مایكڵ نایتس، توێژەری باڵایە لە پەیمانگەی واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیك، تایبەتمەندی بواری كاروبارە سەربازی و ئەمنییەكانی عێراق، ئێران و وڵاتانی كەنداوە و چەندین توێژینەوەی هەیە لە بواری ئەو میلیشیایانەی عێراق و سووریا كە ئێران پشتیوانییان دەكات، هەروەها زۆر لە نزیكەوە ئاگاداری ڕەوشی ناتەندروستیی ناو پرۆسەی سیاسیی عێراق و پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدایە. لەم دیمانە تایبەتەی گوڵاندا، چەندین پرسی گرنگی تایبەت بە سەردانەكەی ئەم دواییەی مەسرور بارزانی بۆ واشنتۆن دی سی خرانەڕوو، هەروەها سەردانی 15ی ئەم مانگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق و، هەوڵەكان بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و، پرسی چارەسەركردنی كێشەی بودجە و مووچەخۆران و دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی (سۆمۆ)وە، بەم جۆرەش لەسەر ئەم پرسە هەستیارانە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

* سەردانەكەی ئەم دواییەی مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەردانێكی گرنگ لە قەڵەم درا، و پێشوازییەكی گەرمیشی لێ كرا لە واشنتۆن دی سی، ئەوە بوو چەندین دیدار و كۆبونەوەی لەگەڵ بەرپرسە حكوومییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەنجام دا، لە دوای ساڵی 2019وە ئەمە یەكەم سەردانی بوو وەك سەرۆك وەزیران، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟

- هەر سەركردەیەك كە سەردانی واشنتۆن دی سی دەكات پێشوازییەكی گەرمی لێ دەكرێت، مەبەستم ئەوەیە كە ئەگەر سەركردەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا مامەڵەیەكی گەرموگوڕ لەگەڵ میوان و سەردانیكارەكانیاندا نەكەن، ئەوا هەر لە بنەڕەتدا بانگهێشتیان ناكەن، لەگەڵ ئەوەشدا جیاوازییەك هەیە لە نێوان ئەوەی لە میانەی سەردانەكەدا دیدار لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكادا ئەنجام بدەیت، یان نا، ئەوەی پەیوەست بێت بە پرسیارەكەی ئێوەوە، مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیران، دیداری لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكادا نەبوو، ئەمەش ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە واشنتۆن زۆر سەرقاڵە و ئەوەی زیاتر مایەی نیگەرانییە ئەوەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پتر مەیلی بە ئاقار و ئاراستەی بەغدایە. هەروەها ئەمریكا بەردەوام ئاماژەی ئەوە دەنێرێت كە دەیەوێت پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان یەكهەڵوێست و یەكگرتوو بن، بەڵام پێدەچێت ئیدارەی ئێستای ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا خوازیاری ئەوە بێت كە هەرێمی كوردستان هەندێ لە دەسەڵاتە سەرەكییەكانی ڕادەستی بەغدا بكات، ئەم بارودۆخەش مایەی نیگەرانییەكی زۆرە.

* ماوەیەكی زۆرە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان نانێرێت، لە ماوەی سەردانەكەیدا بۆ واشنتۆن مەسرور بارزانی داوای ئەوەی كرد، هەرێمی كوردستان شایستەی خۆی بە بەردەوامی و لە كاتی خۆیدا پێ بدرێت، چونكە ئەم دواخستنانە كاریگەریی زۆریان لەسەر دۆخی كوردستان هەبووە. پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمریكا چ ڕۆڵێكی هەبووە و دەتوانێت هەیبێت بۆ ئەوەی لەم ڕووەوە هاوكار بێت؟

