوبانەكان پردی لەخۆ گرتووە. پردی سەر زێی گەورە كە بە پردی گۆباڵ ناو دەبرێت و هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆك بە یەكەوە دەبەستێتەوە و 1000 مەتر درێژە و 59 ملیار دیناری تێچووە، پردەكە بۆ هاتوچۆی نێوان هەولێر و دهۆك و زاخۆ و وڵاتی توركیا گرنگییەكی گەورەی هەیە، ئەمە وێڕای ئەوەی ژمارەیەك پردی دیكەمان لە ناو پرۆژەی ڕێگەی دەربەندیخان- كەلار هەیە، كە لەم كابینەیەدا ڕێژەی ئەنجامدانێكی زۆری جێبەجێ كراوە و 73%ی تەواو بووە كە بۆ هاتووچۆكردنی نێوان دەربەندیخان و كەلار و گەرمیان زۆر گرنگە، پێكهاتەی ناوچەكەش وا دەخوازێت زۆر پردی لێ دروست بكرێت، كە ئێستا بەشی هەرە زۆری ئەم پردانە تەواو بوون، ئومێدیش زۆرە ئەگەر پێشینەكانی بۆ خەرج بكرێت، بۆ كۆتایی ئەمساڵ ئەم پڕۆژە ستراتیژییەی بە دووسایدكردنی ڕێگەی دەربەندیخان – كەلار و سەرجەم پردەكانی دیكە تەواو ببن.

* هەرچەندە لە چەند ساڵی ڕابردوودا ژمارەیەكی زۆری ڕێگەوبان بە دووساید كران و نۆژەن كرانەوە، بەڵام بەو پێیەی تادێت ژمارەی ئۆتۆمبێلەكان و بارهەڵگر و تانكەرەكان ڕووی لە زیادبوون كردووە، ئایا وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن تا چ ڕاددەیەك توانیویەتی لە بواری ڕێگەوبانەكاندا پلانەكانی خۆی جێبەجێ بكات؟

- لە چوار ساڵی تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن لەسەر سێ جۆر بودجە پرۆژەی ڕێگەوبانی جێبەجێ كردووە، ئەویش بودجەی (وەبەرهێنان، ئاسایی، داهاتی وێستگەكانی كێش) كە تەنیا لەسەر بودجەی وەبەرهێنان 65 پڕۆژەی گەورەی ڕێگەوبان بە درێژایی 1295 كیلۆمەتر بە تێچووی 883 ملیار دینار جێبەجێ كراوە، بۆ نموونە ڕێگەی دووسایدی نێوان هەولێر بەرەو دهۆك كە جگە لە ماوەیەكی زۆر كەم نەبێت، هەموو ڕێگەی نێوان ئەم دوو پارێزگایە بووە دووساید، هاوكات چەندین تونێلی گەورەی لەخۆ گرتووە وەكو تونێلی پیرمام و بە ڕێگە بەستنەوەكانیشیەوە، ئەمە وێڕای بە دەیان پڕۆژەی بچووك و مامناوەندی دیكەی ڕێگەوبان كە لە تەمەنی ئەم كابینەیەدا جێبەجێ كراون، كە خۆی لە 184 پڕۆژە دەدات، بە تێچوونی 17 ملیار و 150 ملیۆن دینار، هاوكات لەسەر بودجەی وێستگەكانی كێش 191 پڕۆژە بە تێچوونی 11 ملیار و 980 ملیۆن دینار جێبەجێ كراون، بەشێوەیەكی گشتی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن لە تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان 440 پڕۆژەی جێبەجێ كردووە، بە تێچوونی 912 ملیار و 132 ملیۆن دینار، هاوكات كاتێك سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی پارێزگەی هەڵەبجەی كرد، لە ڕێورەسمێكی تایبەتدا بەردی بناغەی ڕێگەی هەڵەبجە - تووەقوت - قلیجە و پردی تووەقوتی دانا.

بەشێك لەم ڕێگە گەورە و ستراتیژییانەی كە تەواو كراون، یان ڕێژەی ئەنجامدانیان بەرز بووە، بریتییە لە ڕێگەكانی (هەولێر- زێی گەورە، تونێل و هەردوو دیوی تونێلی پیرمام، زاخۆ- باتلیش، كەلار – كفری، هەڵەبجە – سەیدسادق، پێنچوین- باشماخ و چەندین ڕێگەوبانی دیكەی مامناوەند و بچووك.

ئێستا ١٣٢ پڕۆژەی دیكە لە بواری جێبەجێكردندان و كاریان تێدا بەردەوامە و، ئەگەر ئەو ١٣٢ پڕۆژەیە تەواو بكرێن، ئەوە كاریگەرییەكی زۆر گەورەیان لەسەر كەرتی هاتوچۆ و ڕێگەوبان دەبێت، چونكە ٣٧٠ كیلۆمەتر ڕێگەی دووساید تەواو دەبێت لەگەڵ ١٠ كیلۆمەتری یەكساید و ٧١١ كیلۆمەتری ڕێگەی گوندەكان نۆژەن دەكرێنەوە.

