رۆژی 11ی ئاداری 2023 په‌نجا وچوار ساڵی ته‌واو به‌سه‌ر رێككه‌وتننامه‌ی (مێژوویی و یاسایی وسیاسی و دیكۆمێنتی )نێوان سه‌ركردایه‌تی شۆڕشی ئه‌یلوول بە سەرۆکایەتی  سەرۆک و رابەری  شۆرشی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان  مستەفا بارزانی  و حكوومه‌تی عێراقی سه‌رده‌می حزبی به‌عس وسەرۆکەکەی احمد حسن بکر سەرۆکی کۆمار عێراق تێدەپەرێ .

 رێککەوتننامەی 11 ی ئازار،کە ناحەزان و دوژمنانی کورد و بارزانی بۆ بچووککردنەوەو بێ بایەخکردنی  بە( بەیاننامە) ناوێ دێنن خودی رێککەوتنامەکە  بۆمێژووی سیاسیی وبزاڤی

رزگاریخوازی كورد وپاشان بۆ وڵاتانی ناوچه‌كه‌ش  له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناویندا، بایه‌خ وگرنگی  خۆی هه‌یه‌ .گه‌ر ووردتر خوێندنه‌وه‌ی ره‌هه‌نده‌كانی ناوخۆ و ده‌ره‌كی بۆ بكرێت و له‌وفاكته‌رانه‌ بكۆڵدرێته‌وه‌  كه‌ حكومه‌تێكی شۆفینی عه‌ره‌بی عێراقی وه‌ك حكومه‌تی حزبی به‌عسی ناچاربه‌و رێككه‌وتنه‌ یاساییه‌ كرد و له‌و هۆكارانه‌ش بكۆڵدرێته‌وه‌ كه‌ ئامانج ومه‌به‌ستی  مستەفا بارزانی چۆن وچی بوون له‌ رازیبوونیدا بۆ ماوه‌ی چوارساڵ تا به‌نده‌كانی رێككه‌وتنه‌كه‌ لایه‌ن حكومه‌تی عێراقه‌وه‌ بێنه‌ جێبه‌جێی كردن. .

له‌ كاتێكدا خودی مستەفا بارزانی نه‌مرلە ئاین و ئۆینی حزبی به‌عس و  سه‌دام حوسێن کە ئەوسا کەسی دووەم بوو لەدوای احمد حەسەن بکر لە سەر شانۆی سیاسی دا ، بەڵام لە باگڕاوندا کەسی یەکەم بوو، باش تێگەیش بوو، زۆر باشیش ئەقڵەتی ئەوانی   خوێندبۆوەو وله مه‌به‌ست ومه‌رام وپیلان وتاكتیكه‌كانی بەعس و رێككه‌وتنه‌كه‌ش تێدەگەیشت بوو .لای مستەفا  بارزانی نه‌مرستراتیژیەتی شۆرش وبه‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خه‌ڵكی كوردستان به‌گشتی وبه‌رژه‌وه‌ندیی وماف  و شایستەییەکانی  خه‌ڵكی گوندو ئاوایی و شارو شارۆچكه‌كانی كوردستان  گرنگتر بوون له‌و  پیلان و مانۆرو تاكتیكه‌كانی بەغدای حزبی بەعس مەبەستی بوو تا ‌له‌ په‌نایی ئه‌و چوارساڵه‌یه‌‌دا مه‌به‌ستی ئه‌نجامدانی هه‌بوو.

باشترین به‌ڵگه‌ بۆ ئه‌م خوێندنه‌وه‌یه‌مان ده‌ستبه‌ردار نه‌بوونی بارزانی نه‌مر بوو له‌سه‌رپرسی ناكۆكی له‌سه‌ری (شاری كه‌ركووك و ناوچه‌  جێناكۆكیه‌كانی ئه‌وسای ته‌عریبكراو، هه‌رله‌ساڵی 1963 وه‌ك قۆناغی یه‌كه‌م پاشان له‌ساڵی 1968 وه‌ك قۆناغی دووه‌می ته‌عریب و راگواستنی گوندو شارۆچكه‌كانی كوردستان دا کە بە دەسپێکی راگواستن هەژماردەکرێن  لە ‌سه‌رده‌می حوكمرانی به‌عسدا).  تێگەیشتنی   تەواو و دروستی بارزانی نه‌مر بوو له‌ بەرامبەر  بارودۆخی‌ هه‌مه‌لایه‌نەی ناهه‌مواری  كوردستاندا كه‌ تا ئاستی هیلاكبوون هیلاكی ئابووری و کۆمەلایەتی به‌چه‌ندین ناوچەی ئه‌و شارو شارۆچكه‌ و گوندو ئاواییانه‌ی كوردستانه‌وه‌ ده‌بینرا كه‌ بەکردەوە رۆژانە وارو شوێن و پێگەی چالاكییه‌كانی پێشمه‌رگه‌و شۆرش وخەباتی چەکداری بوون ،ئەو بارودۆخەش  له‌ کورتی دان و كه‌مبوونه‌وه‌ی خزمه‌تگوزاری كوشتوكاڵی وبە بەرووبووم و بەرهەمەوە، پیشە وكاروكاسبی رۆژانه‌وبازرگانی و ته‌ندروستی و په‌روه‌رده‌ وته‌نانەت لە  بژێوی ژیانی رۆژانه‌ی خه‌ڵكه‌ تێكۆشه‌ره‌كه‌ ش خۆی ده‌بینییه‌وه‌.

