لە ساڵی 2010 لە دیمانەیەكدا گوڵان لە سەرۆك بارزانی پرسی: ئێمە هەموو كات دەبینین جەنابی سەرۆكی كوردستان جلی پێشمەرگانەی لەبەردایە و جەمەدانی سووری لەسەردایە، بۆیە دەمانەوێت دەستپێكی ئەم دیمانەیە بەوە دەست پێبكەین، ئایا بەرگی خاكیی پێشمەرگانە و جەمەدانی سوور لای جەنابی سەرۆك چ مەدلوول و مانایەكی هەیە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا سەرۆك بارزانی پێی گوتین: «جلی پێشمەرگە زۆر زۆر پیرۆزە، من شانازیی پێوە دەكەم، لەبەر ئەوەی جلی پێشمەرگەیە، هەروەها سەربەرزیشم كە بەو جلانەوە چوومەتە كۆشكی سپی و چوومەتە كۆشكی كۆماری توركیا ئەمەش لەسەردەمی خوالێخۆشبوو (توركۆت ئۆزاڵ)دا، بۆیە ئەم جلانە لەبەردەكەم، لەبەر ئەوەی تا دەشمرم، من هەر خۆم بە پێشمەرگە دەزانم، سەبارەت بە جەمەدانی سووریش ئەمە چیرۆكێكی درێژە، كاتی خۆی لە ناوچەی بارزان «مشكی» هەبوو، جەمەدانی زۆر كەم هەبووە، پێموابێت ئەسڵەن هەر دەرنەچووبوو. ئەو كات مشكی ڕەش و شین و سوور هەبوو، لەو كاتەدا لەبەر ئەوەی جەمەدانی جەنابی شێخ ئەحمەد سوور بوو، حكومەتی عێراق پێیان وابوو لە ناو بارزانییەكان ئەوەی جەمەدانی سوور ببەستێت پێوەندی بە جەنابی شێخ ئەحمەدەوە هەیە و موریدی شێخە، هەر بۆیە بە ئەحكامی عورفی بڕیارێكیان دەركرد، هەر كەسێك جەمەدانی سووری لەسەردا بێت، لە سێدارەی بدەن. یەكەمجار خەڵكەكە ئاگادار كرایەوە كە نابێت كەس جەمەدانی یان (مشكی) سوور لەسەر بكات، خەڵكی بارزان تەحەددایەكی گەورەی ئەم بڕیارەیان كرد، ڕۆژێكیان وەك ڕاپەرینی لێهات، لەبەرئەوەی شوانێكیان گرتبوو جەمەدانی سووری لەسەر بوو، بە جەمەدانییەكەی خنكاندبوویان، دوای ئەمە خەڵك ڕاپەرین و پەلاماری قائیمقامیەت و مقەڕی فەوجیان دا، حكومەتیش بۆ چاوترساندنی خەڵكەكە بەپێی ئەحكامی عورفی 12 كەسی هەڵبژاردەی لە بارزانییەكان ئیعدام كرد، ئیدی لەدوای ئەمە لە ناوچەی بارزان وایلێهات ئەوەی جەمەدانی سووری نەبەستایە مانای وابوو تەسلیمی ئیرادەی دوژمن بووە، واتە وازی لە بیروباوەڕی خۆی هێناوە، هەر بۆیە جەمەدانی سوور بوو بە ڕەمزی بەرخۆدان».

سەرۆك مسعود بارزانی لە دیمانەیەكی گوڵاندا . 13ی تەموزی 2010

 

 

 فیكر و عەقیدەی بارزان

خوداناسی . خوداپەرستی . نیشتمانپەروەری

پێش ئەوەی وتەیەك لە بارەی مستەفا بارزانی وەك گەوهەرە درەوشاوەكەی فیكر و عەقیدەی بارزان پێشكەش بكەین، گرنگە هەڵوەستەیەك لەسەر ئەم فیكر و عەقیدەیە بكەین و، بزانین بۆچی لە پیادەكردنی دروستی ئەم فیكر و عەقیدەیە، ئیرادەی خێر دروست دەبێت و، ئەو ئیرادەیە دەگاتە ئەو ئاستەی كە نەتەوە ترس لە زاڵم و داگیركار بشكێنێت و تەسلیمی زوڵم نەبێت و ڕەتی بكاتەوە؟

سەرۆك بارزانی لەم پێناسەكردنی فیكر و عەقیدەی بارزان پێمان دەڵێت: «فیكر و عەقیدەی بارزان لە ئایدیۆلۆژیەتێكی موعەیین گەورەترە»، كەواتە ئەگەر ئەم پێناسەیە بكەینە دەروازەیەك بۆ تێگەیشتن لە فیكر و عەقیدەیە، پێویستمان بەوەیە بگەڕێینەوە بۆ تێگەیشتنی شێخ عەبدولسەلام بارزانی كە لەبەر ڕۆشنایی ئەم فیكر و عەقیدەیە كۆمەڵێك بنەما و ڕێسای داناوە كە هەمووی پێكەوە لەو چەند وشەیە كۆدەبێتەوە «شكاندنی ترس بەرانبەر بە زاڵم و ڕەتكردنەوەی ترس».