* هەڵبەتە ڕێگەوبانەكان بەهۆی بارانبارین و زۆر بەكارهێنان و تەمەنی ڕێگەوبانەكانیشەوە ڕووبەڕووی كێشەی چاككردنەوە و سیانە و تەنانەت پاراستنی لە سەرپێچی هاتوون، دەكرێت لەم ڕووەوە بزانین سیانە و پاراستنی ڕێگەوبانەكان چۆن بەڕێوە دەچێت؟

- پاراستنی ڕێگەوبانەكان لە ئەستۆی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردنە. هاوكات ئێمە 11 بەڕێوەبەرایەتیی چاككردنەوەی ڕێگەوبانەكانمان هەیە، كە بەردەوام سیانەی ڕێگەوبانەكان دەكەن و زۆربەی زۆری ئەو زیانانەی لافاویان چاك كردووەتەوە، بەڵام قەیرانی دارایی و سەرف نەكردنی سلفە كاریگەریی نەرێنی هەبووە، لەگەڵ ئەمەشدا بەردەوامین و كاری باش ئەنجام دراوە. لەلایەكی دیكەوە دوای جێبەجێكردنی بەنداوی گۆمەسپان لە ئەنجومەنی وەزیران داوامان لێ كراوە لە تەنیشت هەر دوو دیوی بەنداوەكە ڕێگەوبان دروست بكەین، بۆ هاتوچۆكردن و گرنگیدان بە گەشتیاری. سەبارەت بە سەرپێچییەكانیش لەپێناو پاراستنی سەروماڵی هاووڵاتیان، ئەنجومەنی وەزیران هەموو دەسەڵاتێكی بە وەزارەتی ناوخۆ و پارێزگا و یەكە ئیدارییەكان داوە، كە هاوكار بن لە لابردنی هەموو ئەم زیادەڕۆیی و سەرپێچییانە، ئێمەش وەكو وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن، ئامارێكی وردمان ئامادە كردووە و بەرزمان كردووەتەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی ناوخۆ و لایەنە پەیوەندیدارەكان، هەرچەندە تاكو ئێستا لە ڕووی پراكتیكییەوە دەست بە ئەنجامدانی هەڵمەتی لابردنی زێدەڕۆییەكان و سەرپێچییەكان نەكراوە، بەڵام لە ئێستادا چاوەڕوانی جێبەجێكردنی هەڵمەتەكەین.

* باسی تونێلەكانت كرد، كە بە یەكێك لە پڕۆژە گەورەكان و دەستكەوتەكان دادەنرێت بۆ باشكردنی ڕێگەوبانەكان و كارئاسانی بۆ هاووڵاتیان. ئایا پرۆژەی نوێی تونێل لە پلان و بەرنامەی وەزارەتداندا هەیە كە لەم قۆناغەدا دەست بە جێبەجێكردنی بكرێت؟

- لە هەرێمی كوردستان خاوەنی چوار تونێلی گەورەی (زاخۆ، پیرمام، ئەزمەڕ و دەربەندیخان)ین، ئەوەی لەم كابینەیەدا جێبەجێ كرا، تونێلی پیرمام بوو كە بە خۆی و پێداویستی و بەستەرەكانیەوە، نزیكەی 180 ملیار دینار تێچووی بوو. تونێلەكانی (مەتین 4،7 كیلۆمەتر، پێنچوێن 5 كیلۆمەتر، دەربەندیخان 3 كیلۆمەتر) لە پلانی وەزارەتدایە جێبەجێیان بكات. هاوكات تیمی تایبەت و بودجەی تایبەت هەیە كە بەردەوام سەرقاڵی ئیدارەدان و نۆژەنكردنەوە و سیانە و چاودێریی تونێلەكان دەكەن. هەر لەم كابینەیەدا تونێلی دەربەندیخان كە 800 مەتری یەك سایدە و لە ساڵانی پەنجاكانی سەدەی ڕابردوو لەگەڵ بەنداوەكە دروست كراوە، نۆژەنمان كردەوە. وەكو ئاماژەم پێ كرد، لە پلاندایە تونێلێكی دوو چاوە بە كوالێتی و دیزاینی بەرز لە بری ئەم تونێلە دروست بكرێت و وارماوە بە دەربەندیخان ببەستێتەوە، كە بودجەی 370 ملیار دیناری پێویستە.

* زۆر باسی خراپیی ڕێگەوبانەكانی نێوان هەولێر – سلێمانی دەكرێت. ئایا ئەو پرۆژەی بە دووسایدكردنەی بە كوێ گەیشتووە و بۆچی جێبەجێ نەكراوە؟

- بە دوو سایدكردنی ڕێگەوبانی هەولێر- سلێمانی بە دیوی كۆیە بە تێچووی 360 ملیار دینارە و بە پێنج قۆناغ جێبەجێ دەكرێت. لەبەر گەورەیی بودجەكە چاوەڕوانین لە عێراقەوە بەپێی شایستەی بەشە بودجەی هەرێم پارەمان بۆ بێت و ئەم شادەمارە سەرەكییەی ڕێگەوبان بە هەر پێچ قۆناغەكەیەوە دەست بەجێبەجێكردنی بكرێت.

