پ.د.نەزاكەت حسێن، ئەندامی بازنەی گفتوگۆیە و مامۆستایە لە زانكۆی سلێمانی و پسپۆڕی بواری ڕاگەیاندنە و، ئەزموونێكی باشی لە كاری حزبایەتیی هەیە، لە گفتوگۆی ئەم جارەدا (ململانێی حزبی و ئایندەی هەرێمی كوردستان) بەم جۆرە بۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

بۆ هەڵسەنگاندن بۆ هەر پرسێك و هەر بابەتێك، دەبێت بگەڕێیتەوە بۆ سەرەتای دروستبوون و سەرهەڵدان و زەمینەی سەرهەڵدان و سرووشت و ڕەوڕەوەی مێژوویی ئەو پرسە و قۆناغەكانی. پرسی ئینتیمای نەتەوەیی و هەڵسەنگاندن بۆ ڕۆڵی حزبی كوردی و سیستمی حزبیی ئێستای هەرێمی كوردستان و سەیركردنی ئەو ڕەوشەی ئێستا پیایدا تێدەپەڕێت، دەمانخاتە سەر باسێك كە بگوترێت: ئێمە بە ڕێگەیەكی ناتەندروستدا چووین، ئەویش دانەدەست و بەشكردنی ڕابەرایەتیی پرس و ئینتیمای نەتەوەیی گەلێك كە هێشتا زۆری ماوە بە ئاواتەكان و ئامانجەكانی بگات و، بەخشینەوەی دەستكەوت و ڕابەرایەتیكردنی نەتەوەیەك بە حزب و هەر حزبێك كە لەم هەرێمەدا لە هەرسات و كاتێكدا دروست دەبێت. ئەمە نەك پێچەوانەی سرووشتی ڕەوشی مێژوویی شۆڕشی ڕزگاریخوازی كوردییە، بەڵكو پێچەوانەی سرووشتی سۆسیۆلۆژی و بنچینە پێكهێنەرەكانی كۆمەڵگەی كوردییشە. جارێ سەرهەڵدانی شۆڕشی نەتەوایەتی لە سەردەمی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری و شۆڕشی یەكەم و دووەمی شێخ عەبدولسەلام بارزانی، هەموو ئەو شۆڕشانەی كە كراون بە سەرۆكایەتیی ئەم سەركردانە و، لە هەمان كات شێخ مەحموودی حەفید و قازی محەمەد تا گەیشتووەتە شۆڕشی ڕزگاریخوازی باشووری كوردستان و سەركردایەتیی بارزانیی نەمر، سرووشتەكەی وا بووە كە هیچ كات لەسەر دەستی حزب نەبووە، دواتریش كە قۆناغەكە وای خواستوە ئەم دەسەڵاتە خراوەتە چوارچێوەی حزبێك كە پارتی دیموكراتی كوردستانە، بەڵام ئەوە لەو هەلومەرجەدا كە خەباتی شۆڕشگێڕی لە شاخ بووە، ئەو بڕیارە دراوە كە وەك حزب پێشڕەویی ئەو خەباتە بكرێت، تا ئەو كاتەش گرفتێك نەبووە لە لاوازیی ڕابەرایەتیكردنی ئینتیمای نەتەوەیی و پارێزگاری لەم پرسە، چونكە سرووشتی كاركردنی ئەو كاتە بە شێوەیەك بووە كە سەردەمی قوربانیدان بووە، چ ئەوەی لە شاخ بووە، چ ئەوەی لە ناو شاردا بووە، پێكەوە قوربانییان داوە، ئەوەی هەستی نەتەوایەتیی هەبووە، بەڵام گرفتەكە لەوەدا بوو، لە خەباتی مەدەنی و دوای ڕاپەڕین و كاتی چنینەوەی بەرهەمی ئەم شۆڕشگێڕییەدا كە كاتی بەیاساكردن و بەدەستووركردنی ئەو خەباتە بوو، هاتین بە یاسایەكی فرەحزبی لە پێناو بەدیموكراسیبوون و بەشداریپێكردنی خەڵكی دیكەش لە دەستەكەوتەكان و حوكمڕانیدا، هەموو ئەو خەباتە مێژووییە شۆڕشگێڕییە بەو یاسایە، ئەوەی ئەو ڕۆژگارە، یان تا ئێستاش حزبی دروست كرد، دێتە ناو هاوكێشەكە و دەیخەینە بەرەی پرسی نەتەوەیی و حوكمڕانی، لە كاتێكدا نەك بە مێژوو، هەندێك مافی نییە خۆی بكاتە خاوەنی ئەو شۆڕشە و بەشدار بێت، بەڵكو حزب هەیە لە بناغەدا بۆ پرسی نەتەوەیی دانەمەزراوە وكاری بۆ ناكات، بگرە بە ئەجندای دەرەكی كاردەكات و ڕابەڕانی نەتەوەیی خۆی ڕەت دەكاتەوە و پرسی نەتەوە ناهێڵێت، یان حزب هەیە بە ئەجندای جۆراوجۆری كەسی، یان بازرگانی دادەمەزرێت و دێتە سەرمێز لەگەڵ تۆ و وەك تۆ دەیەوێت خاوەن بڕیار بێت لە چارەنووسی ئەم میللەتەدا، ئەوەتا بەم یاسایە كۆمەڵێك حزبمان بەرهەم هێنا كە ئەمڕۆ بەبێ گەڕانەوە بۆ حكومەت و ڕابەرانی ئەم میللەتە، كڕین و فرۆشتن بە چارەنووسی ئەم هەرێمە و مافی خەڵك