ئەگەر ئەم چەند وشەیە لە فیكری شێخ عەبدولسەلامی بارزانی ورد بكەینەوە، ئەوا دەبێت، زۆر بە چڕی لەسەر هەردوو چەمكی «زاڵم و زوڵم» هەڵوەستە بكەین، كە لێرەدا بەچەند خاڵ ئاماژەیان پێدەكەین:

1. نابێت زوڵم لە مرۆڤ بكرێت، ئەوجا ئەو مرۆڤە «نێر بێت، یان مێ، ڕەش بێت یان سپی»، ئەوە مرۆڤە و دەبێت ڕێزی لێ بگیرێت.

2. ڕێزگرتن لە پێڕەوانی ئاییینە جیاوازەكان، مرۆڤ پێڕەوی هەر ئایینێك بكات، ئەو ئایینە دەبێت ڕێزی لێ بگیرێت، لەبەر ئەوەی ئایین فاكتەرێكی زۆر گرنگە بۆ ڕێكخستنی كۆمەڵایەتی و ژیانی ڕۆژانەی خەڵك و فرە ئایینی و فرە نەتەوەیی كۆمەڵگە هێزە بۆ كۆمەڵگە، نەك بە پێچەوانەوە.

3. دەبێت تەحەددای زاڵم بكرێت، كاتێك زوڵم لە مرۆڤ دەكات، ئەوجا ئەو زاڵمە هێزێكی دەرەكی بێت، بۆ سەر نەتەوەیەك، یان هاووڵاتی بن لە ژیانی ڕۆژانەی خۆیان بەرانبەر یەكتری.

4. دەبێت لە ناو كۆمەڵگە مافی ئافرەت پارێزراو بێت و ڕێز لە مافی بگیرێت. لە هەر كۆمەڵگەیەدا ڕیز لە مافەكانی ئافرەت نەگیرێت، لەو كۆمەڵگەیەدا سەقامگیری و ئاشتیی كۆمەڵایەتی مسۆگەر نابێت.

5. مرۆڤ دەبێت بە ڕێز و كەرامەتەوە لە ناو نیشتمانەكەی مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، ئەم مرۆڤە ڕێزلێگیراوەش دەبێت بە هەمان شێوە نیشتمانەكەی خۆی خۆش بوێت و، بەرگری لە نیشتمانی خۆی بكات و تەسلیم بە زوڵم و زاڵم و دوژمن نەبێت.

6. مرۆڤ دەبێت ڕێز لەو بەرەكاتانە بگرێت كە پەروەردگار بەو نیشمانەی بەخشیوە، ئەمەش بە مانای ئەوەی دەبێت، «ژینگە بپارێزێت، هاوسەنگیی ژینگە تێك نەدات بەڕێگەی بڕینی دار، ڕاوكردنی ماڵیاتی كێوی، هەروەها سەرچاوەكانی ئاو بپارێزێت و پیسیان نەكات و.. هتد».

ئەم چەند خاڵەی ئاماژەمان پێكردن، ئەگەر بیانخەینە ناو چوارچێوەی زانستی سیاسیەت و شێوازی بەڕێوەبردنی دەوڵەت، ئەوا ئەم بنەمایانە نەك هەر بەرنامەیەكن بۆ ڕێكخستنی ژیانی ڕۆژانەی خەڵك و بەڕێوەبردنی ئەو جوگرافیایە كە مرۆڤ لەسەر دەژی، بەڵكو دەبێتە بەرنامەی دەوڵەتداری بۆ دەوڵەتی خۆشگوزەران «Welfare State».

پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا شێخ عەبدولسەلام بارزانی هەوڵی داوە بۆ ئەوەی هاووڵاتیانی كوردستان (بە جیاوازیی نەتەوە و ئایینەوە) دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان هەبێت، بۆ ئەوەی ئەم بنەمایانەی تێدا جێبەجێ بكرێت و بە سەربەرزی و كەرامەتەوە تیایدا بژین؟ سەرۆك بارزانی وەڵامی ئەم پرسیارەمان دادەتەوە و پێمان دەڵێت: «بەڵێ، شێخ عەبدولسەلامی بارزانی بەرنامەی بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان هەبووە و لە ساڵی 1905 داوای لە گەڕیدەیەكی بەریتانی كردووە، لەگەڵ خۆی بیبات بۆ بەریتانیا بۆ ئەوەی شا جۆرج پادشای ئەو كاتی بەریتانیا ببینێت و باسی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانی لەگەڵدا بكات».

پرسیاری دیكە لێرەدا ئەوەیە، ئایا لە فیكری (شێخ عەبدولسەلام بارزانی)دا، مەرج بووە كە دەبێت ئەو دەوڵەتە لەسەر دەستی پێڕەوانی فیكر و عەقیدەی بارزان دابمەزرێت، ئەوجا پشتگیری بكرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە مێژووی شێخ ئەحمەدی بارزانی وەردەگرینەوە كە پێمان دەڵێت: «لە هەر شوێنێكی كوردستان هەوڵێك هەبێت بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان، فیكر و عەقیدەی بارزان پشتگیری دەكات و دەبێتە پێشمەرگە بۆ پاراستنی ئەو دەوڵەتە، هەروەك لە ساڵی 1919 هێزێكی بە ڕابەرایەتیی مستەفا بارزانی نارد بۆ پشتگیریی مەملەكەتی كوردستان كە شێخ مەحموودی حەفید لە سلێمانی ڕایگەیاندبوو».

