شێخ سدیق، جێگری سكرتێری حزبی شیوعیی كوردستانە و یەكێكە لە تێكۆشەر و سیاسەتمەدارە دیارەكانی كوردستان و، خاوەنی قەڵەمێكی بەبڕشتە و لەناو وتارەكانیدا زۆر ڕاشكاوانە هەڵوێستی خۆی لەسەر ڕووداوەكان دەخاتەڕوو و بەرژەوەندیی خاك و نیشتمان لەسەرووی بەرژەوەندییە حزبیەكانەوە سەیر دەكات، لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا « هەرێمی كوردستان لەناو گێژاوی ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا» زۆر ڕاشكاوانە دەستی خستە سەر برینەكان و بەمجۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خستەڕوو.

خۆشحاڵم ئەمڕۆ لەگەڵ ئەم بەڕێزانە گفتوگۆ لەسەر بابەتێك دەكەین كە چارەنووسی میللەتەكەمانی پێوە بەستراوەتەوە، ئەو پرسە گرنگەش ئەو تەنگژە و هەڕەشانەن كە ڕووبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبنەوە، یانیش ئەو تەنگژە و هەڕەشانە لەناو هەرێم بوونیان هەیە و ئێمە چۆن مامەڵەمان لەگەڵدا كردووە. ئەگەر ئێمە هەرێمی كوردستان لە ئێستادا وەك تابلۆیەك سەیر بكەین، ئەوا گومانی تێدا نییە، بە ڕاشكاوی دەبینین كۆمەڵێك فاكتەری ناوخۆی و دەرەكی هەن كە كاریگەرییان هەیە و بوونەتە سەرچاوەی دروستكردنی هەڕەشە بۆ سەر هەرێمی كوردستان. سەرەتا لە فاكتەرە دەرەكییەكانەوە دەست پێدەكەم، بۆ ئەمەش ناچمە ناو مێژووی كۆنی میللەتەكەمان، هەنگاوی یەكەم كە فاكتەری دەرەكی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كە كاریگەری لەسەر كوردستان دروست كرد، سیاسەتی بەریتانیا و فەرەنسا بوو كە لە شەڕی یەكەمی جیهانی خەلافەتی عوسمانییان ڕووخاند و، توانییان كوردستان لە دوو پارچەوە بكەن بە چوار پارچە.

لە ناوەڕاستی حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو، جارێكی دیكە فاكتەری دەرەكی «ئیقلیمی و نێودەوڵەتی» كاریگەری نەرێنیی لەسەر كوردستان هەبوو، ئەمیش لەمیانەی ڕێككەوتنی ئێران و عێراق بە بەشداریی جەزائیر و موبارەكەی ئەمریكی لە ساڵی 1975 دژی شۆڕشی كوردستان، بەمەش كاریگەرییەكی زۆر نەرێنییان لەسەر بارودۆخی كوردستان دروست كرد.

لە ساڵی 1991 دوای ڕاپەرین، بۆ یەكەمجار بوو، فاكتەری دەرەكیی نێودەوڵەتی كاریگەریی ئەرێنی لەسەر بارودۆخی كوردستان دروست كرد، لە ڕێگەی بڕیاری 688ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە بەپێی ئەو بڕیارە لە سەرووی هێڵی 36 نەوایەكی ئارام بۆ كوردستان دروست كرا و، لەم نەوا ئارامەدا بەرەی كوردستانی توانی هەڵبژاردن ئەنجام بدات و لە ئاكامی ئەم هەڵبژاردنە پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان دابمەزرێن و، ئەمە وای كرد، پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستانمان هەبێت، كە دەتوانم بڵێم سەربەخۆییەكی زۆر فراوانمان هەبوو لە پەیوەندی بە دەوڵەتداریدا.

لە ساڵی 2003 دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی بەعس لەلایەن هێزی دەرەكییەوە، دیسان كاریگەری بە هەردوو شێوەی ئەرێنی و نەرێنی لەسەر بارودۆخی هەرێمی كوردستان دروست كرد. كاریگەریی ئەرێنی ئەوە بوو كە هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقی ساڵی 2005 شەرعییەتێكی دەستووریی هەرێمی پێدرا، ئەم شەرعییەتە دەستوورییە بوو بە هۆكاری ئەوەی لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی ددان بەو شەرعییەتدا بنرێت و وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراقدا مامەڵەمان لەگەڵدا بكەن. كاریگەرییە نەرێنییەكشی ئەوە بوو، ئێمە پێش 2003 دەسەڵاتەكانمان زۆر فراوان بوون، وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ وابووین، بەڵام دوای 2003 ناچار كراین، وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا مامەڵە بكەین.