- شتێكی سرووشتییە كە سەرۆك وەزیرانی عێراق پێویستی بە كوردە بۆ ئەوەی تا ڕاددەیەك خۆشحاڵ بێت پێش ئەوەی سەردانی واشنتۆن دی سی بكات و چاوی بە سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بكەوێت، كە بڕیارە 15ی مانگی نیسان بێت. بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە هەموو جارێك كورد كەمتر و كەمتری پێ دەبڕێت. لە سایەی حكومەتەكەی مستەفا ئەلكازمی، هەموو ئەوەی كورد دەستەبەری كرد، تەنیا مووچەی مانگێك یان دوو مانگ بوو، لە ئێستادا پێدەچێت ئیدارەی ئەمریكا نزیكەی بێ هیچ مەرجێك بانگهێشتی سوودانی بكات بۆ واشنتۆن دی سی، ئەوە تەنیا ئەنجومەنی پیرانە كە هەوڵی هاوكاریكردنی كورد دەدات. بۆچی دۆخەكە بەم شێوەیەیە؟ ئیدارەی بایدن سەرقاڵە بە هەڵبژاردنەكان و بە شەڕی ئۆكرانیا و ڕووسیا و شەڕی غەززەوە، بەرپرسەكانی ئەم ئیدارەیەش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پێیان گوتراوە كە پابەندبوونە نوێیەكانی ئەمریكا لە كەمترین ئاستدا بهێڵنەوە، ئەمەش بەو مانایە دێت كە ئەمریكا هەوڵێكی زۆر كەمی خستووەتەگەڕ بۆ چارەسەركردنی كێشەی پەیوەست بە پرسی بودجەوە لە نێوان هەولێر و بەغدا، یان تەرخانكردنی بودجەی زیاتر بۆ مووچەی فەرمانبەرانی كوردستان یان پرسی تێچوونی بەرهەمهێنانی نەوت.

* لە ئازاری ساڵی 2023وە هەرێمی كوردستان نەیتوانیوە نەوت هەناردە بكات لە ڕێی بۆری نەوتی عێراق-توركیاوە، كە زیانەكەش بە ملیاران دۆلار دەخەمڵێنرێت، ئەمریكا باسی لەوە كردووە كە هاوكاریی زیاتر دەستەبەر دەكات بۆ سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێم (مەسرور بارزانی)، ئایا تا چ ڕاددەیەك ئەمریكا ئامادەیە كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی خۆی بەكار بهێنێت بۆ دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان؟

- ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئامادەبووایە بۆ بەكارهێنانی دەستڕۆیشتوویی خۆی لەم ڕووەوە، ئەوا ساڵی پار بۆری نەوتی عێراق و توركیا دەكرایەوە، ئەم كێشەیە هێندە قورس نییە كە نەتوانرێت چارەسەر بكرێت، بەڵام بەرپرسەكانی هەموو لا، لە نێویاندا بەرپرسانی ئیدارەی ئەمریكا، هێندە ئەم پرسەیان بە قورس گرتووە، وەك ئەوەی ئەمە قەیرانی مووشەكەكانی كوبا، یان هەندێ قەیرانی ئاڵۆزی دیكە بێت، بۆیە ئەوەی پێویستە بكرێت ئەمەیە:

1- تەرخانكردنی تێچووی پێویست بۆ بەرهەمهێنانی نەوت لە هەمواری یاسای بودجەدا.

2- عێراق دەست بكات بە فرۆشتنی نەوت لە ڕێی بەندەری جەیهانەوە، بۆ بواردان بە هەناردەكردنی نەوتی نوێ.

3- پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان و كرێی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنەری نەوت لە ڕێی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە.

4- داڕشتنی ڕێكارێكی درێژخایەنی یاسایی و بیرۆكراتی لە نێو یاسای فیدڕاڵی نەوت و غازدا، هەروەها هەمواركردنەوەی یاسای كوردستان بۆ نەوت و غاز، و یاسای هاوبەشیكردنی بودجە.

ڕاستە هەموو ئەمانە مایەی مشتومڕن و هەر پرسێكی بەرهەڵستكار و نەیاری خۆی هەیە، بەڵام ئەمانە پرسی گرنگن لە نێو عێراقدا كە پێویستیان بە گوشاری نێودەوڵەتی هەیە. ئەگەر پێش چەند مانگێك واشنتۆن پەیامێكی بۆ سەرۆك وەزیران سوودانی بناردایە، بەوەی كە بانگهێشت ناكرێیت بۆ كۆشكی سپی تاوەكو چارەسەرێك بۆ ئەم پرسە نەكرێت، ئەوا سەرۆك وەزیران كار و كۆششێكی سەختی دەكرد، بۆ ئەوەی چارەسەری بكردایە، لە ئێستادا هەندێ لە دەستڕۆیشتوویی نوێ پێویستە، كە دەكرێت تەنیا دوای هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ئەمریكا بێت، و ڕەنگە لە سایەی دەسەڵاتی سەرۆك كۆماریدا، دەستڕۆیشتوویی ڕاستەقینەی ئەمریكا بەكار بهێنرێت.