 ئه‌وسیاسه‌ته‌ی بەغدا ئەوسا پەیرەوی دەکرد  سیاسه‌تی برسیكردن و پشتگوێخستنی خەڵکی   كوردستان بوو له‌ سۆنگه‌ی ئه‌و گه‌مارۆئابوورییه‌ توونده‌ی حكومه‌تی به‌غدا ‌ به‌ده‌ستی ئه‌نقه‌ست خستبوویه‌ سه‌رشارو شارۆچكه‌كانی كوردستانه‌وه‌ وناوی نابوون ( مناطق المحضوره‌ و مناطق المخربین و..تد ). ئاخر ماوه‌ی هه‌شت نۆساڵ له‌نێوان ساڵانی (1961-1970) بۆ ئابلووقە وئەو گه‌مارۆیه‌ ساڵانێكی دوورودرێژی به‌رگه‌گرتنی  شۆرشگێرانه‌ی خه‌ڵكی كوردستانه‌ به‌ده‌ست ئه‌و نه‌هامه‌تییانه‌ی  ‌رژێمی حكومرانی به‌غدا سه‌پاندبوویه‌ سه‌ر خه‌ڵكی سڤیلی ئاواییەکان وسەر  پێشمه‌رگه‌ی قارەمان بێ جیاوازی وله‌ژێره‌وه‌ش پرۆسه‌ی ته‌عریبكردن وراگواستنی کوردە  فەیلییەکان لە بەغداوە هاوکات بوو لەگەڵ پرۆسەی تەعریب و ڕاگواستن ده‌شتایی  كوردستانی ته‌نیبۆوه‌ و به‌ره‌وه‌ شاره‌ گه‌وره‌كان و ناوچه‌شاخاوییه‌كان هه‌نگاوی ده‌نا.  

ئه‌ی حیكمه‌ت له‌وه‌دا چی بوو، كاتێ هه‌وڵه‌ تیرۆریستییه‌كه‌ی رژێمی  به‌عسی به‌غدا له‌ رۆژی 29ی ئه‌یلولی 1971 دژی خودی بارزانی ئه‌نجامدرا، بارزانی نه‌مر دوای ئه‌و پیلانه‌ی به‌عس نه‌چووه‌ ژێر كاریگه‌رێتی حه‌ماس و سۆزی كوردانه‌ و شۆرشگێڕانه‌ی سه‌ركردایه‌تی شۆرشی ئه‌یلول و قبوڵی نه‌بوو شه‌ر له‌به‌ر خاتری ئه‌و هه‌ڵبگیرسێته‌وه‌ وئه‌وه‌بوو راشکاوانە ڕایگەیاند:

قبوڵم نییه‌ له‌ پێناو مندا شه‌ڕهه‌ڵبگیرسێته‌وه‌ ،كه ‌شه‌ڕده‌كه‌ین وده‌جه‌نگین ،ده‌بێ لە پێناو خەڵکی  كه‌ركووك وخاكی كوردستاندا شه‌ڕ بكه‌ین وبجه‌نگین .

باسكردن له‌ رێككه‌وتننامه‌ی مێژووی 11ی ئازاری 1970 چه‌ندین ره‌هه‌ندی هه‌یه‌ ، ناكرێ  ته‌نیا له‌ قاڵبی وتاروبابه‌تی سیاسیی وبه‌یاننامه‌ی حزبییه‌وه‌ تیشكی بخرێته‌ سه‌روساڵانه‌‌ لەم ‌بۆنەو یادەدا به‌ چه‌ند وتارێكی رۆژنامه‌وانی  باسی لێوه‌بكرێ  وئیدی هه‌روا لێیبگه‌ڕێن وبابه‌ته‌ نادیارو نه‌زانراوه‌ گرنگه‌كانی دوای 54 ساڵ نه‌خه‌ینه‌ روو لە لایەک و لە لایەکەی تریشدا ناحه‌زانی پرسی كوردو  پارتی و بارزانی بۆ هه‌ر مه‌به‌ست و مه‌رامێك بێت راستییه‌كان ئاوه‌ژووبكه‌نه‌وه‌ و خوێندنه‌وه‌ی چه‌واشه‌كاریانه‌ی بۆ بكه‌ن .

