كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان لە پاییزی ساڵی 1963 یەكەمین كۆنفڕانسی خۆی بەناونیشانی «كۆنفڕانسی میونشن بۆ سیاسەتی ئاسایشی جیهان» گرێ دا. ئامانج لە گرێدانی ساڵانەی ئەم كۆنفڕانسە هەتا ساڵی 1991 و كۆتاییهاتنی شەڕی سارد و لەبەریەك هەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەتی پێشان، ئەوە بووە كە ڕێگری بكات لەوەی جیهان ڕووبەڕووی شەڕێكی كاولكاریی هاوشێوەی جەنگی دووەمی جیهانی ببێتەوە و جەنگی سێیەمی جیهانی بەخۆیەوە نەبێنێت، ئەم ترسەش لەوەوە سەرچاوەی گرتبوو، دوای ئەوەی لە ساڵی 1961 دەزگای هەواڵگریی ئەمریكا (CIA) هەوڵیدا كودەتایەكی سەربازی بەسەر ڕژێمی كۆمۆنیستیی دیڤید كاسترۆ لە كوبا ئەنجام بدات و، لەبەرانبەریشدا یەكێتیی سۆڤیەتی پێشان چەكە نیوكلیارییەكانی بردە كوبا و، هەڕەشەی ئەوەی كرد كە بۆ پاراستنی كوبا ئامادەیە بەكاری بهێنێت، كە ئەم تەنگژەیە بە تەنگژەی «كەنداوی بەرزان)»لە مێژوودا ناسراوە.

كۆنفڕانسی میونشن هەتا ساڵی 1991 تەنیا سەرۆك و سەركردە و پسپۆڕانی دەوڵەتانی ڕۆژئاوایی بۆ كۆنگرەكە بانگهێشت دەكرد، ناوەرۆكی كۆنفڕانسەكەش بۆ هەموو جیهان ئاشكرا نەدەكرا و، زۆر بە وردی دیراسەتی زانستی سەربازی و ئاسایش دەكرا، بۆ ئەوەی نەخشە و پلانی تۆكمە دابڕێژن بۆ پاراستنی «سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی» كە ئەمریكا لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە سەركردایەتیی دەكرد، بەڵام دوای ساڵی 1991 و پاش ئەوەی سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی لەلایەن جۆرج بوشی باوكەوە، دوای هەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەتی پێشان وەك «سیستمی نوێی جیهان)» ڕاگەیەندرا، ئیدی ئەركی ئەم كۆنفڕانسە لە پاراستنی سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتییەوە گۆڕا بۆ «سیستمی نوێی جیهان» و بووە پلاتفۆڕمێكی كراوە، بۆ ئەوەی تەواوی نوێنەرانی دەوڵەتانی جیهان و پسپۆڕان و كاراكتەرە كاریگەرەكانی هەموو بوارەكانی ئالنگارییەكان لەسەر ئاسایشی جیهان ساڵانە پێكەوە كۆ بكاتەوە، بەمەش كۆنفڕانسی میونشن هەنگاوی بۆ قۆناغی دووەم هەڵگرت و قۆناغی یەكەمی (1963-1991) كۆتایی پێ هێنا و تایبەتمەندییەكانی گۆڕانكاریی بەسەردا هات.

