«دوای ئەوەی كورد ڕۆڵی بنەڕەتیی هەبوو لە بنیادنانی دامەزراوەكانی عێراقی تازە، لەگەڵ ئەو هەژموونە سیاسی و دەسەڵاتە فراوانەی كە هەیبوو، چ لە بەغدا، یان لە هەرێمی كوردستان، بە هۆی ئەو هەمانگی و هاریكارییە دڵسۆزانەی نێوان هەردوو سەركردە (بارزانی و تاڵەبانی) هەروەها ڕۆڵیان لە یەكخستنی ڕیزەكان و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی هەرێم و ڕشتبوونیان لەسەر پارێزگاریكردن لە دەستكەوتەكانی گەلەكەمان، كورد پێگەی بەهێزی لە عێراق هەبوو، بەڵام دۆخەكە ئێستا جیاوازە، چونكە پەرتەوازەیی و ناكۆكی و ناڕوونی لە هەڵوێستی یەكگرتوو لەهەمبەر پرسە چارەنووسسازەكان، ئەمانە دەرفەتیان بۆ دەسەڵاتی بەغدا ڕەخساند، كە بجووڵێتەوە و ئەم هۆكارانە بۆ بەرژەوەندیی خۆی بقۆزێتەوە، وابكات ڕێگە لە هەرێم بگرێت سوود لە سامانی سرووشتیی خۆی ببینێت، كە بریتییە لە سەربەخۆیی دارایی، هەروەها پابەندنەبوونی بەغدا بە داواكاریی نەخشەكێشانی سنوور، لە ڕێی جێبەجێكردنی ماددەی140ی دەستووری».

هەندێ دامودەزگا و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و دامەزراوە ڕۆشنبیرییەكان، بە زانكۆكانیشەوە، ڕاهاتوون سیمینار ساز دەكەن بۆ باسكردنی هەندێ پرس و كێشە كە كاتی خۆی چارەسەرمان نەكردوون، ئەمەش بێ ئەوەی چارەسەرێكی پراكتیكی و واقیعی بخەنە ڕوو، بۆ نموونە بەر لە چەند ڕۆژێك لە هەولێر سیمینارێك لەبارەی فیدڕاڵی و ڕۆڵی لە دەستەبەركردنی پێكەوەژیانی ئاشتی لە عێراق ساز كرا، لەم سیمینارەدا كۆمەڵێك لە دەستەبژێری ڕۆشنبیری ئامادە بوون، بەڵام زۆربەی گفتوگۆكان لەبارەی شێوەی سیستەمی فیدڕاڵی و كەموكوڕی لە دەستووری ساڵی 2005 بەڕێوەچوون، یان بۆچی ئەمە، یان ئەوەمان نەكرد.

لە واقیعدا، زۆربەی هاووڵاتیان لە كوردستان چاك دەزانن سیستەمی فیدڕاڵی چییە، كە لەوەتەی ساڵی 1992 لە هەرێمی كوردستان وەك دیفاكتۆ پەیڕەو دەكرێت، لە ساڵی 2005 ئەم سیستەمە لە دیفاكتۆ گۆڕا بۆ سیستەمێكی دەستووری، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە، بۆچی لە سایەی هەمان دەستووری پەیڕەوكراو لەوەتەی 2005 هەرێم هەموو دەسەڵاتێكی سیستەمی فیدڕاڵی هەبوو، تا ئێستاش لە سایەی هەمان دامەزراوەكانی یاسادانان و دادوەرییەوە، كورد لە بەغدا ڕۆڵی ئەرێنی و دەسەڵاتی بەهێزی هەبوو، بەڵام شتەكان گۆڕان، یەكسەر بە چەندین بیانوو و پاساو كاربەدەستانی بەغدا ڕاشكاوانە دەستوەردەدەنە دەسەڵاتەكانی هەرێم و تەگەرەی بۆ دروست دەكەن، كە مافە دەستوورییەكانی پیادە بكات، هۆی ڕاستەقینەش دیار و ئاشكرایە، چونكە كورد ساڵانی ڕابردوو هەڵوێستی ڕوون و یەكگرتووی هەبووە، بە هۆی ڕۆڵی هەر دوو سەركردە مسعود بارزانی و جەلال تاڵەبانی و هاوكاری و هەماهەنگیی تەواوی نێوانیان لە پاراستنی دەستكەوتەكانی گەلەكەمان، لەپاڵ هەڵوێستی یەكگرتووی جەماوەر و حزبە كوردستانییەكان، بەڵام لەگەڵ دەستپێكردنی ململانێی كورد- كورد و پەڕاگەندەیی و ناكۆكییەكان، هەروەها بە دەركەوتنی ڕەوتی جیاجیا و هاتنەكایەی ڕاڕایی و ناجێگیری لە هەڵوێستەكانیاندا، كە هەندێكیان لایەنگریی دەسەڵاتی سیاسی بوون و، گلەیی و گازەندەیان لە دامەزراوەكانی هەرێم هەبوو، بۆیە ڕۆژانی زێڕین بەسەرچوون، دەسەڵات و كاریگەریی كورد لە بەغدا كەم بووەوە، جگە لەوەی كە هیچ هەموارێك لە دەستووری عێراق نەكرا، بەڵام لێكدانەوەی ماددەكانی دەستوور، بە گوێرەی حەز و ئارەزووی دەسەڵاتدارانی بەغدا بوو، دواتر بەغدا هەنگاوێكی دیكەی هەڵێنا، ئەویش دەستوەردان بوو لە هەموو كاروبارێكی هەرێم، دەسەڵاتەكەیشی بە ویست و بەرژەوەندیی خۆی لێكدەدایەوە، كەواتە ئەوەی ئێمە لە هەرێم تووشی بووین وەك هەڕەشەی ڕاستەوخۆ، نەك بە هۆی بەندەكانی دەستوور، یان لە دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێم بووە، بەڵكو لە ڕەفتاری بەغداوە سەرچاوەی گرتووە، لە سەپاندنی سیستەمی سەنتڕاڵییەت، ئەویش بە قۆستنەوەی ئەو پەڕاگەندەیی و ناكۆكییانەی نێوان خودی كورد و نەبوونی یەكهەڵوێستی ڕوون لەلایەن حزبە كوردستانییەكانەوە، تەنانەت كار گەیشتووەتە ئەوەی هەندێكیان هەوڵ دەدەن بە تەنیا گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا بكەن، لە پێناو بەرژەوەندیی خۆیان و وەدەستهێنانی دەستكەوتی تەسكی حزبی.