* ژووری بازرگانیی ئەمریكا پێشوازییەكی تایبەتی بۆ گەیشتنی سەرۆك وەزیران مسرور بارزانی، ڕێكخست و چەندین بازرگان و وەبەرهێنەری ئەمریكا و كوردیش ئامادە بوون. ئایا پێشبینی ئەوە دەكەیت كە پەیوەندییە ئابوورییەكانی نێوان ئەمریكا و هەرێمی كوردستان بەرەو هەڵكشان بچێت؟

- بە داخەوەم لەم ڕووەوە كوردستان بودجەی وەبەرهێنانی نییە، ڕاستە دەرگای كوردستان واڵایە بە ڕووی وەبەرهێنەری تایبەت و كەرتی تایبەتدا، بەڵام هەلومەرجی سیاسیی كوردستان بە چەشنێكە كە نەتوانرێت وەبەرهێنان بكرێت، بۆچی؟

یەكەم، لەبەر ئەوەی بەغدا بەرەنگاری نزیكەی سەرجەم لایەنەكانی هەرێمی كوردستانی نیمچە سەربەخۆ دەبێتەوە.

-  دووەم، لەبەر ئەوەی پارتە سیاسییەكانی كوردستان یەكگرتوو نین، ژووری بازرگانیی ئەمریكا بۆنە بۆ هەموو سەركردە سەردانیكارەكانی ڕێك دەخات، بەڵام وەبەرهێنان لەو كاتەدا دەكرێت، كە بارودۆخی وڵاتەكە باش و لەبار بێت.

من ئومێدێكی زۆرم هەیە بە ئایندەی گەشتیاری و بازرگانی و خزمەتگوزارییەكان لە كوردستاندا، بەڵام پێویستە سەرەتا ئەم دۆخە قەیراناوییە تێپەڕێنرێت- ئەمەش پێویستی بە پەیوەندییەكی باشترە لەگەڵ بەغدا، هەروەها پێویستی بە یەكگرتوویی كورد و پشتیوانییەكی بەهێزتر هەیە لەلایەن ئەمریكا و توركیاوە.

* مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان بەیاننامەیەكی بڵاو كردەوە و تێیدا بڕیاری بەشدارینەكردنی لە هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستاندا ڕاگەیاند، و ئاماژەی بە نیگەرانییەكانی كرد لەبارەی پێشێلكارییە دەستوورییەكان و نەزاهەتی پرۆسەی هەڵبژاردنەوە، بە هۆی بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵیی عێراق، كەواتە چۆن لە ئایندەی پەیوەندییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان دەڕوانیت؟

- هیچ كەسێك، تەنانەت یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانیش (كە داوای بەرزكردبووەوە لە دادگای فیدڕاڵیی عێراق لە دژی یاسای هەڵبژاردنی كوردستان) پێشبینی ئەوەیان نەدەكرد، كە دادگاكە سەرجەم كورسیی كەمینەكان هەڵبوەشێنێتەوە، دادگای فیدڕاڵی لە زۆر بواردا سنووری خۆی تێپەڕاندووە، لە نێویاندا گۆڕینی دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردنی ساڵی 2021 و لە ناوبردنی كەرتی وزەی كوردستان كە بە چەندین ملیار دۆلار مەزەندە دەكرێت. بایكۆتكردن دەبێتە هۆی ڕێگریكردن لە هەڵبژاردن. واتە ئەمە هاوشێوەی كانوونی یەكەمی ساڵی 2005 نییە، كە سوننە بایكۆتی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەیان كرد و هەڵبژاردنەكەش بەڕێوە چوو، چونكە ئەم جارەیان لەو ناوچانەی پارتی دیموكراتی كوردستان باڵادەستە تێیاندا هەڵبژاردن ئەنجام نادرێت، كەواتە ڕەنگە ئەمە ڕێگەچارەیەكی كارا بێت، بۆ ئەوەی بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و لایەنەكانی دیكە پیشان بدرێت كە پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری لە دیموكراسییەتێكی ساختەدا ناكات لە چوارچێوەی فیدڕاڵیزمێكی ساختەدا. لە ساڵی 2003دا كوردستان سەربەخۆیی هەبوو، خاوەنی دراوی خۆی بوو لە فرۆشتنی نەوتی عێراق لە ڕێی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پشكی خۆی هەبوو، كە ئەویش پرۆسەی (نەوت بەرامبەر خۆراك) بوو، بەپێی بڕیاری 986ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، هەروەها حكومەت و هێزی پێشمەرگەی خۆی هەبوو و بە تەواوەتی دابڕابوو لە عێراقی سەردەمی سەدام حوسێن.