لە دوای نووسینەوەی دەستووری عێراق و دەستپێكردنەوەی پرۆسەیەكی سیاسیی نوێ لە عێراقدا، شیعەی عێراق لە سەرەتادا تا پێكهێنانی كابینە حكوومییەكانیش بڕوایان بە شەراكەتی نیشتمانی هەبوو، بەڵام هەر لەگەڵ وردە وردە جێگە پێی خۆیان قایم كرد و دەسەڵاتیان گرتە دەست، شەراكەتی نیشتمانییان لە عێراقدا كۆتایی پێهێنا، ئێستا لە بەغدا بە زۆرینە و كەمینە مامەڵەمان لەگەڵ دەكەن و، چۆن مەبەستیانە وا لە ڕێگەی دادگای فیدڕاڵییەوە بڕیار دەردەكەن و دەیانەوێت دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان بچووك بكەنەوە.

لەناو ئەم واقیعە تاڵەدا، بەداخەوە لەناوخۆی خۆماندا وەك هەرێم، دابەش بووین و پەرەتەوازەین، هەرێمەكەمان بەسەر هەر دوو زۆنی « زەرد و سەوز» دابەش بووە، ئەم دوو زۆنەش بەسەر دوو دەوڵەتی جیاواز كە ئێران و توركیایە دابەش بووە، ئەم دوو دەوڵەتەش بەسەر ئەو ململانێ نێودەوڵەتییە دابەش بوون، ئەمەش بەو مانایەی ئەو فرەجەمسەرییەی كە لە ئێستای جیهاندا دروست بووەتەوە، هەر جەمسەرێك هەوڵی خۆبەهێزكردن و دووبارە سەپاندنی خۆی دەدات لە دابەشكردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەگەر ئەم تابلۆیە پێكەوە گرێ بدەینەوە، ئێمە لە هەرێمی كوردستان مامەڵە لەگەڵ كۆی ئەم فاكتەرانە دەكەین.

لێرەوە ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ هەرێمی كوردستان بكەین لە چوارچێوەی ئەو عێراقەی پێی دەڵێن فیدڕاڵی، ئەوا خودی دەوڵەتی عێراق لەمپەر و ئاستەنگ و هەڕەشەی گەورە لەسەر هەرێمی كوردستان دروست دەكات، پشتیان لە شەراكەتی نیشتمانی كرد و پەنایان بۆ چەك برد، بۆ ئەوەی هێرش بكەنە سەر هەرێمی كوردستان و ویستیان مەترسیی ڕاستەقینە لەسەر كوردستان دروست بكەن و قەوارەكەی بچووك بكەنەوە و تا ئەم ساتەوەختەش لە ڕێگەی دادگای فیدڕاڵییەوە ئەم مەترسییانە بەردەوامن.

ئەم دادگای فیدڕاڵییە لەگەڵ ئەوەی دادگایەكی دەستووری نییە، دەستی بۆ كۆمەڵێك كەیسی كوردستان بردووە، كە ئەسڵەن شەرعییەتی بۆ پەرلەمان و حكومەتی عێراق نەهێشتووەتەوە. ئەو كەیسانەی كە دادگای فیدڕاڵی لە كوردستاندا دەستی بۆ بردوون، وەك «هەڵوەشانەوەی پەرلەمان، هەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان، بڕینی مووچەی فەرمانبەران»، ئەمانە ئاماژەی ترسناكن، هەروەها لەسەر ئاستی عێراق دەستی بردووە بۆ هەندێك چەمكی دیكە و بە بڕیاری دادگای فیدڕاڵی چەمكی «جێندەر» قەدەغە كرا، هەروەها دەستیان بۆ یاسای باری كەسێتی بردووە، كە ئەمەش كاریگەری لەسەر هەرێمی كوردستان دروست دەكات.

لەناو ئەم گێژاوەدا پرسیار ئەوەیە: ئایا دەبێت هەرێمی كوردستان چی بكات؟

بەداخەوە ئێستا بە قۆناغێكدا گوزەر دەكەین، بە حیساب بەرەو هەڵبژاردن دەچین، كەچی دۆخێك دروست بووە، هەڵبژاردنەكەی خستووەتە دووڕێیانێكەوە واتە «دەكرێت، یان ناكرێت»، ئەگەر كرا، برایانی پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری دەكەن، یان نایكەن، بە دڵنیاییەوە ئەگەر بەبێ پارتی دیموكراتی كوردستان هەڵبژاردن بكرێت، هەڵبژاردنەكە هیچ بەهایەكی نابێت، چونكە دۆخەكە ڕاستەڕێ نابێت.