له‌كاتێكدا ئه‌م ساڵ 11-3-2024یادی 54 ساڵەی  رێککەوتنی مێژووییی11ی ئازارلە نێو

ئێش و ئازارەکانی فشاروپلانە هەمەجۆرەکانی ناوخۆو دەوەرەوە دا دەژین وتەواوی  تاک و  

کۆی کۆمەڵگای کوردستانی لەلایەن بەغداوە  ئامانج گیراون  و ئامانج لێیی لە بار بردنی ئەزموونی حوکمڕانی هەرێمی کوردستان دامەزراوە ی پەرلەمانی کوردستانە  ده‌كرێ قوڵترو وردتر له‌سه‌رڕێککەوتننامەی ئازار  بووه‌ستین ، له‌ كۆنگره‌ێكی فره‌وان  یا كۆنفراس و دیداری سیاسی و ئه‌كادیمیدا  لێكۆڵینه‌وه‌ و توێژینه‌وه‌ و شرۆڤه‌ی ئه‌كادیمی هەمە چەژنی بۆ بكرێت و باری (سیاسیی ، ئابووری ، جوگرافی ، په‌روه‌رده‌یی و مێژوویی ، كه‌لتووری  ) كوردستانی تیادا تاوتوێی زانستیانه‌ی به‌ڵگه‌داری بۆ بكرێت.  

له‌كارێكی ئاوادا پێگه‌ ورۆڵی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌نێوبزاڤی نیشتیمانی و نه‌ته‌وه‌یی ئازادیخوازیدا هه‌رله‌ شۆرشه‌كانی بارزان وشۆرشی ئه‌یلوول وقۆناغه‌كانیدا باشترورێكتر ده‌بنه‌  بابه‌ت وته‌وه‌ری هه‌مه‌لایه‌ن وهه‌مه‌جۆری توێژینه‌وه‌ ولێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌كادیمی( مێژوویی -یاسای سیاسی  ودیكۆمێنتی هه‌جۆر). نه‌ته‌وه‌یه‌کی وەک نەتەوەی کورد كه‌ هه‌میشه‌ له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی  ‌

لە ناوچووندا بووبێ، ئه‌م رێككه‌وتنه‌ كه‌ به‌رهه‌می خه‌باتی چه‌ندین ساڵه‌ی شۆڕش و به‌رخودان وقوربانییه‌كانیه‌تی كه‌ به‌ سه‌ركه‌وتێكی مه‌زن ده‌ژمێردرێت، له‌به‌ر گه‌لێ هۆكاره‌ ‌گرنگترینیان ‌

بۆیه‌كه‌مجاره‌ له‌مێژووی حكومرانی ده‌وڵه‌تی عێراقداكه‌  له‌ 1921 وه‌ ، له‌وساوه‌ به‌غدا هه‌ر ده‌سه‌ڵاتی دكتاتۆری تاكڕه‌وی به‌رهه‌مدێنێت به‌ ده‌سه‌ڵاتی به‌غدای سه‌رده‌می حزبی به‌عسییشه‌ كه‌له‌ دیكتاتۆردیكتاتۆرتر وله‌نازیه‌ت نازیتر  بوو .ئەو ته‌رزه‌ رژێمه‌  دانبنێت به‌مافی سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی وكارگێڕیی و رۆشنبیری و په‌روه‌رده‌یی كوردییه‌وه‌ و پێگه‌ و كیانی كوردستان وه‌ك پێگه‌یه‌كی سیاسیی خاوه‌ن تایبه‌تمه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی نیشتمانی بناسێنێت ، ئه‌وا  كوردستان هه‌رهیچ  نه‌بێ له‌ قۆناغی یه‌كه‌میدا  له‌و ناو ناتۆره‌ ناشیرین و كرێته‌ی ( شیمالنا الحبیب ) رزگاری بوو، پاشان وکەسایەتی تاکی کورد پاشکۆیی و( سەپانی و شوانی وگاوانی کەسی) قبوڵ نەکرد  ئاخر حیکمەت لەم گوتەیەی بارزانی دا (كورد سه‌پانی باوكی كه‌س نییە) لەوەوە بایەخ وگرنگیەکەی دەردەکەوێت کە مرۆڤی کورد لە مێژە بۆ( تتریک بوون و تەفریس بوون و تەعریب بوون ) بە ئامانج گیراوەو خاکی کوردستانی نیشتیمانیشی ( قەیدی و ڕەهنی  ئەو دەوڵەتانە کراوە).    

(شیمالونا ئه‌لحه‌بیب)، ئه‌و ده‌سته‌واژه‌ كرێت و ناشیرینه‌ بوو له‌ئه‌قڵی شۆڤینی سیاسه‌تی عه‌ره‌بی به‌غداوه‌ سه‌پێنرابووه‌ سه‌ر نیشتیمان و خاكی كوردستان مه‌به‌ست لێی سڕینه‌وه‌ی  تایبه‌تمه‌ندییه نیشتمانیی ونه‌ته‌وه‌یی كوردستانی باشوور بوو،له‌روانگه ی عێراقی (ئومه‌ عه‌ره‌بییه‌ واحیده‌كه‌ و، زات ریساله‌ ئەل خالیده‌) كه‌ی حزبی به‌عسه‌وه‌ چه‌كه‌ره‌ی كردبوو،به‌ به‌به‌رنامه‌ و نه‌خشه‌‌ و پلان دارێژراوی  ئاراسته‌ی کوردو کوردستانیان  ده‌كراو خه‌ریك بووببێته‌ ناسنامه‌ی تازه‌ بۆ وڵات و نیشتیمانی كوردستان .  

