شڤان حەمدی ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان و بەرپرسی ئاژانسی هەواڵی (زاگرۆس)ـە، یاساناسە و یەكێكە لە چالاكە دیارەكانی ناو توێژی قوتابیان و لاوان و دەستەبژێری نەتەوەیی و نیشتمانی لە كوردستاندا، لە گفتوگۆی ئەم جارەدا (گۆڕینی دیمۆگرافیا و مەترسییەكانی لەسەر ناسنامە و خاك) بەم جۆرە دید و بۆچوون و پێشنیارەكانی خستە ڕوو.

 

بەڕێزانی بەشداربووی ئەم گفتوگۆیە (گۆڕینی دیمۆگرافیا و مەترسییەكانی لەسەر ناسنامە و خاك) جیا لەوەی ئاماژەیان بە ڕەهەندە مێژووییە دێرینەكانی كرد، بەڵام زیاتر هەڵوەستە لەسەر ئەم 100 ساڵەی دوای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق كرایەوە، كە زۆر بە پلان و بەرنامە هەوڵیان داوە پرۆسەی بەعەرەبكردنی ناوچە كوردستانییەكان بەردەوامیی هەبێت و جوگرافیای كوردستان لە عێراقدا بچووك بكەنەوە، لە ماوەی ئەم 100 ساڵەدا گەلی كوردستان بە گشتی و گەلی كورد بەتایبەتی، هەرگیز تەسلیمی ئەو سیاسەتە نەبووە كە ئامانجی شێواندنی دیمۆگرافیای خاك و ناسنامەی نەتەوەییمان بووە.

خەبات و قوربانیدانی گەلی كوردستان بە درێژایی قۆناخە جیاوازەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان، سازشی لەسەر پرسی كەركووك و تەواوی ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان نەكردووە، ئەقڵییەتی شۆڤێنیی حكومەتە یەك لەدوای یەكانی عێراق هەر لە سەردەمی پادشایەتییەوە چەندن زەبروزەنگیان لە دژی گەلی كوردستان و بە سوتماككردنی خاكەكەمان بەكار هێنابێت، ئەوا شۆڕش و سەركردایەتیی سیاسیی شۆڕش زیاتر پێداگیریی كردووە و زیاتر هەوڵی داوە ئەو ناوچانە بگەڕێندرێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، لە ڕێككەوتنی مێژوویی 11ی ئاداری ساڵی 1971، پرسی چارەسەركردنی كێشەی ناوچەكانی تەعریب هەر لە شنگالەوە تا دەگاتە مەندەلی و بە كێشەی كەركووكیشەوە، خاڵی سەرەكی و گەوهەری ناو ئەو ڕێككەوتنامە مێژووییە بووە، هەر لەسەر جێبەجێنەكردنی پرسی كەركووك وەك شارێك كە ناسنامەی كوردستانی بێت، لە ساڵی 1974 شەڕ لە نێوان شۆڕشی كوردستان و ڕژێمی بەعس دەستی پێ كردەوە و دیسان هەر لەسەر چارەنووسی كوردستانییەتی كەركووك جەنابی مستەفا بارزانی شۆڕشێكی لەسەر دانا كە ئەویش (شۆرشی مەزنی ئەیلوول) بوو.

لە ساڵی 1991 كە دووبارە دانوستاندنی نێوان بەرەی كوردستانی بە سەرۆكایەتی سەرۆك بارزانی لەگەڵ ڕژێمی بەعس و سەدام دەستی پێكردەوە، دیسان شكستی ئەو دانوستاندانە هەر لەسەر پرسی كەركووك بوو، لە نووسینەوەی دەستووری عێراقیشدا لە ساڵی 2005 شەڕی گەورەی سەرۆك بارزانی لەسەر چەسپاندنی ماددەی 140 ی تایبەت بە چارەسەركردنی كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان بوو.