ئەم تایبەتمەندییەی كۆنفڕانسی میونشن، كە بێجگە لەوەی كە ئەو ئیمكانیەتەی كاراكتەرە كاریگەرەكانی دۆست و پێكناكۆكیش لە ناو ئەو پلاتفۆرمە كۆبكاتەوە، ژینگەیەكی دروست كردووە، كە خودی پلاتفۆڕمەكە لە بەرنامە و ڕاپۆرت و پەنێڵەكانی كۆنفڕانسەكە گرینگتر بێت و، بەشداربووانی ئەم كۆنفڕانسەش زۆر بەڕێزەوە ڕێز لەم ئیمكانیەت و تایبەتمەندییەی ئەم پلاتفۆرمە دەگرن، لەبەر ئەوەی دەتوانن لە پەراوێزی ئەم كۆنفڕانسەدا لەناو هۆڵ و ژوورەكاندا، سەرۆك و سەرۆك حكومەت و سەركردە سیاسییەكان و بڕیارسازان بتوانن پێكەوە قسە بكەن و لەسەر پرسە گرینگ و چارەنووسسازەكانی نێوانیان و تەنانەت ئەو پرسانەشی كە لەسەری كێشەیان هەیە، دیالۆگ بكەن و هێڵە سوورەكان بۆ یەكتری دیاری بكەن و زەمینەیەكی لەبار بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بڕەخسێنن.

 قۆناغی سێیەمی كۆنفڕانسی میونشن

2015 – 2024

ساڵی 2014، بۆ كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان ساڵێكی چاوەڕواننەكراو بوو. لەم ساڵەدا بێجگە لە سەرهەڵدانی ڕێكخراوێكی تیرۆریستی بە ناوی «دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام - داعش»، پاشانیش ڕاگەیاندنی ئەم خەلافەتە لە حوزەیرانی 2014 لەسەر بەشێكی فراوانی عێراق و سووریا، لە هەمان  ساڵدا (2014) ڕووسیا بەبێ ئەوەی هیچ حیسابێك بۆ سەروەریی دەوڵەت بكات، هێرشی كردە سەر دەوڵەتی ئۆكرانیا و هەرێمی كریمای بە زەبری هێز لكاند بە خاكەكەی خۆیەوە، ئەم دوو ڕووداوە گەورە جیهانییە، ناوەرۆكی سیستمی نوێی جیهان (سیتمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی) نەك هەر خستە ژێر پرسیارەوە، بەڵكو ناوەرۆكەی بەتاڵ كردەوە. هەر بۆیە لە نیوەی دووەمی ساڵی 2014 كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان، ناچار بوو بچێتە قۆناغی سێیەم و، ساڵانە بە شێوازێكی دیكە ئەم كۆنفڕانسە بەڕێوەبەرن، بۆ ئەمەش كۆنفڕانسەكە بڕیاری دا، ساڵانە بۆ هەر كۆنفڕانسێك ڕاپۆرتێك بە بەشداریی سەدان پسپۆڕ و دەیان دامەزراوەی ڕاپرسی و ڕێكخراوی نێودەوڵەتی لەسەر كێشەكانی جیهان ئامادە بكات و، تەوەرەكانی كۆنفڕانسەكە و بەرنامەی كۆنفڕانسەكە لەسەر ناوەرۆكی ڕاپۆرتەكە ئامادە بكرێت. بۆ ساڵی 2015 یەكەمین ڕاپۆرتیان بە ناونیشانی «سیستمی جیهانی لەبەریەكهەڵوەشاو دوودڵیی پاسەوانەكانی لە بڕیاردا- Reluctant Guardians? Collapsing Order «ئەم ڕاپۆرتە بووە نەخشەڕێگەیەكی تازە بۆ شێوازی تازەی بەڕێوەبردنی كۆنفڕانسەكانی میونشن، ئەمەش لەبەر دوو هۆكار:

یەكەمیان: ڕێكخراوێكی تیرۆریستی وەك داعش لە ناوچەیەكی گرینگی ئەم جیهانە سەریهەڵداوە كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و دەوڵەتێكی لەناو دوو دەوڵەتی دیكە (سووریا و عێراق) ڕاگەیاندووە و لە بەرانبەریشدا هەموو دەوڵەتە گەورەكانی جیهان لە سەرووی هەموویانەوە (ئەمریكا، بەریتانیا، فەرەنسا و یەكێتیی ئەوروپا و ناتۆ) دەستەوەستانن و ناتوانن هیچ بڕیارێك بدەن و، ڕۆژانەش تیرۆریستانی داعش خەڵك سەڕدەبڕن و ناوچەی زیاتر داگیر دەكەن.

