سەرۆك جیمی كارتەر، مێژووی ئێرانی گۆڕی و ئایەتوڵڵا خومەینی گەیاندە دەسەڵات، بەرانبەر ئەم چاكەیەی كارتەر، ئێران باڵیۆزخانەی ئەمریكای داگیر كرد و فەرمانبەرانیشی وەك بارمتە هێشتەوە، كارتەریش كایەی دووەمی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی دۆڕاند. بە مەبەستی زیاتر سووك و ڕیسواكردنیشی ئێران بارمتەكانی لە ڕۆژی دووەمی هاتنی سەرۆك ڕیگن بۆ سەر حوكم ئازاد كرد.

 لە سەردەمی ئۆبامادا ڕێككەوتنێك لە نێوان واشنتۆن و تاران مۆر كرا، بەپێی ئەو ڕێككەوتنە ڕێ بە ئێران درا بە پیتاندنی یۆرانیۆمەكەی و بە كۆتاهێنانی سزا ئابوورییەكان، بێ ئەوەی هیچ پابەندییەك بداتە واشنتۆن. خراپترین هەڵسوكەوتی ئۆباما فشار خستن بوو بۆ ئەوەی نووری مالیكی ببێت بە سەرۆك وەزیران، نەك ئەیاد عەلاوی، ئەو كات لە هەڵبژاردندا عەلاوی لە مالیكی بردبووەوە، سەرۆك ئۆباما جێگرەكەی خۆی (جۆ بایدن)ی ناردبووە عێراق بۆ چارەسەركردنی تەنگژەی سەرۆكایەتیی وەزیران، كە ئەمەش بە ڕێككەوتن لەگەڵ ئێراندا بوو. پاش سەردانەكە عەلاوی لابرا و مالیكی بوو بە سەرۆك وەزیران و پاشماوەی چیرۆكەكەش لەلای هەموومان زانراوە.

هەر لە سەردەمی ئۆبامادا واشنتۆن نەك هەر چالاكییە هەواڵگرییەكانی دژ بە ئێرانی كەم كردەوە، بەڵكو هاوكارییە هەواڵگرییەكانشی لەگەڵ ئیسرائیل ڕاگرت، نەوەك بەپێی ئەو هاوكارییانە تاران بكاتە ئامانج، بە واتایەكی دیكە سەرۆك ئۆباما بەم هەڵسوكەوتە تارانی لە هەر دەستدرێژییەكی ئیسرائیل پاراست و چاوپۆشیشی لە دامەزراندنی ئەو هەموو میلیشیا ئێرانییانە كرد كە ئەمڕۆ دژایەتیی واشنتۆن دەكەن.

پاش هاتنی دۆناڵد ترامپ بۆ حوكم ڕێككەوتنەكەی واشنتۆن و تارانی هەڵوەشاندەوە و هەر ئەویش فەرمانی دا بە كوشتنی فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێرانی (قاسم سولەیمانی)، ئەمەش گەورەترین زەبر بوو كە بەر ئێران كەوت. بێشك فەرمانێكی مێژوویی بوو، بەڵام لە ستراتیژەوە هەڵنەقوڵابوو.

لەگەڵ هاتنی بایدن بۆ حوكم، واشنتۆن زۆر بە ساناهی لەگەڵ تاران جووڵایەوە و چەندین جار سەری بۆ دانەواند بە بیانووی سست و بێبنەما، هەروەها لە سادەیی خۆی. ڕاستە ئەمڕۆ بایدن حوسییەكانی كردووەتە ئامانج لە پێناو پاراستنی دەریای سووردا، بەڵام هەر خۆی حوسییەكانی لە لیستی تیرۆر لابرد و نەیهێشت سوپای یەمەنی و هاوپەمانیی عەرەبی بەندەری حودەیدە لە دەست حوسییەكان ڕزگار بكەن، كە ئەمەش لەسەر داوای ئێران بوو بەرانبەر هەندێ شت.

لە 8ی تشرینی یەكەمی ساڵی 2023 واتە پاش كەمتر لە 24 كاژێر لە ئەنجامدانی كردەی (تۆفانی ئەقسا) واشنتۆن ڕایگەیاند: «هیچ بەڵگەیەك لە ئارادا نییە بە تێوەگلانی ڕاستەوخۆی تاران لە كردەكەدا».

