عەبدولڕەزاق عەلی ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و، بەڕێوەبەری گشتیی ئێزگەی دەنگی كوردستانە، وەك ڕۆژنامەنووسێكی مەیدانی و تۆژەرێكی كارامە زۆر بە وردی كاری لەسەر پرسی گۆڕینی دیمۆگرافیا و كارەساتی خوشك و برا ئێزیدییەكان كردووە، لە گفتوگۆی ئەم جارە (گۆڕینی دیمۆگرافیا و مەترسییەكانی لەسەر ناسنامە و خاك) بەم جۆرە دید و بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

پرسی گۆڕینی دیمۆگرافیا و مەترسییەكانی لەسەر ناسنامە و خاك، مەترسییەكی زۆر گەورەیە و دەرهاویشتەی زۆر خراپی لەسەر خاك و بوونی نەتەوەیمان درووست كردووە و بەردەوامیش دەبێت، لەبەر ئەوەی پرۆسەی بەعەرەبكردنی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، ئەگەر پێشتر تەنیا هەوڵێك بووبێت بۆ گۆڕینی ناسنامەی نەتەوەیمان و داگیركردنی خاك و خەڵكەكەی، ئێستا گۆڕینی مەزهەبی و ئایینیشی هاتووەتە سەر، لەمەش واوەتر، بەهۆی باری خراپی نەبوونی ئاسایش و سەقامگیری لە پارێزگاكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق، ژمارەیەكی هێجگار زۆری ئاوارەی عەرەبی ئەو پارێزگایانە هاتوونە شارەكانی هەرێمی كوردستان و، ئێستا بە شێوەیەك لە شێوەكان لە شارەكانی ئێمەدا نیشتەجێبوون و یەكەی نیشتەجێ و خانوو و موڵكیشیان بەناوەوە دەكرێت، هەڵبەتە كە باسی ئەو خەڵكە دەكەم، لە سۆنگەی دژایەتیی نەتەوەیی و ئایینی ئینسانییەوە ئەو قسانە ناكەم، من دژی هیچ نەتەوە و ئایین و نەژاد و ڕەگەزێك نیم، من باسی سیاسەت، یان درووستتر بڵێم، باسی پیلانێكی سیاسی دەكەم.

بێگومان گفتوگۆكردن لەسەر پرسێك كە بەو ئاستە گرنگ و مەترسیدار بێت، ئەوا گفتوگۆیەكی ڕاشكاوانەی پڕ لە داتا و زانیاری و پێشنیار و ڕاسپاردەی نیشتمانییانەی پێیویستە، بۆیە لەم ڕوانگەیەوە من ڕەهەندە سیاسییەكەی بەجێ دەهێڵم بۆ بەڕێزتان و دێمە سەر ئەو دەرهاویشتە نەرێنییانەی كە پرۆسەی گۆڕینی دیمۆگرافیا لەسەر ئاستی كۆمەڵایەتی، لە كۆمەڵگەی كوردستاندا درووستی كردووە.

پرۆسەی هێنانی عەرەب و نیشتەجێكردنیان لە شنگال و مووسڵ و كەركووك و خانەقین تا دەگاتە مەندەلی، پرۆسەیەكی سیاسیی شۆڤێنیانەیە، كە لە مێژووی نزیكدا هەر لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقدا، هەر لە ڕژێمی پادشاییەوە تا دەگاتە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی سەردەمی كۆماری و هەتا ئێستا دەستی پێكردووە، بگرە ئێستا گەرمتر بەردەوامە، كەواتە ئێمە لەناو مێژوویەكی نزیكدا باسی سەدەیەك و چەند ساڵێك دەكەین، لە ماوەی ئەم 100 ساڵەدا عەرەبی هاوردە لە هەموو ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم نیشتەجێ كراون و چەندیش بۆیان كرابێت كورد دەركراوە، ئێستا نەوەی سێیەم و چوارەمیشیان هەیە، لەبەر ئەوە ئێمە ئێستا مامەڵە لەگەڵ ئەو عەرەبە هاوردانە دەكەین كە باوك و باپیریشیان لە كەركووك لەدایك بوون و، هەر لەو ناوچانە خوێندیان تەواو كردووە، ئێستا لەوانەیە بەشێكیان مامۆستا و مامۆستای زانكۆ و كاربەدەستی گەورەی یەكە ئیدارییەكانی ئەو ناوچانە بن، یان بوونەتە خاوەنی بەرژەوەندی و پرۆژەی تایبەتیی خۆیان، یان بوونەتە خاوەنی دەیان زەویی كشتوكاڵی، بۆیە عەرەبێكی هاوردە كە لە شنگال نیشتەجێ كراوە، ئێستا خۆی لە كوردی موسڵمان و ئێزدی زیاتر بە شنگالی دەزانێت، ئەم حاڵەتە بۆ ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستانیش ڕاستە، تا دەگاتە مەندەلی، لێرەدا ئەگەر ئاماژە بە نموونەیەك بكەم، ئەوە شنگال باشترین نموونەیە،ئێستا بەرپرسی هەرەباڵای ئەو میلیشیایانەیە كە لە شنگالن، ئێستا ئەو قایمقامەی لەلایەن حەشدی شەعبییەوە لەو شارە دانراوە، عەرەبی هاوردەی یەكێك لە هۆزە عەرەبەكانی مووسڵە، لە چل و پەنجاكانی سەدەی ڕابردوو هێنراونەتە شنگال و ئێستا بەپرسی ئەو شارەیە و خۆشی لە هەمووان زیاتر بە شنگالی دەزانێت و، لەسەر تەلەفزیۆن بەوجۆرە قسە دەكات كە نابێت هەندێك كە هاووڵاتی ڕەسەنی ئەو شارە، بگەڕێنەوە بۆ شارەكەیان.