دووەمیان: دەوڵەتێكی گەورەی وەك ڕووسیا كە جیا لەوەی ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییە لە هەمان كاتدا دەوڵەتێكە خاوەنی جبەخانەیەكی زۆر گەورەی چەكی نیوكلیاری و هێزی زەمینی و دەریایی و ئاسمانیی گەورەیە و هێرشی كردووەتە سەر دەوڵەتێكی دیكە و هەموو جۆرە كاردانەوەیەك لەوانەیە شەڕی سێیەمی جیهانی لێ هەڵبگیرسێت.

لە ماوەی مانگی ئابی 2014 كە تیرۆریستانی داعش ئاراستەی هێرشەكانیان بۆ سەر هەرێمی كوردستان گۆڕی بەرەو پارێزگای هەولێر و مەخمووریان داگیركرد، لە دەشتی نەینەواش بەشێكی زۆری ئەو ناوچەیەیان بە شاری شنگالیشەوە داگیركرد و، پاشانیش ئەو جینۆسایدە گەورەیەی دژی خوشك و برایانی ئیزدی بەرپا كرد، سەرۆك بارزانی بڕیاری شەڕی سەرتاسەری دژی تیرۆریستانی داعشی دا و لە ماوەیەكی كورتدا جیا لەوەی توانرا هێرشەكانی داعش ڕابگیرێن، لە هەمان كاتدا ئیرادە و قارەمانێتیی پێشمەرگە چەند ناوچەیەكی داگیركراوی لە تیرۆریستانی داعش پاك كردەوە، ئەم ئیرادەیەی هێزی پێشمەرگە پیشانی جیهانی دا، نەك بووە هۆكاری ئەوەی جیهان لە ئاستی ئەو ئیرادەیە سەڕی سوڕبمێنێت، بەڵكو فرانسۆ هۆلاند سەرۆكی ئەو كاتی فەرەنسا، خۆی سەردانی هەولێری كرد و لە دوای سڵاوكردنی بۆ ئاڵای كوردستان و سروودی ئەی ڕەقیب، هاوشان لەگەڵ سەرۆك بارزانی سەنگەرەكانی پێشمەرگەیان بەسەر كردەوە، لەمەش زیاتر لە كانوونی دووەمی 2015 لەناو كۆڕبەندی ئابووریی جیهان لە داڤۆس، باڵیۆز ڤۆڵفگانگ ئیشینگەر، سەرۆكی كۆنفڕانسی ئاسایشی میونشن ڕایگەیاند: بۆ كۆنفڕانسی ئەمساڵی میونشن بۆ ئاسایشی جیهانی (شوباتی 2015)، من پێشمەرگەیەكم بە شەخسی بانگهێشت كردووە كە بەشدار بێت لەم كۆنفڕانسە و ئەو پێشمەرگەیە مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە».

ئەم بانگهێشتەی سەرۆكی كۆنفڕانسی میونشن، بۆ بەشداریی هەرێمی كوردستان لەم كۆنفڕانسە گرینگەی ئاسایشی جیهان، ددانپێدانێكی جیهانی بوو بە متمانەترین كاراكتەری نادەوڵەتی كە كاریگەری نەك هەر لەسەر ئاسایش و سەقامگیریی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە، بەڵكو كاریگەری لەسەر ئاشتی و ئاسایشی جیهان هەیە.