كێشەیەكی دیكەی ئێمە ئەوەیە، ئێمە لە هەرێمی كوردستان دەستوورمان نییە، هەرێمیك بەبێ بوونی دەستوور خراپە، ئەگەر ئێمە دەستوورمان هەبوایە، دەگەڕاینەوە بۆ دەستوور لەسەر پرسی پەرلەمان، بەڵام لە نەبوونی دەستووردا ئێستا دەگەڕێینەوە بۆ دادگای فیدڕاڵی و لەوێ شكات دەكەین، بەوەی ئایا پەرلەمانی كوردستان شەرعییەتی هەیە، یان نییەتی!

سیاسەتی ئابووریی حكومەتی هەرێمی كوردستان، سیاسەتێكی بەسەرچووی دەوڵەتی هۆڵەندایە كە 100 ساڵ لەمەوپێش پیادەی كردووە، كە ئەویش سیاسەتی بەر خۆرە، ئەم سیاسەتە هۆكاری ئەوە بوو دەوڵەتانی عەرەبی بەردەوام لە پاشەكشەدا بوون، ئێستا ئێمە ئەو سیاسەتە ئابوورییە پیادە دەكەین.

بۆیە گرنگە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە داهاتوودا جارێكی دیكە دیراسەتی سیاسەتی ئابووریی بەرخۆر بكات و، سیاسەتێكی ئابووری دابڕێژێت كە لەگەڵ هەلومەرج و ژیان و گوزەرانی خەڵكی كوردستان بگونجێت. هەروەها دەبێت چاو بەو سیاسەتە ئابوورییە بگێڕێتەوە كە ئێستا هەموو شتێكمان داوەتە دەستی كەرتی تایبەت و، ئەم سیاسەتە گەیشتووەتە ئەو ئاستە كە لەلایەن هەندێك سەرمایەداری مشەخۆرەوە كوردستان هەراج دەكرێت. زۆر ڕاشكاوانە دەڵێم: بەداخەوە ئێمە سەرمایەداری نیشتمانیمان زۆر كەمە، بۆیە بەتایبەتكردن زیانێكی زۆری لە ئابووریی هەرێمی كوردستان داوە.

هەر بۆیە ئەگەر لە خولی داهاتووی پەرلەماندا، حكومەتی هەرێمی كوردستان و پەرلەمانی كوردستان جارێكی دیكە چاو بە كۆی ئەم پرسانەدا نەخشێننەوە، ئەوا پیلانەكان لە چوارچێوەی ئەو ململانێ نێودەوڵەتییانەی لە دژی هەرێمی كوردستانن بەردەوام دەبێت و، بەردەوامیش ئەو پیلانانە ئامانجیان بچووككردنەوەی قەوارە و دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان دەبێت.

ئێمە هەتا ئەم ساتە وەختە وابەستەین بە عێراقەوە و خۆمان دەوڵەتێكی سەربەخۆ نین و هەرێمێكین لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتە، بەڵام بەپێی دەستووری عێراق كۆمەڵێك دەسەڵات بە هەرێمی كوردستان دراوە، كە ئێمە خۆمان دەتوانین بڕیار لەسەر پرسەكانی خۆمان بدەین، بەشێك لە دەسەڵاتەكانیش دەسەڵاتی حەسری فیدڕاڵیین و حكومەتی فیدڕاڵی بڕیاریان لەسەر دەدات، بۆیە گرنگە ئێمە لە داهاتوودا پێداگری لەسەر دەسەڵاتە دەستوورییەكانی خۆمان بكەین و، ئەو دەسەڵاتانەی خۆمان لە رێگەی پەرلەمانی كوردستانەوە بەكاربهێنین.

لە دوماهیدا، دێمەوە سەر ئەوەی ئایا هەرێمی كوردستان لەناو كۆی گێژاوی ئەو ململانێ هەرێمی و نێودەوڵەتییانە چۆن مامەڵە بكات؟ بەڕاستی وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ئاسان نییە، بەتایبەتی واقیعی ئێستای كوردستان وایە كە دوو زۆنی و پەرتەوازەیی سیاسی هەیە، لەمەش خراپتر هەرێمی كوردستان دابەش بووە بەسەر دوو بەرەدا، بۆیە ناتوانرێت ڕاستەهێڵێك بدۆزرێتەوە، بۆ ئەوەی بتوانین مامەڵە لەگەڵ هەڕەشە و ئالنگارییەكان بكەین، ئەمە وای كردووە نەتوانین بە گەشبینییەوە لەم ململانێیانە بڕوانین، بەتایبەتی كە هەتا دێت، گێژاوی ئەو ململانێ هەرێمی و نێودەوڵەتییانە زیاتر ئاڵۆز دەبێت و لەسەر ئاستی ناوخۆش پەرتەوازەیی و دابەشبوون تا دێت زیاتر دەبێت، ئەمەش وادەكات كاریگەریی نەرێنیی زیاتر لەسەر هەرێمی كوردستان دروست بێت.