هەروەها ئەم وەڵامە لە مێژووی خەباتی پڕشكۆی مستەفا بارزانی وەردەگرینەوە، كاتێك لە ساڵی 1945 خۆی و پێشمەرگەكانی بۆ پارێزگاری لە كۆماری كوردستان كە پێشەوا قازی محەمەد لە شاری مەهاباد ڕایگەیاندبوو و لە ماوەی یەك ساڵی تەمەنی ئەو كۆمارەدا ئەركی پاراستنی ئەو كۆمارە بە ژەنەڕاڵ مستەفا بارزانی سپێردرا و لەگەڵ ئەوەی لە پێناوی پاراستنی ئەو كۆمارە بە سەدان پێشمەرگەی هەڤاڵانی مستەفا بارزانی شەهید بوون، ئەمە پێشەوا قازی محەمەدی گەیاندە ئەو قەناعەتەی كە «ئاڵای كوردستان» تەسلیمی مستەفا بارزانی بكات، لەبەر ئەوەی دڵنیا بوو ئەم ئەمانەتە دەپارێزێت و هەر لەسەر دەستی مستەفا بارزانی و پێڕەوانی فیكر و عەقیدەی بارزان ئەم ئاڵایە لە ئاسمانی كوردستاندا دەشەكێتەوە.

 مستەفا بارزانی

فراوانكردنی فیكر و عەقیدەی بارزان بۆ كوردبوون و كوردستانیبوون

لە ساڵی 1998 و لە ڕێوڕەسمی كردنەوەی «سەنتەری مستەفا بارزانی بۆ ئاشتی» لە زانكۆی ئەمریكی لە واشنتۆن، پڕۆفیسۆر بنیامین لادنەر سەرۆكی زانكۆكە بە ئامادەبووانی ڕاگەیاند «لە ناو مێژووی گەلی كورددا لە مستەفا بارزانی شایستەترمان نەدۆزییەوە، ئەم سەنتەرەی بە ناویەوە بكەین».

هەر لەم بۆنەیەدا لەسەر ئاستی كوردستان، ئەو كات ڕۆژنامەی برایەتی ڕووماڵێكی تایبەتی ئەم ڕووداوە (كردنەوەی سەنتەری مستەفا بارزانی بۆ ئاشتی) لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەی كوردستان كرد. یەكێك لەو ڕۆشنبیر و بیرمەندە ناسراوانەی كورد كە مامۆستای خوالێخۆشبوو مەسعود محەمەد بوو، لە وەڵامی پرسیارێكی ڕۆژنامەی برایەتی كە لێی پرسیبوو: «ناوی مستەفا بارزانی لای تۆ چی دەگەیەنێت؟» لەوەڵامدا مەسعود محەمەد دەڵێت: «مستەفا بارزانی قەدەرە، من نەمكردووە بە سەرۆك و ڕابەر، كە چاوم كردووەتەوە كاریزمایەك هەبووە و بە سەرۆكی خۆمان قبووڵمان بووە». ئەم پێناسەیەی بیرمەندی گەورە بۆ مستەفا بارزانی، پێمان دەڵێت: مستەفا بارزانی لە ناو ڕۆح و ویژدانی نەتەوە ڕابەرە و ئەم ڕابەرایەتییەش پەیوەندی بە زەمەنەوە نییە و گەلی كوردستان بە جیاوازی ئایین و نەتەوە بەردەوام لە ناو ویژدان و ڕۆحی خۆیدا بە زیندوویی دەیهێڵێتەوە.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە، بۆچی ڕۆشنبیر و بیرمەندان لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەی كوردستان، مستەفا بارزانی وەك ڕابەرێكی جیاواز سەیر دەكەن و بە بێ هاوتا دەیخوێننەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە مێژووی كاریزما گەورەكانی جیهان وەردەگرینەوە، كە پێمان دەڵێن: هەموو كاریزما گەورەكانی جیهان سەرچاوە و بنەمای بیركردنەوەیان بریتی بووە لە «شكاندنی ترس بەرانبەر بە زاڵم و ڕەتكردنەوەی ترس»، لێرەدا ئاماژە بە چەند نموونەیەك دەكەین:

 جاك دریدا فەیلەسووفی گەورەی فەرەنسی لە كتێبی «لەبەریەكهەڵوەشانی میتافیزكیا» و لە بەشێكدا بە ناونیشانی: «سەرسامبوون بە ماندیللا فیكرە»، دەڵێت: «ماندیللا لەبەردەم دادگای ئاپارتاید سەربەرزانە دەیگوت: گەلەكەم و خۆم دەزانین یاساكانی ئێوەمان پێشێل كردووە، بەڵام ئەو یاسایانەی ئێوە زاڵمن و گەلەكەم دەچەوسێنێتەوە، بۆیە لە نێوان یاسا زاڵمەكانی ئێوە و ویژداندا، ئەوا ئێمە ئەو یاسایانە پێشێل دەكەین و ملكەچی ویژدانی خۆمان دەبین».