لە دوای ساڵی 2015وە، هەموو ساڵێك هەرێمی كوردستان ئەندامێكی بەشداربووی ئەم كۆنفڕانسە گرینگە بووە و ساڵانە جەنابی سەرۆك بارزانی و نێچیرڤان بارزانی و مسرور بارزانی، وەك سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەشداریی ئەم كۆنفڕانسەیان كردووە و جیا لەوەی بەشدارییان لە بەشێك لە پەنێڵەكانی هەندێك لە كۆنفڕانسەكان كردووە، لە هەمان كاتدا هەموو ساڵێك لە پەراوێزی ئەم كۆنفڕانسەدا، دەیان دیدار و كۆبوونەوەی زۆر گرینگیان لەگەڵ سەرۆك و سەرۆك حكومەتەكانی جیهان و وەزیرە گرینگەكانی وەك بەرگری و دەرەوەی وڵاتان كردووە و توانراوە دەستكەوتی زۆر گرینگ بۆ كوردستان بەدەست بهێنن.

 گرینگیی بەشداربوونی نیچیرڤان بارزانی و شكۆی هەرێمی كوردستان لە كۆنگرەی میونشن

سایتی دۆیچە ڤیلای ئەڵمانی «DW» هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی شەستەمین كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان لە 16ی شوباتی 2024، ڕاپۆرتێكی لەسەر گرینگیی ئەم كۆنفڕانسە بڵاو كردووتەوە و لەناو ڕاپۆرتەكەدا پرسیارێكی ورووژاندووە بەوەی «كۆنفڕانسی موینشن بۆچی گرینگە و گرینگییەكەی لەچیدایە؟» لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا نووسیویەتی: «ئەم كۆنفڕانسە لەبەر بەرنامەكەی، یان ئەو پەنێڵانەی تێدا پێشكەش دەكرێن، گرینگ نییە، بەڵكو ئەم كۆنفڕانسە وەك پلاتفۆرمێك كە سەرۆك و سەرۆك حكومەتەكانی جیهان و وەزیران و بڕیاربەدەستان و پسپۆڕان و بیرمەندان پێكەوە كۆدەكاتەوە، تەنانەت بەو دەوڵەتانەشی كە پێكەوە ناكۆكن، هەموویان كۆدەكاتەوە و لە پەراوێزی ئەم كۆنگرەیە دەتوانن لە هۆڵ و ژوورەكان بە شێوەیەكی نافەرمی پێكەوە كۆببنەوە و یەكتر دەناسن و گفتوگۆ دەكەن و، پەرە بە پەیوەندییەكانیان دەدەن و، پەیوەندیی تازە دروست دەكەن و گەنگەشەی كێشەكان دەكەن و زەمینەی دیالۆگ بۆ چارەسەری ئاشتییانەی كێشەكان دەدۆزنەوە، بەشداربووانی ئەم كۆنفڕانسەش لە ئیمكانیەتی ئەم پلاتفۆرمە جیهانییە تێدەگەن و زۆر بە بەرزی دەینرخێنن».

ئەم دیدار و كۆبوونەوە فراوانانەی سەرۆك و سەرۆك حكومەتەكان و بڕیاربەدەستانی جیهان لە كۆنفڕانسێكی جیهانیی وەك كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان و كۆڕبەندی ئابووریی جیهان و لوتكەی حكومەتەكان، زەمینەیەكی لەبار دەڕەخسێنێت، بۆ ئەوەی لە پەراوێزی ئەو كۆنفڕانسانە پەیوەندییەكانی كوردستان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی زیاتر پتەو بكرێت و لە ژینگەیەكی دوور لە ئەتێكێتی پڕۆتۆكۆڵی و نافەرمی زۆر بە ڕاشكاوانە پەیوەندییەكان ببنە ئاستێكی دیكە.

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر هەڵسەنگاندن بۆ تەنیا كەمتر لە دوو ڕۆژی بەشداربوونی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهانی بكەین (لەبەر ئەوەی ئەم گۆڤارە پێش تەواوبوونی كۆنفڕانسەكە دەچێت بۆ چاپخانە)، ئەوا دەبینین تەنیا لە ماوەی 24 كاتژمێری كردنەوەی ئەم كۆنفڕانسە، سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەیان دیداری لەگەڵ ئەو كەسایەتی و سەركردانە ئەنجام داوە، كە بە فەرمی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بڵاوی كردووەتەوە، كە بەم شێوەیە بوون:

 ئەنتۆنێۆ گۆتریس سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان.

 محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی كۆماری عێراقی فیدڕاڵ.

 كیریا كۆس میستۆتاكیس سەرۆك وەزیرانی یۆنان.

 شێخ محەمەد شێخ عەبدولڕەحمان بن جاسم ئال سانی سەرۆك وەزیران و وەزیری دەرەوەی قەتەر.

 كۆبوونەوە لەگەڵ شاندێكی سەناتی ئەمریكی بە سەرۆكایەتیی سیناتۆر دۆن سولیڤان.

 گرانت شاپس وەزیری بەرگریی شانشینی یەكگرتووی بەریتانیا.

 هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا.

 سیمتجی مۆلەر وەزیری دەوڵەتی ئەڵمانیا بۆ كاروباری بەرگری.

 تۆبیاس لیندنەر، وەزیری دەوڵەتی ئەڵمانیا بۆ كاروباری دەرەوە.

 ئەلێكساندەر شاڵنۆێرگ وەزیری دەرەوەی نەمسا و داوەتكردنی فەرمیی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەو وڵاتە.

 ئیلهام ئەلییێڤ سەرۆك كۆماری ئازەربایجان.

 شا عەبدوڵڵا بن حوسێن پادشای ئوردن.

 عەبدوڵڵا عەلی ئەلیحیا وەزیری دەرەوەی كوەیت.

 دەیڤد كامیرۆن وەزیری دەرەوەی بەریتانیا.

 عەبدول لەتیف بن ڕاشد ئەلزەیانی وە‌زیری دەرەوەی بەحرێن.

 نیكۆل پاشینیان، سەرۆك وەزیرانی ئەرمەنستان.

 كۆبوونەوەی بە جیا لەگەڵ گرووپێكی پەرلەمانتارانی حزبی SPD و گرووپێكی دیكەی هەردوو حزبی CDU و CSUی ئەڵمانی.

ئەم دیدارە چڕ و پڕانە لەگەڵ سەرۆك و سەرۆك حكومەت و بڕیارسازانی جیهان، تەنیا لەماوەی دوو ڕۆژدا كە ئێمە لەم ڕاپۆرتە نەمانتوانی هەموویان بڵاو بكەینەوە و بێگومانین لەوەی كە چەندین دیدار و كۆبوونەوەی گرینگی دیكەشی بە دوادا دێت، ئاماژەیەكی گرینگن كە بایەخی سەرەكیی كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان، ئەوەیە كە هێندەی ئەو ئیمكانیەتەی ئەم پلاتفۆڕمە كە هەموو سەركردەكانی جیهان و بڕیارسازان و پسپۆڕان پێكەوە كۆدەكاتەوە و ژینگەی كۆبوونەوە و دیداری نافەرمییان بۆ دەرەخسێنێت، هێندە لە بەرنامە و ئیڤێنتەكانی ناو كۆنفڕانسەكەدا نییە.