ئەم مێژووە لە ساڵی (1921- 2005) كە دەستووری عێراق نووسرایەوە و پەسەند كرا لە 90 ساڵ زیاترە، دەبوو وانەیەك فێری دەسەڵاتدارانی عێراق بكات، بەتایبەتی ئەوانەی دوای ساڵی 2003 هاتنە دەسەڵات و بە حیساب ئەوانیش وەك گەلی كورد چەوساوەی دەستی ڕژێمی پێشوون، بەڵام ئەوانیش لە ماوەی نزیكەی دوو دەیەی ڕابردوودا نەیانهێشت ماددەی 140 جێبەجێ بكرێت، هەر بۆیە سەرۆك بارزانی لە ساڵی 2012 كە گەیشتە قەناعەت هیچ هەوڵێكی جدی لەلایەن دەسەڵاتدارانی بەغداوە بۆ جێبەجێكردنی دەستوور نییە، بۆیە بە جیهانی ڕاگەیاند كە دەگەڕێتەوە بۆ دەنگی گەلی كوردستان و، گەلی كوردستان چ بڕیارێك بدات هەر ئەوە جێبەجێ دەكرێت، بەڵام بە هۆی ناسەقامگیریی عێراق و دەركەوتن و هەڵكشانی كردووە تیرۆریستییەكان لە هەموو بەشەكانی عێراق، كە سەرەنجام دەركەوتنی تیرۆریستانی داعش و ڕاگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق وسووریا لێ كەوتەوە، دواتریش كە هێرشیان كردە سەر كوردستان و كۆمەڵكوژیی كوردانی ئێزیدییان كرد، پرۆسەی گەڕانەوە بۆ دەنگی گەلی كوردستان و ئەنجامدانی ڕیفراندۆم دواكەوت بۆ حوزەیرانی ساڵی 2017 كە ئەنجوومەنی باڵای ڕیفراندۆم بە ڕێبەرایەتیی سەرۆك بارزانی، ڕۆژی 25ی ئەیلوولیان دیاری كرد بۆ ئەنجامدانی ئەو پرۆسەیە، كە خەڵكی كوردستان بە (بەڵێ بۆ سەربەخۆیی) دەنگیان دا.

پرۆسەی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بە ڕێبەرایەتیی سەرۆك بارزانی گەورەترین ڕووداوی 100ساڵی ڕابردووی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان بوو، بەتایبەتی ئەم پرۆسە مەزنە لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان لە شنگال تا خانەقین بەڕێوە چوو و، بە ڕێژەیەكی زۆر بەرز زیاتر لە 92% دەنگیان بە سەربەخۆیی و كوردستانیبوونی ئەو ناوچانەدا، بە پارێزگای كەركووكیشەوە. ئەمەش سەلماندنی كە گەلی كورد لەسەر هەقە و تەواوی خاكی كوردستان بە خاكی پێكەوەژیانی نەتەوە و ئاییینە جیاوازەكان دەزانێت، بەڵام ناسنامەی ئەم خاكە كوردستانە و ناسنامەی گەلەكەشی گەلی كوردستانە. لەسەر ئەنجامدانی ئەم پرۆسە پیرۆزەش(ڕیفراندۆمی ئەیلوولی 2017) باجی گەورەمان دا، گەمارۆی زۆر گەورەیان خستە سەر هەرێمی كوردستان، پاشان هێرشی سەربازییان كردە سەر كوردستان و بەنیازبوون كوردستان داگیر بكەنەوە، بەڵام مقاوەمەتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە سەرپەرشتیی سەرۆك بارزانی، هێرشەكانیانی تێكشكاند و ناچاری كردن لەسەر میزی گفتوگۆ دابنیشنەوە، بەڵام ئەوەی جێگەی شانازییە، ڕیفراندۆم بۆ هەتا هەتایە كوردستانیبوونی ئەو ناوچانەی سەلماندەوە.

خاڵی نەرێنی كە دەمەوێت لە كۆتایی قسەكانمدا هەڵوەستەی لەسەر بكەم و ڕەخنەیەكی گەورە ڕووبەڕووی خۆمان بكەینەوە، ئەوەیە كە زۆر بەداخەوە حزب و لایەنە سیاسییە كوردستانییەكان لەسەر پرس و گەورەیی كێشەی گۆڕینی دیمۆگرافیا و بەعەرەبكردنی ناوچەكانی كوردستان، نەیانتوانیووە لەسەر گوتارێكی ستراتیژیی و نەتەوەیی و نیشتمانی بۆ چارەسەری كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، كە ئێستا پێیان دەڵێن(ناوچە كێشە لەسەرەكان) ڕێك بكەون.

ئەمە گرفتی سەرەكی و ئاستەنگی سەرەكیی چارەسەرنەكردنی كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی هەرێمی كوردستانە، ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ مێژووی 100 ساڵی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان، ئەو ڕاستییە وەك ڕۆژی ڕووناك دیارە ئەو ناوچانە هەرگیز وەك ناسنامەی كوردستانبیوون كێشەیان لەسەر نەبووە، بەڵكو كێشەی سەرەكی كێشەی نێوان حزب و لایەنە سیاسییەكان و ململانێی ناتەندرووستی نێوانیان و سەیرنەكردنی ئەم پرسە گەورەیە، وەك پرسێكی نەتەوەیی و نیشتمانی بووە.