 مەهاتما گاندی، كە نیمچە دورگەی هیندستان (بە پاكستان و بەنگلادیشی ئێستاشەوە) لە كۆلۆنیاڵی بەریتانی ڕزگاركرد، لەسەر بنەمای تەحەدداكردنی زاڵم و ڕەتكردنەوەی ترس بەرانبەر بە شانشینی بەریتانیا ڕاوەستا كە خۆری لێ ئاوا نابێت. گاندی كاتێك پێیان ڕەوا نەبینی لە فارگۆنی شەمەندەفەڕی سپی پێستەكان سەفەر بكات و لە فارگۆنەكە فڕییان دایە خوارەوە، بڕیاری دا «نە لە زاڵمی وەك حكومەتی بەریتانیا بترسێت، نە ئەو زوڵمەش قبووڵ بكات».

 ئەبراهام لینكۆڵن شانزەهەمین سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، تەنیا لە پێناوی ئەوەی ئەو یاسا زاڵمە قبووڵ نەكرێت كە كۆنگرێس بۆ شەرعیەتدان بە كۆیلایەتی دەری كردبوو، هەروەها ئەو زوڵمە لاببرێت كە لە مرۆڤ دەكرێت و وەك كۆیلە سەیر دەكرێت، كاپیتەڵ هۆڵی داخست و شۆڕشی لە دژی كۆیلایەتی ڕاگەیاند، ئەمەش وای كرد لە بەردەم كاپیتەڵ هۆڵ پەیكەری بۆ دروست بكرێت و نازناوی «میراتی ئازادی» پێبەخشن.

 شارل دیگۆل، پاڵەوانی ئازادكردنی فەرەنسا لە نازییەت، لە كۆماری چوارەمدا تەحەددای زاڵمیی حزبە سیاسییەكانی كرد و ئەو زوڵمەی قبووڵ نەكرد كە حزبە سیاسییەكان بەرانبەر گەلی فەرەنسا و شكۆی فەرەنسا وەك دەوڵەت دەیانكرد، بۆیە لە ساڵی 1958 كۆماری پێنجەمی ڕاگەیاند و كۆتایی بە زوڵمی حزبە سیاسییەكان هێنا و بەرنامەی بۆ یەكێتیی ئەوروپا داڕشت.

ئەم نموونانە ئەوەمان پێ دەڵێن، كە پێوەری سەرەكیی فیكر بۆ هەڵسەنگاندنی كاریزما لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە ئەوەیە كە نابێت «كاریزمان تەسلیمی زاڵم بێت و زوڵم قبووڵ بكات»، هەر سەركردەیەك ئەمە بە پراكتیكی بسەلمێنێت ئەوا وەك كاریزمایەكی جیهانی لەقەڵەم دەدرێت.

ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە و لەناو فیكر و عەقیدەی بارزان، مێژووی خەباتی پڕشكۆی مستەفا بارزانی لە مەحەك بدەین، ئایا ئەو تایبەتمەندییانە دەبینین كە لە گەورە كاریزماكانی جیهاندا هەن؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بە چەند خاڵ دەدەینەوە:

1. سەرۆك مسعود بارزانی كە پێشمەرگە و قوتابییەكی نزیكی بەردەستی مستەفا بارزانی بووە، هەموو كات جەخت لەسەر یەك پەیڤی بەرز دەكاتەوە و پێمان دەڵێت: «تەعەدا لەكەس ناكەین و تەعەدای كەسیش قبووڵ ناكەین»، ئەم پەیڤە بەرزە تەواوی مانای «فیكر و عەقیدەی بارزان»ی لە خۆیدا هەڵگرتووە و مستەفا بارزانی لەسەر بنەمای ئەم فیكر و عەقیدەیە هەموو تەمەنی خۆی تەرخان كرد بۆ «شكاندنی ترس بەرانبەر بە زاڵم و تەسلیم نەبوون بە زاڵم و ڕەتكردنەوەی ترس».

2. مەنفا لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە بەشێكی مێژووی خەباتی پڕشكۆی «مستەفا بارزانی»یە، تایبەتمەندیی كاریزما گەورەكان كە بەشی زۆریان، یان لە بەندیخانە بوون وەك ماندیلا، یان لە مەنفا بوون وەك مەهاتما گاندی و شاڕل دیگۆل، یان وەك مستەفا بارزانی كە بەشێكی ژیانی لە مەنفا بووە، بەمجۆرە:

- لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستان، ماوەی چەندین ساڵ لە سلێمانی «نەفی» كراوە، كە بێگومان «نەفی» واتە نەهێشتنی وجوود، بەڵام مستەفا بارزانی لە ساڵی 1943 لە سلێمانییەوە گەڕایەوە بۆ بارزان و بە هاوكاری لەگەڵ ئەفسەرە ئازادیخوازەكانی كورد، «شۆڕشی دووەمی بارزان»ی ڕاگەیاند و، یەكەم هەنگاوی سڕینەوەی ناوچەگەری لە كوردستانی باشوور دەستپێكرد و وەك یەك جوگرافیا لە شنگالەوە تا مەندەلی پێكەوەی گرێ دایەوە و، وجوودی خۆی كرد بە وجوودی نەتەوەیەك و ئەو ڕژێمەی دەیویست بە مەنفا وجوودی مستەفا بارزانی بسڕێتەوە، مستەفا بارزانی توانی ئەو وجوودە زیندوو بكاتەوە، لەمەش زیاتر لەسەر وجوودی نەتەوەكەی و مافەكانی لەگەڵ حكومەتی پادشایەتی عێراق دانوستاندن بكات.