هەرێمی كوردستان تەنیا لەسەر بنەمای بەڵێنەكانی پەیوەست بە نامەركەزیی ئیداریی نێو دەستووری ساڵی 2005، كە لە نێویاندا ماددەی 117 كە دەڵێت (ئەم دەستوورە لە بەرواری پیادەكردنیەوە ددان بە هەرێمی كوردستان و ئەو دەسەڵاتەی ئێستایدا دەنێت وەك هەرێمێكی فیدڕاڵی) هەروەها ماددەی 141 كە دەڵێت: «كاركردن بەو یاسایانەی كە لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 1992ـەوە دەركراوە بەردەوام دەبێت، بە هەمان شێوە ئەو بڕیارانەش كارپێكراون كە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دراون (لەوانەش بڕیارەكانی دادگا و گرێبەستەكان) ئەگەر هەموار نەكرابن، یان هەڵنەوەشابێتنەوە بە پێی بڕیارەكانی هەرێمی كوردستان لەلایەنی پەیوەندیدارەوە، بە مەرجێك پێچەوانەی دەستوور نەبێت، ئاوێتەی عێراق بووەوە. هەر بۆیە ئەگەر عێراق لەسەر ئەم ڕەوتە نەرێنییەی ئێستای بەردەوام بێت كە بریتیە لە حوكمڕانیی میلیشیا و برسیكردنی هەرێمی كوردستان، ئەوا ئومێد دەكەم كە جارێكی دیكە هەر دوو حكومەتی ئەمریكا و توركیا كار لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكەن، بۆ ئەوەی ڕێگاچارەیەكی بەدیلیان بۆ دەستەبەر بكەن، تاوەكو لە ڕێی توركیاوە دەروازەیان بەسەر جیهانی دەرەوەدا هەبێت. هەروەها پێم باشە پارتی دیموكراتی كوردستان هەندێك ئیمتیاز بە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بدات، بۆ ئەوەی یەكێتی لە ئەنجامی نائومێدی و ئیحراجبوونەوە زیاتر ڕوونەكاتە بەغدا و ئێران، هەروەك ئەوەی لەم ساڵانەی دواییدا ڕووی دا، بە بێ هەولێر، یان سلێمانی كورستان تووشی شكست دەبێتەوە.

* بە تێڕوانینی ئێوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەبوو و دەیتوانی چ مامەڵەیەكی جیاواز لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا بكات و لە ئێستادا مامەڵەی بنیادنەر و دروست چییە بۆ ئەوەی ئەمریكا بیگرێتەبەر؟

- من پێم وایە دەبوو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هاوكاریی كوردستانی عێراقی بكردایە بۆ ئەوەی لە نێوان ساڵانی 1991-2003 بە شێوەیەكی فەرمی ببوایەتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ. ئەگەر دیكتاتۆرییەكی نوێی میلیشیایی لە بەغدا بێتە ئاراوە، ئەوا پێویستە ئەمریكا بەم بیرۆكەیەدا بچێتەوە، توركیا ڕۆڵێكی گرنگی دەبێت لەم ڕووەوە، یا دەبێت ئەو نامەركەزییەتە ئیدارییەی لە دەستووری عێراقدا چەسپێندراوە، جێبەجێ بكرێت، یان پێویستە پشتیوانیی كوردستان بكرێت بۆ ئەوەی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی هەبێت، ئەمە گۆڕانێكی گەورە دەبێت لە سیاسەتی حەوت ساڵی ڕابردووی ئەمریكادا، كە بریتی بوو لە تەماشاكار لە كاتێكدا كە كوردستان لاواز دەكرا، هەروەها پێویستە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان زاڵ بن بەسەر جیاوازییەكانیاندا و بڕیاری كامڵ و پێگەیشتووانە بدەن، بە چەشنی بڕیاری سەركردە ڕاستەقینەكان. لە هەمان كاتدا پێویستە توركیا بگەڕێتەوە بۆ ئەو بیرۆكەیەی كە هەرێمی كوردستان هاوبەشە و مەحاڵە بتوانرێت پەیوەندیی بنیادنەرانە لەگەڵ بەغدا دروست بكرێت.