دوای ئەوەی كورد ڕۆڵی بنەڕەتیی هەبوو لە بنیادنانی دامەزراوەكانی عێراقی تازە، لەگەڵ ئەو هەژموونە سیاسی و دەسەڵاتە فراوانەی كە هەیبوو، چ لە بەغدا، یان لە هەرێمی كوردستان، بە هۆی ئەو هەمانگی و هاریكارییە دڵسۆزانەی نێوان هەردوو سەركردە (بارزانی و تاڵەبانی) هەروەها ڕۆڵیان لە یەكخستنی ڕیزەكان و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی هەرێم و ڕشتبوونیان لەسەر پارێزگاریكردن لە دەستكەوتەكانی گەلەكەمان، كورد پێگەی بەهێزی لە عێراق هەبوو، بەڵام دۆخەكە ئێستا جیاوازە، چونكە پەرتەوازەیی و ناكۆكی و ناڕوونی لە هەڵوێستی یەكگرتوو لەهەمبەر پرسە چارەنووسسازەكان، ئەمانە دەرفەتیان بۆ دەسەڵاتی بەغدا ڕەخساند، كە بجووڵێتەوە و ئەم هۆكارانە بۆ بەرژەوەندیی خۆی بقۆزێتەوە، وابكات ڕێگە لە هەرێم بگرێت سوود لە سامانی سرووشتیی خۆی ببینێت، كە بریتییە لە سەربەخۆیی دارایی، هەروەها پابەندنەبوونی بەغدا بە داواكاریی نەخشەكێشانی سنوور، لە ڕێی جێبەجێكردنی ماددەی140ی دەستووری 2005، بۆیە ململانێی نێوان ئەو حزبانە بووە هۆی ئەوەی كە دەسەڵاتی هەرێم هەوڵ بدات تەنیا گوزەران و هۆكارەكانی ژیان بۆ هاووڵاتیان دابین بكات، ئەم كارەش بوو بە مایەی سازشكردن لەنێوان بەغدا و هەولێر، بەمەش بەغدا هەوڵ دەدات، هەرێم لاواز بكات و دەستوەربداتە هەموو كاروباری كوردستان.

ئێستا كاتی ئەوە هاتووە گفتوگۆ و دانوستانی چارەسەرئاسا و چۆنێتی ڕزگاربوون لەم دۆخە نالەبارە بكرێت، ڕەوشی دارایی و یاسایی بۆ هەرێم بگەڕێندرێتەوە وەك جاران، لەجیاتی ئەوەی جەخت بكەینە سەر وتووێژ و دانوستانی لاواز، یان لۆمەكە بخەینە ئەستۆی خۆمان و گازاندە لە یەكدی بكەین، یان بە دوور و درێژی باس لەوە بكەین، بۆچی وامان نەكرد، یان بۆ وامان كرد؟ گرنگ ئەوەیە جەخت بكەینە سەر ئەو خاڵە، چی بكەین بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو مەترسییانەی هەڕەشە لە قەوارەی هەرێمی كوردستان دەكەن؟.