- هەر لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستان و لە كۆتایی ساڵی 1946 كاتێك كۆماری كوردستان ڕووخێنرا، تەسلیمی داگیركار و زاڵم نەبوو، ترسی ڕەت كردەوە و تەحەددای ئەو واقیعە سەختەی كرد و ڕێڕەوە مێژووییەكەی ئاراسی دەست پێكرد و چووە یەكێتیی سۆڤیەتی پێشان، بەم هەنگاوەشی پێناسەی هەر چوار پارچەی كوردستانی لە چوارچێوەی یەك نیشتمان كرد و سنوورە دەستكردەكانی نێوان پارچەكانی كوردستانی سڕییەوە.

- لە سۆڤیەتی پێشان كە ماوەی 12 ساڵ لە مەنفا بوو، ئەمجارەیان جیا لەوەی بەرنامەی بۆ ڕاگەیاندنی «كۆماری كوردستانی گەورە» ئامادە دەكرد، لە هەمان كاتدا ژێرخانێكی پەیوەندیی نێودەوڵەتی بۆ ئەو كۆمارە دروست كرد و دەرگای نیكیتا خرۆچۆفی سەرۆكی ئەو كاتی یەكێتیی سۆڤیەتی كردەوە و توانی لەسەر ئاستی جیهان بەگشتی و دەوڵەتانی جیهانی سێیەم بەتایبەتی وجوودی نەتەوەی كوردی سەلماند و لەناو ئەم وجوودەدا ناوی كوردستان و نەتەوەی كورد بوو بە بارزانی.

3. كاریزما گەورەكان لەسەر ئاستی جیهان، لێبوردە و ئاشتیخوازن، لەسەر مافی نەتەوەكانیان سازش ناكەن، لە كاتی سەركەوتنیش حەزیان لە تۆڵە سەندنەوە نییە. هەر بۆ نموونە گاندی، شانشینی بەریتانیا ئەو هەموو زوڵمەی لە گەلی هیندستان كرد، بەڵام بە «ئاشتی» سەربەخۆیی هیندستانی ڕاگەیاند و نەبووە دۆستی هیتلەر كە دوژمنی بەریتانیا بوو. ماندیللا 27 ساڵ لە زینداندا بوو، بەڵام هەموو داواكاری بۆ ڕژێمی ئاپارتاید ئەوە بوو «ددان بە تاوانەكاندا بنێن، لەگەڵتان ئاشت دەبینەوە». ئەبراهام لینكۆڵن دوای كۆتاییهاتنی شەڕ، ئەسپ و چەكەكانی لەو چەكدارانە نەسەند كە شەڕیان لە بەرانبەری دەكرد، بەڵكو پێی گوتن: «شێوازی بەكارهێنانی چەك و ئەسپەكانتان بگۆڕن، لەبری ئەوەی بۆ شەڕ بەكاری بهێنن، ئەسپەكانتان بۆ كێڵانی زەوی و چەكەكانتان بۆ ڕاوكردن بەكار بهێنن. مستەفا بارزانی وەك گەورە كاریزمایەكی جیهانی سازشی لەسەر مافی نەتەوەكەی نەكردووە، بەڵام لە كاتی سەركەوتنیش حەزی لە تۆڵەسەندنەوە نەكردووە، لە هەموو ئەو شۆڕشانەی كە مستەفا بارزانی ڕێبەرایەتی كردووە، دیلی شەڕ نەكوژراوە، هەرگیز پەنا بۆ كاری تیرۆریستی نەبراوە. هەر كاتێك ڕژێمە یەك لە دوای یەكەكان دەستی ئاشتییان درێژ كردبێت، دەستی ئاشتی ڕەت نەكردووەتەوە و بە شێوازی دیپلۆماسییانە داكۆكی لە مافە ڕەواكانی گەلی كوردستان كردووە. لەسەر ئاستی مامەڵەكردنی لەگەڵ ئەو چەكدارە كوردانەی لەگەڵ ڕژێمەكانی عێراق و دژی شۆڕش ڕاوەستاون، لەساڵی 1970 لێبوردنی بۆ هەموو ئەو چەكدارانە دەركرد و بە كەرامەتەوە هێنایانیەوە بۆ ناو شۆڕش، ئەوانەشی كە لە بەرەكانی شەڕدا كوژرابوون، هەموویانی بە شەهید تۆمار كرد و مووچەی بۆ كەسوكارەكانی بڕییەوە و شوێنی نیشتەجێی بۆ دروستكردن، بۆ ئەوەی منداڵەكانیان و كەسوكاریان هەست بە شەرمەزاری نەكەن.