ئەم قسەیەی واشنتۆن بێ بەرانبەر نەبوو، دۆستانی تاران لە كۆشكی سپی ئامۆژگارییان كرد ئەگەر كردار و ڕەفتاری خۆی بگۆڕێ و هێڵە سوورەكانی واشنتۆن نەبەزێنێت، لە بەرپرسیارێتیی ڕووداوەكەی 7ی تشرینی یكەمی 2023 دەبووردرێ.

تاران بێجگە لەوەی دەیگوت (ئاگادار نەبووم) داوای لە میلیشیاكانی كرد ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی ئەمریكا نەبنەوە، واتە هەر زوو وازی لە ستراتیژیەتی (یەكتای گۆڕەپان) هێنا و (ئەركی بە كۆتاهێنانی ئیسرائیل لە ماوەی حەوت چركەدا) لە بیر بردەوە، كە ئەمەش بە واتای ئەوە دێت، نەك هەر حەماسی لە ڕووبەڕووبوونەوەدا لەگەڵ ئیسرائیل بە تەنیا جێهێشت، بەڵكو وازی لە پڕۆژەی ڕزگاركردنی فەلەستینیش هێنا.

حزبوڵڵای لوبنانی هەر زوو ئەم فەرمانەی ئێرانی جێبەجێ كرد، لە كاتێكدا ئیسرائیل هەموو ڕێساكانی پێكدادانی تێپەڕاند و زەبری سەربازی و ئەمنیی ئاراستە كرد و سەركردە مەیدانییەكانی كردە ئامانج.

تاران بە یەكخستنی (یەكتای گۆڕەپان) و بەرزەفتكردنی كاری میلیشیاكانی لە سووریا و عێراق و یەمەندا، دەیویست كۆشكی سپی پێگەكەی لە داهاتووی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بپارێزێ و فشاریش بخاتە سەر ئیسرائیل، تا كردەكانی دژ بە پاسداران لە سووریا كەم بكاتەوە.

كاتێ واشنتۆن ئەمەی پێ نەكرا، تاران (كەوسەرانی) كە ئێستا جێی قاسم سولەیمانی گرتووەتەوە ناردە بەغدا و لەگەڵ میلیشیاكان و هەندێ لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی كۆبووەوە و پلانی ئێرانی پێ ڕاگەیاندن سەبارەت بە ئامانجگرتنی بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق و سووریادا.

ئێران، لە جیاتی ئەوەی چاكەی بایدن بداتەوە، چالاكییە سەربازییەكانی دژ بە ئەمریكییەكان زێدەتر كرد، هەڵە گەورەكە ئەو كات ڕووی دا، كاتێ گرووپێكی عێراقی بنكەیەكی ئەمریكیی كردە ئامانج و بووە هۆی كوژرانی سێ سەربازی ئەمریكی و برینداربوونی نزیكەی 48 سەرباز، كە ئەمەش بەزاندنی هێڵە سوورەكەی ئەمریكا بوو.

پاش ئەوەی تاران زانی ئەمریكا جددییە لە بەرپەرچدانەوەی ئەم كردەیە، ڕاوێژكارانی خۆی لە عێراق و سووریا كشاندەوە و میلیشیاكانی بۆ چارەنووسی نادیار جێهێشت.

ویلیام بیرنز، بەڕێوەبەری هەواڵگریی ئەمریكا لە دواقسەیدا دەڵێت: «ئێران دەیەوێ تا دوابنەگداری هەرێمیی شەڕ لە ناوچەكەدا بكات».

ئەمە ڕاستگۆترین دەربڕینە دەربارەی ڕەفتاری ئێران لە ناوچەكەدا، چونكە ئەگەر سەیری كوژراوانی ئەو میلیشیانە بكەین كە بە دەستی ئەمریكا كوژراون، بەتایبەتی پاش بەئامانجگرتنی بنكەی (كەلووی 22)ی ئەمریكی، ئێرانییەكی تێدا نییە و كوژراوەكانیش، یان عێراقی، یان ئەفغانی یان سووری بوون.

كەواتە تەنیا بنەگدار پەلامار دەدات و تەنیا ئەویش نرخی پەلامارەكە دەدات و لایەنی ئێرانیش هیچ، هەر بۆ زانیاریش ئەو درۆنانەی كە بنكەی (كەلووی 22)ی ئەمریكییان كردە ئامانج، دەرچوو هەرهەموویان دەستكردی ئێرانن.