من، یان ڕەنگە زۆری وەك منیش وای دەبینن، كە پێویستە هەڵسەنگاندنێك بۆ بارودۆخی ئێستا بكرێت، یان ئەو ئەلتەرناتیڤانەی بەردەستن چین، بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشەكان، لەجیاتی ئەوەی مشتومڕ و گفتوگۆ لەنێوان خۆمان وەك كورد بكەین لەبارەی ڕابردوو، چاكتر وایە هەموو دامەزراوە كوردستانییەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، بانگی هاوشێوەكانیان لە عێراق بكەن، بۆ باسكردنی گرفت و ئاستەنگ و تەگەرە ڕاستەقینەكان، لەگەڵیاندا باس لە پرسە چارەنووسسازەكان و بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر بكەین، دواجار بگەینە ئەوەی بتوانین هێزێكی جەماوەری بێنینە كایەوە كە فشار بخاتە سەر بەغدا، تاكو بگەینە چارەسەرێكی دادپەروەرانە بۆ كێشە هەڵواسراوەكان و وەدیهێنانی بەرژەوەندییە هاوبەشەكان، پاشەكشەكردن لە ئەنجامدانی دانوستان لەنێوان خودی كورددا، سوودی نییە، مەگەر لە حاڵەتی ئەوەی كە حزبە كوردستانییەكان داوا بكەن و پرسیار بكەن لە بارەی هۆیەكانی تێكچوونی بارودۆخەكە، دواجار سەپاندنی بەرژەوەندیی گەلی كورد لەسەر بەرژەوەندیی حزبەكان، هەروەها دەكرێ سیمینار ساز بكرێت بە ئامادەبوونی سەركردەكانی كورد و حزبە سیاسییەكانی عێراق و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، لەوێدا كێشە هەڵواسراوەكانیان بەرەوڕوو بكەینەوە، لە جیاتی كۆبوونەوەی تاكلایەنە و پشت پەردەی هەندێ لە سەركردە سیاسییەكانی كورد كە لەگەڵ حزبە عێراقییەكان دەیكەن.

ئێستا كاتی هاتووە هۆكارەكان دەستنیشان بكەین كە بوونەتە هۆی لاوازیی بەرەی كوردستانی، لە ڕووی داكۆكییەكی یەكگرتوو لە بەرژەوەندی و دەستكەوتەكانی گەلی كوردستان، بۆچی حزبە كوردستانییەكان گلەیی لە خۆیان دەكەن؟ یان داوای دادگایی و یاسایی دژی یەكدی تۆمار دەكەن؟ لە جیاتی ئەوەی ڕیزەكانیان یەك بخەن بۆ داكۆكیكردن لە كێشە چارەنووسسازەكان.

ئەو مەترسییانەی هەڕەشە لە چارەنووس و ئایندەی هەرێم دەكەن، لە عەقڵ بەدەرن و بەردەوامیش لە زیادبووندان، تەنیا بێین و هەر بە قسە بڵێین كە هەندێ لە توندڕەوانی نێو ڕژێمی حوكمڕانی بەغدا حەزیان لەوەیە سەنتڕاڵییەت جێبەجێ بكرێت، ئەمە یەكێكە لەو هۆیانەی هەرێم پەك دەخات لە ڕووی پیادەكردنی مافە دەستوورییەكانی خۆی، دەكرێ وەڵامی ئەمە بدرێتەوە، بەوەی كە ئەمە كارێكی باش نییە. كەواتە بیری سیاسی لای هەندێك بەوەی پابەندن بە سەنتڕاڵییەتی كارگێڕی لە سەردەمی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە تا ئێستا هەر ماوە. ئەوەی بۆ ئێمە گرنگە، ئەوەیە كە چۆن چارەسەری ئەمە بكەین و بەرەوڕووی ببینەوە، لەجیاتی باسكردنی دۆخەكە، گرنگ ئەوەیە بەدوای هۆیەكان و ڕێگەكاندا بگەڕێین، كە بەمە دەتوانین قەوارەی هەرێم بپارێزین، كە من پێموایە دەبێت حزبە كوردستانییەكان بخەینە بەردەم بەرپرسیارێتی و لێپیچینەوە، هەروەها فشارێكی جەماوەرییش بێنینە كایەوە، بۆ ئەوەی ئەو حزبانە هان بدەین، جارێكی دیكە بە خۆیاندا بچنەوە و هەڵوێستەكانیان هەڵبسەنگێننەوە، هەروەها ڕیزەكانیان یەك بخەن، خۆیان لە بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتی دوور بخەنەوە. گوێمان لێیە كە زەنگی مەترسییەكان بە ئاشكرا لێ دەدات، چارەنووسی هەرێم كەوتووەتە دۆخێكی ناسكەوە، لێرەدا ئەركی هەموو دامەرزاوە ڕۆشنبیری و پەروەردەییەكان و ناوەندەكانی توێژینەوە و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنییە لە كوردستان كە ئەو پرسیارە بكەن: دەبێت چی بكەین بۆ پاراستنی قەوارەی هەرێمی كوردستان؟ لە جیاتی گفتوگۆ و قسەكردنی بێ سوود و بێ كاریگەر لەسەر ئەوەی بۆچی پێشتر و لە ڕابردوو ئەمەمان نەكردووە، یان ئەو هەنگاوەمان هەڵنەهێناوە.