4. كاریزما گەورەكانی جیهان، پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان ڕەت ناكەنەوە و سڕینەوەی جیاوازییەكان قبووڵ ناكەن. مەهاتما گاندی دوای سەربەخۆیی هیندستان هەموو ئاواتی ئەوە بوو، نیمچە دوورگەی هێندستان بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە و هەردوو بەشەكەی ئەو كاتی پاكستان (ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا) لەگەڵ هیندستان بمێنێتەوە و تەنانەت پێشنیاری بە موسڵمانەكانی پاكستان كرد، كە یەكەم سەرۆك وەزیرانی دوای سەربەخۆیی «موسڵمان» بێت. ماندیللا دوای كۆتاییهاتنی ڕژێمی ئاپارتاید پێكەوەژیانی ڕەش پێست و سپی پێستی دروست كرد، ئەبراهام لینكۆڵن دوای سەركەوتنی پەیوەندیی نێوان «كۆیلە و سەرداری» گۆڕی بۆ پێكەوەژیان لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون لە ئەمریكا. مستەفا بارزانی لەگەڵ یەكەم بریسكەی شۆڕشی دووەمی بارزاندا، نامە بەرزەكەی بۆ كەسایەتیی دیاری نیشتمانی عەرەبی، «عەبدولڕحمان عەزام پاشا» نووسی، بەوەی «شۆڕشی ئێمە دژی نەتەوەی عەرەب نییە، بەڵكو دژی ئەو ڕژێمانەیە كە هەردوو نەتەوەكەمان پێكەوە دەچەوسێنێتەوە و مافەكانمان پێشێل دەكات»، لەسەر ئاستی شۆڕشی مەزنی ئەیلوولیش هەموو جیاوازییە نەتەوەیی و ئایینییەكانی لەژێر ناوی پیرۆزی پێشمەرگە كۆكردەوە و، لە شۆڕشی ئەیلوولدا شەهیدەكان پێمان دەڵێن: كوردستان نیشتمانی برایەتی و پێكەوەژیانی جیاوازییەكانە.

5. كاریزما گەورەكانی جیهان، بڕوایان بە دادپەروەرییە وەك ویژدان، ئەو یاسایانە ڕەت دەكەنەوە كە لەسەر بنەمای ویژدان دادپەروەری تێدا نییە و، حزبی سیاسی ڕەت دەكەنەوە كە خەڵك وەك خزمەتكاری خۆی سەیر دەكات. گاندی لە كۆبوونەوەی لەگەڵ جەواهیر لال نەهرۆ و محەمەد عەلی جەناح ڕێگە نادات چایچییەكە چایەكەیان بۆ بێنێت و خۆی چایەكە دەهێنێت و بە هەردوو سەركردەكە دەڵێت: «ئەم كارەی، ئێوە لاتان نەنگییە، من دەیكەم». ماندیللا دژی حزبەكەی خۆی ڕاوەستا كە بێویژدانییان دەكرد بەرانبەر ئەو سپی پێستانەی ددانیان بە تاوانەكانی خۆیاندا نەنابوو. مستەفا بارزانی بۆ تەحەدداكردنی زاڵم و ڕەتكردنەوەی زوڵم، بارەگای بارزانی دامەزراند، وەك چوارچێوەیەك بۆ ئەوەی هەموو زوڵمێك ڕەت بكرێتەوە و شكۆ بۆ كەرامەتی مرۆڤ و ژینگە و نیشتمان بگێڕێتەوە.

ئەم بەراوردكارییەی بۆ سیفەت و تایبەتمەندیی كاریزما گەورەكانی جیهان كردمان، بۆ ئەوە بوو، دەروازیەك بكەینەوە و بڵێین: «كاریزما گەورەكان لەناو فیكر و عەقیدەی مرۆڤایەتی لەدایك دەبن»، ئەم فیكر و عەقیدەیە مەرجە بۆ هەموو نەتەوەیەك زیندوو بێت و پەیوەندی بە سەردەمێكی دیاریكراوەوە نییە. هەر كاتێك ئەو فیكر و عەقیدەیە پشتگوێ خرا و كاری پێ نەكرا، ئەوە كۆتایی مێژووی نەتەوەیە، كۆتایی ئێستا و داهاتووی نەتەوەشە.

 سێبەری هزری مستەفا بارزانی

لە بڕیارە سیاسیەكانی سەرۆك بارزانی-دا

لەدوای ساڵی 1975 سەرۆك بارزانی و كاك ئیدریس بارزانی پێكەوە دەچنە خزمەتی مستەفا بارزانی و موڵەتی دووبارە هەڵگیرسانەوەی شۆڕش (شۆڕشی گوڵان)ی لێ وەردەگرن. مستەفا بارزانی ئەم ئەركە پیرۆزە وەك ئەمانەت بە هەردووكیان دەسپێرێت.

سەرۆك بارزانی سەبارەت بە كاك ئیدریس بارزانی هەموو كات دەڵێت: «من و ئیدریس تەنیا دوو برا نەبووین، بەڵكو یەك گیان بووین لە دوو جەستەدا. جەستە ئاوابوونی ئیدریس قەدەر بوو، ئیدریس هەموو سیفەتەكانی مستەفا بارزانی تێدا بوو».