 گرینگیی ڕاپۆرتی كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان

با هەموومان نەدۆڕێین

كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان بۆ ئەمساڵ دەیەمین ڕاپۆرتی خۆی بە ناونیشانی «هەموومان دۆڕاوین – Lose-Lose» بڵاو كردەوە. لە وتەیەكی كورتدا باڵیۆز كریستۆف هیوسنگ سەرۆكی كۆنفڕانسی میونشن ئاماژەی بەوە كرد، ئەو ڕاپۆرتەی ئەمساڵ بۆ ئەم كۆنفڕانسە ئامادە كراون، پوختكراون و شرۆڤەی گرینگترین بەرەوپێشەوەچوونەكانی جیهانن و هەوڵ دراوە تیشك بخرێتە سەر ئەلتەرناتیڤ و ئالنگارییەكان كە لە ماوەی یەك ساڵدا كاری لەسەر كراوە و بۆ ئەوەی بتوانرێت لە كۆنفڕانسەكە و لەناو ئیڤێنتەكاندا گفتوگۆیان لەسەر بكرێت و چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە. جێگەی داخە ئەم ڕاپۆرتە ئاماژەی بە داشكانێكی جیوسیاسی و نادڵنیایی ئابووری لە جیهاندا كردووە، بەپێی ئەو خشتانەی لەم ڕاپۆرتە ئامادە كراون، هاووڵاتیانی حەوت دەوڵەتە پیشەسازییەكە گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی لە ماوەی 10 ساڵی داهاتوو هەم ئاسایش و سەلامەتیان و هەمیش داهاتەكانیان كەم دەبنەوە. گومان لەوەدا نییە كە زۆربەی حكومەتەكان دووبارە چاو بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانیان دەخشێننەوە و بەو ئاراستەیە بیر دەكەنەوە لە كام ڕێگە زیاتر سوودمەندن هاریكاری لەگەڵ ئەو لایەنە دەكەن و هاریكاری بۆ بەرژەوەندیی هەمووان ڕەت دەكەنەوە و جەختی زیاتر لەسەر دەستكەوتی ڕێژەیی دەكەنەوە، ئەمەش لە دۆڕانی بەكۆمەڵ «Lose-Lose» نزیكمان دەكاتەوە، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانە، ئەو كێشانەی هەمانن، هەموویان هۆكارەكەی ئەوەیە خۆمان دروستمان كردوون و خۆشمان دەتوانین چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە. كارێكی حەتمی نییە كە هەر وەك خۆیان بمێننەوە و بیر لە چارەسەركردنیان نەكەینەوە».

لایەنێكی دیكە كە لەم كۆنفڕانسە بایەخی پێ دەدرێت، پرسی كەمبوونەوەی متمانەیە بە سیستمی نیودەوڵەتی، ئەمەش نەك تەنیا لەلایەن ئەو دەوڵەتانەی پێیان دەگوترێت «ئۆتۆكراتی و خۆسەپێن» یان ئەو دەوڵەتانەی پێیان دەوترێت «دەوڵەتانی باشوور» وەك دەوڵەتانی ئەفریكا و ئەمریكای لاتینی، بەڵكو لەلایەن دەوڵەتانی ڕۆژئاواشەوە كە دەبوو پارێزەری ئەم سیستمە بن، خۆیان پشتگیریی ناكەن و بیركردنەوەیان گەیشتووەتە ئەو ئاستەی لە كێكە گەورە جیهانییەكە كەمیان بەردەكەوێت.

گرژییەكان لە ناوچەیەكی بەرفروانی وەك «ئیندۆ پاسفیك» ڕووەو هەڵكشانی زیاترە و مەترسی هەیە ئەم ناوچە بەرفروانە بكەوێتە ژێر نفووزی ڕاستەوخۆی چینەوە و، دەوڵەتانی ناوچەكەش ترسیان لێ نیشتووە و لە هەوڵی ئەوەدان پەیوەندیی ئاسایشیی پتەو لەگەڵ ئەمریكا گرێ بدەن و بایكۆتی پەیوەندییە ئابوورییەكانیان لەگەڵ چیندا بكەن، بەڵام ئەم هەنگاوە لەگەڵ ئەوەی زیانی دوولایەنەی هەیە، لە هەمان كاتدا ئەگەر زەمینەی پێكدادان لە نێوان ئەمریكا و چین ڕووبدات، كارەسات بە دوای خۆیدا دەهێنێت.

لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی دوای ئەو شەڕەی لە 7ی تشرینی یەكەمی 2023 لە نێوان حەماس و ئیسرائیل دروست بووە، كە گورزێكی كاریگەر بوو بۆ ئاسایشی هەستیاری ئیسرائیل، بە جۆرێك ئیسرائیل كاردانەوەی تۆڵەسەندنەوەی پیشان دا، كە هەموو سنوورەكانی بەزاند و شاری غەززەی نوقمی نائومێدی كرد و بە دەیان هەزار هاووڵاتی سڤیلی كردە قوربانی و بارودۆخی هاووڵاتیانی غەززە گەیشتووەتە حاڵەتی فریاگوزاریی بەپەلەی مرۆیی. لەسەر ئاستی ئەو ئومێدەی دوای «ڕێككەوتنی ئیبراهیم» بۆ ناوچەكە هاتە ئاراوە، كە دەوڵەتانی عەرەبی دوای ئیمارات و بەحرێن ئەوانیش پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی دەكەنەوە و سەقامگیری بۆ ناوچەكە دەگەڕێتەوە، ئەوا شەڕی ئیسرائیل و حەماس، ئەم ڕێككەوتنەی سڕ كردووە. لەم بارودۆخەدا سعودیە ناتوانێت بیر لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل بكاتەوە و لە كاتێكدا ئیسرائیل بە هیچ جۆرێك لەگەڵ دیالۆگی ئاشتییانە و پرۆسەی دامەزراندنی دوو دەوڵەت نییە.

لەسەر ئاستی دەوڵەتانی سەحرای ئەفریقیا، ئەو زنجیرە كودەتا سەربازییەی لە (بۆركینا فاسۆ، نەیجیریا و مالی) ڕوویان داوە، بێ ئومێدییەكی گەورەی لای ڕۆژئاوا دروست كردووە و چیتر هاوبەشێكی نابێت، كە بتوانێت گەشە بە دیموكراتی و پەرەپێدان و ڕێزگرتنی مافەكانی مرۆڤ بدات. مەترسیی ئەوە هەیە هەمان سیناریۆی سوودان لە دەوڵەتەكانی دیكەش دووبارە ببێتەوە كە بە هۆی ئەو ململانێ خوێناوییەی دوای كودەتاكەی ساڵی 2021 هاتە ئاراوە و گەورەترین كارەساتی مرۆیی لێ كەوتەوە.

لە بواری هەوڵەكان بۆ ڕێگرتن لە گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا، ئەمەیان بوارێكی سەرەكییە و هەماهەنگی و هاریكاریی نێودەوڵەتان هەموولایەك سوودمەند و براوە دەكات، بەڵام دیسان بە هۆی تەنگژە جیۆسیاسییەكانەوە،هەروەها ئەو ئاستەنگە ئابوورییانەی لە بەردەم بازرگانی هەیە، ئەوا زۆر زەحمەتە بتوانرێت، بودجەی تەواو بۆ ڕێگری لە گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا ڕێككەوتنی لەسەر بكرێت و هەموو لایەك بەو ڕێككەوتنەوە پابەند بن.

خاڵێكی زۆر گرینگ كە ئێستا خەریكە دەبێتە خاڵێكی زۆر مەترسیدار، پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا بزوێنەری گەشەسەندنی ئابوورییە، بەڵام ئێستا ئەم پێشكەوتنی تەكنەلۆژیایە بووەتە بابەتێك بە دەستی ئەو لایەنە گەورانەی لەسەر باڵادەستی كێبڕكێیان هەیە، كە ئەمریكا و چین و وڵاتانی دیكە دەیانەوێت مۆنۆپۆڵی زیرەكیی دەستكرد و سیمكۆندكاتۆر بكەن، ئەمەش مانای وایە هەموو وڵاتێك بە ئاسانی لەم تەكنەلۆژیا سوودمەند نابێت و بە ئاسانی دەستی پێڕاناگات، ئەمەش زیانی بۆ گەشەی ئابووری و خۆشگوزەرانیی كۆمەڵگەكان دەبێت و، دەبێتە ستراتیژێك كە هەموومان دۆڕاو دەبین.