ئەم لایەن و ڕەهەندەی دەرهاویشتە كۆمەڵایەتییە مەترسیدارەكانی بەعەرەبكردن بۆ سەر كۆمەڵگە و خاكی كوردستان، كەمتر قسەی لەسەر كراوە و زیاتر باس لە ڕەهەند و مەترسییە سیاسییەكانی كراوە، ڕاشكاوانە دەڵێم، ئەم دەرهاویشتە مەترسیدارەی بەعەرەبكردنی ئەو ناوچانە بە جێبەجێكردنی ماددەی 140 یش چارەسەر ناكرێت، لەبەر ئەوەی زۆر بڕگە لە دەستووری عێراقدا هەیە كە عەرەبەكان بە سوننە و شیعەوە، بە خراپ سوودیان لێ وەرگرتووە، هێندە هاندەرە بۆ زیاتر گۆڕینی دیمۆگرافیا لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم و، ئێستا لە ناو شارەكانی هەرێمی كوردستاندا زیاتر زەمینە بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیا دەرەخسێنت.

هەروەها من گومانم لەوە هەیە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێش هەموویان ئەمریكا و ئینجا ڕێكخراوی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، كە نییەتێكی باشیان هەبێت بۆ ئەوەی یارمەتی گەلی كوردستان بدەن، تا ئەوەی ئەو كێشەیە چارەسەر بكرێت، بۆ نموونە ئەگەر هەڵوەستە لەسەر بڕیاری 688ی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بكەین كە لە نیسانی ساڵی 1991 كە هێڵی 36یان بۆ دیاری كردین، وەك ناوچەی دژە فڕین و ناوچەی ئارام بۆ ئەوەی لە مەرگەساتی كۆڕەو ڕزگارمان ببێت، ئەوا دڵنیام لەوەی ئەم هێڵە لەلایەن ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییەوە هەروا لە خۆڕاو بێ بنەما دانەنراوە و، ئەگەر سەرنج لەم هێڵە بدەین، دەبین بەو شوێنانەدا تێدەپەڕێت كە كەم و زۆر سنووری پارێزگای كەركووك ناگرێتەوە، پرسیار ئەوەیە بۆچی ئەم هێڵەیان نەبردە خوارتر بۆ ئەوەی لانی كەم پارێزگای كەركووكیش بگرێتەوە؟ هەوڵدان بۆ گەڕان بەدوای وەڵامی ئەم پرسیارەدا، گومانێكی گەورە لەسەر هەڵوێستی ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی درووست دەكات.

ئەم گومانە لە دوای ساڵی 2003 و بەحیساب ئەوەی پێی گوترا پرۆسەی ئازادكردنی عێراق و، ئێمە وەك كورد خۆمان بە هاوپەیمانی ئەمریكا دەزانی، هەر زۆرتر دەبێت، بە تایبەتی وەك سەرۆك بارزانی لە بەرگی شەشەمی كتێبی (بارزانی و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان)دا ئاماژەی پێ كردووە، یەكەم هەنگاوی ئەمریكا ئەوە بوو كە ڕێگریی كرد كە هێزی پێشمەرگە بچنە هەردوو پارێزگای (كەركووك و مووسڵ)، پاشانیش لە داڕشتنی یاسای كاتیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە ساڵی2003 و نووسینەوەی دەستوور لە ساڵی 2004 و پەسەندكردنی لە ساڵی 2005، هەردوو ماددەی (58ی یاسای كاتی و 140ی دەستوور) دوای شەڕێكی زۆر ئینجا چەسپێندران، ئەگەر سەرنج بدەین هەر لە ماددە كۆتاییەكانی یاسا و دەستوورەكەشن، پاشانیش وەك بینیمان نە ئەمریكا و نە نەتەوە یەكگرتووەكان هاوكارمان نەبوون بۆ ئەوەی ئەو دەستوورەی خۆیان پشتگیرییان كرد لە عێراقدا وەك یەك سەفقە جێبەجێ بكرێت بە ماددەی 140یشەوە.

ئەڵبەت كاتێك باسی هەڵوێستی نەرێنیی ئەمریكا و بەریتانیا و ئەوروپا دەكەم، بۆ ئەوە نییە شانی خۆمان وەك كورد و حزبەكانمان لە بەرپرسیارێتیی ئەو دۆخە مەترسیدارەی بەعەرەبكردن بتەكێنم، نەخێر زۆر بە ڕاشكاوانە دەیڵێم خۆشمان، لانی كەم نیوەی بەپرسیارێتییەكەمان دەكەوێتە ئەستۆ.

قسەكانم بەوە كۆتایی پێ دەهێنم، پێویستە هەموو ڕەهەندە مەترسیدارەكان و دەرهاویشتە نەرێنییەكانی گۆڕینی دیمۆگرافیا و شاڵاوی بەعەرەبكردن و پرۆسەی پرۆسەی هاتنی خەڵك بۆ شارەكانی هەرێمی كوردستان، زۆر بە جددی و دڵسۆزانە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت و، لە سەروو هەموو بەرژەوەندییەكی حزبی و كەسی و ناوچەییەوە بێت.