وا دیارە تاران گەمەی شەترەنج دەكات لەگەڵ واشنتۆندا و وا دیاریشە واشنتۆن لەو گەمەیەدا بەشدارە بەپێی ئەو ڕێسایەی كە لەسەری ڕێككەوتوون، ناوچەكە وەك مێزی گەمە وایە و هەردوولاش نایانەوێت ڕێگە لە بەردەم ئەویتردا دابخرێت لە كاتی جووڵەكردنیان. هەر كاتێ یەكێكیان هەست بەوە بكات ڕێگەی لەبەردەم ئەویتر داخستووە، ڕێیەكی بۆ دەكاتەوە و بەمەش گەمەكە بەردەوام دەبێت، بەبێ ئەوەی دوا ئەنجامەكەی ڕابگەیەندرێت. من كە باسی ئێران دەكەم، وەنەبێ ئەمریكا لەو باشتر بێ، ئەو ئەمریكایەی كە زۆر بە ئاسانی پشت لە دۆستان و هاوپەیمانانی دەكات.

لە بیرمە پاش ڕووداوەكەی 11ی سێپتێمبەر ئیدارەی ئەمریكا ویستی تۆمەتەكە بخاتە ئەستۆی سعودیە. هینری كیسنجەر دەڵێت: «بەشداریم لە دانیشتنێكی نهێنیی بنكەی سیاسەتی بەرگریی پنتاگۆن كرد بە ئامادەبوونی كۆڵن پاوڵ وەزیری دەرەوە و ڕامسفێڵد وەزیری بەرگری، دەیانویست بڕیارێك دەربكەن بە دانانی سعودیە وەك دەوڵەتێكی دژ و بەرپرس لە كردەكانی ڕێكخراوی قاعیدە و بڵێن پێویستە لە ڕووی سەربازی و ئابوورییەوە بكرێتە ئامانج».

گەنگەشەیەكی زۆر كرا، بەڵام وەك كیسنجەر دەڵێت: «دژ بەو سیاسەتە وەستام و پێمگوتن من نازانم چۆن دەوڵەتێكی هاوپەیمان دەكەنە دوژمن؟ ئیتر توانیم فەشەل بە كۆبوونەوەكە بهێنم».

پرسی ئەفغانستان و كشانەوەی ئەمریكا و دانوستانەكانی لەگەڵ تاڵیبان باسی زۆر هەڵدەگرن. هەروەها دەستهەڵگرتن لە هاوپەیمانەكانی لە كەوتاندنی ڕژێمی سەدام حوسێن كە هەرێمی كوردستان هاوكارێكی سەرەكیی ئەمریكییەكان بوو، بەڵام پاش ڕیفراندۆم و هێرشی سوپای عێراق و حەشدی شەعبی و حزبوڵڵای لوبنانی و پاسداری ئێرانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان، ئەمریكا خۆی لە گێلی دا، چاوپۆشیشی لە بەكارهێنانی ئەو چەك و تانك و زرێپۆشانە كرد كە دابویە سوپای عێراق.

ئێران دوو جار بە مووشەكی دوورهاوێژ هەولێری كردە ئامانج و ئەمریكا هیچ بەرگرییەكی لە هەرێم نەكرد، ئێستا بە دۆست و برادەرانم دەڵێم: ئەگەر ئەو دوو شوێنەی كرانە ئامانج دوو بنكەی موساد بوونایە، ئێران زاتی ئەوەی نەدەكرد بۆردومانیان بكات، چونكە دەزانێ ئیسرائیل ئەمریكای ئەمڕۆ نییە و یەكسەر خاكی ئێران دەكاتە ئامانج، نەك میلیشیاكانی.

بەش بە حاڵی خۆم نە باوەڕم بە ئەمریكا هەیە و نە بە ئێران و نە عێراقێك كە ژمارەیەك میلیشیا حوكمی دەكەن.

هەرێمی كوردستان دەبێت باش لەوە ئاگادار بێت كە پاش پێكهێنانی حكومەتی سوودانی، ئێران لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگی و بە ئامادەبوونی سوودانی داوای چەند ڕۆڵ و ئەركێكی كرد:

1- دەركردنی ئەمریكییەكان.

2- كۆتاییهێنان بە تیشكۆی ناڕەزاییەكان.

3- دەستگرتن بەسەر دامەزراوەكان.

4-گۆڕینی ڕێسای گەمە لەگەڵ كورددا.

