د.نەزاكەت حوسێن پسپۆڕ و تایبەتمەندە لە بواری ڕاگەیاندن و ماركێتینگ، لە گفتوگۆی ئەم جارەدا «ڕیفراندۆم و هەڵوێستی نێودەوڵەتی)» بەم جۆرە دید و تێڕوانینەكانی خۆی بۆ خستینە ڕوو:

 

ڕیفراندۆم پرۆسەیەكە بۆ وەرگرتنی ڕای خەڵك لەسەر پرسی جیاواز، بۆیە لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا بەردەوام پەنای بۆ دەبەن، وڵاتێكی وەك سویسرا كە دیموكراتییەكەشی هەربە دیموكراتییەتی ڕاستەوخۆ پێناسە دەكرێت، لە ساڵی 1886ـەوە هەتا ئێستا زیاتر لە 300 ڕیفراندۆمی لەسەر پرسە جیاوازەكانی خۆی ئەنجام داوە، لە ساڵی 1917 ـەوە تا ئێستا زیاتر لە 100 پرۆسەی ڕیفراندۆم لە وڵاتانی كیشوەرەكانی (ئاسیا و ئەفریقا و ئەمریكای لاتین) ئەنجام دراون. دواترینیان لە ساڵی 2011 بوو، كە باشووری سوودان لە ڕێگەی ڕیفراندۆمەوە بوو بە دەوڵەت.

كوردیش وەك هەموو نەتەوەكانی دیكە ئەو مافەی هەیە، لە دەستووردا دیاری كرابێت یان نا، چونكە هەندێك لە دەوڵەتان مافی ڕیفراندۆمیان بە دەستوور دیاری كردووە و هەندێكیش دیارییان نەكردووە، بەڵام لە وڵاتەكەیاندا هەر ئەنجام دراوە بۆ پرسێك كە پێویستیان بووبێت.

مەرج نییە چاوەڕیی هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بین تا فەرشی سوورمان بۆ ڕابخات و فەرموومان لێ بكات، گەلی كورد هەر كات زانیبێتی پرسەكەی لە مەترسیدایە و ئەو بەڵێن و ڕێككەوتنانەی كە پێی دراوە، بێ ئەنجام بوون، هەڵوێستی دیكەی هەبووە. ئێمە وەك گەلی كوردستان هەر لە دامەزراندنی مەملەكەتەكەی شێخ مەحموود لە سلێمانی و دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە مەهاباد و نسكۆی شۆڕشی ئەیلوولەوە دەزانین هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مەرج نییە ئەرێنی بووبێت، یان بە بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستان هاوتەریب بووبێت، بەڵام هەڵوێست و بڕیارەكانی سەركردایەتیی كورد هەموو جار پرسی كوردی خستووەتەوە بەرچاوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. ئەم ڕیفراندۆمەش بڕیارێكی گەورە بوو، چیرۆكێكی گەورە بوو كە پرسی كوردی جارێكی دیكە بردەوە بەر دیدی نێودەوڵەتی و ڕایچڵەكاندنەوە، كە ئێمەی كورد لە باشووری كوردستان بە مافەكانمان ڕازی نین و ئەو هاوبەشی و تەوافوق و پێكەوەییە دوای ئازادبوونی عێراق لەسەری ڕێككەوتین، جێبەجێ ناكرێت، هەر ئەمەش بوو ناحەزانی كوردی هەژاند و ئەو كاردانەوە گەورەیەی هەبوو، چونكە چیرۆكێكی گەورە بوو، ناحەزەكانی كورد وایان پێ خۆشە كورد بە چیرۆكە بچووكەكان و كێشە لاوەكییەكانەوە خەریك بێت، نەك پرسە گەورەكان.

لە ئێستاشدا دەبینین كێشەی پێشێلكردنی دەستوور و پابەندنەبوون بە بەندەكانی ڕێككەوتننامەكانەوە كە لەگەڵ بەغدا و فەرامۆشكردنی ماددەی ١٤٠ هەیە، كەچی دەیانەوێت بە برسیكردنی هاووڵاتیی كورد و دروستكردنی چەندین كێشە و بەربەست بۆ ئەم هەرێمە بۆ وەستاندن لە گەشەكردن سەرقاڵمان بكەن.

 هەر لە سەرەتاوە ئەو ڕاستییەمان زانیوە كە هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی كوردستان ئەرێنی نابێت، بەڵام بە بنبەست گەیشتنی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا و نەبوونی بەدیلێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، بووە تەحەددایەك لە نێوان ڕەوایەتیی ڕیفراندۆم وەك بەدیلێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێم و بەغدا و داواكارییە بێ ماناكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، كە داوایان لە سەرۆك بارزانی دەكرد، ڕیفراندۆم دوابخرێت و كاتی نییە، كاتێكیش سەرۆك بارزانی پێ دەگوتن «ئەی باشە كەی كاتی ڕیفراندۆمە و، ئەگەر ئەم ڕیفراندۆمە نەكەین، بەدیل و گەرەنتی بۆ ئایندەی گەلی كوردستان چییە؟» وەڵامی ئەم پرسیارە، یان وەڵامێكی لاستیكیی دیپلۆماتییانە بوو، یان بێدەنگی بوو.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە، باشە بۆچی بۆ نەتەوەكانی دیكەی جیهان پرۆسەی ڕیفراندۆم مافێكە و ڕەوایەتی هەیە، بەڵام ئەم پرسە بۆ كورد حەرامە، یان لێمان حەرام دەكەن؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پێویستی بەوە هەیە لە چەند ڕەهەندێكەوە هەڵوەستەی لەسەر بكەین.

هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بریتی نییە لە هەڵوێستێكی ئاشكرا كە پاكتی نەتەوە یەكگرتووەكان و یاسا نیودەوڵەتییەكان چوارچێوەیەكی ڕوون و ڕاشكاوی بۆ دیاری بكات، بە پێچەوانەوە هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستێكی لاستیكییە و بەرژەوەندیی نێوان دەوڵەتان و هاوسەنگیی هێز ئاراستەی كشانی لاستیكەكە دیاری دەكات، بۆیە لەم ڕووەوە دەبێت لەوە بە ئاگا بین كە هەڵوێستی نێودەوڵەتی جێگیر و نەگۆڕ نییە، بەڵكو بەرژەوەندی و هاوسەنگیی هێز ئاراستەكەی دەگۆڕێت، هەڵوێستی ئەو دەوڵەتانەشی كە كوردستانیان بەسەردا بەش كراوە، بەندە بە ئاستی بەهێزی و لاوازییان لە قۆناغە جیاوازەكاندا، كاتێك بەهێز دەبن، بە هەموو شێوەیەك پرسی گەلی كوردستان سەركووت دەكەن، كاتێكیش لاواز دەبن، داوای دانوستاندن و ڕێككەوتن دەكەن، بۆیە گرنگە هەموو كات بە وریایی و ئاگاییە مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت و سوود لەو دەرفەتانە وەربگیرێت كە دێنە پێشەوە.

باری ناوخۆیی كوردستان، تەبایی و یەكڕیزیی حزبە سیاسییەكانی كوردستان و تەبایی و پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان، بە ڕاستی ئەم لایەنەیان ئاراستەی هەموو پرسە چارەنووسسازەكانی كوردستان دیاری دەكات، هەر بۆ نموونە: ئێستا تەبایی و پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان سیمای كوردستانی لەسەر ئاستی جیهان بە ئاستێكی هێندە بەرز جوان كردووە، كە پاپای ڤاتیكان خۆی دێتە كوردستان و لە هەولێری پایتەخت نوێژی قەداسەت دەكات، لە بەرانبەردا ناتەبایی و ململانێی ناتەندروستی نێوان حزبە سیاسییەكان، بە جۆرێك كێشەی گەورەكەی كوردستان واتە «سەربەخۆیی و دابینكردنی مافەكانی گەلی كوردستان»ی بچووك كردووەتەوە، كە ئێستا لە بەغدا خەریكە هەموو كێشەكە لە پێناو ناردنی بڕێك پارەی مانگانە بۆ مووچەی فەرمانبەران بچووك دەبێتەوە، ئەم لایەنە زۆر گرنگە هەڵوەستەی جددی و ڕاشكاوانەی لەسەر بكەین.

لە دوماهیدا دەمەوێت ئاماژە بۆ ئەوە بكەم، ڕیفراندۆمی گەلی كوردستان تەنیا ڕووداوێك نییە و تێپەڕیبێت، بەڵكو ئەم ڕووداوە گەورەیە دەبێت هەموو كات بە زیندوویی بهێڵدرێتەوە و لە هەموو كۆڕ و كۆبوونەوەیەكدا باسی بكرێتەوە، تەسویقی بەردەوامی بۆ بكرێت، بە بەرهەمی جۆراوجۆری ڕاگەیاندن وەك دۆكیومێنتاری، فیلم، هونەر و...هتد، تەنانەت لە پڕۆگرامی پەروەردە و ناوەندە زانستی و ئەكادیمییەكاندا دەبێت گرنگی پێ بدرێت و بخوێندرێت و توێژینەوەی لەسەر بكرێت، دەبێت هەموو كات ئەو ڕاستییەمان لەبەرچاو بێت، چۆن بڕیار و ئەنجامدانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پرسی گەلی كوردستانی بردە سەر سەكۆی نێودەوڵەتی و هەموو جیهانی پێوە سەرقاڵ بوو و زانییان ئێمە وەك گەلی كوردستان كێشەیەكی چارەسەرنەكراومان هەیە و پێویستی بە چارەسەرە، لە ئێستاشدا ئەو كێشەیەی ئێمە هەر چارەسەر نەكراوە، بۆیە دەبێت جارێكی دیكەش ئەوجا بە هەر میكانیزم و ڕێگەیەك بێت، دەبێت دووبارە بیخەینەوە سەر سەكۆی نێودەوڵەتی.