لەماوەی ساڵانی 1975-1987 كە ئیدریس بارزانی بە جەستە لێمان ئاوا بوو، ئەركەكانی سەرشانی سەرۆك بارزانی بەو ئاستە قورس نەبوو، لەبەر پشتیوان و هاوكارێكی زۆر باشی هەبوو، كە ئەویش ئیدریس بارزانی بوو، قەدەر وابوو كە ئەركەكەی سەرشانی كاك ئیدریس بارزانی بكەوێتە سەر شانی سەرۆك بارزانی و، ئەو ئەمانەتە بپارێزێت كە جەنابی مستەفا بارزانی خستیە سەرشانی هەردووكیان.

بارودۆخی كوردستان دوای جەستە ئاوابوونی ئیدریس بارزانی لە ساڵی 1987 تەنیا یەك خاڵی ڕووناكی تێدا بووبێت، ئاشتبوونەوەی گشتیی نێوان لایەنە سیاسییەكان بوو بەگشتی و بەتایبەتش ئاشتبوونەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان. ئەوەی دیكەی بارودۆخێكی سەخت و تارێك بوو، شەوەزەنگێك بوو كە تروسكایی ڕووناكی تێدا بەدی نەدەكرا و، لەو ساڵەوە ڕژێمی بەعس و سەدام حوسێن، هەموو هێڵە سوورەكانی نێودەوڵەتی و مرۆڤایەتیان بەزاند و بە چەكی قەدەغەكراوی كیمیاویی زۆر بە فراوانی هێزی پێشمەرگە و خەڵكی كوردستانیان بۆمباران دەكرد. هێڵە سەرەكیەكانی دامەزراندنی بەرەی كوردستانی دەركەوتبوون كە پێویستە سەرۆك بارزانی لە ناوخۆی كوردستان سەركردایەتیی بەرەی كوردستانی بكات و خوالێخۆشبوو مام جەلال لە دەرەوە سەركردایەتیی بەرەی كوردستانی بكات، لەناو ئەم بارودۆخە سەخت و دژوارەی كوردستان، ڕژێمی بەعس دەستی بە هەڵمەتە بەدناوەكانی ئەنفال (10 هەڵمەتی ئەنفال لە گەرمیان تا بادینان) كردبوو. سوپای عێراق وەك سوپایەكی سەركەوتوو و سەركێش و غروور ئامانجی ئەوە بوو، هەموو كوردستان سوتماك بكات و پێشمەرگەش نەمێنێت، بەڵام سەرۆك بارزانی لەسەر بنەمای فیكر و عەقیدەی بارزان بڕیاری دا «دەبێت تەحەددای زاڵم بكرێت و نابێت زوڵم قبووڵ بكرێت». بۆیە هێزەكانی پێشمەرگەی ڕێكخستەوە و لە چیای خواكورك لە هاوینی 1988 بەرپەرچی سوپای داگیركاری دایەوە و داستانی خواكوركی تۆمار كرد، ڕاستە لەو داستانەدا زۆر پێشمەرگەی قارەمان شەهید بوون، بەڵام بە خوێنی ئەو شەهیدانە و ئیرادەی فیكر و عەقیدەی بارزان، لەناو ئەو شەوەزەنگەدا پەنجەرەیەكی ڕووناكی ئومێدی كردەوە و پێی گوتین «فیكر و عەقیدەی بارزان هەر زیندووە و هەتا ئەم فیكر و عەقیدەش زیندوو بێت، تەحەددای زاڵم دەكرێت و زوڵم قبووڵ ناكرێت»، سەرەنجامیش وەك بینیمان لە بەهاری 1991 گەلی كوردستان ڕاپەری و، داگیركار شكێنرا و پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزران.

ئاماژەكردنمان بەم باكگراوەندە مێژووییە دیسان بۆ ئەوە بوو، بڵێین: فیكر و عەقیدەی بارزان بە ڕابەرایەتیی سەرۆك بارزانی، بە زیندوویی هێڵراوەتەوە و، بە جۆرێك ئەم فیكر و عەقیدەیەی بە دروستی پیادە كردووە، كە هەمان ئەو ئیرادەیە لە بڕیارەكانیدا دەبینین كە لە ئیرادەی شێخ عەبدولسەلام بارزانی و شێخ ئەحمەد بارزانی و مستەفا بارزانی لە سەردەمە جیاوازەكانی زیاتر لە 120 ساڵی ڕابردوو بینیومانە.

لۆژیكی سەرۆك بارزانی لە شێوازی پیادەكردنی «فیكر و عەقیدەی بارزان»، ئەو وانەیەی فێر كردووین، هەموو كات لە پابەندبوون و پیادەكردنی «فیكر و عەقیدەی بارزان» ئیرادەی خێر دروست دەبێت، كە دەبێتە ئیرادەی نەتەوە و ئەو ئیرادەیە زاڵم و زوڵم پێكەوە ڕادەماڵێت.