* دوا پرسیارمان سەبارەت بە ڕێگەی گەشەپێدانە لە عێراقدا، كە بەداخەوە بەپێی دیزاینی پڕۆژەكە بێت، هیچ شار و شارۆچكە و ناوچەیەكی كوردستان لێی سوودمەند نابێت. ئایا ئەمە مەبەستێكی سیاسی لە پێشتەوە نییە؟ ئێوە وەكو وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن تا چ ڕاددەیەك ئاگاداری ئەو پڕۆژە گەورە و ستراتیژییەن؟

- هەرچەندە ئێمە وەكو وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پڕۆژەی ڕێگەی گەشەپێدان بانگهێشت نەكراوین و گفتوگۆ لەگەڵ ئێمەدا نەكراوە، بەڵام جێگەی داخە كە هەرێمی كوردستان وەكو هەرێمێكی فیدڕاڵی لە چوارچێوەی عێراقدایە، كەچی بە دیزاینە كۆنەكەی هەرێمی كوردستان لەم ڕێگە شەمەندەفەڕ و ئۆتۆمبێلە كە بەندەری فاو دەبەستێتەوە بە وڵاتی توركیا و هەرێمی كوردستان لێی سوودمەند نەدەبوو، تەنانەت شاری كەركووكیش وەكو شارێكی كوردستانی لەم پرۆژەیە مەبەستیان بووە دووری بخەنەوە، ئێمە لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە دیراسەی ئەم ڕێگەی گەشەپێدانەمان كرد و پێشنیاریشمان هەیە، بەوەی زۆر ئاساییە هێڵەكە بگوازرێتەوە ڕۆژهەڵاتی دیجلە، یان هاوكات هێڵێكی دیكە بە ناوچەكانی هەرێمی كوردستاندا بە كەركووك و هەولێر و دهۆك و زاخۆدا ڕابكێشرێت و، لەوێشەوە ببرێتە برایم خەلیل نەوەكو بۆ مەرامی سیاسی هەرێمی كوردستان لێی بێبەش بكرێت، ئەمە دژایەتیكردنی پێكهاتەی كوردە لە عێراقدا كە لە دەستووردا هاتووە ئەم وڵاتە لە سێ پێكهاتەی سەرەكی پێك هاتووە. لە هەموو حاڵەتێكدا ڕێگەی گەشەپێدان هەر بە هەرێمی كوردستاندا دەبێت تێپەڕ بێت، بەڵام ئێمە دەمانەوێت بە زۆرترین شار و شارۆچكەی هەرێمی كوردستاندا تێپەڕ بێت و لێی سوودمەند بن. هێڵی شەمەندەفەر و ڕێگەی ئۆتۆمبێل نابێت ببێتە هۆی بچڕانی هەرێمی كوردستان بە دیوی ڕۆژئاوای كوردستانەوە، واتا ببێتە پڕۆژەیەكی سیاسی و سەربازی و مەرامی خراپی دژ بە كوردی تێدا بێت. بە خۆشحاڵییەوە ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت دوای گفتوگۆ و هەوڵەكانی گەیشتوونەتە دەرئەنجامێكی نوێ بەوەی دیزاینە كۆنەكە ڕەت كراوەتەوە و دیزاینی نوێ دانراوە كە بە خاڵی سەرەكیی برایم خەلیلدا هێڵەكە تێپەڕ دەبێت، لە لایەكی دیكەوە پێشنیارێكی دیكە هەیە بەوەی بە هاوشانی ئەو هێڵە سەرەكییەی هێڵی گەشەپێدان، هێڵێكی دیكەی لاوەكی هەبێت، كە شارەكانی كوردستانیش لێی سوودمەند بن، ئەگەر ئەو هێڵە بە شاری كەركووكدا بێت و، دواتر بۆ هەولێر و دهۆك و زاخۆ و برایم خەلیل، ئەو كاتە هەر لە شاری سلێمانییەوە تاوەكو هەولێر و دهۆكیش لێی سوودمەند دەبن بۆ گواستنەوەی كاڵا و كەلوپەل و گەشتیاران. بە شێوەیەكی گشتی نابێت ڕێگەوبانەكان بۆ مەرامی سیاسی و بەرژەوەندیی تەسك و دژایەتیكردنی پێكهاتەی كورد بەكار بهێنرێت، بە پێچەوانەوە ئەگەر پڕۆژەی ئابووری بۆ مەرامی سیاسی بەكارهێنرا، ڕێژەی سەركەوتنی زۆر دادەبەزێت و زیان بە گەلی كورد و ئابووریی عێراقیش دەگەیەنێت.