سەرۆك وەزیرانی عێراق كردەی ئەمریكییەكان سەركۆنە دەكات و بە هۆكاری ناسەقامگیریی عێراق دایاندەنێت، لە كاتێكدا ئەو لە هەموو كەس باشتر دەزانێت، ئەوە میلیشیاكانن كە هۆكاری ئەو ناسەقامگیرییەن، نەك ئەمریكییەكان.

لە ژیانی خۆمدا نەمدیوە حكومەتێك بەرگری لە چەند گرووپێكی میلیشیایی بكات لە كاتی هێرشبردنیان بۆ سەر هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی، كە بە خۆی بەرپرسە لە پاراستنیان.

حەشدی شەعبی سەبارەت بە ئامانجگرتنی ئەمریكییەكان بووەتە دوو بەش، بەشێك پێی وایە دەبێت بە شێوەیەكی دیپلۆماسی داوایان لێ بكرێت عێراق بەجێبهێڵن و، بەشێكیش پێی وایە تەنیا بە زەبری هێز عێراق بەجێدەهێڵن.

پاش ڕووداوەكەی (كەلووی 22)، هێزە میانڕەوەكانی شیعە و بۆ ڕازایكردنی ئەمریكا بە ئێرانییەكانیان گوت با بە دوای قۆچی قوربانییەكدا بگەڕێین، بەڵام ئێران ڕازی نەبوو.

«قۆچی قوربانی» كاتی خۆی نووری مالیكی دایهێنا بۆ ئەوەی بگاتە سات و سەودایەك لەگەڵ ئەمریكییەكاندا، تا بەشێوەیەكی دۆستانە بكشێنەوە و بۆ ئەم مەبەستەش چەند ڕێكارێكی شێوەیی جێبەجێ كرد، وەك دەستگرتن بەسەر چەك و دەستگیركردنی هەندێ چەكدار و لێكدانی ئەوانیتر لەگەڵ دەزگا ئەمنییەكانی حكومەتدا.

بە ڕای من، حەشدی شەعبی بە هەردوو باڵە سەربازی و سیاسییەكەی لە پرسی بەئامانجگرتنی ئەمریكییەكاندا تێوەگلاون.

ئەبو فەدەك كە سەرۆك ئەركانی حەشدی شەعبییە پاش ڕووداوەكەی 7ی تشرینی یەكەم، باری نائاسایی ڕاگەیاند و هەر بە فەرمانی ئەویش میلیشیاكان هێرشیان كردە سەر بنكەی (كەلووی 22)، ئەمەش بەشێك بوو لە پلانەكەی ئێران كە دەڵێت: «ئەو گرووپانەی لە دەرەوەی حكومەتی عێراقدان ڕێیان پێ بدرێت بنكە ئەمریكییەكان بكەنە ئامانج و ئەو گرووپانەش كە لە ناو حكومەتدان هەوڵی هەڵمژینی فشاری ئەمریكا بدەن».

بۆیە ئەوەی لە گۆڕەپانی سیاسیی عێراقدا ڕوو دەدات و ئەو دابەشبوونەی كە لە نێو گرووپە شیعەكاندا هەیە، بە شێكە لەو سیناریۆ و پلانەی كە باسمان لێوە كرد.

ئەوەی گرینگە ئەوەیە كە دەبێت هەرێمی كوردستان نەچێتە ژێر باری هیچ لایەن و گرووپێكی شیعەی عێراق سەبارەت بە دەرچوواندنی هێزی ئەمریكییەكان و، باوەڕیش بە هیچ بەڵێنێك و دڵنیاییەك نەكات كە لەم ڕووەوە پێی دەدرێت.

مەترسیی من پاش دەرچوونی هێزە ئەمریكی و هاوپەیمانەكانە كە كەس نازانێ ئەو گرووپ و لایەنانە چییان لەباردایە.

پێویستە ئەمریكا چاو بە سیاسەتەكانی پێشوویدا بخشێنێتەوە و بڕوایەكی تەواو بداتە هەرێمی كوردستان و، لە ڕووی سەربازییەوە پڕ چەكی بكات، تا بتوانێ لە كاتێ پێویستدا بەرگری لە خۆی بكات.

بە كورتی ئەوەی ئێران لە ناوچەكەدا دەیكات، ڕۆژێ دێت، ئاگرەكە ئەویش دەگرێتەوە، چونكە بەشێكە لە جوگرافیای ناوچەكە و توانای نییە بیگۆڕێت.

بەڵام ئەمریكا ئەوە لە پشت هەردوو زەریای (ئەتڵەنتیك و ئارام)دایە و لە هەر مەترسییەكیش پارێزراوە.