حیكمه‌ت و دووربینی و ئاینده‌یی و پلانرێژی كاری سیاسیی مستەفا بارزانی رابەری شۆرش و سەرۆکی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆرێككه‌وتنه‌كه‌، ئه‌وه‌ی لێی شین بوو حكومه‌تی عێراق به‌ شێوه‌یه‌كی یاسایی ناچاربكات ملكه‌چی هەندێ لە داواو مافه‌كانی گه‌لی كوردستان و بزاڤی رزگاریخوازییه‌كه‌ی بێت .

ئه‌وسا كاتێكی هه‌ستیاروقۆناغێكی ناسكیش بوو،  له‌سه‌ره‌تاكانی شۆڕشدا بووله‌ نێوان ساڵانی ( 1964-1969 )  نێوماڵی سیاسیی كوردستانی و خودی بزاڤه‌ شۆرشگێرییه‌ نیشتیمانییه‌كه‌ی شۆڕشی ئه‌یلوول بارگاوی کرابوو به‌ ده‌ردو نه‌هامه‌تییه‌كانی په‌تای  ئینشیقاق وشه‌ڕی نه‌گریزی ناوخۆ ، بۆیه‌ به‌ سه‌ركه‌وتنی رێككه‌وتنامه‌كه‌ بارزانی نه‌مر هەم بەغدای ناچار بە رێککەوتنەکە کردهەم یه‌كریزییه‌كی پته‌وی سیاسیی كوردستانی هێنا ئاراوه‌ له‌ ئاستێكی وابه‌رزدا بێ ببێت به‌  شانازیه‌كی مه‌زن وئومێده‌كی گه‌وره‌ی كوردانی دیكه‌ له( ‌باكور،رۆژهه‌ڵات، رۆژئاواو...تد

ئه‌مه‌ بۆ ناوخۆی كوردستانی مه‌زن ، بۆده‌ره‌وه‌ش خودی رێككه‌وتنه‌كه‌  سه‌رباری دڵه‌راوكێ وترس و سه‌رسامبوونی وڵاتانی وه‌ك (سوریاو ئێران وتوركیا) وله‌ورۆژهه‌ڵات و رۆژئاواوه‌ی دونیایێش (له‌نده‌ن و مۆسكو و واشنتۆن ) یشی لێ کەوتەوە له‌وه‌ی كه‌ كورد وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك له نیشتیمان و ‌ناوچه‌كه‌ی خۆیدا گه‌رببێته‌ كیانێكی سه‌ربه‌خۆیی سیاسیی كارائه‌وا كارله‌ هاوكێشه‌ی هه‌ردوو بلۆكی رۆژهه‌ڵات و رۆئاوا ده‌كا و ده‌بێته‌‌ هۆكاربۆ لاسه‌نگ بوونی هێزو پێگه‌و به‌رژه‌وه‌ندی یه‌كێك له‌ دوو زلهێزه‌كه‌ی جیهان، ئه‌مریكاو سۆڤیه‌تی جاران.  

كه‌وا ده‌ڵێن گه‌لێ  نووسین و بابه‌تی به‌ڵگه‌دارهه‌ن وێرای لەمەڕ ئه‌و پانتاییه‌ جوگرافییه‌ی یا  ئه‌و تونێڵ و جوگرافیا داخراوه‌ی كه‌ گۆڕه‌پانی شۆڕشی ئه‌یلوول بوو بۆ خه‌بات وتێكۆشانی کورد،  دیكۆمێنته‌ زیندووه‌كان، نووسین وبابه‌ته‌كان  رۆڵ و كاریگه‌رێتی  بارزانی نەمر لەم جوگرافیا  خنکاوەدا بۆ درێژەدان بە شۆڕش و بەرزی گیانی بەرخودان و ئیرادەی بە هێزی ئەو بۆ مانەوە و سەرکەوتن دەگەڕێننەوە ..