لەم یادە پیرۆزەدا كە 121ـەمین ساڵیادی لەدایكبوونی ژەنەڕاڵی چیاكان «مستەفا بارزانی»یە، بەو گیانە زیندووەی ناو ویژدان و ڕۆحی نەتەوە دەڵێین: فیكر و عەقیدەی بارزان زیندووە، ئیرادەی مستەفا بارزانی لەسەر هەر ڕووداو و پێشهاتێك بوونی هەیە، كە ئەویش ئیرادەی سەرۆك بارزانییە و، دیسان بە ژەنەڕاڵی چیاكان دەڵێین: ئەم بڕیارانەی سەرۆك بارزانی كە لە دوای ساڵی 1987 هەتا ئێستا بۆ پاراستنی نەتەوەكەمان و خاكی كوردستان داویەتی، هەمان ئیرادەی جەنابت و شێخ ئەحمەد بارزانی و شێخ عەبدولسەلامی بارزانی بووە.

لێرەدا و لەم بۆنەیەدا ئاماژە بە بەشێك لەو بڕیارە چارەنووسسازە دەكەین، كە ئیرادەی سەرۆك بارزانی لە ڕۆژە سەختەكاندا داویەتی و هەموویان بوونە پەنجەرەی ڕووناكیی ئومێد لە شەوەزەنگی تاریكی نەتەوەدا:

1. بڕیاری تەحەدداكردنی سوپای عێراق و تۆماركردنی داستانی خواكورك لە هاوینی 1988.

2. بڕیاری سەركردایەتیكردنی ڕاپەرینی خەڵكی كوردستان و ئازادكردنی كەركووكی دڵی كوردستان لە ئاداری 1991.

3. بڕیاری مقاوەمەت لە دوای هێرشكردنەوەی سوپای عێراق بۆ داگیركردنەوەی كوردستان لە دەربەندی كۆڕێ لە نیسانی 1991.

4. بڕیاری گێڕانەوەی دەسەڵات بۆ گەل و ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە ئایاری 1992 و پاشان دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان.

5. بڕیاری ڕاگەیاندنی فیدڕاڵیزم و پەسەندكردنی لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە لە 6ی تشرینی یەكەمی 1992.

6. بڕیاری بە فەرمی هەڵكردنی ئاڵای كوردستان لە سەرانسەری كوردستان.

7. بڕیاری بەرپەرچدانەوەی سوپای توركیا كە مەبەستی بوو لەگەڵ پرۆسەی ئازادكردنی عێراق لە ساڵی 2003 هەرێمی كوردستان داگیر بكات و بە جیهانی ڕاگەیاند، دەبێت دەبابەكانی توركیا بەسەر لاشەی پێشمەرگەدا كوردستان داگیر بكات.

8. بڕیاری مانەوەی هێزی پێشمەرگە لە چوارچێوەی دەستووری عێراق وەك هێزی پاسەوانی هەرێمی كوردستان.

9. بڕیاری بەرپەرچدانەوەی خزانی سیستمی عێراق بەرەو دیكتاتۆریەت لە كابینەی دووەمی نووری مالیكی بە گەڕانەوە بۆ بڕیار و ئیرادەی خەڵكی كوردستان.

10. بڕیاری گەڕانەوە بۆ سەنگەری پێشەوەی پێشمەرگە، دوای ئەوەی تیرۆریستانی داعش پەلاماری هەرێمی كوردستانیان دا و تاوانی دژە مرۆڤایەتی و جینۆسایدكردنی ئێزدییەكانیان ئەنجام دا.

11. بڕیاری ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە تەواوی ئەو جوگرافیایەی كوردستان كە بە دەوڵەتی عێراقەوە لكێنراوە. ئەم بڕیارەی سەرۆك بارزانی ئەو ڕاپرسییەی تەواو كرد، كە بڕیار بوو لە ماوەی ساڵانی 1970-1974 لە ناوچە بەعەرەبكراوەكان ئەنجام بدرێت، بەڵام ئەنجام نەدرا و، ئەنجامدانی ئەو ڕاپرسییەش لەو ناوچانە بڕیارێكی دیكەی مستەفا بارزانی بوو، كە سەرۆك بارزانی تەواوی كرد.

12. بڕیاری ڕەتكردنەوەی زوڵم و زاڵم، دوای بۆردومانكردنی ماڵی هاووڵاتییەك بە 11 مووشەكی بالیستیكی لەلایەن سوپای پاسدارانی ئێرانەوە، كە چەندین هاووڵاتی شەهید بوون، لەناویاندا كچێكی تەمەن 11 مانگ بوو.

ئەم چەند بڕیارە چارەنووسسازە كە لەسەر دەستی سەرۆك مسعود بارزانی لە ماوەی چوار دەیەی ڕابردوو دراون، ئەمڕۆ لە یادی لەدایكبوونی مستەفا ئاماژەی پێ دەكەین، سەلمێنەری ئەوەیە، ئەم ئیرادەیە هەر زیندووە و پیادەكردنی فیكر و عەقیدەی بارزانیش بە دروستی لە هەموو سەردەمێكدا وەك سەرچاوەی ئیرادەی خێر دەمێنێتەوە.