دەكەن لەپێناو موزایەدەیەكی هەڵبژاردن. ئەگەر سەیری هەموو ئەو وڵاتانە بكەین كە ڕابەرایەتیی وڵات و سەركەوتنی وڵاتەكەی و سەربەخۆییەكەی لەسەر دەستی هەر بنەماڵەیەك بووە، ئێستاش وەك پادشایەتی، یان میر ماوەتەوە و ڕابەرایەتی و چارەنووسی نیشتمانی لای ئەو بنەماڵەیە هێشتووەتەوە، فرەحزبی نموونەیەكی مۆدێرن و دیموكراسییە و دژی نین، بەڵام تەنیا بۆ پرسی حوكمڕانییە، ئەویش بۆ ئەو حزبانەی كە دەتوانن كورسیی دەسەڵات بەدەست بهێنن، حوكمڕانییش سیستمێكی ئیداری و خزمەتگوزاریی وڵاتە نەك ڕابەرایەتیكردنی نەتەوە و نیشتمان. دەبوو كۆمەڵێك بابەت كە بڕیاری چارەنووسساز و پرسی نەتەوەییە، بسپێردرایەتە ئۆرگانێك، یان مەرجەعێك، یان تاكە لایەنێك، كە تەنیا ئەو مافی هەبوایە قسەی لەسەر بكات و رێككەوتن و دانوستانی لەسەر بكات، خۆ لە پراكتیكدا هەرواشە. لە مێژووی ٣٠ ساڵی ڕابردووی حوكمڕانیی هەرێمدا ئەوەی بە ڕاستەقینە خەمی ئەم نەتەوەیەی هەڵگرتووە و چووەتە ژێرباری سەختییەكان و پاراستنی هەر پارتی بووە بە ڕابەرایەتیی سەرۆك بارزانی. شتێكی دیكە كە من لەسەرەوە باسم كرد، ئەویش باسی سرووشتی كۆمەڵگە بوو، سرووشتی كۆمەڵگەی كوردی بە شێوەیەكە كە خۆشەویستی و ئینتیمای ئێستاش بۆ خێڵ و كەسە سەركردە مێژووییەكانە، نەك حزب، كە پرسی ئینتیما بەش كرا لەگەڵ حزبەكان بە یاسای فرەحزبی، ئیتر لای خەڵك ناسنامە و نەتەوە ناشیرین بوو، ئەم هەرێمە جیاوازە لە هەر دەوڵەتێكی دیكە كە كێشەی نەتەوەیی و ناسنامەیان نییە، ئێمە خاوەن پرسێكین كە هێشتا لە نیوەی ڕێداین و نەگەشتووینەتە ئامانج، ناكرێت لەگەڵ كەسانێك بەشی بكەین كە ئەمە ئامانجیان نییە، ئەوەتا دەرەنجامەكەمان بینی، كە هەركەس بۆ خۆی دەچێتە بەغدا و بەناوی خەڵكی هەرێمەوە قسە لەسەر ژیان و گوزەران و پرس و چارەنووسی خەڵك دەكات. ئەوەی پێشنیاری منە بۆ ئەم پرسە تا لەوە زیاتر هەمووشتیان لەدەست نەبردووین، ئەوەیە كە لەگەڵ یەكەم دانیشتنی پەرلەمانی داهاتووی هەرێمی كوردستان یاسای حزبەكان هەمووار بكەیەنەوە، تا ڕابەرایەتیی پرسی نەتەوەیی و چارەنووسسازی بگەڕێنینەوە بۆ ئەوانەی كە خاوەنین و دەتوانن ڕابەرایەتی بكەن، فرەحزبییش بە كۆمەڵێك مەرجی نەتەوەییبوون و نیشتمانیبوون و سەرچاوەی ڕوونی داهات وابەستە بكەین. كە هەرحزبەو دروشم و ئامانج و پەیڕەو و پرۆگرام و ناوی نەتەوەیی نەبێت، مافی كاركردنی نەبێت، چونكە ئێمە جگە لە پرسی نەتەوە هیچ باسێكی دیكەمان نییە بۆی تێبكۆشین، دەبێت باسی چارەنووسساز و پرسی نەتەوە و مامەڵەی هەرێم لەگەڵ دەرەوەی خۆمان، بگەڕێتەوە بۆ ڕابەر و مەرجەع و ئۆرگانێكی دیاریكراوی نیشتمانی، ئیتر لە ژێر هەر ناوێك دەبێت، ئۆرگانێك بێت ئەو ڕابەرایەتییە بەیاسا بكاتەوە بە مافی خۆی، بەتایبەتیش بەندی مافی بوونی ڕاگەیاندنی حزبی لە ناو یاسای حزبەكاندا، كە ڕێگەی داوە حزب بە بێسنوور ڕاگەیاندنی هەبێت، ئەوەتا ئەو ژینگە ڕاگەیاندنەی بۆی بەرهەم هێناوین كە حزبێك ئەمڕۆ دروست دەبێت، چەندین كەناڵی ڕاگەیاندن دژی هەرێم دەكاتەوە، كە بەشێكیان بە پارەی دەرەكی و ئەجندای دەرەكی كاردەكەن. بۆیە دەكرێت فرە حزبی هەبێت، بەڵام كارەكانی لە چوارچێوەیەكی دیاریكراوی لۆكاڵیدا ڕێك دەخرێت، لە هەمان كاتدا دەزگای بانگەشەی هەبێت، نەك ڕاگەیاندن، ڕاگەیاندن بگەڕێتەوە بۆ نیشتمان و ئەوانەی مافی ڕابەرایەتیی ئەم نیشتمانەیان هەیە. ئێمە كار بۆ دیموكراسی ناكەین؟ كام وڵاتی دیموكراسی لە جیهاندا ڕێگەی داوە هەر حزبێك ڕاگەیاندنی هەبێت؟