له‌م نووسین و به‌ڵگه‌نامانه‌دا ،ئه‌وه‌نده‌ی  بۆ ئه‌م نووسینه‌مان بشێ ته‌نیا ئاماژه‌ مان  به‌ نووسین وبه‌ڵگه‌ نامه‌كانی ( د.یه‌فگینی بریماكۆف ) سیاسه‌تمه‌دارو رۆژنامه‌نووس و به‌رپرسی ده‌ره‌وه‌ی ده‌زگای هه‌واڵگری ئه‌وێ رۆژێی سۆڤیه‌تی و(د.مونذرالفضل)ی نووسه‌روشاره‌زای بواری یاسا وشرۆڤه‌كاری ناوداری عێراقی داوه، وێرای بوونی چەندین نووسین و بەڵگە نامەی دی‌

 زانستی له هی ‌نووسه‌رو شرۆڤه‌كارو ئه‌كادیمی و دیبلۆماتكارانی بیانی وعه‌ره‌بی و...تد

بریماكۆف ‌له‌و نێوه‌ندو پێناوه‌دا دبلۆماتكاروسیاسه‌تمه‌دارێكی هوشیاروبه‌ئاگای زۆرێك له‌وکەین و به‌ینه‌ی رێككه‌وتنامه‌كه‌یه به‌هۆی پێگه‌كه‌ی له‌ ده‌زگای هه‌وڵگری به‌رپرسی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی-به‌شی ده‌ره‌وه‌ی سۆڤیه‌تی  له‌ ده‌زگای (كه‌ی .جی .پی) ئەو یه‌كێكه‌ له‌و دبلۆماتانه‌ی شاره‌زای زۆر لایه‌نی  پرسی كورد وناوچه‌كه‌یه‌ به‌تایبه‌تیش له‌و سه‌رده‌مه‌م و ئان وساته‌یدا گه‌شتو سه‌ردانی تایبه‌تی هه‌بووه‌ بۆلای بارزانی نه‌مرووه‌ك نێرده‌ی سۆڤیه‌تی ده‌هاته‌ ناوچه‌كه‌ له‌وگه‌شته‌ییە شی كه‌به‌(گه‌شتیی زستان) ه‌ی ناوزه‌دكراوه‌، تایبه‌ت  بۆلای سەرۆک  مستەفا بارزانی نه‌مر ئه‌نجامی داوه‌ له‌ كۆتاییه‌كانی ساڵی 1969 و سه‌ره‌تای ساڵی 1970بوو، ئەوسا بریماکۆف  له‌ قاهیره‌وه‌ - له‌ نووسینگه‌ی سه‌ره‌كی رۆژنامه‌ی (پڕاڤدا)وه‌ ده‌ستی پێكرد، بۆبه‌غدا له‌وێوه‌ش بۆچۆمان وناوپردان بۆلای بارزانی نه‌مر.

هه‌رچه‌ند سه‌رده‌م و قۆناغی دوای رێككه‌وتننامه‌ی مێژوویی و یاساییه‌كه‌ی 11ی ئازارتێپەڕ

دەبێ  به‌ هه‌ردوو باری هه‌ڵگیرساندنه‌وه‌ی شه‌ڕ له‌ لایه‌ن به‌غداوه‌ له‌دوای 11ی ئازاری 1974 وهێرشکردنەوە سه‌ركوردستان، پاشان رازیبوونی به‌غدا به‌تكاو رجا وپاڕانه‌وه‌ و سازشێكی زۆره‌ بۆ شای ئێران، تا رێككه‌وتنامه‌ی خیانه‌تكاری 6ی ئازاری 1975 جه‌زائیری نێوان شای ئێران و سه‌دام حوسێن سه‌ری گرت. هەڵەکانی حکوومەتی عێراق ووردە ووردە دەرکەوتن. ،(لەوانە گه‌ر حكوومه‌تی عێراق له‌ جێبه‌جێ كردنی به‌نده‌كانی 11ی ئازاردا کە لە ( 15 بەند ) پێکهات بوو ساردی نه‌نواندبوایه‌و به‌مه‌به‌ستی كات كوشتن و غه‌فڵه‌تگیركردنی سه‌ركردایه‌تی سیاسیی شۆرشی ئه‌یلوول و له‌وڵاوه‌ش خۆبه‌هێزكردن و پڕ چه‌ككردن و خۆ ئاماده‌كردنه‌وه‌ی بۆ شه‌ڕ،  جێبه‌جێكردنی به‌نده‌كانی رێككه‌وتنامه‌كه‌  بۆگه‌لانی عێراق وناوچه‌كه‌ بایه‌خی زیاتری ده‌بوو، لەچاو ئەو زەرو زیانه‌ زۆروزه‌وه‌نده‌ی كه‌له‌ ئاینده‌دا به‌رعێراق و ناوچه‌كه‌ كه‌وت ئه‌وسا ژیانی عێراقییه‌كان به‌گشتی و كوردستانیش به‌تایبه‌تی ‌پڕله‌ ده‌دره‌وشانه‌وه‌ بوژانه‌وه‌ ده‌بوو،نەک وەک ئه‌و وێرانه‌ وكاره‌ساتانه‌ی به‌غدا به‌سه‌ر عێراق وناوچه‌كه‌ی داهێنا. ملنەدان و مانۆڕو خۆ

 دزینه‌وه‌ی حكومه‌تی به‌عسی عێراقی بۆجێبه‌جێ نەكردنی به‌نده‌كان وده‌ستپێشخه‌ریشیی بۆ

 هێرش و په‌لاماردان و هه‌ڵگیرساندنه‌وه‌ی شه‌ڕدژی كوردستان به‌ هه‌ر ئه‌گه‌رێك وپیلان وپلان و نه‌خشه‌و ده‌ستی ده‌ره‌كی و ناوخۆیی عێراقییه‌وه‌ش بووبێ هه‌موو ئه‌وانه‌‌ له‌سه‌ر واری واقیعی ئه‌وسا دا بوونیان هه‌بوو،هه‌روه‌ك (د.مونذر الفضل) له‌ توێژینه‌وه‌ زانستییه‌كه‌یدا کە بەناونیشانی ( الوجه‌ القانونی للتفاقیه‌ الجزائیر) به‌وردی  باسی لێوه‌ده‌كات ،ئه‌وا نەبەردی ووریای وبەرگری  قاره‌مانه‌ی پێشمه‌رگه‌ وخه‌ڵكی خۆراگری كوردستان  بووشكستی به‌ به‌غدای سه‌دام حوسێن هێنا  نه‌ك وه‌ك ئه‌وه‌ی باوه‌ کە ئەوە به‌غدابوو( شكستی) به‌ شۆرشی ئه‌یلوول هێنابێ، یاوه‌ك ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌ی كه‌سانێك  پێیانخۆش بووهەرئه‌وسا به‌(ئاشبه‌تاڵ) ی پارتی وبارزانی ناوی بێن!!

له‌خوێندنه‌وه‌یه‌كی تازه‌دا بۆیادی  54ساڵەی رێككه‌وتنامه‌ی 11ی ئازارو یادی 49 ساڵه‌ی رێككه‌وتنامه‌ی خیانه‌تكاری 6ی ئازاری 1975 ی جه‌زائیردا ده‌گه‌ینه‌ ئه‌و چه‌ند راستییە حاشا هەڵنەگرە  ‌گرنگانه‌ی كه‌ پێویست ده‌كات  خاڵەکان له‌ سه‌ر ئه‌و چه‌ند وشه‌و رستانه‌ی خواره‌وه‌ دابنێرن:

یه‌كه‌م : شۆرشی ئه‌یلوول و پێشمه‌رگه‌ قاره‌مانه‌كان له‌ به‌ره‌ی شه‌ڕدا له‌ گه‌ڵ رژێمی سه‌دام حوسێن و بەغدا دا تووشی شكست نه‌بوون ، به‌واتایه‌كی تر ئه‌وه‌ شۆرشی ئه‌یلوول  و پارتی و بارزانی نه‌بوو، له‌ به‌ره‌ی شه‌ردا شكست بێنن ، به‌ڵكو رژێمی عێراق بوو، تووشی شكستی سه‌ربازی سوپاكه‌ی بوو سه‌دام حوسێنی  ناچاركرد ملكه‌چی هه‌موو داواكارییه‌كانی شای ئێران بێت به‌ نێوه‌ندگیری هه‌واری بۆمیدیه‌ن و له‌به‌ر چاوی ته‌واوی ئه‌ندامی كۆنگره‌ی ئۆپێكوه‌،  به‌ شانازی وكه‌یفخۆشیه‌وه‌ ده‌ست له‌ملی شای په‌هله‌وی،خۆیان گوته‌نی(مه‌جوسی)بكات،لەبەرامبەر پشتكردن له‌ شۆڕشی كورد وازله چه‌ندین كیلۆمه‌تری ‌خاك و ئاوی عێراق له‌ناوه‌راست وچه‌م و رووباری( شه‌تی عه‌ره‌ب)ببێنێ  له‌به‌سراوه‌ تا نزیك رووباری كارۆنی هێلی تالوكه‌وه‌ هەمووی پێشكه‌شی ئێران بكات . ئه‌وه‌یان ته‌نیا ئه‌و لێككه‌وته‌یه‌ نییه‌ ، ئه‌ی پاشان سازش له‌دوای سازشی عێراق  بۆئێران  وله‌ده‌ست دانی ماناو به‌هاو بایه‌خی سه‌روه‌ری نیشتیمانی عێراق..!!  تا ئەو وئاسته‌ نزمه‌ی سازشكردنه‌ی سه‌دام حوسێن و ده‌وڵه‌تی عێراق به‌ به‌هاو سه‌روه‌ری  ناوچە  سنوورییه‌كان و شوێنه‌ ئایینیه‌  پیرۆزه‌كانی شیعه‌كان و به‌هه‌راجكردنیان بۆ مه‌رام و مه‌به‌ستێك  نووسه‌رو ئه‌كادیمی و یاساناسی ناوداری عێراقی ( د.منذر الفضل)  له‌مباره‌یه‌وه‌ نووسیویه‌تی و دەڵێ :

شای ئێران  له‌باره‌ی رێككه‌وتنی خیانه‌تكارانه‌ی 6ی ئازاری 1975 ی جه‌زائیر گوتویەتی : (سه‌دام حسین  خه‌ونی 42 ساڵه‌ی هێنامه‌ دی ، ئه‌وخه‌ونه‌ی نوری سه‌عیدی سه‌رۆك وه‌زیرانی سه‌رده‌می حوكمی پادشایه‌تی عێراقیش نه‌یهێنابووه‌ دی.. ) ئه‌مه‌ قسه‌ی محمد ره‌زاپه‌هله‌ویە.

دووه‌م :ده‌رهاویشته‌ی رێككه‌وتنی خیانه‌تكارانه‌ی 6ی ئازاری جه‌زائیر ده‌سه‌ڵاتی ڕەهاوتەواوی  به‌ سه‌دام وحزبی به‌عس  به‌خشی دوای سه‌ركه‌وتنی ئه‌و گه‌له‌كۆمه‌كییه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌تیه‌ی له‌ پارتی و سه‌ركردایه‌تی شۆرشی ئه‌یلوول و بارزانی نه‌مر كرا ، ده‌سه‌ڵاتی دیكتاتۆریانه‌ی سه‌دام به‌ره‌هایی و بێ باكانه‌ كه‌وته‌ لێدان له‌و رێككه‌وتنه‌ی له‌گه‌ڵ حزبی شیوعی عێراقیشی هه‌بوو، هه‌ڵمه‌تی گرتن و له‌سێداره‌دان و راوه‌دوونانی شیوعیه‌كان و داخستنی ئورگانه‌كانی حزبی شیوعی له‌ پای چۆلبوونی گۆڕه‌پانه‌ سیاسییه‌كه‌ بوو،له‌ ئه‌نجامی دوورخستنه‌وه‌ی شۆڕشی ئه‌یلوول و سه‌ركردایه‌تی پارتی دیموكراتی كوردستان و بارزانی نه‌مره‌وه‌ بوو. ئه‌ی ئه‌وه‌ش هه‌رده‌رهاویشته‌ی 6ی ئازاری جه‌زائیر نه‌بوو.؟ مه‌گه‌ر ئێساتاش هه‌ندێ له‌ کەس وسەرۆک و سه‌ركردایه‌تی حزبی شووعی و ئوممه‌می عه‌ره‌بی عێراقی هه‌بێ چاوله‌و راستییه‌ بنووقێنێ ..؟

سێیه‌م : دوابه‌دوای ده‌رچوونی بریاری ژماره‌ ( 1507 له‌ 17-9-1980 ) ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی شۆرشی عێراقی به‌واژۆی سه‌دام حوسێن به‌مه‌به‌ستی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی بریاری ژماره‌ ( 69ی ساڵی 1976 ) كه‌ به‌بریاری ( تصدیق المعاهده‌ وحسن الجوار ) ه‌ و هه‌رسێ پرۆتۆكۆله‌كه‌ی كه‌ رۆژی 13ی حوزه‌یرانی ساڵی 1975 له‌به‌غدا له‌ نێوان عێراق و ئێران واژۆكرابوون ناوزه‌دكراوه . ‌

ئەوەیان ئەوە پێشان دەدا رازیبوون وملكه‌چكردنی عێراق بۆهه‌موو داواكارییه‌كانی نێو رێككه‌وتنه‌ خیانه‌تكارییه‌كه‌ی 6ی ئازاری جه‌زائیروپاشان هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی دوای (5) پێنج ساڵ و له‌رۆژی هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی هه‌شت(8)  ساڵه‌ی نێوان  عێراق و ئێران - كه‌به‌درێژترین و كاره‌ساتبارترین شه‌ڕی نێوان وڵاتان داده‌نرێت  له‌دوای جه‌نگی دووه‌می جیهانه‌، له‌وساوه‌  بۆ عێراق و ناوچه‌كه‌ بەگشتی چه‌ندین ماناو ده‌ڵاله‌تی یاسایی ولێككه‌وته‌یی سه‌ربازی ونێوده‌وڵه‌تی لێکەوتۆتەوە ئه‌وه‌تا له‌ده‌رهاویشته‌كانی ئه‌و بارودۆخه‌ دا عێراق و ئێران له‌دوای 6ی ئازاری 1975 دا تێیكه‌وتون بریتییه‌ له‌: ( شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی نێوانیان و خواردنه‌وه‌ی جامی ژه‌هری هه‌ردووڵایان ، داگیركردنی كوێت و شه‌ڕی یه‌كه‌م ودووه‌می كه‌نداو وهه‌ژموونی زیاتری ئێران بۆ كه‌نداووعێراق وسووریاو لبنان ویه‌مه‌نو له‌خۆبایی بوونی توركیاو هێرش وهەژمون وپه‌لاماردانی بۆ ئه‌مڵاووئه‌ولا ، باگا هاتنه‌وه‌ی رووسیای دوای لێكهه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی و هێنانی هه‌ژموونی زیاتری سه‌ربازی  بۆ ناوچه‌كه‌ و ئیدی ئه‌وه‌ ئێره‌ ئه‌و ناوچه‌ هه‌ڵایساوه‌ی جیهانە‌ ، نه‌ته‌وه‌ باڵاده‌سته‌كان خه‌ریكه‌ سه‌روه‌ری خۆیان هه‌نگاو به‌هه‌نگاو له‌ده‌ست ده‌ده‌ن ، ئاخر ئه‌وان، ئه‌و نه‌ته‌وه‌ له‌خۆبایی و لووتبه‌رزو باڵاده‌ستانه‌ی ناوچه‌ن كه‌ رۆژانێك رێزیان له‌سه‌ره‌وه‌ری و خاك و نیشتیمانی كوردو كوردستان نه‌گرتووه‌ و مافه‌ یاساو ده‌ستوورییه‌كانی ژیانی شارستانی و سه‌ربه‌خۆیی ده‌وڵه‌تداریان پێره‌وا نه‌بینیووه‌ ده‌بێ باجی زیاتری ئه‌قڵیه‌تی دیكتاتۆری و هزری ئیمپراتۆریه‌تی پاوه‌نخوازی خۆیان بده‌ن وچاوه‌ڕوانی لێككه‌وته‌وده‌رهاویشته‌ی دیكه‌ش بن

هاوكێشه‌كانی مانه‌وه‌و به‌رده‌وام بوونی كوردوكوردستان له‌نێو جوگرافیایه‌كی داخراووخنکاوی ته‌لبه‌ندا به‌نموونه‌ له‌ ( باشوور- كوردستانی عێراق) دا، هه‌رده‌م ئه‌قڵیه‌تێكی ژیرمه‌ندانه‌ وهزرێكی ساخ وسه‌لیمی خودان پلان و نه‌خشه‌رێژی  ئاینده‌ بینی حه‌كیمانه‌ی ویستووه‌ ، ئه‌م هزروژیرمه‌ندیه‌ش  هه‌ر له‌سه‌رده‌م و بزاڤی ناسیۆنالیستی شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانییه‌وه‌ بۆ شۆرشه‌كانی بارزان و شۆرشی ئه‌یلوول به‌ میرات مابۆوه‌ له‌گه‌ڵ قۆناغ و سه‌رده‌میش ده‌وڵه‌مه‌دترو به‌ ئه‌زموونتر بووه ، بۆ ئەستامان ماوەتەوە. ‌

شۆرشی ئه‌یلوول، ‌شكستی نه‌هێنا ،چونكه‌ شۆرشی گوڵانی به‌دواداهات ، ئه‌میش چەندین قارەمانیەتی و نەبەردی و داستان و لەوانیشەوە داستانی خواکوڕک و بەرگری قارەمانای رێگریکردن لە ئەنفالی کۆتایی پێهێنانی کوردستان و پاشان راپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری مه‌زنی ئازاری 1991و لە 11ی ئازاری 1991یشدا شانازی و تاجیێک لە تاجەکانی ڕاپەڕینەکانی کوردستان ، ڕاپەڕینی شاری هەولێر بوو.

راپه‌ڕینی ساڵی 1991ی کوردستانی باشوور ، حكومداریه‌تی دیموكراتیانه‌ و هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی لە کوردستانەوە بە عێراق و ناوچەکە بەخشی .هزری حەکیمانەو ئایندە بینی سەرۆک مەسعود بارزانی خاڵی وەرچەرخانی هێنا ئاراوە کە گۆڕان و گواستنەوە بوو لە قۆناغی خەباتی چەکداری بۆ خەباتی شارستانی سندوقی دەنگدان و هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان  ، لەوساوە هەر لەسەر ئەو  پێشنیارو داواکارییەی سەرۆک مەسعود بارزانییەوە کە لە سەرکردایەتی بەرەی کوردستانی کرد لە رۆژانی سەرەتایی  ڕاپەڕینەوە پێگەی بەهێزی ئیدارەدانی شارستانییانەی کورد و ئەقڵیەتی کوردی ، دوور لە ئیدارەی حکومەتی بەغدالە هەولێر چەکەرەی کردو دیموکراسیەت و پێکەوە ژیانی ئاشتییانەی نێو پێکهاتەکانی سەلماند و رێزو پێگەی دەوڵەتداری  بۆ کوردستان هێنادی .

لەم یادو بیرەورییەی 11ی ئازاری ساڵی 1970 و 6 ی ئازاری ساڵی 1975دا ئەو پەیڤە دەکەینە سەرمەشقی بەرخودان و بەرنگاربوونەوە:

هەولێروجەماوەری خۆڕاگری هەرێمی کوردستان  گرفت و ئاڵنگارییەکان تێ دەپەڕێنن و خەبات دەکەن  لە پێناوهاتنەدی  ئایندەیەکی گەشتر بۆ سەربەخۆیی دەوڵەتداری کوردستان.

هەولێر 11-3-2024